Τίτλος Μαθήματος: Σχεδιασμός εκπαιδευτικών δράσεων για μουσεία Κωδικός Μαθήματος: ΚΤ1390 Διδάσκων: Νίκη Νικονάνου, niknik@uth.gr Είδος Μαθήματος: Επιλογής Εξάμηνο: 5ο Μονάδες ECTS: 5 Περιγραφή του μαθήματος στόχοι: Το μάθημα εξετάζει τις παραμέτρους που καθορίζουν το σχεδιασμό εκπαιδευτικών δράσεων σε μουσειακούς χώρους και χώρους πολιτισμικής αναφοράς και παράλληλα διαμορφώνουν τις ιδιαίτερες συνθήκες της σχέσης μουσείουσχολείου, ως ένα κεντρικό πεδίο εφαρμογών της μουσειοπαιδαγωγικής. Συγκεκριμένα εξετάζονται διαφορετικά είδη εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων που υλοποιούνται σε μουσεία και χώρους πολιτισμικής αναφοράς στην Ελλάδα και διεθνώς και αναλύονται οι θεωρητικές αρχές που προσδιορίζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της μάθησης στο μουσείο. Έμφαση δίνεται στην εξοικείωση με την εκπαιδευτική προσέγγιση των αντικειμένων, ως βασικό συστατικό της εκπαίδευσης σε μουσειακούς χώρους, στις μουσειοπαιδαγωγικές μεθόδους και τα μέσα που αξιοποιούνται. Στόχος του μαθήματος είναι οι φοιτητές/τριες: α. να προσεγγίσουν κριτικά εκπαιδευτικές δραστηριότητες και υλικό από μουσεία και φορείς εκπαίδευσης και πολιτισμού, β. να εξοικειωθούν με όλα τα στάδια σχεδιασμού, υλοποίησης και αξιολόγησης μουσειοπαιδαγωγικών δραστηριοτήτων αλλά και συνοδευτικού εκπαιδευτικού υλικού και γ. να σχεδιάσουν πρωτότυπες εκπαιδευτικές δραστηριότητες και υλικό για συγκεκριμένα μουσεία και χώρους πολιτισμικής αναφοράς (μελέτη, σχεδιασμός, οργάνωση, διεξαγωγή, αξιολόγηση). Αξιολόγηση: Η αξιολόγηση του μαθήματος περιλαμβάνει: (α) εκπόνηση εργασιών, (β) συμμετοχή σε δύο προόδους και (γ) προφορική εξέταση στο τέλος του εξαμήνου. Τα παραπάνω συνυπολογίζονται στην τελική αξιολόγηση του μαθήματος. Διδακτική Μεθοδολογία: Διαλέξεις, συζήτηση θεωρητικών ζητημάτων με βάση βιβλιογραφία, παρουσιάσεις και συζήτηση εργασιών από τους φοιτητές/τριες, εργαστηριακές δραστηριότητες σε μουσειακούς χώρους και επιτόπια έρευνα σε μουσεία. Διδακτέα εξεταστέα ύλη και βιβλιογραφία του μαθήματος: Ως διδακτέα και εξεταστέα ύλη του μαθήματος θεωρούνται τα περιεχόμενα των σεμιναρίων (διαλέξεις, ασκήσεις) και τα προτεινόμενα συγγράμματα.
Λέξεις κλειδιά: μουσειακή μάθηση, εκπαιδευτικές δράσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, εκπαιδευτικό υλικό, μουσείο σχολείο. Διάγραμμα περιεχομένων του μαθήματος 1η Εβδομάδα Η εκπαιδευτική λειτουργία του μουσείου Στην ενότητα αυτή πραγματοποιείται μια σύντομη εισαγωγή στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του μουσείου ως χώρου μη τυπικής εκπαίδευσης. Η ενότητα εστιάζει στο ρόλο της μουσειοπαιδαγωγικής στα σύγχρονα μουσεία και στη συμβολή της στην εκπλήρωση του κοινωνικού και εκπαιδευτικού ρόλου των μουσείων. 2η Εβδομάδα Μουσειακή μάθηση Εξετάζονται οι διαδικασίες μάθησης στο μουσείο μέσα από διαφορετικές δοκιμασμένες πρακτικές και διαφορετικά πολιτισμικά εργαλεία. Παρουσιάζονται εκπαιδευτικές δραστηριότητες που διαφοροποιούνται σε ότι αφορά τα περιεχόμενα, τη στοχοθεσία και τη μεθοδολογία προσέγγισης τόσο από την ελληνική όσο και από τη διεθνή μουσειακή πραγματικότητα. 3η Εβδομάδα Μουσειακά εκθέματα/αντικείμενα: εκπαίδευση, ερμηνεία και εμπειρία Εξετάζεται η σημασία των αντικειμένων για τη μάθηση στο μουσείο. Πραγματοποιείται μια ιστορική αναδρομή στην εκπαιδευτική αξιοποίηση αντικειμένων και ειδικότερα των μουσειακών αντικειμένων, και αναλύονται οι τέσσερις βασικές αξίες των αντικειμένων, η αυθεντικότητα, η υλικότητα, η αισθητική και η ευρύτητα σε σχέση με τις εκπαιδευτικές τους διαστάσεις. 4η Εβδομάδα Προσεγγίζοντας το μουσειακό έκθεμα/αντικείμενο Στην ενότητα αυτή στόχος είναι να εξοικειωθούν οι φοιτητές/τριες με την εκπαιδευτική επεξεργασία αντικειμένων μέσα από βιωματικές εργαστηριακές ασκήσεις. Στις ασκήσεις αυτές οι φοιτητές/τριες αξιοποιώντας τις θεωρητικές προσεγγίσεις για την εκπαιδευτική αξία των αντικειμένων πειραματίζονται με την εφαρμογή διαφορετικών τρόπων
προσέγγισής τους π.χ. με ερωταπαντήσεις, με την εικαστική έκφραση την δραματοποίηση, τη δημιουργική γραφή κλπ. 5η Εβδομάδα Μέθοδοι και μέσα της μουσειακής εκπαίδευσης: θεωρητικές προσεγγίσεις Σε αυτήν την ενότητα εξετάζονται οι διαφορετικές δράσεις άμεσης επικοινωνίας που εφαρμόζονται στα μουσεία καθώς και οι μουσειοπαιδαγωγικές μέθοδοι που ακολουθούνται σε αυτές και τα διδακτικά μέσα που αξιοποιούνται. Επιπλέον αναλύεται ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην επικοινωνιακή διαδικασία υλοποίησης εκπαιδευτικών δράσεων σε μουσειακούς χώρους με αναφορές στην παιδαγωγική του ελεύθερου χρόνου και σε διαδικασίες εμψύχωσης. 6η Εβδομάδα Εκπαιδευτική επίσκεψη σε Μουσείο: παρακολούθηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων στο Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας Τσαλαπάτα. Με βάση συγκεκριμένη φόρμα παρατήρησης που θα διαμορφωθεί στο πλαίσιο των μαθημάτων οι φοιτητές/τριες θα παρακολουθήσουν τη διεξαγωγή εκπαιδευτικών προγραμμάτων και θα κρατήσουν σημειώσεις για να συζητηθούν στο μάθημα. 7η Εβδομάδα Εκπαιδευτικές δράσεις σε μουσεία: παραδείγματα από την πράξη Παρουσιάζονται παραδείγματα διαφορετικών ειδών εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων για σχολικές ομάδες που πραγματοποιούνται σε μουσεία και χώρους πολιτισμικής αναφοράς με στόχο την κριτική τους προσέγγιση. Επίσης πραγματοποιείται συζήτηση της εμπειρίας των φοιτητών/τριών από την παρακολούθηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων στο Μουσείο Πλινθοκεραμοποιϊας Τσαλαπάτα. 8η Εβδομάδα Ζητήματα εκπαιδευτικού σχεδιασμού: θεωρητικές προσεγγίσεις Η ενότητα εστιάζει στις θεωρητικές προσεγγίσεις που καθορίζουν τον σχεδιασμό εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων σε χώρους πολιτισμού. Αναλύονται οι παράμετροι σχεδιασμού με βάση την κονστρουκτιβιστική προσέγγιση στη μουσειακή μάθηση και με βάση το μοντέλο της διαδραστικής εμπειρίας, δηλαδή το χώρο, το άτομο και την κοινωνική διάδραση.
9η Εβδομάδα Εκπαιδευτική επίσκεψη στο Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο: παρακολούθηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Με βάση συγκεκριμένη φόρμα παρατήρησης που θα έχει διαμορφωθεί στο πλαίσιο των διαλέξεων οι φοιτητές/τριες θα παρακολουθήσουν τη διεξαγωγή εκπαιδευτικών προγραμμάτων και θα κρατήσουν σημειώσεις για να συζητηθούν στο μάθημα. 10η Εβδομάδα Μουσειακή εκπαίδευση στην Ελλάδα. Παρουσίαση και συζήτηση α. προόδου Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται από τους φοιτητές/τριες τα αποτελέσματα της έρευνας τους σχετικά με την εκπαιδευτική πολιτική επιλεγμένων μουσείων και ακολουθεί συζήτηση και αποτίμηση της ελληνικής μουσειοπαιδαγωγικής πραγματικότητας. 11η Εβδομάδα Ζητήματα εκπαιδευτικού σχεδιασμού: μουσείο σχολείο Η ενότητα αυτή εστιάζει σε ζητήματα μουσειοπαιδαγωγικού σχεδιασμού που στοχεύουν στην ενδυνάμωση της σχέσης μεταξύ μουσείου και σχολείου. Εξετάζονται οι διαφορετικές μορφές συνεργασίας των δύο φορέων με έμφαση στις δυνατότητες αξιοποίησης του εκπαιδευτικού δυναμικού των μουσείων από την πλευρά του νηπιαγωγείου και πρώτων τάξεων του Δημοτικού. 12η Εβδομάδα Εκπαιδευτικές δράσεις σε μουσεία: παρουσιάσεις φοιτητών/τριων Στην ενότητα αυτή θα πραγματοποιηθεί (α) παρουσίαση των εκπαιδευτικών δράσεων που θα έχουν σχεδιάσει οι φοιτητές/τριες, (β) εκτενής συζήτηση ζητημάτων σχεδιασμού και (γ) ανατροφοδότηση (β πρόοδος) 13η Εβδομάδα Εκπαιδευτικός σχεδιασμός δράσεων σε μουσεία: δυνατότητες και περιορισμοί Στην ενότητα αυτή με βάση τον σχολιασμό των εργασιών των φοιτητών/τριων που έχει πραγματοποιηθεί στην προηγούμενη ενότητα θα συζητηθούν και θα συνοψιστούν ζητήματα σχεδιασμού εκπαιδευτικών δράσεων σε μουσειακούς χώρους από εκπαιδευτικούς σε σχέση με τις δυνατότητες και τους περιορισμούς που προκύπτουν.
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία Αυδή, Α., Χατζηγεωργίου, Μ., Φουρλίγκα, Ε., Γαβριηλίδου, Ι. και Βεροπουλίδου, Ρ. 2008. «Εξερευνώντας την ιστορία ενός χειρογράφου. Θεατρικό εργαστήριο στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού», στο Μπούνια, Α., Νικονάνου, Ν. και Οικονόμου, Μ. (επιμ.), Η Τεχνολογία στην Υπηρεσία της Πολιτισμικής Κληρονομιάς, Καλειδοσκόπιο, Αθήνα, 270 280. Durbin, G., Morris, S. & Wilkinson, S., 1990, Learning from Objects. A Teacher s Guide, English Heritage. Hennigar Shuh, H. J. 1999, Teaching yourself to teach with Objects στο Hooper Greenhill, E. (επιμ.) The Educational Role of the Museum, Routledge, London, 80 91. Hooper Greenhill, E. 1999, «Σκέψεις για τη μουσειακή εκπαίδευση και επικοινωνία στη μεταμοντέρνα εποχή», Αρχαιολογία και τέχνες 72,47 49, διαθέσιμο:http://www.archaiologia.gr/wp content/uploads/2011/07/72 11.pdf Hooper Greenhill, E. 2007. Museums and Education. Purpose, Pedagogy, Performance, Routledge, London. Κακούρου Χρόνη, Γ. 2005, Μουσείο Σχολείο: αντικριστές πόρτες στη γνώση, Πατάκης, Αθήνα Kόκκινος, Γ. & Aλεξάκη, E. (επιμ.) 2002, Διεπιστημονικές προσεγγίσεις στη μουσειακή αγωγή, Mεταίχμιο, Aθήνα. Κοκκοτάς, Π. & Πλακίτση, Κ. (επιμ.) 2005, Μουσειοπαιδαγωγική και Εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες, Θεωρία και Πράξη, Πατάκης, Αθήνα. Moffat, H. και Woollard, V. (επιμ.) 1999, Museum and Gallery Education. A Manual of Good Practice, The Stationery Office, London. Νάκου, Ειρ. & Βέμη, Μπ. (επιμ.) 2010. Μουσεία και Εκπαίδευση, Εκδόσεις νήσος, Αθήνα. Νικονάνου, Ν. 2006. «Έκθεμα και επισκέπτης: μορφές επικοινωνίας σε εκθεσιακούς χώρους», στο Παπαγεωργίου, Δ., Μπουμπάρης, Ν. & Μυριβήλη, Ε. (επιμ.), Πολιτιστική Αναπαράσταση, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 165 185. Nikonanou, N., Kasvikis, K. & Fourligka, E. 2005. Alternative Ways into Teaching Archaeology: Design, Implementation and Evaluation, Μουσειολογία, 2, 51 62 Online στη διεύθυνση: www.aegean.gr/culturaltec/museology Νικονάνου, Ν. 2005, «Ο ρόλος της μουσειοπαιδαγωγικής στα σύγχρονα μουσεία» Τετράδια Μουσειολογίας 2, 18 27. Φουρλίγκα, E., Nικονάνου, N., Kασβίκης, K., Γαβριηλίδου, I. 2002. «Mουσειακή εκπαίδευση και αρχαιολογία. Παραδείγματα από τρεις ευρωπαϊκές χώρες», Aρχαιολογία και τέχνες 85β, 113 122 ((Διαθέσιμο online:http://www.archaiologia.gr/αρχείο τευχών/?fc=1140&is=1663). YΠEΠΘ, YΠ.ΠO., ICOM Διεθνές Συμβούλιο Mουσείων/ Eλληνικό Tμήμα (εκδ.), 2002. Μουσείο Σχολείο, 6ο Περιφερειακό Σεμινάριο Ν. Καβάλας, Αθήνα.
ΥΠ.ΠΟ. 2002. Παιχνίδια Πολιτισμού. Εκπαιδευτικές Δράσεις του Υπουργείου Πολιτισμού, ΥΠ.ΠΟ, Αθήνα.