Ι.Ε.Κ. ΧΑΝΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΑ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ 9

Transcript

1 Ι.Ε.Κ. ΧΑΝΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΑ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ 9 ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΠΕΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

2 Μουσειακή αγωγή 1. Εισαγωγή Η μουσειακή αγωγή και η εκπαίδευση συνιστούν στις μέρες μας μια πλούσια διαδικασία μάθησης μέσω της επαφής με τον κόσμο της τέχνης και του πολιτισμού σε χώρους πολιτισμικής αναφοράς όπως είναι το μουσείο. Εκπαιδευτικοί, μικροί μαθητές και στελέχη των μουσείων καλούνται να ανταποκριθούν σε νέους ρόλους αντιμετωπίζοντας την πρόκληση της συνάντησης αλλά και της συνεργασίας της σχολικής αγωγής με τη μουσειακή εκπαίδευση. Σήμερα, η επίσκεψη ενός παιδιού στο μουσείο αποτελεί πια ένα ευχάριστο ταξίδι στο χρόνο, όπου το παρελθόν συνδέεται με το παρόν και οδηγεί το παιδί στη διαμόρφωση μιας ευρύτερης κοινωνικής και πολιτισμικής παιδείας. 2. Προσεγγίζοντας την έννοια του μουσείου Σύμφωνα με το ICOM (International Council of Museums, Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων) το μουσείο είναι ένα μη κερδοσκοπικό μόνιμο ίδρυμα στην υπηρεσία της κοινωνίας αλλά και της εξέλιξης της, το οποίο είναι ανοιχτό στο κοινό και επικοινωνεί εκθέτοντας υλικό του ανθρώπου και του περιβάλλοντος του. Κάνοντας μια αναδρομή στην δημιουργία και στην εξέλιξη του μουσείου, παρατηρείται και διαπιστώνεται ότι το μουσείο του χθες είναι σε μεγάλο βαθμό διαφορετικό από το μουσείο του σήμερα. Πιο συγκεκριμένα το μουσείο του χθες αποτελούσε ένα απλό χώρο έκθεσης αντικειμένων της ιστορίας και του παρελθόντος. Το νέο μουσείο, το μουσείο του σήμερα, αποτελεί πλέον τον κατάλληλο χώρο για την καλλιέργεια της αισθητικής και πολιτισμικής ευαισθησίας ενώ ταυτόχρονα: Είναι ένας χώρος συνάντησης και ανταλλαγής εμπειριών, έρευνας, ανακάλυψης και αποκαλύψεων. Είναι ένας σημαντικός χώρος προώθησης της αισθητικής ανάπτυξης των επισκεπτών & κυρίως των μαθητών επισκεπτών. Έτσι το νέο μουσείο όπως εξελίχθηκε κατάφερε να γίνει ένας πόλος έλξης εκπαιδευτικής, πολιτιστικής και πνευματικής ανύψωσης, σε αντίθεση με το παρελθόν.

3 3. Μουσείο ανοιχτό στο παιδί Η αντίληψη ότι το μουσείο μπορεί να αποτελέσει ένα γόνιμο χώρο εκπαίδευσης και βιωματικής μάθησης εξαιτίας της δυνατότητας άμεσης επαφής με τα εκθέματα καθώς και η αναζήτηση αποτελεσματικών χώρων εκπαίδευσης οδήγησε στην ανάπτυξη της μουσειακής αγωγής και εκπαίδευσης. Η μουσειακή αγωγή αποτελεί ένα σύνολο οργανωμένων εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων με συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς στόχους. Σήμερα το μουσείο, παύοντας να είναι ένας χώρος με προθήκες και εκθέματα, γίνεται χώρος εκπαιδευτικός με αυτονομία και λειτουργικότητα. Τα περισσότερα μουσεία οργανώνουν εκπαιδευτικά προγράμματα τα οποία απευθύνονται σε διάφορες ηλικίες. Παράλληλα, εξοπλίζονται με διάφορα εργαστήρια στα οποία τα παιδιά εκφράζονται και πειραματίζονται με ερεθίσματα από το περιεχόμενο του μουσείου. Ο μαθητής βρίσκεται έτσι σε ένα νέο περιβάλλον στο οποίο του δίνεται η ευκαιρία μέσα από διάφορους τρόπους να εξερευνήσει το χώρο και τα αντικείμενα του. Τόσο η αίσθηση της ανακάλυψης όσο και της δημιουργίας σε συνδυασμό με την αισθητική του μουσείου, καθιστούν το μουσείο ένα κέντρο ευχάριστης και δημιουργικής μάθησης.

4 Το παιδί-επισκέπτης, παρατηρώντας ένα έκθεμα και προσπαθώντας να το κατανοήσει, επιστρατεύει όλες τις δυνάμεις της φαντασίας, της μνήμης και της παρατηρητικότητας του. Καθώς η σύγχρονη μουσειολογική αντίληψη θέλει το μουσείο ένα χώρο ανοιχτό στο κοινό, το άνοιγμα του στο παιδικό κοινό καθιστά το χώρο του μουσείου ένα καλό και σημαντικό συνεργάτη του σχολικού συστήματος. 4. Σκοπός και στόχοι της μουσειακής αγωγής Το μουσείο, ως χώρος απόκτησης επικοινωνίας, δράσης και συνάντησης διαφορετικών πολιτισμών, εμπεριέχει παράλληλα και παιδαγωγικές προεκτάσεις. Ερευνώντας τους στόχους των προγραμματισμένων επισκέψεων των σχολείων στα μουσεία, διαπιστώνεται πως επιδιώκονται μακροπρόθεσμοι και βραχυπρόθεσμοι στόχοι α) κοινωνικό-συναισθηματικής και β) γνωστικής ανάπτυξης για τα παιδιά. Πιο συγκεκριμένα, οι κοινωνικοσυναισθηματικοί μακροπρόθεσμοι και βραχυπρόθεσμοι στόχοι για ένα μαθητή είναι οι εξής: Εξοικειώνεται με τα δημιουργήματα της πολιτιστικής κληρονομιάς, της επιστήμης και της τεχνολογίας. Εξοικειώνεται με το χώρο του μουσείου και τα εκθέματα του. Ικανοποιεί την περιέργεια του για τον περιβάλλοντα κόσμο. Απολαμβάνει την αίσθηση του ωραίου. Έρχεται σε αμεσότητα με τις μηχανές και την επιστήμη. Καλλιεργεί την παρατηρητικότητα, τη μνήμη, τη φαντασία. Από την άλλη πλευρά, οι γνωστικοί μακροπρόθεσμοι και βραχυπρόθεσμοι στόχοι για ένα μαθητή είναι οι εξής: Εμπλουτίζει τον κόσμο των παραστάσεων του. Γνωρίζει ορισμένη ορολογία που σχετίζεται με τα εκθέματα του μουσείου. Γνωρίζει συγκεκριμένα αντικείμενα, τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες τους. Μαθαίνει ημερομηνίες, γεγονότα, πρόσωπα, θέσεις. Παρατηρεί, προσεγγίζει και κατανοεί τα αντικείμενα και έρχεται σε επαφή με τις ιστορικές και κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις, που συνδέονται με τα εκθέματα.

5 Ενθαρρύνεται να μεταδώσει τις ιδέες και τα συναισθήματα του μετά την επίσκεψη στο μουσείο με ποικίλους τρόπους (ζωγραφική, δραματοποίηση κ.λπ.). 5. Εκπαιδευτικά προγράμματα μουσείων Τα εκπαιδευτικά προγράμματα αποτελούν ένα εναλλακτικό τρόπο επίσκεψης ενός σχολείου στο μουσείο τα οποία εστιάζουν στη βιωματική και δημιουργική προσέγγιση των εκθεμάτων. Ο σκοπός των προτάσεων που διαμορφώνονται στο πλαίσιο σύγχρονων εκπαιδευτικών προγραμμάτων είναι τα παιδιά να μην είναι απλοί θεατές σε ένα μουσείο αλλά να επικοινωνούν με τα εκθέματα μέσα από ενεργητικές μεθόδους μάθησης. Ο σχεδιασμός και η οργάνωση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που απευθύνονται κυρίως σε σχολικές ομάδες γίνεται από το ειδικό εκπαιδευτικό τμήμα κάθε μουσείου. Διαφέρουν από την απλή ξενάγηση-επίσκεψη στο μουσείο και η οργάνωση τους γίνεται γύρω από συγκεκριμένα εκθέματα-αντικείμενα σε θεματικές ενότητες. Συνήθως χαρακτηρίζονται ως «παιχνίδια ή ταξίδια φαντασίας, οξυδέρκειας, παρατηρητικότητας τα οποία φέρνουν καταπληκτικά αποτελέσματα σε ότι αφορά τη μάθηση. Άλλα σημαντικά χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν τα εκπαιδευτικά προγράμματα είναι ότι απευθύνονται σε μικρό αριθμό ατόμων (15-30) και η χρονική τους διάρκεια είναι από 1.30 έως 2 ώρες. Σημαντικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την υλοποίηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων είναι: η ξενάγηση-αφήγηση, η κατευθυνόμενη συζήτηση, η δραματοποίηση, η αποκάλυψη-εξερεύνηση και η βιωματική μάθηση. Ο σχεδιασμός, η επιτυχής εφαρμογή και η υλοποίηση των εκπαιδευτικών στόχων των προγραμμάτων δεν εξαρτάται μόνο από τις μεθόδους που χρησιμοποιεί το κάθε μουσείο αλλά και από άλλους σημαντικούς παράγοντες, όπως: Ο χώρος εφαρμογής του εκπαιδευτικού προγράμματος και ο εξοπλισμός. Η ηλικία των μελών της ομάδας και ιδιαίτερα το εξελικτικό στάδιο της γνωστικής και συναισθηματικής τους ανάπτυξης. Τα ερεθίσματα και οι προσωπικές εμπειρίες των παιδιών.

6 Η καλή συνεργασία και επικοινωνία του μουσείου με τον/την παιδαγωγό. Ο ρόλος του μουσειοπαιδαγωγού ή του εξειδικευμένου προσωπικού του μουσείου. Η σύνδεση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων με το αναλυτικό σχολικό πρόγραμμα. Το περιεχόμενο των διδακτικών στόχων που τίθενται. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει μια άλλη κατηγορία εκπαιδευτικού υλικού που χρησιμοποιούν τα μουσεία, οι λεγόμενες μουσειοσκευές. Χρησιμοποιούνται σε περίπτωση που το σχολείο δεν μπορεί να επισκεφθεί το μουσείο ή όταν θέλει, εκτός από την επίσκεψη, να επεκτείνει τις γνώσεις με τρόπους μάθησης μέσω αντικειμένων και υλικών. Περιέχουν τρισδιάστατο εποπτικό υλικό από αντίγραφα, συνήθως, αντικειμένων που βρίσκονται στο μουσείο ή και κάποια πρωτότυπα αντικείμενα. Επίσης μπορεί να περιέχουν οπτικοακουστικό υλικό, ενημερωτικά έντυπα, εκπαιδευτικά φυλλάδια και προτάσεις για δημιουργικές δραστηριότητες στην τάξη, αφίσες, επιτραπέζια παιχνίδια κ.λπ. Είναι ιδιαίτερα σχεδιασμένες σύμφωνα με τις αρχές και τους στόχους των εκπαιδευτικών

7 προγραμμάτων και διευκολύνουν σε μεγάλο βαθμό την επαφή του σχολείου με το μουσείο. 6. Προετοιμασία για την επίσκεψη σε ένα μουσείο Η σχεδιασμένη και οργανωμένη επίσκεψη ενός σχολείου στο μουσείο έχει στόχο να συμβάλλει στην αφύπνιση του ενδιαφέροντος των παιδιών για θέματα που συνδέονται με την πολιτιστική κληρονομιά, στην αισθητική τους καλλιέργεια, στην προώθηση της κατανόησης του φυσικού και τεχνητού κόσμου και στην υποστήριξη των δεξιοτήτων τους για την ανάπτυξη στρατηγικών που προωθούν την αυτόνομη μάθηση. Μια επίσκεψη σε ένα μουσείο προϋποθέτει από τον/την παιδαγωγό μια ενδεικτική οργάνωση του προγράμματος με κατάλληλες προετοιμασίες. Καλό θα ήταν από την αρχή της σχολικής χρονιάς να γίνει ένας ετήσιος προγραμματισμός των μουσείων που έχει πρόθεση το σχολείο να επισκεφθεί. Η επιλογή της καταλληλότητας ενός μουσείου μπορεί να γίνει σύμφωνα: με την ηλικία των παιδιών, το στάδιο ανάπτυξης και το γνωστικό τους επίπεδο, τη θεματολογία του μουσείου, τα εκπαιδευτικά του προγράμματα, τα παιδικά εργαστήρια που διαθέτει, την ασφαλή ξενάγηση και μεταφορά των μικρών μαθητών κ.λπ. Στη συνέχεια, καλό θα ήταν να πραγματοποιηθούν σχετικές δραστηριότητες που αφορούν στην: Προετοιμασία στο σχολείο με δραστηριότητες σχετικές με το είδος του μουσείου. Επίσκεψη στο μουσείο και συμμετοχή στο εκπαιδευτικό του πρόγραμμα. Επεξεργασία στην τάξη των εμπειριών και των εντυπώσεων από την επίσκεψη στο μουσείο. i) Η προετοιμασία Ενδεικτικές δραστηριότητες πριν από την επίσκεψη στο μουσείο:

8 o Συγκέντρωση και παρουσίαση στην τάξη εποπτικού υλικού σχετικού με το θέμα του μουσείου (φωτογραφίες, εικόνες, βιβλία, αντίγραφα έργων τέχνης, φυλλάδια, πληροφορίες από το internet κ.λπ.) o Ταξινόμηση του πληροφοριακού υλικού. o Γλωσσικά παιχνίδια και επεξεργασία της λέξης μουσείο. o Παιχνίδι του χαμένου θησαυρού. o Ζωγραφική, δραματοποίηση, χειροτεχνικές κατασκευές, κουκλοθεατρικές και μουσικές δραστηριότητες ανάλογα με το θέμα. Επίσης, μέσα από μια ποικιλία δραστηριοτήτων, ο/η παιδαγωγός μπορεί να οργανώσει μαζί με τα παιδιά τη γωνιά του μουσείου, όπου θα τοποθετηθούν οι ανάλογες κατασκευές, τα αντικείμενα και οι καταγραφές που έγιναν. ii) Η επίσκεψη στο χώρο του μουσείου Βασικές επιδιώξεις αυτής της φάσης είναι τα παιδιά: o Να συνδέσουν αυτά που παρατηρούν με όσα ήδη γνωρίζουν. o Να παρατηρήσουν προσεκτικά και να εντοπίσουν τα διάφορα εκθέματα. o Να καλλιεργηθεί η αισθητική τους. o Να εκφράσουν τα συναισθήματα τους. Στόχος της κάθε ξενάγησης-επίσκεψης σε ένα μουσείο δεν είναι η παθητική παρακολούθηση από τα παιδιά αλλά η ενεργός συμμετοχή τους, η αναζήτηση και η έρευνα. Βοηθητικές ασκήσεις κατά τη διάρκεια παρακολούθησης ενός εκπαιδευτικού

9 προγράμματος θα μπορούσαν να γίνουν μέσα από: συζήτηση, παιχνίδια-αινίγματα, μιμητικές ασκήσεις, ασκήσεις βλέμματος και συγκέντρωσης, ψυχοκινητικές ασκήσεις, ασκήσεις σιωπής και φαντασίας, παιχνίδια λαβύρινθου ή κρυμμένου θησαυρού κ.α. Σημαντική θεωρείται και η συμμετοχή των παιδιών σε εργαστήρια όπως πηλοπλαστικής, ζωγραφικής, μαγειρικής, χειροτεχνικών κατασκευών, θεατρικής έκφρασης κ.α. συνδυάζοντας έτσι τη γνώση και τη μάθηση με τη χαρά και τη διασκέδαση. iii) Μετά την επίσκεψη στο μουσείο-πιθανές προεκτάσεις Βασικός στόχος της επεξεργασίας στην τάξη των εμπειριών και των παραστάσεων που αποκόμισαν τα παιδιά από το μουσείο είναι η ολοκλήρωση τους, η μεταξύ τους διασύνδεση και η προσωπική έκφραση. Πιθανές δημιουργικές προεκτάσεις μπορεί να είναι οι εξής παρακάτω: o Συζήτηση για τις εμπειρίες που βίωσαν. o Οργάνωση έκθεσης με φωτογραφικό και εποπτικό υλικό. o Παιχνίδια γνώσεων. o Οργάνωση ενός μικρού μουσείου με αντικείμενα που φέρνουν τα παιδιά. o Χειροτεχνικές κατασκευές με άχρηστο υλικό, πηλό, κολάζ, κουκλοθέατρο. o Διηγήσεις, παραμύθια και ποιήματα, δημιουργία βιβλίων. o Θεατρικό παιχνίδι και δραματοποίηση.

10 Χρήσιμα βοηθητικά άρθρα Στις παρακάτω ηλεκτρονικές διευθύνσεις μπορείτε να αναζητήσετε περισσότερες πληροφορίες και ενημέρωση για θέματα μουσειακής εκπαίδευσης. Αποτελούν ερευνητικές εργασίες και επιστημονικά άρθρα που δημοσιεύθηκαν σε συνέδρια ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Με ποιους τρόπους το μουσείο αποτελεί παράγοντα ανάπτυξης της αισθητικής αγωγής; Ποιοι είναι οι σημαντικότεροι στόχοι της μουσειακής αγωγής; Πως θα οργανώνατε μια επίσκεψη σε ένα μουσείο; Ποιοι είναι οι στόχοι των εκπαιδευτικών προγραμμάτων της μουσειακής αγωγής; Περιγράψτε επιγραμματικά τις φάσεις που θα ακολουθήσετε για την οργάνωση μιας επίσκεψης σε ένα μουσείο. Μετά την επίσκεψη στο μουσείο ποιους τρόπους θα χρησιμοποιήσετε για να οδηγήσετε τα παιδιά να αναλύσουν αυτό που βίωσαν; Ποιους παράγοντες θεωρείτε σημαντικούς για το σχεδιασμό, την εφαρμογή και την επιτυχή υλοποίηση ενός εκπαιδευτικού προγράμματος μουσειακής αγωγής; Προτείνετε μερικά μουσεία για την επίσκεψη παιδιών προσχολικής ηλικίας.

11 Βιβλιογραφικός οδηγός Άλκηστις (1995). Μουσεία και Σχολεία, Δεινόσαυροι και Αγγεία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Βέμη, Β. (2006). Μουσειοπαιδαγωγική κατάρτιση. Μια νέα ανάγκη για τους εκπαιδευτικούς. Παιδαγωγική Επιθεώρηση, 42, σελ Bowers, B. (2012). A look at early childhood programming in museums. Journal of Museum education, Vol.37, No 1, pp Βενιζέλου, Γ., Καλαμπαλίκη, Ε., Καλοστύπη, Α., Κονταξάκης, Γ., Λαυρεντάκη Φ., Μαυροειδής, Γ. & Πατρίκη, Α. (1994). Βιβλίο Δραστηριοτήτων για το νηπιαγωγείο-βιβλίο Νηπιαγωγού. Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β. Δαφέρμου, Χ., Κουλούρη, Π. & Μπασαγιάννη, Ε. (2006). Οδηγός Νηπιαγωγού, Εκπαιδευτικοί σχεδιασμοί & Δημιουργικά περιβάλλοντα μάθησης. Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β. Dardanou, M. (2011). And why should I go to the museum? the museum as a learning arena for the kindergarten: examples from Norway and Greece. Master thesis, University of Tromso. Ανακτήθηκε Δεκέμβριος 5, 2012, από e=2 Ζαφειράκου, Α. (2000). Μουσεία και σχολεία. Διάλογος και συνεργασίες- Αναπαραστάσεις και πρακτικές. Αθήνα: Δαρδανός. Καλούρη-Αντωνοπούλου, Ρ. & Κάσσαρης Χρήστος (1988). Το μουσείο μέσο τέχνης και αγωγής. Αθήνα: Καστανιώτης. Κόκκινος, Γ. (2002). Διεπιστημονικές προσεγγίσεις στη μουσειακή αγωγή. Αθήνα: Μεταίχμιο. Κοντογιάννη, Α. & Βάος, Α. (2001). Αισθητική Αγωγή. Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β. Μπενέκος, Δ. (2006). Πολιτισμική παράδοση κι εκπαίδευση- Μορφωτική προσέγγιση, εκπαιδευτικές εφαρμογές. Αθήνα: Δαρδανός.

12 Μυρογιάννη-Αρβανιτίδη, Ε. (1999). Ο ρόλος του Μουσειοπαιδαγωγού στην Ελλάδα. Αρχαιολογία και Τέχνες, 71, σελ Νικονάνου, Ν. (2009). Μουσειοπαιδαγωγική, Από τη θεωρία στην πράξη. Αθήνα: Πατάκης. Τζιαφέρη, Σ. (2005). Το σύγχρονο μουσείο στην Ελληνική εκπαίδευση μέσα από το παράδειγμα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδης. Tressel, G. (2006). The role of museums in science education. Science Education, Vol.64, Issue 2, pp