ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ Βρυξέλλες, 21.1.2004 COM(2004) 20 τελικό ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΓΕΝΙΚΩΝ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΩΝ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟ Ο 2003-05 (Υποβάλλεται σύµφωνα µε το άρθρο 99 παράγραφος 3 της συνθήκης ΕΚ) {SEC(2004) 44} EL EL
ΜΕΡΟΣ I Γενική εκτίµηση 1) 1) Ανακοίνωση της Επιτροπής 2
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ...4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 11 2. ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΕΕ... 13 2.1 Μακροοικονοµικές πολιτικές προσανατολισµένες στην ανάπτυξη και τη σταθερότητα... 13 2.2 Οικονοµικές µεταρρυθµίσεις για να ενισχυθεί το αναπτυξιακό δυναµικό της Ευρώπης... 23 2.3 Ενίσχυση του βιώσιµου χαρακτήρα της ανάπτυξης... 51 3. Προκλήσεις που αφορούν ειδικά τη ζώνη του ευρώ... 64 4. Εφαρµογή από τα κράτη µέλη: Προκαταρκτική εκτίµηση... 71 4.1 Βέλγιο... 72 4.2 ανία... 72 4.3 Γερµανία... 73 4.4 Ελλάδα... 73 4.5 Ισπανία... 74 4.6 Γαλλία... 75 4.7 Ιρλανδία... 75 4.8 Ιταλία... 76 4.9 Λουξεµβούργο... 76 4.10 Κάτω Χώρες... 77 4.11 Αυστρία... 77 4.12 Πορτογαλία... 77 4.13 Φινλανδία... 78 4.14 Σουηδία... 78 4.15 Ηνωµένο Βασίλειο... 79 3
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι ΓΠΟΠ περιγράφουν τις γενικές γραµµές της µεσοπρόθεσµης στρατηγικής οικονοµικής πολιτικής που αποσκοπεί στην επίτευξη του στόχου της Λισσαβόνας. Σταδιακά, η εκτίµηση της εφαρµογής των ΓΠΟΠ θα καθίσταται πιο εµπεριστατωµένη. Στασιµότητα κατά το πρώτο εξάµηνο του 2003 Η παρούσα ανακοίνωση αποτελεί µία πρώτη εκτίµηση της συνέχειας που δόθηκε στους κυριότερους άξονες των γενικών προσανατολισµών των οικονοµικών πολιτικών (ΓΠΟΠ) για την περίοδο 2003-05. Η εφαρµογή των ειδικών για κάθε χώρα συστάσεων εκτιµάται στο συνοδευτικό έγγραφο εργασίας που συνέταξαν οι υπηρεσίες της Επιτροπής. Από κοινού, τα έγγραφα αυτά απαρτίζουν την πρώτη έκθεση εφαρµογής (ΕΕ) που συντάσσεται µετά την απόφαση του 2003 για κατάρτιση πολυετών πλέον κατευθυντήριων γραµµών. Οι ΓΠΟΠ για το 2003-05 καθορίζουν τη µεσοπρόθεσµη στρατηγική οικονοµικής πολιτικής της ΕΕ µε ιδιαίτερη έµφαση στο ρόλο που οι οικονοµικές πολιτικές µπορούν να διαδραµατίσουν όσον αφορά την επίτευξη του στρατηγικού στόχου της Λισσαβόνας. Τα τρία βασικά στοιχεία αυτής της στρατηγικής είναι: µακροοικονοµικές πολιτικές προσανατολισµένες στην ανάπτυξη και τη σταθερότητα οικονοµικές µεταρρυθµίσεις που να ενισχύουν το αναπτυξιακό δυναµικό της Ευρώπης και ενίσχυση του βιώσιµου χαρακτήρα της ανάπτυξης. Μετά την απόφαση για περαιτέρω εξορθολογισµό του κύκλου συντονισµού των οικονοµικών πολιτικών, η παρούσα έκθεση εφαρµογής υποβάλλεται ως µέρος του «Πακέτου εφαρµογής» από κοινού µε το σχέδιο κοινής έκθεσης για την απασχόληση και την έκθεση εφαρµογής της στρατηγικής για την εσωτερική αγορά. Εξάλλου, λόγω του σαφέστερου µεσοπρόθεσµου προσανατολισµού της πολιτικής στρατηγικής, η παρούσα πρώτη έκθεση εφαρµογής µπορεί να παράσχει µία προκαταρκτική µόνο εκτίµηση σχετικά µε την εφαρµογή των ΓΠΟΠ. Επικεντρώνεται στα µέτρα που λήφθηκαν ή/και σχεδιάστηκαν το 2003 µε σκοπό την εφαρµογή των ΓΠΟΠ 2003-05. ίδεται ιδιαίτερη προσοχή στους τρεις τοµείς προτεραιότητας που υπογράµµισε το Συµβούλιο. Η εκτίµηση της εφαρµογής θα γίνεται πιο εµπεριστατωµένη όσο πλησιάζει η πλήρης εξέταση των ΓΠΟΠ, η οποία προβλέπεται για το 2006. Η παρούσα έκθεση εφαρµογής αφορά περίοδο που χαρακτηρίζεται από τις συνθήκες οικονοµικής στασιµότητας που επικράτησαν κατά το πρώτο εξάµηνο του 2003. Παρά τη σαφή βελτίωση της οικονοµικής δραστηριότητας κατά το τρίτο τρίµηνο, ο ετήσιος ρυθµός ανάπτυξης αναµένεται ότι θα ανέλθει µόνο στο 0,8 τοις εκατό στην ΕΕ (και µόνο στο 0,4 τοις εκατό στη ζώνη ευρώ). Η παρατεταµένη περίοδος χαµηλής οικονοµικής ανάπτυξης άρχισε να έχει επιπτώσεις στην αγορά εργασίας. Ο ρυθµός αύξησης της απασχόλησης παρουσιάζει στασιµότητα και η ανεργία ανήλθε στο 8,1% στην Ένωση. Ο γενικός πληθωρισµός υποχώρησε µε αργούς ρυθµούς, εν µέρει λόγω της αύξησης των τιµών του πετρελαίου και των νωπών τροφίµων και της ανόδου των έµµεσων φόρων. Η µη προσαρµογή των µισθών στην κυκλική επιβράδυνση της παραγωγικότητας της εργασίας άσκησε 4
επίσης σταθερές πιέσεις στο ονοµαστικό κόστος εργασίας ανά µονάδα προϊόντος. Τα κύρια µηνύµατα που προκύπτουν απ αυτή την πρώτη εκτίµηση εφαρµογής είναι τα ακόλουθα. Οι µακροοικονοµικές πολιτικές στήριξαν την ανάπτυξη. Η επιδείνωση της δηµοσιονοµικής κατάστασης συνεχίστηκε αλλά πέντε κράτη µέλη κατόρθωσαν να διατηρήσουν δηµοσιονοµικές θέσεις σχεδόν ισοσκελισµένες ή πλεονασµατικές το 2003 και τρία άλλα κράτη µέλη βελτίωσαν αισθητά το κυκλικά προσαρµοσµένο δηµοσιονοµικό τους αποτέλεσµα ενώ η κατάσταση υπερβολικού ελλείµµατος αναµένεται να διατηρηθεί σε τρία Το 2003 εφαρµόστηκε µακροοικονοµική πολιτική ευνοϊκή για την ανάπτυξη. Η ΕΚΤ και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες της ανίας, της Σουηδίας και του Ηνωµένου Βασιλείου µείωσαν περαιτέρω τα βασικά τους επιτόκια, υποστηρίζοντας µε τον τρόπο αυτό την εγχώρια ζήτηση. Παρά την ανατίµηση του ευρώ, οι συνολικές νοµισµατικές συνθήκες παρέµειναν ευνοϊκές για την ανάπτυξη. Η ελεύθερη λειτουργία των αυτόµατων σταθεροποιητών συνέβαλε στη σταθεροποίηση της οικονοµίας. Το κυκλικά προσαρµοσµένο πρωτογενές αποτέλεσµα στην ΕΕ παρέµεινε συνολικά αµετάβλητο, υποδηλώνοντας έναν ουδέτερο δηµοσιονοµικό προσανατολισµό το 2003. Η επιβράδυνση της οικονοµικής δραστηριότητας συνέχισε να επιβαρύνει τη δηµοσιονοµική κατάσταση ενώ ανάµικτη ήταν η πρόοδος όσον αφορά την επίτευξη ή την διατήρηση υγιών δηµοσιονοµικών θέσεων. Το µέσο ονοµαστικό δηµοσιονοµικό έλλειµµα διευρύνθηκε περαιτέρω το 2003 και ανήλθε στο 2,7% του ΑΕΠ. Πάντως, οι διαφορές µεταξύ των κρατών µελών είναι σηµαντικές. Το Βέλγιο, η ανία, η Ισπανία, η Αυστρία, η Φινλανδία και η Σουηδία εµφάνισαν το 2002 κυκλικά προσαρµοσµένη δηµοσιονοµική θέση σχεδόν ισοσκελισµένη ή πλεονασµατική. Με εξαίρεση την Αυστρία, τα πέντε υπόλοιπα κράτη µέλη διατήρησαν αυτή τη δηµοσιονοµική θέση το 2003. Τα ονοµαστικά ελλείµµατα επιδεινώθηκαν ραγδαία σε αρκετά από τα υπόλοιπα κράτη µέλη, ενώ δύο χώρες (Γερµανία και Γαλλία) αναµένεται να εµφανίσουν το 2003 ελλείµµατα που υπερβαίνουν αισθητά το όριο του 3% του ΑΕΠ. Παρότι η πρόσφατη επιδείνωση των δηµοσίων οικονοµικών οφείλεται ουσιαστικά στην επιβράδυνση της οικονοµικής δραστηριότητας, µέρος της απόκλισης το 2003 προέρχεται επίσης από διακριτικά µέτρα που εφάρµοσαν ορισµένα κράτη µέλη (ιδίως η Ελλάδα, η Αυστρία και το Ηνωµένο Βασίλειο). Το 2003, µόνο η Ιρλανδία, οι Κάτω Χώρες και η Πορτογαλία βελτίωσαν αισθητά (κατά περισσότερο από 0,5% του ΑΕΠ) το κυκλικά προσαρµοσµένο δηµοσιονοµικό τους αποτέλεσµα. Στην Πορτογαλία, η βελτίωση αυτή οφείλεται σε σηµαντικά έκτακτα µέτρα τα οποία παράλληλα επέτρεψαν να διατηρηθεί το ονοµαστικό έλλειµµα σε επίπεδο µόλις κατώτερο του 3% του ΑΕΠ το 2003. Πάντως, ελλείψει νέων µέτρων, το έλλειµµα αναµένεται να επιδεινωθεί το 2004 και να υπερβεί εκ νέου το προαναφερόµενο ανώτατο όριο. Ελάχιστη ή µηδενική ήταν η πρόοδος των άλλων δύο χωρών µε υπερβολικά ελλείµµατα, δηλαδή της Γερµανίας και της Γαλλίας. Παρά τα µέτρα εξυγίανσης που έλαβε η Γερµανία και τα οποία αντιπροσωπεύουν το 1% περίπου του ΑΕΠ, ο χαµηλότερος σε σχέση µε τον αναµενόµενο ρυθµός ανάπτυξης καθιστά τα µέτρα αυτά ανεπαρκή για να τερµατιστεί η κατάσταση υπερβολικού ελλείµµατος το 2004. Η Γαλλία δεν έλαβε αποτελεσµατικά µέτρα για να διορθώσει 5
άλλα κράτη µέλη τις δηµοσιονοµικές της ανισορροπίες ώστε να τερµατισθεί η κατάσταση υπερβολικού ελλείµµατος εντός του τρέχοντος έτους. Οι µισθοί άσκησαν πιέσεις στην αποδοτικότητα. Οι µεταρρυθµίσεις της αγοράς εργασίας επιταχύνθηκαν σε ορισµένους τοµείς, αλλά φαίνονται ανεπαρκείς για την επίτευξη των στόχων της Λισσαβόνας. Η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας ήταν Οι ονοµαστικοί µισθοί συνέχισαν να αυξάνονται κατά περίπου 3% το 2003 στην ΕΕ (2 ¾ τοις εκατό στη ζώνη ευρώ), παρά τη συνεχιζόµενη επιβράδυνση της οικονοµικής δραστηριότητας. Η εξέλιξη αυτή αύξησε τις πιέσεις στην αποδοτικότητα και στις επενδύσεις που δηµιουργούν θέσεις απασχόλησης. Πάντως, σε µεσοπρόθεσµη προοπτική, η εξέλιξη των µισθών φαίνεται να είναι συνολικά συµβατή µε το στόχο της σταθερότητας των τιµών. Η αγορά εργασίας κινήθηκε ικανοποιητικά στα αρχικά στάδια αυτής της οικονοµικής επιβράδυνσης, αποκοµίζοντας τα οφέλη από προηγούµενες µεταρρυθµίσεις αλλά και αντικατοπτρίζοντας τον σχηµατισµό αποθεµάτων προσφοράς εργασίας. Οι επιπτώσεις από την επιβράδυνση άρχισαν να γίνονται πιο έντονα αισθητές το 2003, έτος κατά το οποίο η αύξηση της απασχόλησης παρουσίασε στασιµότητα και η ανεργία συνέχισε να αυξάνει. Ενθαρρυντικό στοιχείο αποτελεί η επιτάχυνση των µεταρρυθµίσεων στην αγορά εργασίας το 2003, αλλά οι σχετικές προσπάθειες πρέπει να συνεχιστούν. Ειδικότερα, τα περισσότερα κράτη µέλη έλαβαν µέτρα που αποσκοπούν να καταστήσουν την εργασία οικονοµικώς συµφέρουσα, αν και οι σχετικές µεταρρυθµίσεις εξακολουθούν να εστιάζονται στις υποχρεωτικές εισφορές. Ορισµένα κράτη µέλη εστίασαν τις προσπάθειές τους στον αντίκτυπο (παρότρυνση για εργασία) των συστηµάτων παροχών ( ανία, Γερµανία, Γαλλία, Κάτω Χώρες και Ηνωµένο Βασίλειο), τα οποία συµβάλουν περισσότερο στη δηµιουργία των παγίδων ανεργίας και αεργίας. Αρκετά κράτη µέλη (και ιδιαίτερα η ανία, η Ισπανία, η Ιταλία, οι Κάτω Χώρες και η Σουηδία) έλαβαν περαιτέρω µέτρα για να καταστήσουν πιο ευέλικτη την οργάνωση της εργασίας, ενώ τα περισσότερα κράτη µέλη επιδιώκουν να ενθαρρύνουν την επαγγελµατική κινητικότητα µέσω πρωτοβουλιών στον τοµέα της δια βίου µάθησης. Οι ενεργητικές πολιτικές για την αγορά εργασίας έγιναν επίσης πιο αποτελεσµατικές όσον αφορά την κάλυψη των ατοµικών αναγκών των ανέργων. Πάντως, και παρά τις βελτιώσεις που πραγµατοποιήθηκαν ή σχεδιάζονται στη ανία, την Ιρλανδία και τις Κάτω Χώρες, η αποτελεσµατικότητα των ενεργητικών πολιτικών για την αγορά εργασίας δεν βελτιώθηκε αισθητά: π.χ. οι αξιολογήσεις δεν πραγµατοποιούνται ή δεν γνωστοποιούνται συστηµατικά. Η πρόοδος φαίνεται επίσης να είναι περιορισµένη όσον αφορά την προώθηση της διαφοροποίησης των µισθών ή τη µείωση των ρυθµιστικών υποχρεώσεων για την αγορά εργασίας. Παρά την πρόοδο που σηµειώθηκε σε ορισµένα είδη µεταρρυθµίσεων της αγοράς εργασίας, οι στόχοι της Λισσαβόνας και της Στοκχόλµης όσον αφορά τους δείκτες απασχόλησης ενδέχεται να µην επιτευχθούν σε περίπτωση που δεν εφαρµοστούν το συντοµότερο δυνατόν νέες συνολικές µεταρρυθµίσεις της αγοράς εργασίας. Η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας παρέµεινε απογοητευτική και το χάσµα µε τις ΗΠΑ διευρύνθηκε. Η χαµηλότερη ωριαία παραγωγικότητα της εργασίας αντιπροσωπεύει πλέον το 40% 6
απογοητευτική...εν µέρει λόγω της αργής προόδου στα ζητήµατα της εσωτερικής αγοράς. Η πρόοδος είναι πιο αισθητή όσον αφορά τις πολιτικές ανταγωνισµού και την ελευθέρωση των βιοµηχανιών δικτύου. Λήφθηκαν µέτρα για τη βελτίωση του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος αλλά οι επενδύσεις στη γνώση και την καινοτοµία της διαφοράς στο κατά κεφαλή ΑΕΠ µεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ. Η σταδιακή επιδείνωση του ρυθµού αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας από τα µέσα της δεκαετίας 90 µπορεί να αποδοθεί, ισοµερώς, στην επιβράδυνση των επενδύσεων αφενός, και στη συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών αφετέρου (η οποία γενικά επηρεάζεται από την αποτελεσµατικότερη χρησιµοποίηση των πόρων, την τεχνολογική πρόοδο και την φυσική διαδικασία κάλυψης της υστέρησης από τις λιγότερο ανεπτυγµένες χώρες της ΕΕ). Οι ΤΠΕ και η υιοθέτησή τους αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την αύξηση της παραγωγικότητας ενώ οι διαφορές µεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ όσον αφορά τις τάσεις της παραγωγικότητας επηρεάζονται σηµαντικά από το διαφορετικό βαθµό στον οποίο οι ΤΠΕ έχουν διεισδύσει στις αντίστοιχες οικονοµίες. Το γεγονός αυτό αντικατοπτρίζει την ανάγκη να τονωθεί η διαδικασία ενοποίησης των αγορών, ο δυναµισµός των επιχειρήσεων και των επενδύσεων, ιδίως στον τοµέα της γνώσης. Οι οικονοµικές µεταρρυθµίσεις είναι ουσιαστικής σηµασίας για να ενισχυθεί το αναπτυξιακό δυναµικό της ΕΕ το οποίο, µε τη σειρά του, είναι απαραίτητο για την επίτευξη των «στόχων της Λισσαβόνας». Άνιση φαίνεται ότι είναι η πρόοδος ως προς την εφαρµογή των κατευθυντήριων γραµµών για την αύξηση της παραγωγικότητας και του δυναµισµού των επιχειρήσεων. Η οµαλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς εξακολουθεί να παρεµποδίζεται από την απουσία κατάλληλων ρυθµίσεων στους τοµείς για τους οποίους οι σχετικές προτάσεις εξακολουθούν να εκκρεµούν ενώπιον του Συµβουλίου και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (µεταξύ των οποίων, η οδηγία για τα επαγγελµατικά προσόντα και η οδηγία για τα δικαιώµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας). Επιπλέον, το 2003 σηµειώθηκε ελαφρά µείωση του µέσου δείκτη ενσωµάτωσης της κοινοτικής νοµοθεσίας από τα κράτη µέλη. Οι πολιτικές ανταγωνισµού έγιναν πιο αποτελεσµατικές. Έτσι, το Βέλγιο, η Αυστρία και το Ηνωµένο Βασίλειο έλαβαν µέτρα που διασφαλίζουν την ανεξαρτησία και τις αρµοδιότητες των εθνικών τους αρχών ανταγωνισµού. Παράλληλα, η ελευθέρωση των βιοµηχανιών δικτύου συνεχίστηκε τόσο στο επίπεδο της ΕΕ (π.χ. µε την οδηγία και τον καθορισµό κοινών κανόνων στις αγορές αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας και τη συµφωνία για τα διευρωπαϊκά δίκτυα) όσο και σε εθνικό επίπεδο, αν και τα µερίδια αγοράς των παραδοσιακών φορέων µετά την ελευθέρωση εξακολουθούν συχνά να είναι ιδιαίτερα υψηλά. Ορισµένες αδυναµίες, όπως οι σχετικά υψηλές διοικητικές υποχρεώσεις και η δυσχέρεια εξεύρεσης χρηµατοδοτικών πόρων (ιδίως επιχειρηµατικών κεφαλαίων), εξακολουθούν να επιβαρύνουν το επιχειρηµατικό περιβάλλον. Πάντως, αρκετές χώρες (π.χ. το Βέλγιο, η Γερµανία, η Ελλάδα, η Ισπανία, η Γαλλία, το Λουξεµβούργο και η Αυστρία) έλαβαν το 2003 µέτρα για να διευκολύνουν τη σύσταση νέων επιχειρήσεων. Αν και µε αργούς ρυθµούς, η µετάβαση στην οικονοµία της γνώσης προχωρεί ενώ παράλληλα οι διαφορές µεταξύ των κρατών µελών παραµένουν σηµαντικές. Η Επιτροπή παρουσίασε ένα πρόγραµµα 7
παραµένουν ανεπαρκείς. Η εφαρµογή του Σ ΕΚ και του Σ ΧΥ σηµείωσε ικανοποιητική πρόοδο, αλλά αποµένει να καταβληθεί µία τελική προσπάθεια. Η µακροπρόθεσµη βιωσιµότητα των δηµοσίων οικονοµικών εξακολουθεί να µην έχει ακόµη εξασφαλιστεί στα µισά περίπου κράτη µέλη. Παρά τα ληφθέντα µέτρα, η επιτευχθείσα πρόοδος στον τοµέα της κοινωνικής βιωσιµότητας είναι δράσης για την προώθηση των επενδύσεων στον τοµέα της Ε&Α (οι οποίες αναµένεται να ανέλθουν στο 3% του ΑΕΠ έως το 2010), τα δύο τρίτα των οποίων θα πρέπει να χρηµατοδοτηθούν από τον ιδιωτικό τοµέα. Τα µέχρι τώρα αποτελέσµατα απέχουν πολύ από το να θεωρηθούν ικανοποιητικά, ενώ οι δαπάνες για Ε&Α (ως ποσοστό του ΑΕΠ) παρουσιάζουν πτωτική πορεία στην Ιρλανδία, στις Κάτω Χώρες και το Ηνωµένο Βασίλειο. Είναι επίσης ανησυχητικό το γεγονός ότι τα κράτη µέλη δεν κατόρθωσαν µέχρι σήµερα να αυξήσουν ουσιαστικά τις επενδύσεις σε ανθρώπινους πόρους, ζήτηµα το οποίο είχε επίσης υπογραµµισθεί σε ανακοίνωση που υπέβαλε η Επιτροπή το Νοέµβριο 2003. Μεταξύ των θετικών στοιχείων µπορεί να αναφερθεί το ότι πολλά κράτη µέλη καταβάλλουν προσπάθειες για να βελτιώσουν την ποιότητα και την αποτελεσµατικότητα του εκπαιδευτικού τους συστήµατος. Έτσι, η Ισπανία θέσπισε νόµο για την ποιότητα της εκπαίδευσης, ενώ η Σουηδία εισήγαγε νέο σύστηµα επαγγελµατικής κατάρτισης. Όσον αφορά τις κεφαλαιαγορές, το σχέδιο δράσης για τα επιχειρηµατικά κεφάλαια έχει σχεδόν ολοκληρωθεί πλήρως. Το σχέδιο δράσης για τις χρηµατοπιστωτικές υπηρεσίες βρίσκεται σε πορεία πλήρους υλοποίησης και έχει αρχίσει η ενσωµάτωση των εκδοθέντων νοµοθετικών µέτρων στις εθνικές νοµοθεσίες. Πάντως απαιτείται να καταβληθεί µία τελευταία προσπάθεια για να τηρηθεί η προθεσµία του 2005. Η ενοποίηση των συστηµάτων εκκαθάρισης και διακανονισµού αποτελεί από το 2003 µία σαφή προτεραιότητα τόσο για την ΕΕ όσο και για τα κράτη µέλη. Μετά τα εταιρικά σκάνδαλα που σηµειώθηκαν τα πρόσφατα χρόνια, πολλά κράτη µέλη ενίσχυσαν τις εθνικές τους ρυθµίσεις για την εταιρική διακυβέρνηση και η Επιτροπή εξέδωσε το Μάιο του 2003 ένα σχέδιο δράσης για το εταιρικό δίκαιο και την εταιρική διακυβέρνηση. Οι διατάξεις για τη χρηµατοπιστωτική εποπτεία απλουστεύτηκαν τόσο στο επίπεδο των κρατών µελών όσο και σ εκείνο της ΕΕ. Η µακροπρόθεσµη βιωσιµότητα των δηµοσίων οικονοµικών, ιδίως εάν ληφθεί υπόψη η δηµογραφική γήρανση, δεν έχει ακόµη διασφαλιστεί στα µισά σχεδόν κράτη µέλη, και ιδίως στο Βέλγιο, τη Γερµανία, την Ελλάδα, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και την Πορτογαλία. Αν και ορισµένα κράτη µέλη, ιδίως η Γαλλία και η Αυστρία, πέτυχαν το 2003 σηµαντικές προόδους µε τα µέτρα που έλαβαν για τη µεταρρύθµιση των συντάξεων, η επιτευχθείσα πρόοδος όσον αφορά τη µείωση του δηµοσίου χρέους είναι λιγότερο σηµαντική. Το δηµόσιο χρέος παρέµεινε ανώτερο από το 60% του ΑΕΠ σε έξι χώρες, εκ των οποίων, το Βέλγιο, η Ελλάδα και η Ιταλία παρουσιάζουν δείκτες δηµοσίου χρέους που υπερβαίνουν το 100% του ΑΕΠ. Η βελτίωση της κοινωνικής βιωσιµότητας παρεµποδίζεται από την επιδείνωση της κατάστασης στην αγορά εργασίας, δεδοµένου ότι η απασχόληση αποτελεί σηµαντικό παράγοντα για την αποφυγή της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισµού. Λήφθηκαν ορισµένα µέτρα για την αντιµετώπιση των περιφερειακών ανισοτήτων στον τοµέα της απασχόλησης και, ιδίως, για την αύξηση της αποτελεσµατικότητας των επενδύσεων που χρηµατοδοτούνται από τα 8
περιορισµένη. διαρθρωτικά ταµεία. Η περιβαλλοντική βιωσιµότητα παραµένει µία σηµαντική πρόκληση Η πρόοδος είναι ανάµικτη µέχρι σήµερα στη ζώνη ευρώ, όπου επιβάλλεται η λήψη νέων δηµοσιονοµικών µέτρων καθώς και η λήψη µέτρων για την εξωτερική εκπροσώπηση της ζώνης ευρώ. Το 2003 επιτεύχθηκε ορισµένη πρόοδος όσον αφορά τη βελτίωση της περιβαλλοντικής βιωσιµότητας. Στο επίπεδο της ΕΕ, το Συµβούλιο επέκτεινε το πεδίο εφαρµογής της κοινοτικής νοµοθεσίας στον τοµέα της φορολογίας της ενέργειας (π.χ. ελάχιστα επίπεδα φορολογίας). Πολλά κράτη µέλη (ιδίως το Βέλγιο, οι Κάτω Χώρες και η Σουηδία) έλαβαν µέτρα για την προώθηση της χρήσης των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας. Άλλα κράτη µέλη (ιδίως η Γερµανία και η Αυστρία) έλαβαν µέτρα στον τοµέα της τιµολόγησης των µεταφορών. Το Ηνωµένο Βασίλειο καθιέρωσε τέλη κυκλοφοριακής αιχµής στο Λονδίνο, γεγονός που προκάλεσε ριζική µεταβολή της συµπεριφοράς των πολιτών στο ζήτηµα αυτό. Αντίθετα, και παρά την ικανοποιητική πρόοδο που διαπιστώθηκε στα τέλη της δεκαετίας '90, καµία πρόοδος δεν έγινε όσον αφορά τη µείωση των εκποµπών αερίων που προκαλούν το φαινόµενο του θερµοκηπίου. Η πρόοδος σε σχέση µε τους προσανατολισµούς για τη ζώνη ευρώ είναι ανάµικτη. Το µείγµα µακροοικονοµικής πολιτικής φαίνεται γενικά συµβατό µε το στόχο της σταθερότητας των τιµών και παραµένει ευνοϊκό για την ανάπτυξη. Πάντως, η εφαρµογή των δηµοσιονοµικών προσανατολισµών είναι ανησυχητική. Μόνο τρία κράτη µέλη διατήρησαν τις δηµοσιονοµικές τους θέσεις σχεδόν ισοσκελισµένες ή πλεονασµατικές το 2003 (και συγκεκριµένα, το Βέλγιο, η Ισπανία και η Φινλανδία), και τρεις άλλες βελτίωσαν το κυκλικά προσαρµοσµένο δηµοσιονοµικό τους αποτέλεσµα κατά τουλάχιστον 0,5% του ΑΕΠ (Ιρλανδία, Κάτω Χώρες και Πορτογαλία). Όσον αφορά την επίτευξη υγιούς δηµοσιονοµικής θέσης το 2003, η πρόοδος των µισών κρατών µελών της ζώνης ευρώ ήταν ανεπαρκής. Τέλος, πολύ περιορισµένη φαίνεται να είναι η βελτίωση στο ζήτηµα της εξωτερικής εκπροσώπησης της ζώνης ευρώ στα διεθνή φόρα. Παρά τη σηµαντική πρόοδο που επιτεύχθηκε σε ορισµένους τοµείς, ο συνολικός αριθµός υλοποίησης των µεταρρυθµίσεων δεν επιταχύνθηκε. Παρότι πρόκειται για την πρώτη έκθεση που καταρτίζεται σ ένα πολυετές πλαίσιο, η συνολική εικόνα που προκύπτει από την εξέταση αυτή είναι ανάµικτη. Ο αριθµός των µεταρρυθµίσεων (που περιλαµβάνει τα ληφθέντα ή/και τα σχεδιαζόµενα µέτρα) φαίνεται κάπως βελτιωµένος όσον αφορά την αγορά εργασίας, τις πολιτικές για τον ανταγωνισµό, το επιχειρηµατικό περιβάλλον και τη χρήση νέων τεχνολογιών, την εκπαίδευση και τις συντάξεις. Η πρόοδος είναι πιο περιορισµένη όσον αφορά την ενοποίηση των αγορών, τις επενδύσεις στη γνώση και την έρευνα, καθώς και την κοινωνική και περιβαλλοντική βιωσιµότητα. Η ταχεία επιδείνωση των δηµοσιονοµικών θέσεων πολλών κρατών µελών και η έλλειψη βούλησης για διόρθωση της κατάστασης (υπερβολικού ελλείµµατος) αποτελούν στοιχεία ιδιαίτερα ανησυχητικά. Γενικά, ο συνολικός ρυθµός των µεταρρυθµίσεων δεν φαίνεται να επιταχύνθηκε όπως είχε ζητήσει το Συµβούλιο. Εάν ο σηµερινός ρυθµός υλοποίησης των 9
µεταρρυθµίσεων παραµείνει αµετάβλητος, η πλήρης εφαρµογή των ΓΠΟΠ ενδέχεται να µην έχει ολοκληρωθεί µέχρι το 2006, υπονοµεύοντας έτσι την υλοποίηση των στόχων της Λισσαβόνας έως το 2010. Η επιβράδυνση της οικονοµικής δραστηριότητας και η ανάγκη εξυγίανσης των δηµοσίων οικονοµικών δεν µπορούν να χρησιµεύσουν ως δικαιολογία για περαιτέρω αναβολή των απαραίτητων µεταρρυθµίσεων. Πράγµατι, η δηµοσιονοµική εξυγίανση και οι διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις µπορούν να τονώσουν την ανάπτυξη, ακόµη και βραχυπρόθεσµα, µέσω των θετικών τους επιπτώσεων στην εµπιστοσύνη. Ο µακροπρόθεσµος θετικός τους αντίκτυπος στην ανάπτυξη είναι αδιαµφισβήτητος. 10
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα ανακοίνωση αποσκοπεί στην εκτίµηση των µέτρων που λήφθηκαν /σχεδιάστηκαν στο πλαίσιο της µεσοπρόθεσµης στρατηγικής οικονοµικής πολιτικής της ΕΕ, όπως αυτή καθορίστηκε στους γενικούς προσανατολισµούς των οικονοµικών πολιτικών (ΓΠΟΠ) για το 2003-05 1. Οι ΓΠΟΠ αποτελούν το κυριότερο όργανο συντονισµού των οικονοµικών πολιτικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μετά τον εξορθολογισµό των διαδικασιών συντονισµού των πολιτικών της Ένωσης, οι ΓΠΟΠ εστιάζονται στα κυριότερα προβλήµατα οικονοµικής πολιτικής καθώς και στα µέτρα που πρέπει να ληφθούν µεσοπρόθεσµα για την αποτελεσµατική επίλυση αυτών των προβληµάτων. Τα ζητήµατα αυτά αντιµετωπίζονται µε διεξοδικότερο τρόπο στο πλαίσιο άλλων διαδικασιών, όπως η στρατηγική για την εσωτερική αγορά και η ευρωπαϊκή στρατηγική για την απασχόληση. Η παρούσα έκθεση εφαρµογής υποβάλλεται στο πλαίσιο ενός «Πακέτου εφαρµογής», από κοινού µε το σχέδιο κοινής έκθεσης για την απασχόληση και την έκθεση εφαρµογής της στρατηγικής για την εσωτερική αγορά. Από κοινού, οι εκθέσεις αυτές αποτελούν τη βάση για τη σύνταξη της εαρινής έκθεσης 2004 της Επιτροπής. Η παρούσα έκθεση λαµβάνει δεόντως υπόψη την πρόσφατη έκθεση που συνέταξε η ευρωπαϊκή ειδική οµάδα για την απασχόληση. Η στρατηγική οικονοµικής πολιτικής της ΕΕ εστιάζεται: σε µακροοικονοµικές πολιτικές προσανατολισµένες στην ανάπτυξη για τη σταθερότητα σε οικονοµικές µεταρρυθµίσεις που ενισχύουν το αναπτυξιακό δυναµικό της Ευρώπης και στην ενίσχυση του βιώσιµου χαρακτήρα της ανάπτυξης. Στους ΓΠΟΠ δίδεται έµφαση στη συνεισφορά που οι οικονοµικές πολιτικές µπορούν να έχουν µεσοπρόθεσµα όσον αφορά την επίτευξη του στρατηγικού στόχου που καθορίστηκε στη Λισσαβόνα το 2000 και σύµφωνα µε τον οποίο η Ένωση πρέπει να καταστεί η ανταγωνιστικότερη και δυναµικότερη οικονοµία της γνώσης ανά την υφήλιο, ικανή για βιώσιµη οικονοµική ανάπτυξη µε περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και µε µεγαλύτερη κοινωνική συνοχή. Το 2001, στην ατζέντα της Λισσαβόνας προστέθηκε µία περιβαλλοντική διάσταση. Η έκθεση εφαρµογής αποτελεί µία πολύτιµη συνεισφορά στην πολυµερή εποπτεία των οικονοµικών πολιτικών των κρατών µελών και της Ένωσης, σύµφωνα µε το άρθρο 99 παράγραφος 3 της συνθήκης. Η παρούσα έκθεση είναι η πρώτη που καταρτίζεται στο πλαίσιο των πολυετών προσανατολισµών. εδοµένου ότι τα κράτη µέλη έχουν πλέον στη διάθεσή τους διάστηµα τριών ετών για να εφαρµόσουν τους γενικούς προσανατολισµούς και τις ειδικές ανά χώρα συστάσεις που διατυπώνονται στους ΓΠΟΠ, θα ακολουθηθεί µια προσαυξητική ή βαθµιαία προσέγγιση ώστε η εκτίµηση της εφαρµογής να καθίσταται σταδιακά πιο εµπεριστατωµένη όσο πλησιάζει ο χρόνος για την πλήρη εξέταση των ΓΠΟΠ, η οποία προβλέπεται να πραγµατοποιηθεί το 2006. Αυτό συνεπάγεται ότι η εκτίµηση εφαρµογής γι αυτό το πρώτο ενδιάµεσο έτος είναι λιγότερο λεπτοµερής και οριστική, και επικεντρώνεται περισσότερο στις πολιτικές προθέσεις παρά στις µελλοντικές εκτιµήσεις. 1 Βλ. σύσταση του Συµβουλίου της 26 ης Ιουνίου 2003 για τους ΓΠΟΠ (2003/555/EC), που δηµοσιεύθηκε στην Επίσηµη Εφηµερίδα αριθ. L 195/1 της 1 Αυγούστου 2003. 11
Πλαίσιο 1: Συνέχεια που δόθηκε στις τρεις κύριες προτεραιότητες του Συµβουλίου Σε σηµείωµα που επισυνάφθηκε στους γενικούς προσανατολισµούς των οικονοµικών πολιτικών (ΓΠΟΠ) για το 2003-05, το Συµβούλιο Ecofin τόνισε τρεις βασικές προτεραιότητες όσον αφορά τη δράση των δηµόσιων αρχών στη διάρκεια του επόµενου έτους: 1. προώθηση της ανάπτυξης 2. αύξηση της ευελιξίας στις αγορές εργασίας και 3. εξασφάλιση της βιωσιµότητας των δηµοσίων οικονοµικών. Το Συµβούλιο υπογράµµισε επίσης ότι πρέπει να επιταχυνθεί ο ρυθµός των µεταρρυθµίσεων και ότι η έγκαιρη και αποτελεσµατική εφαρµογή των ΓΠΟΠ είναι κεφαλαιώδους σηµασίας για την εµπιστοσύνη και την ανάπτυξη. Επιπλέον, το Συµβούλιο τόνισε ότι είχε να διαδραµατίσει σηµαντικό ρόλο, από κοινού µε το Eurogroup, όσον αφορά τον έλεγχο και την ενθάρρυνση της εφαρµογής αυτών των προσανατολισµών από το σύνολο των πολιτικών φορέων. Στη συνέχεια, η ιταλική προεδρία διευκρίνισε ότι το Συµβούλιο θα εξετάζει τακτικά την πρόοδο εφαρµογής, καθόλη τη διάρκεια του έτους. Στις 4 Νοεµβρίου 2003, ένα πρόγευµα εργασίας αφιερώθηκε στη συνέχεια που είχε δοθεί µέχρι τότε στους ΓΠΟΠ 2003-05, ιδίως όσον αφορά τη βιωσιµότητα των δηµοσίων οικονοµικών. Το Συµβούλιο θα επανέλθει σ αυτή την εξέταση εφαρµογής µε την ευκαιρία της υιοθέτησης των συµπερασµάτων αυτής της έκθεσης. Λόγω της ευρύτατης έκτασης που καλύπτουν οι τρεις προαναφερθέντες τοµείς προτεραιότητας που υπογράµµισε το Συµβούλιο, δεν είναι εύκολο να γίνει µία σύντοµη περίληψη των µέτρων που πραγµατικά λήφθηκαν στους τρεις αυτούς τοµείς. Για παράδειγµα, όλοι οι γενικοί προσανατολισµοί που συνδέονται µε την εφαρµογή µακροοικονοµικών πολιτικών προσανατολισµένων στην ανάπτυξη και τη σταθερότητα και µε οικονοµικές µεταρρυθµίσεις για στην ενίσχυση του αναπτυξιακού δυναµικού της Ευρώπης αποσκοπούν λιγότερο ή περισσότερο άµεσα στη βελτίωση του αναπτυξιακού δυναµικού και των αναπτυξιακών επιδόσεων της Ευρώπης. Εποµένως, η παρουσίαση που ακολουθεί δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι αντικαθιστά την πιο εµπεριστατωµένη εκτίµηση που θα πραγµατοποιηθεί στην πλήρη έκθεση. Όσον αφορά την «προτεραιότητα που πρέπει να δοθεί στην ανάπτυξη στην Ευρώπη» και την ανάγκη να εξευρεθεί µία κατάλληλη ισορροπία των µακροοικονοµικών πολιτικών, η παρούσα έκθεση εφαρµογής καταλήγει στο συµπέρασµα ότι οι εν λόγω πολιτικές ήταν ευνοϊκές για την ανάπτυξη. Η νοµισµατική πολιτική χαλάρωσε καθώς η ΕΚΤ µείωσε τα επιτόκια κατά 75 µονάδες βάσης συνολικά το 2003. Ο δηµοσιονοµικός προσανατολισµός παρέµεινε ουδέτερος δεδοµένου ότι το κυκλικά προσαρµοσµένο δηµοσιονοµικό έλλειµµα παρέµεινε συνολικά αµετάβλητο, παρά τη λειτουργία των αυτόµατων σταθεροποιητών οι οποίοι συνέβαλαν στη σταθεροποίηση της οικονοµίας. Πέρα από την ανάγκη εφαρµογής υγιών µακροοικονοµικών πολιτικών το Συµβούλιο υπογράµµισε την ανάγκη να αυξηθούν οι επενδύσεις στο ανθρώπινο και φυσικό κεφάλαιο και να ολοκληρωθεί η εσωτερική αγορά. Η επιτευχθείσα πρόοδος σε αυτούς τους τοµείς φαίνεται να είναι ανάµικτη. Οι συνολικές επενδύσεις εκτιµάται ότι υποχώρησαν το 2003 (κατά 0,4% στην ΕΕ-15 και κατά 1% στη ζώνη ευρώ), παρότι µε πιο αργό ρυθµό σε σχέση µε το 2002, και παράλληλα µε τις αρνητικές συγκυριακές συνθήκες. Οι επενδύσεις στη γνώση και στην καινοτοµία εξακολουθούν να είναι κατώτερες από εκείνες των ΗΠΑ. Επιπλέον, επιβράδυνση σηµειώθηκε και στις καταβαλλόµενες προσπάθειες για την πιο εύρυθµη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. Πάντως, η «Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για την ανάπτυξη», η οποία ξεκίνησε τον Οκτώβριο 2003 αποσκοπεί στο να ενθαρρύνει ορισµένα σχέδια Ε&Α και σχέδια υποδοµών διευρωπαϊκού δικτύου που θα µπορούσαν να χρηµατοδοτηθούν από τον προϋπολογισµό της ΕΕ. Όσον αφορά τις επενδύσεις στις διασυνοριακές υποδοµές, η συνεισφορά της Κοινότητας περιορίζεται στο 20% του κόστους του σχεδίου. Τα σχέδια αυτά θα επωφεληθούν επίσης από την αυξηµένη συνεργασία σε θέµατα σχεδιασµού, εκτίµησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων και χρηµατοδότησης. Όσον αφορά τον στόχο για αύξηση της ευελιξίας των αγορών εργασίας, φαίνεται ότι το 2003 βελτιώθηκε ελαφρά ο ρυθµός των µεταρρυθµίσεων στην αγορά εργασίας, αλλά για να επιτευχθούν οι στόχοι της Λισσαβόνας ο ρυθµός αυτός πρέπει να επιταχυνθεί περαιτέρω. Πολλά κράτη µέλη κατέβαλαν προσπάθειες για να καταστήσουν οικονοµικώς συµφέρουσα την εργασία, παρότι οι σχετικές µεταρρυθµίσεις εστιάζονται στο σκέλος των υποχρεωτικών εισφορών. Πολλά κράτη µέλη έλαβαν επίσης περαιτέρω µέτρα για να καταστήσουν πιο ευέλικτη την οργάνωση της εργασίας και να ενθαρρύνουν την επαγγελµατική κινητικότητα. Οι ενεργητικές πολιτικές για την αγορά εργασίας ανταποκρίθηκαν καλύτερα στις ατοµικές ανάγκες των ανέργων. Αντίθετα, λίγα ήταν τα µέτρα που προτάθηκαν σχετικά µε τον αντίκτυπο (παρότρυνση για εργασία) των συστηµάτων παροχών, την προώθηση της διαφοροποίησης των µισθών, την αύξηση της αποτελεσµατικότητας των ενεργητικών πολιτικών για την απασχόληση σε συνάρτηση µε τις σχετικές αξιολογήσεις, ή για τη µείωση των ρυθµιστικών υποχρεώσεων (π.χ. τη νοµοθεσία για την προστασία της απασχόλησης). Όσον αφορά την διασφάλιση της βιωσιµότητας των δηµοσίων οικονοµικών η επιτευχθείσα πρόοδος είναι ανάµικτη. Από το 2000, το επίπεδο του δηµοσίου χρέους αυξάνεται ταυτόχρονα στην ΕΕ και στη ζώνη ευρώ, όπου παραµένει σε επίπεδο σαφώς ανώτερο της τιµής αναφοράς του 60% του ΑΕΠ. Εξάλλου, ορισµένα κράτη µέλη, ιδίως η Γαλλία και η Αυστρία, πραγµατοποίησαν εκτεταµένες µεταρρυθµίσεις στον τοµέα των συντάξεων. Πολλά κράτη µέλη προσπάθησαν επίσης να βελτιώσουν την αλληλεπίδραση µεταξύ του συνταξιοδοτικού συστήµατος και των επιδόσεων της αγοράς εργασίας. Όµως, το ποσοστό απασχόλησης των µεγαλύτερης ηλικίας εργαζοµένων ανερχόταν µόνο στο 40% το 2002, µε σηµαντικές διαφορές µεταξύ των κρατών µελών. 12
Η παρούσα ανακοίνωση (Πρώτο µέρος της έκθεσης εφαρµογής) συνοδεύεται από έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής που παρέχει µία πρώτη εκτίµηση για την εφαρµογή των συστάσεων προς τα κράτη µέλη, οι οποίες αφορούσαν τις προκλήσεις που αντιµετωπίζει το κάθε ένα από αυτά (Μέρος ΙΙ). Όσον αφορά τους γενικούς προσανατολισµούς, η εκτίµηση για την εφαρµογή τους θα καθίσταται σταδιακά πιο διεξοδική κατά τα επόµενα έτη. 2. ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΕΕ 2.1 Μακροοικονοµικές πολιτικές προσανατολισµένες στην ανάπτυξη και τη σταθερότητα 2.1.1 Οικονοµικό πλαίσιο: ο ρυθµός οικονοµικής ανάπτυξης είναι ο χαµηλότερος από το 1993 Ο ρυθµός οικονοµικής ανάπτυξης ήταν σαφώς ασθενέστερος απ ό,τι προβλεπόταν. Μετά τις χαµηλές επιδόσεις στα τέλη του 2002, η οικονοµία της ΕΕ παρουσίασε στασιµότητα κατά το πρώτο εξάµηνο του 2003. Παρότι η δραστηριότητα βελτιώθηκε αισθητά κατά το τρίτο τρίµηνο, ο µέσος ρυθµός ανάπτυξης αναµένεται να ανέλθει σε µόλις 0,8% το 2003 (0,4% στη ζώνη ευρώ) (βλ. διάγραµµα 1). Πρόκειται για το χαµηλότερο ρυθµό ανάπτυξης από το 1993. Πολυάριθµοι παράγοντες εξηγούν τις απογοητευτικές αυτές οικονοµικές επιδόσεις καθώς και την καθυστέρηση στην αναµενόµενη ανάκαµψη. Καταρχάς, η εµπιστοσύνη υπονοµεύθηκε από τις γεωπολιτικές εντάσεις που συνδέονται µε τον πόλεµο του Ιράκ. εύτερον, οι αβεβαιότητες σχετικά µε τη µελλοντική εξέλιξη των µισθών και των συντάξεων και τα "αρνητικά αποτελέσµατα πλούτου" από την παρατεταµένη υποχώρηση των χρηµατιστηρίων µείωσαν την εµπιστοσύνη των καταναλωτών στη ζώνη ευρώ. Τρίτον, η συνεχιζόµενη προσαρµογή των ισολογισµών και το αυξηµένο κόστος των εξωτερικών χρηµατοδοτήσεων επηρέασαν την αποδοτικότητα των επιχειρήσεων, η οποία µε τη σειρά της πιθανώς οδήγησε στη µείωση ή στην αναβολή υλοποίησης των επενδυτικών σχεδίων. Τέλος, παραµένουν σηµαντικές διαρθρωτικές ακαµψίες. Λόγω του κατακερµατισµού και της έλλειψης ευελιξίας της αγοράς, το πραγµατικό κόστος εργασίας ανά µονάδα προϊόντος και ο πληθωρισµός ( ΤΚ) προσαρµόστηκαν µε κάποια καθυστέρηση στην αδύναµη οικονοµική ανάπτυξη και στην επιδείνωση των συνθηκών στην αγορά εργασίας. Η εµµονή της οικονοµικής επιβράδυνσης άρχισε να έχει επιπτώσεις στα αποτελέσµατα της αγοράς εργασίας. Για πρώτη φορά από το 1994 η ζώνη ευρώ αναµένεται να καταγράψει «καθαρή» απώλεια 200.000 περίπου θέσεων εργασίας. Το ποσοστό ανεργίας αναµένεται να αυξηθεί και να ανέλθει στο 8,1% στην ΕΕ (8,9% στη ζώνη ευρώ). Παρά την αδύναµη οικονοµική ανάπτυξη, ο πληθωρισµός υποχώρησε µε σχετικά αργό ρυθµό το 2003 και σύµφωνα µε τις εκτιµήσεις ανήλθε στο 2% στην ΕΕ (και στο 2,1% στη ζώνη ευρώ). Αυτό οφείλεται εν µέρει σε προσωρινούς παράγοντες, όπως ο αντίκτυπος από την αύξηση των τιµών του πετρελαίου, η άνοδος των τροφίµων λόγω των καιρικών συνθηκών και η αύξηση των άµεσων φόρων. Και ο δοµικός πληθωρισµός όµως παρέµεινε σχετικά ανελαστικός, καθότι η σταθερή αύξηση των ονοµαστικών µισθών σε συνδυασµό µε τη συγκυριακή επιβράδυνση της αύξησης παραγωγικότητας, καθώς και ο αργός αντίκτυπος από την ανατίµηση του ευρώ στις τιµές παραγωγού και καταναλωτή άσκησαν ανοδικές πιέσεις στο κόστος εργασίας ανά µονάδα προϊόντος. 13
ιάγραµµα 1: Οικονοµικές εξελίξεις στην ΕΕ 5 4 % Αύξηση του πραγµατικού ΑΕΠ Ανά έτος Ανά τρίµηνο 2 1,5 % Συµβολή στην αύξηση του πραγµατικού ΑΕΠ Εγχώρια ζήτηση (συµπ. των αποθεµάτων) Καθαρές εξαγωγές 3 1 Αύξηση του πραγµατικού ΑΕΠ 2 0,5 0 1-0,5 0 95Q01 97Q01 99Q01 01Q01 03Q01-1 98Q01 99Q01 00Q01 01Q01 02Q01 03Q01 Ποσοστό ανεργίας και αύξηση της απασχόλησης % ετήσια % µετ. % 12 3 4 Αύξηση της απασχόλησης (δεξιά κλ.) 3,5 11 Ποσοστό ανεργίας 2 (αριστερή κλ.) 3 10 2,5 1 2 9 1,5 8 7 1995 1997 1999 2001 2003 0-1 1 0,5 0 Γενικός, δοµικός πληθωρισµός και ενέργεια Ετήσιες εκατοστιαίες µεταβολές µηνιαία στοιχεία Ε ΤΚ(αριστερή κλ.) οµικός Ε ΤΚ(αριστερή κλ.) Ενέργεια (δεξιά κλ.) 1995 1997 1999 2001 2003 20 15 10 5 0-5 -10 Πηγή: Υπηρεσίες της Επιτροπής. Οι µακροοικονοµικές πολιτικές παραµένουν ευνοϊκές για την ανάπτυξη Σε συνθήκες ασθενούς οικονοµικής ανάπτυξης, οι εφαρµοζόµενες µακροοικονοµικές πολιτικές παρέµειναν ευνοϊκές για τα την οικονοµική µεγέθυνση. Η ΕΚΤ µείωσε δύο φορές τα επιτόκιά της στη διάρκεια του 2003, συνολικά κατά 75 µονάδες βάσης, διαµορφώνοντας το ελάχιστο επιτόκιο προσφοράς στο 2%, εξέλιξη η οποία συναρτάται µε την κυκλική επιβράδυνση της οικονοµίας (βλ. διάγραµµα 2). Ο ευνοϊκός αντίκτυπος αυτής της πτώσης των επιτοκίων στην ανάπτυξη και, ιδίως, στην εγχώρια ζήτηση, αντισταθµίστηκε εν µέρει από την πρόσφατη ενδυνάµωση του ευρώ, η οποία επηρέασε σε ορισµένο βαθµό αρνητικά τις καθαρές εξαγωγές. Γενικά, ο προσανατολισµός της νοµισµατικής πολιτικής παρέµεινε ευνοϊκός. Παρότι ο πληθωρισµός παρέµεινε ανώτερος του 2% και τα νοµισµατικά µεγέθη αυξήθηκαν σηµαντικά, οι πληθωριστικές προσδοκίες παρέµειναν χαµηλές και σε σταθερό επίπεδο. Εκτός της ζώνης ευρώ, οι κεντρικές τράπεζες µείωσαν σταδιακά τα επιτόκια κατά το πρώτο εξάµηνο του έτους. Η τράπεζα της Αγγλίας µείωσε το επιτόκιο των συµφωνιών επαναγοράς (πρόκειται για το κύριο µέσο άσκησης πολιτικής) δύο φορές κατά 0,25 εκατοστιαίες µονάδες και έτσι το επιτόκιο αυτό διαµορφώθηκε στα µέσα Ιουλίου στο 3,5%. Στη συνέχεια, διαπιστώνοντας σηµάδια ενίσχυσης της οικονοµικής δραστηριότητας και ισχυρής πιστωτικής επέκτασης, η εν λόγω τράπεζα αύξησε το επιτόκιο των συµφωνιών επαναγοράς το Νοέµβριο κατά 0,25 εκατοστιαίες µονάδες. Στη Σουηδία, η κεντρική τράπεζα µείωσε το βασικό της επιτόκιο τρεις φορές κατά την 14
περίοδο µεταξύ Ιανουαρίου και αρχών Ιουλίου η συνολική αυτή µείωση ανήλθε σε µία εκατοστιαία µονάδα. Το επιτόκιο των συµφωνιών επαναγοράς παρέµεινε στη συνέχεια αµετάβλητο και σήµερα ανέρχεται σε 2,75%, δηλαδή στο ιστορικά χαµηλότερο επίπεδό του. ιάγραµµα 2: Βραχυπρόθεσµα και µακροπρόθεσµα επιτόκια 7 6 5 % Βραχυπρόθεσµα επιτόκια SE UK DK Ζώνη ευρώ 7 6 % Μακροπρόθεσµα επιτόκια SE DK UK Ζώνη ευρώ 4 5 3 2 janv99 janv00 janv01 janv02 janv03 Πηγή: Υπηρεσίες της Επιτροπής. 4 3 janv99 janv00 janv01 janv02 janv03 Ο προσανατολισµός της δηµοσιονοµικής πολιτικής παρέµεινε συνολικά ουδέτερος στην ΕΕ, όπου το κυκλικά προσαρµοσµένο πρωτογενές δηµοσιονοµικό αποτέλεσµα διατηρήθηκε σε γενικές γραµµές αµετάβλητο (βλ. διάγραµµα 3). Οι ονοµαστικές δηµοσιονοµικές θέσεις επιδεινώθηκαν καθώς οι αυτόµατοι σταθεροποιητές ενεργοποιήθηκαν για να αµβλύνουν τις επιπτώσεις από την παρατεταµένη επιβράδυνση της οικονοµίας. Η µη λήψη µέτρων δηµοσιονοµικής εξυγίανσης από ορισµένα κράτη µέλη κατά την προηγούµενη ανοδική φάση του κύκλου περιόρισε τα περιθώρια χειρισµών και άσκησε πιέσεις στο σύνολο του δηµοσιονοµικού πλαισίου της ΕΕ (βλ. επίσης τµήµα 2.1.2). ηµοσιονοµικός προσανατολισµός (µεταβολές του ΚΠΠΑ) ιάγραµµα 3: ηµοσιονοµικός προσανατολισµός και κυκλικές συνθήκες στα κράτη µέλη της ΕΕ το 2003 Προκυκλική περιοριστική δηµοσιονοµική πολιτική 1 IE EUR-12 NL PT ES BE IT 0 DE FR EU-15-3 -2-1 0 DK 1 2 AT SE UK EL FI -1 Αντικυκλική επεκτατική Προκυκλική επεκτατική δηµοσιονοµική πολιτική δηµοσιονοµική πολιτική Πηγή: Υπηρεσίες της Επιτροπής 2-2 Κυκλικές συνθήκες (Κενό παραγωγής) Αντικυκλική περιοριστική δηµοσιονοµική πολιτική 15
Το 2003 η αύξηση των µισθών παρέµεινε αµετάβλητη στο 3% περίπου στην ΕΕ-15 (2 ¾ τοις εκατό στη ζώνη ευρώ). Η συνεχής αύξηση των ονοµαστικών µισθών σε συνδυασµό µε την ελαφρά µείωση του πληθωρισµού οδήγησαν σε αύξηση των πραγµατικών µισθών, η οποία βελτίωσε την αγοραστική δύναµη των νοικοκυριών. Σ ένα πλαίσιο συγκυριακής µείωσης του ρυθµού αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας, η αύξηση του κόστους εργασίας ανά µονάδα προϊόντος παρέµεινε ανώτερη από 2% το προηγούµενο έτος. Φαίνεται ότι η εξέλιξη των µισθών εξακολουθεί να είναι συνολικά συµβατή µε τη σταθερότητα των τιµών, υπό την προϋπόθεση ότι η αναµενόµενη συγκυριακή ανάκαµψη της παραγωγικότητας της εργασίας δεν θα οδηγήσει σε υψηλότερη αύξηση των µισθών. 2.1.2 ηµοσιονοµικές εξελίξεις: το πλαίσιο δηµοσιονοµικής πολιτικής βρίσκεται υπό πίεση Νέα επιδείνωση των δηµοσιονοµικών θέσεων Μετά το 2000 έγινε σαφώς αισθητός ο αντίκτυπος από την επιβράδυνση της οικονοµίας στα δηµόσια οικονοµικά της ΕΕ. Οι αυτόµατοι σταθεροποιητές και τα διακριτικά µέτρα άσκησαν πιέσεις στα δηµοσιονοµικά αποτελέσµατα µε συνέπεια το ονοµαστικό πλεόνασµα του 1% του ΑΕΠ το 2000 2 για την ΕΕ-15 να µετατραπεί σε έλλειµµα ύψους 1,9% το 2002. Η µέση ονοµαστική δηµοσιονοµική θέση επιδεινώθηκε περαιτέρω το 2003 και διαµορφώθηκε στο -2,7% του ΑΕΠ στην ΕΕ, µε σηµαντικές διαφορές µεταξύ κρατών µελών. Παρά τη γενικότερη επιδείνωση, τέσσερα κράτη µέλη κατόρθωσαν να διατηρήσουν ισοσκελισµένη ή πλεονασµατική ονοµαστική δηµοσιονοµική θέση κατά τη συνολική περίοδο 2000-2003 (Βέλγιο, ανία, Φινλανδία και Σουηδία). Σηµαντική επιδείνωση παρατηρείται σε αρκετά άλλα κράτη µέλη, µεταξύ των οποίων δύο χώρες ( ανία και Γαλλία) αναµένεται να εµφανίσουν το 2003 ελλείµµατα πολύ υψηλότερα από την τιµή αναφοράς του 3% του ΑΕΠ. Για την ΕΕ συνολικά, η οικονοµική επιβράδυνση αποτελεί τον κυριότερο λόγο επιδείνωσης των δηµοσίων οικονοµικών κατά τα πρόσφατα έτη, γεγονός που οφείλεται στη λειτουργία των αυτόµατων σταθεροποιητών. Σηµαντικό µέρος αυτής της επιδείνωσης οφείλεται στη λήψη διακριτικών µέτρων τα οποία οδήγησαν σε αύξηση του ελλείµµατος. Το κυκλικά προσαρµοσµένο έλλειµµα αυξήθηκε από 1,2% του ΑΕΠ το 2000 σε 2,2% το 2003. Σε επίπεδο κρατών µελών, η εξέλιξη παρουσίασε σηµαντικές διαφοροποιήσεις (βλ. επίσης διάγραµµα 4). Από όλα τα κράτη µέλη µε κυκλικά προσαρµοσµένο δηµοσιονοµικό έλλειµµα το 2000, η κατάσταση επιδεινώθηκε στη Γερµανία, στην Ελλάδα, στη Γαλλία και στις Κάτω Χώρες, ενώ βελτιώθηκε στο Βέλγιο, στην Ισπανία, στην Ιταλία, στην Αυστρία και στην Πορτογαλία. 2 Στα αριθµητικά στοιχεία για την ικανότητα χρηµατοδότησης της ΕΕ-15 λαµβάνονταν υπόψη τα έκτακτα έσοδα από άδειες τηλεφωνίας (UMTS) ύψους 1,2 % του ΑΕΠ το 2000 16
ΚΠΑ (µεταβολή 2000-2003) 3 2 1 0-1 -2-3 -4 ιάγραµµα 4: Κυκλικά προσαρµοσµένο δηµοσιονοµικό αποτέλεσµα PT FR AT BE ES IT EL EUR12 NL EU15 DE UK DK SE LU IE -6-4 -2 0 2 4 6 ΚΠΑ (επίπεδο 2000) Πηγή: Υπηρεσίες της Επιτροπής FI Στο πλαίσιο αυτό, οι ΓΠΟΠ 2003-05 συνιστούσαν στα κράτη µέλη: 1. να επιτύχουν ή να διατηρήσουν δηµοσιονοµικές θέσεις σχεδόν ισοσκελισµένες ή πλεονασµατικές σε όλο τον οικονοµικό κύκλο * να διορθώσουν τα υπερβολικά ελλείµµατα µε βάση το σύµφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης 2. εφόσον επιτύχουν τον παραπάνω στόχο, να αποφύγουν την εφαρµογή προκυκλικών πολιτικών, ιδίως σε περιόδους οικονοµικής ανάκαµψης. * Τα κράτη µέλη της ζώνης ευρώ κλήθηκαν να βελτιώσουν το κυκλικά προσαρµοσµένο αποτέλεσµά τους κατά τουλάχιστον 0,5% του ΑΕΠ ετησίως στην περίπτωση που ο µεσοπρόθεσµος στόχος δεν θα έχει ακόµη επιτευχθεί. Η εφαρµογή του προσανατολισµού για τις δηµοσιονοµικές πολιτικές προκαλεί ανησυχίες Σύµφωνα µε τις οικονοµικές προβλέψεις της Επιτροπής του φθινοπώρου 2003, πέντε κράτη µέλη διατήρησαν δηµοσιονοµική θέση σχεδόν ισοσκελισµένη ή πλεονασµατική το 2003 (σε κυκλικά προσαρµοσµένους όρους), και συγκεκριµένα το Βέλγιο, η ανία, η Ισπανία, η Φινλανδία και η Σουηδία (βλ. πίνακα 1). Τα εν λόγω κράτη µέλη αναµένεται να διατηρήσουν υγιείς δηµοσιονοµικές θέσεις κατά τα επόµενα έτη. Σύµφωνα µε το τελευταίο πρόγραµµα σταθερότητας, η δηµοσιονοµική θέση της Αυστρίας αποδυναµώθηκε το 2003 σε βαθµό που η χώρα δεν είναι πλέον σύµφωνη µε αυτόν τον προσανατολισµό. Με βάση ένα σενάριο αµετάβλητων πολιτικών, οι προβλέψεις του φθινοπώρου δείχνουν ότι δύο κράτη (η Αυστρία και η Ιρλανδία) θα µπορούσαν να εξυγιάνουν τη δηµοσιονοµική τους θέση έως το 2005. Πάντως, όσον αφορά την Αυστρία, φαίνεται πλέον απίθανο να συνοδευτούν οι σχεδιαζόµενες περικοπές φόρων (που αντιπροσωπεύουν 1% του ΑΕΠ) από αντίστοιχες περικοπές δαπανών η εξέλιξη αυτή αναµένεται να οδηγήσει σε σηµαντική επιδείνωση του κυκλικά προσαρµοσµένου αποτελέσµατος το 2005. Τα κράτη µέλη που δεν είχαν επιτύχει τον προαναφερόµενο στόχο κλήθηκαν να βελτιώσουν το κυκλικά προσαρµοσµένο δηµοσιονοµικό τους αποτέλεσµα (και η προσαρµογή πρέπει να ανέλθει σε τουλάχιστον 0,5% του ΑΕΠ ετησίως για τις χώρες της ζώνης ευρώ µε ελλείµµατα κατώτερα από το όριο του 3% του ΑΕΠ, ενώ µεγαλύτερες βελτιώσεις αναµένονται από τις χώρες των οποίων το έλλειµµα υπερβαίνει το όριο αυτό (βλ. επίσης τµήµα 3). Το 2003, µόνο η Ιρλανδία, οι Κάτω Χώρες και η Πορτογαλία πέτυχαν µια πιο σηµαντική βελτίωση (περισσότερο από 0,5% του ΑΕΠ) του κυκλικά προσαρµοσµένου δηµοσιονοµικού τους αποτελέσµατος. Για το 2004 αναµένεται επίσης βελτίωση στη Γερµανία και στη Γαλλία, ενώ τα κυκλικά 17
προσαρµοσµένα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα στην Ελλάδα, την Ιταλία, το Λουξεµβούργο και την Πορτογαλία ενδέχεται να επιδεινωθούν αισθητά το 2004 ή/και το 2005 (πρέπει πάντως να σηµειωθεί ότι οι προβλέψεις για το 2005 βασίζονται σ ένα σενάριο αµετάβλητων πολιτικών για όλα τα κράτη µέλη). Πίνακας 1: Μεταβολές των ονοµαστικών και των κυκλικά προσαρµοσµένων δηµοσιονοµικών αποτελεσµάτων Ονοµαστικό αποτέλεσµα Κυκλικά προσαρµοσµένο αποτέλεσµα (ΚΠΑ) 1 Μεταβολή του ΚΠΑ 1 2003 2004 2003 2004 2005* 2004 2005* BE 0,2-0,4 0,8 0,1-0,2-0,7-0,3 DE -4,2-3,9-3,5-3,2-2,8 0,3 0,4 EL -1,7-2,4-2,2-3,1-3,2-0,9 0,0 ES 0,0 0,1 0,1 0,3 0,3 0,2 0,1 FR -4,2-3,8-3,9-3,3-3,2 0,6 0,1 IE -0,8-1,1-1,0-0,6-0,2 0,4 0,4 IT -2,6-2,8-2,1-2,3-3,2-0,2-0,9 LU -0,6-2,1-0,5-1,3-1,7-0,9-0,3 NL -2,6-2,7-1,3-0,7-0,6 0,6 0,1 AT -1,1-0,7-0,7-0,3-0,2 0,4 0,2 PT -2,9-3,3-2,0-2,1-2,6-0,1-0,5 FI 2,4 1,7 2,8 2,1 2,0-0,7-0,1 Ζώνη ευρώ -2,8-2,7-2,3-2,1-2,1 0,2 0,0 DK 0,9 1,2 1,0 1,4 1,9 0,4 0,5 SE 0,2 0,5 0,4 0,9 1,5 0,5 0,6 UK -2,8-2,7-2,4-2,3-2,1 0,1 0,2 ΕΕ-15-2,7-2,6-2,2-2,0-1,9 0,2 0,1 1 Βάσει της µεθόδου της συνάρτησης παραγωγής (FΡ), εκτός από την περίπτωση της Ισπανίας και του Λουξεµβούργου για τις οποίες χρησιµοποιήθηκε η µέθοδος του φίλτρου HP. * Οι προβλέψεις για το 2005 βασίζονται σε σενάριο αµετάβλητων πολιτικών για όλα τα κράτη µέλη. ** Οι προβλέψεις του φθινοπώρου εκπονήθηκαν πριν η Ιρλανδία παρουσιάσει τον προϋπολογισµό της για το 2004 και πριν το Ηνωµένο Βασίλειο παρουσιάσει το σχέδιο έκθεσης του προϋπολογισµού του για το 2003. Σηµ.: Οι διαφορές οφείλονται σε στρογγυλοποιήσεις. Πηγή: Προβλέψεις της Επιτροπής Φθινόπωρο 2003. Το 2002, το Συµβούλιο διαπίστωσε την ύπαρξη υπερβολικού ελλείµµατος στην Πορτογαλία, και στη συνέχεια στη Γερµανία και στη Γαλλία το 2003. Τόσο η Γερµανία όσο και η Πορτογαλία κατέβαλαν σηµαντικές προσπάθειες προκειµένου να ανταποκριθούν στην σύσταση για τερµατισµό της κατάστασης αυτής. Σύµφωνα µε τις προβλέψεις και µετά τη λήψη σηµαντικών έκτακτων µέτρων, το ονοµαστικό έλλειµµα της Πορτογαλίας αναµένεται να παραµείνει χαµηλότερο από το 3% του ΑΕΠ το 2003, αλλά ενδέχεται να υπερβεί το όριο αυτό εκ νέου το 2004. Από την πλευρά της, η Γερµανία έλαβε µέτρα που ισοδυναµούν στο 1% περίπου του ΑΕΠ το 2003, τηρώντας έτσι το σχετικό τµήµα της σύστασης του Συµβουλίου του Ιανουαρίου 2003. Πάντως, λόγω των µη ευνοϊκών κυκλικών συνθηκών, τα ληφθέντα µέτρα φαίνονται πλέον 18
ανεπαρκή για να τερµατιστεί η κατάσταση υπερβολικού ελλείµµατος το 2004. Η Γαλλία δεν φαίνεται να έλαβε συγκεκριµένα µέτρα για τη διόρθωση των δηµοσιονοµικών της ανισορροπιών και, µε βάση τις σηµερινές οικονοµικές προοπτικές, η κατάσταση υπερβολικού ελλείµµατος αναµένεται να διατηρηθεί και το έλλειµµα να υπερβεί σαφώς το 3% του ΑΕΠ το 2004. Λαµβάνοντας υπόψη τις εξελίξεις αυτές, η Επιτροπή απηύθυνε συστάσεις στη Γαλλία και στη Γερµανία δυνάµει του άρθρου 104 παράγραφοι 8 και 9 της συνθήκης, όπου αναφέρεται ότι δεν λήφθηκε κανένα µέτρο (Γαλλία) ή ότι τα ληφθέντα µέτρα ήταν ανεπαρκή (Γερµανία) και ότι τα δύο κράτη µέλη οφείλουν να λάβουν µέτρα για να αντιµετωπίσουν την κατάσταση υπερβολικού ελλείµµατος. Πάντως, λόγω της αδύναµης οικονοµικής δραστηριότητας, η Επιτροπή σύστησε να δοθεί στα δύο αυτά κράτη µέλη συµπληρωµατική προθεσµία ενός έτους για να επαναφέρουν το έλλειµµά τους σε επίπεδο κατώτερο του 3% του ΑΕΠ, δηλαδή έως το 2005. Στις 25 Νοεµβρίου 2003, το Συµβούλιο απέρριψε τις συστάσεις της Επιτροπής και κατέληξε σε συµφωνία µη προβλεπόµενη από τη συνθήκη, αναστέλλοντας έτσι εκ των πραγµάτων την εφαρµογή της όσον αφορά τα προαναφερθέντα άρθρα. Το Συµβούλιο σηµείωσε τις δεσµεύσεις που έλαβαν η Γερµανία και η Γαλλία για µείωση των ελλειµµάτων τους σε επίπεδο κατώτερο του ορίου του 3% του ΑΕΠ έως το 2005. Το διάγραµµα 5 εξετάζει τον δηµοσιονοµικό προσανατολισµό (που εκτιµάται µε βάση την εξέλιξη του κυκλικά προσαρµοσµένου πρωτογενούς αποτελέσµατος (ΚΠΠΑ)) σε σχέση µε τις κυκλικές συνθήκες (οι οποίες εκτιµώνται µε το µέγεθος του κενού παραγωγής). Ο δηµοσιονοµικός προσανατολισµός της ΕΕ αναµένεται να είναι συνολικά ουδέτερος το 2003. Ωστόσο, ο συνολικός δηµοσιονοµικός προσανατολισµός είναι το αποτέλεσµα πολύ διαφορετικών δηµοσιονοµικών προσανατολισµών µεταξύ των κρατών µελών, και αυτό παρά την αρκετά παρεµφερή εξέλιξη της συγκυρίας. Ορισµένα κράτη µέλη (π.χ. οι Κάτω Χώρες και η Πορτογαλία) αναµένεται να εφαρµόσουν δηµοσιονοµικές πολιτικές οι οποίες σε ορισµένο βαθµό θα είναι προκυκλικές, γεγονός που αντικατοπτρίζει τις απαραίτητες εξυγιαντικές προσπάθειες που οι χώρες αυτές πρέπει να καταβάλλουν για να τηρήσουν τον προσανατολισµό αριθ. 1 σχετικά µε την επίτευξη υγιών οικονοµικών θέσεων, ο οποίος υπερέχει του προσανατολισµού σχετικά µε την αποφυγή προκυκλικών πολιτικών. Πάντως, ο προκυκλικός δηµοσιονοµικός προσανατολισµός της Ελλάδας δεν µπορεί να εξηγηθεί από ανάγκη εξυγίανσης της δηµοσιονοµικής κατάστασης. ηµοσιονοµικός προσανατολισµός (µεταβολές του ΚΠΠΑ) ιάγραµµα 5: ηµοσιονοµικός προσανατολισµός και κυκλικές συνθήκες στην ΕΕ το 2003 2 Προκυκλική περιοριστική 1 δηµοσιονοµική πολιτική 1 PT NL BE ES* 0 DE IT 2003 FR DK -1 AT SE -1 UK Αντικυκλική επεκτατική FI -2 δηµοσινοµική πολιτική IE 2002 Προκυκλική περιοριστική δηµοσιονοµική πολιτική 2001 2000 EL Προκυκλική επεκτατική δηµοσιονοµική πολιτική -3-2 -1 0 1 2 3 Κυκλικές συνθήκες (Κενό παραγωγής) Πηγή: Υπηρεσίες της Επιτροπής 19
Πλαίσιο 2: Συνέχεια που δόθηκε στις ανά χώρα συστάσεις σχετικά µε τη δηµοσιονοµική κατάσταση Συστάσεις ανά χώρα (επέκταση των Σηµαντικά µέτρα του 2003 γενικών προσανατολισµών αριθ. 1, 14-15) Ληφθέντα Προταθέντα ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ 1: Επίτευξη ή διατήρηση δηµοσιονοµικών θέσεων σχεδόν ισοσκελισµένων ή πλεονασµατικών καθόλη τη διάρκεια του συγκυριακού κύκλου* διόρθωση υπερβολικών ελλειµµάτων µε βάση το σύµφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης (*Από τα κράτη µέλη της ζώνης ευρώ ζητήθηκε να βελτιώσουν το κυκλικά προσαρµοσµένο αποτέλεσµά τους κατά τουλάχιστον 0,5% του ΑΕΠ ετησίως στην περίπτωση που δεν είχε ακόµη επιτευχθεί ο µεσοπρόθεσµος στόχος) DE: να εξασφαλιστεί αυστηρή εκτέλεση του προϋπολογισµού, µε τη λήψη µέτρων που θα αντιπροσωπεύουν το 1% του ΑΕΠ το 2003 εξάλειψη του υπερβολικού ελλείµµατος έως το 2004 µείωση του κυκλικά προσαρµοσµένου ελλείµµατος κατά τουλάχιστον 1% του ΑΕΠ µεταξύ τέλους του 2003 και 2005 FR: να µειωθεί το κυκλικά προσαρµοσµένο έλλειµµα κατά ποσοστό ανώτερο από εκείνο που προβλεπόταν το 2003 και κατά 0,5% του ΑΕΠ ή περισσότερο το 2004 ώστε να εξασφαλιστεί η µείωση του ονοµαστικού ελλείµµατος σε επίπεδο κατώτερο του ορίου του 3% του ΑΕΠ το 2004 το αργότερο. IT: µείωση του κυκλικά προσαρµοσµένου ελλείµµατος κατά τουλάχιστον 0,5% του ΑΕΠ ετησίως έως ότου επιτευχθεί σχεδόν ισοσκελισµένος ή πλεονασµατικός προϋπολογισµός αντικατάσταση έκτακτων µέτρων από µέτρα πιο µόνιµου χαρακτήρα NL: να συνεχιστεί η συγκράτηση των δηµοσίων δαπανών εντός πολύ συγκεκριµένων ορίων, καθορισµένων σε πραγµατικούς όρους και συµβατών µε το στόχο για επίτευξη σχεδόν ισοσκελισµένης ή πλεονασµατικής θέσης. AT: να εφαρµοσθούν µέτρα για τη διαρθρωτική µείωση των δαπανών (και στα κατώτερα επίπεδα διοίκησης) ώστε να µειωθεί η υψηλή φορολογική πίεση, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα µία σχεδόν ισοσκελισµένη κυκλικά προσαρµοσµένη δηµοσιονοµική θέση. PT: να εξασφαλιστεί η σχεδιασθείσα περαιτέρω µείωση του ελλείµµατος το 2003 επίσης, να µειωθεί το κυκλικά προσαρµοσµένο έλλειµµα κατά τουλάχιστον 0,5% του ΑΕΠ ετησίως ώστε να επιτευχθεί σχεδόν ισοσκελισµένος προϋπολογισµός Το 2003 λήφθηκαν µέτρα που αντιπροσωπεύουν το 1% περίπου του ΑΕΠ, αλλά τα µέτρα αυτά αποδεικνύονται ανεπαρκή για την εξάλειψη του υπερβολικού ελλείµµατος το 2004 Τα ληφθέντα δηµοσιονοµικά µέτρα είναι ανεπαρκή για να εξασφαλιστεί η συσταθείσα διόρθωση το 2003-2004 Τα δηµοσιονοµικά µέτρα για το 2004 είναι ανεπαρκή για να εξασφαλιστεί η σχεδιασθείσα διόρθωση το 2004, ο δηµοσιονοµικός αντίκτυπος των έκτακτων µέτρων θα είναι ελαφρώς µικρότερος σε σχέση µε το 2003 Ο προϋπολογισµός του 2004 περιλαµβάνει πολυετή όρια για τις πραγµατικές δαπάνες µε σκοπό την επίτευξη σχεδόν ισοσκελισµένης δηµοσιονοµικής θέσης Μεταρρύθµιση του συνταξιοδοτικού συστήµατος και του συνταξιοδοτικού συστήµατος για τους οµοσπονδιακούς υπαλλήλους η ελάφρυνση του φόρου εισοδήµατος που θα ισχύσει από το 2004 θα αντισταθµιστεί από την αύξηση των έµµεσων φόρων µείωση του αριθµού των οµοσπονδιακών υπαλλήλων και, στο επίπεδο των οµόσπονδων κρατών, του αριθµού των εκπαιδευτικών ταυτόχρονα όµως, δαπανηρή (τρίτη) δέσµη µέτρων για τόνωση της οικονοµίας (της οποίας ο κύριος αντίκτυπος θα γίνει αισθητός το 2005) Οι δυσµενείς κυκλικές συνθήκες δεν επέτρεψαν τη µείωση του ονοµαστικού ελλείµµατος το 2003 νέα επιδείνωση αναµένεται για το 2004 20 Σηµαντικές µειώσεις του φόρου εισοδήµατος προβλέπονται για το 2005 η µεταρρύθµιση του συστήµατος υγείας σχεδιάζεται για το 2005 το ενωρίτερο