ΤΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ Ι ΣΥΝΤΟΜΟ ΕΓΧΕΙΡΙ ΙΟ ΤΟΥ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ ΚΥΚΛΩΜΑΤΩΝ ΜULTISIM ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2007-08
ΣΥΝΤΟΜΟ ΕΓΧΕΙΡΙ ΙΟ ΤΟΥ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ ΚΥΚΛΩΜΑΤΩΝ ΜULTISIM Η συγγραφή του συγκεκριµένου εγχειριδίου έγινε για τις ανάγκες του εργαστηρίου Ηλεκτρονικά Ι που διδάσκεται στο Β εξάµηνο στο Τµήµα Ηλεκτρονικής του ΤΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ. Το κείµενο αυτό προετοιµάσθηκε από την Μπαρµπαρόσου Μαρία Εργαστηριακή Συνεργάτη του Τµήµατος Ηλεκτρονικής του ΤΕΙ Πειραιά µε την καθοδήγηση του Π. Παπαγέωργα Καθηγητή του ιδίου Τµήµατος. Στα πλαίσια του εργαστηρίου Ηλεκτρονικά Ι, σε µια προσπάθεια να εξοικειωθούν οι σπουδαστές µε τις δυνατότητες που παρέχουν τα σύγχρονα προγράµµατα προσοµοίωσης, συµπεριλαµβάνεται η εκτέλεση και η µελέτη της άσκηση Ένισχυτής Κοινού Εκποµπού (CE) σε Ηλεκτρονικό Υπολογιστή. Το εγχειρίδιο αυτό αποτελεί ένα σύντοµο εισαγωγικό βοήθηµα του λογισµικού πακέτου Multisim που θα χρησιµοποιηθεί για την εκτέλεση της άσκησης. 2
Περιεχόµενα 1. Γενικά 2. Εύρεση και τοποθέτηση βασικών εξαρτηµάτων στο σχέδιο 3. Εύρεση και τοποθέτηση πηγών και γείωσης στο σχέδιο 4. Εύρεση και τοποθέτηση transistors στο σχέδιο 5. Πλαίσιο διαλόγου απόδοσης των επιθυµητών ιδιοτήτων στα στοιχεία του κυκλώµατος 6. Τακτοποίηση των στοιχείων του κυκλώµατος στο σχέδιο 7. Τοποθέτηση και χρήση οργάνων 8. Χρήση καλωδίων για τη σύνδεση των στοιχείων του κυκλώµατος 3
1. Γενικά Για να ξεκινήστε το πρόγραµµα Multisim επιλέξτε (κάνετε αριστερό κλικ): Έναρξη Όλα τα προγράµµατα Μultisim, οπότε εµφανίζεται το παράθυρο µε το Multisim περιβάλλον (βλ. Σχ. 1). Με την έναρξη το Multisim ανοίγει ένα αρχείο για να σχεδιάσετε ένα κύκλωµα. Το αρχείο αυτό µέχρι να το σώσετε ονοµάζεται αυτόµατα Circuit1 (βλ. Σχ. 1). Επιλέγοντας από το µενού File την εντολή New ή µε αριστερό κλικ στο κουµπί, από τη βασική γραµµή εντολών, ανοίγετε καινούργια αρχεία που αυτόµατα ονοµάζονται Circuit2, Circuit3, κλπ. Επιλέγοντας από το µενού File την εντολή Save ή µε αριστερό κλικ στο κουµπί, από τη βασική γραµµή εντολών, αποθηκεύετε το αρχείο το οποίο είναι ενεργοποιηµένο. Αν αποθηκεύετε ένα αρχείο για πρώτη φορά θα εµφανιστεί το παράθυρο Αποθήκευση ως για να δηλώσετε το όνοµα του αρχείου αλλάζοντας την αυτόµατη ονοµασία που του έχει δοθεί από το πρόγραµµα (Circuit1, Circuit2, Circuit3..) καθώς και τη θέση του (υποκατάλογος αρχείων στον σκληρό δίσκο ή σε άλλο µέσο). Για να ανοίξετε ένα αρχείο επιλέγετε από το µενού File την εντολή Open, ή το κουµπί, από τη βασική γραµµή εργαλείων, οπότε ανοίγει το παράθυρο Άνοιγµα. Στο πλαίσιο ιερεύνηση κάνετε κλικ στο αναπτυσσόµενο βέλος. Επιλέγετε µε διπλό κλικ ένα φάκελο, οπότε εµφανίζονται τα περιεχόµενα του φακέλου. Συνεχίζετε να ανοίγετε φακέλους (αυτούς που θα σας οδηγήσουν στο αρχείο). Όταν εµφανιστεί το αρχείο κάνετε κλικ πάνω του και το όνοµά του εµφανίζεται στο πλάισιο Όνοµα Αρχείου. Τέλος κάνετε κλικ στο κουµπί Άνοιγµα. Επιλέγοντας από το µενού File την εντολή Recent file, ανοίγει µια λίστα µε τα οκτώ τελευταία αποθηκευµένα αρχεία. Για να ανοίξετε κάποιο από αυτά επιλέξτε το από τη λίστα. Για να τρέξετε την προσοµοίωση ενός κυκλώµατος, κάνετε κλικ στο κουµπί Run / stop simulation ή από το µενού Simulate επιλέγετε την εντολή Run. Όµοια για να σταµατήσετε την προσοµοίωση (χωρίς τη δυνατότητα να την ξεκινήσετε στο σηµείο που σταµατήσατε), κάνετε κλικ στο κουµπί Run / stop simulation ή από το µενού Simulate επιλέγετε την εντολή Run. Για να διακόψετε την προσοµοίωση, από το µενού Simulate επιλέγετε την εντολή Pause, όµοια για να συνεχίσετε τη προσοµοίωση από το σηµείο που τη διακόψατε, από το µενού Simulate επιλέξτε ξανά την εντολή Pause. Για να βγείτε από το Multisim επιλέξτε: File Exit ή κάνετε αριστερό κλικ στο κουµπί εξόδου, δεξιά της γραµµής τίτλου του παραθύρου µε το Multisim περιβάλλον (βλ. Σχ.1). 4
2. Εύρεση και τοποθέτηση βασικών εξαρτηµάτων στο σχέδιο Από τη γραµµή εργαλείων Εξαρτήµατα (Component Toolbar), ανοίξτε τη βιβλιοθήκη των βασικών εξαρτηµάτων του Multisim επιλέγοντας Basic (είναι το εικονίδιο µε το σύµβολο της αντίστασης, βλ. Σχ. 1). Προσοχή: Αν στο δικό σας Multisim παράθυρο δεν φαίνεται η γραµµή εργαλείων µε τα εξαρτήµατα επιλέξτε από το µενού View την εντολή Toolbars και από τη λίστα που εµφανίζεται επιλέξτε Component Toolbar. Σχ.1 Το περιβάλλον του προγράµµατος Multisim µε επιλεγµένο το κουµπί Basic Eπιλέγοντας Basic ανοίγει το παράθυρο διαλόγου Select a component. Αντίσταση (βλ. Σχ. 2α): Από τη στήλη Family επιλέξτε RESISTOR. Από τη στήλη Component επιλέξτε την τιµή της αντίστασης (πχ. 22ΚΩ). Ολοκληρώστε την επιλογή της αντίστασης µε αριστερό κλικ στο κουµπί ΟΚ. Mε αριστερό κλικ αφήνετε την αντίσταση στο σχέδιο. Πυκνωτής (βλ. Σχ. 2β): Από τη στήλη Family επιλέξτε CAPACITOR. Από τη στήλη Component επιλέξτε την τιµή της χωρητικότητας του πυκνωτή αντίστασης (πχ. 10µF). Ολοκληρώστε την επιλογή του πυκνωτή µε αριστερό κλικ στο κουµπί ΟΚ. Mε αριστερό κλικ αφήνετε τον πυκνωτή στο σχέδιο. Ποτενσιόµετρο (βλ. Σχ. 2γ): Από τη στήλη Family επιλέξτε POTENTIOMETER. Από τη στήλη Component επιλέξτε την τιµή της µέγιστης αντίστασης του ποτενσιόµετρου (πχ. 10Κ_LIN). Ολοκληρώστε την επιλογή του ποτενσιόµετρου. Mε αριστερό κλικ αφήνετε το ποτενσιόµετρο στο σχέδιο. 5
ιακόπτης (βλ. Σχ. 2δ): Από τη στήλη Family επιλέξτε SWITCH. Από τη στήλη Component επιλέξτε το είδος του διακόπτη (για τις ανάγκες των εργαστηριακών ασκήσεων επιλέξτε SPST δηλ. Single-pole, single-throw). Ολοκληρώστε την επιλογή του διακόπτη. Mε αριστερό κλικ αφήνετε το εξάρτηµα στο σχέδιο. Σχ.2α To παράθυρο διαλόγου Select a component για την εύρεση αντίστασης Σχ. 2β To παράθυρο διαλόγου Select a component για την εύρεση πυκνωτή 6
Σχ.2γ Το παράθυρο διαλόγου Select a component για την εύρεση ποτενσιόµετρου Σχ.2δ To παράθυρο διαλόγου Select a component για την εύρεση διακόπτη 7
3. Εύρεση και τοποθέτηση πηγών και γείωσης στο σχέδιο Από τη γραµµή εργαλείων Εξαρτήµατα, ανοίξτε τη βιβλιοθήκη των πηγών του Multisim επιλέγοντας Source (είναι το εικονίδιο µε το σύµβολο της γείωσης, βλ. Σχ. 3). Σχ.3 Το περιβάλλον του προγράµµατος Multisim µε επιλεγµένο το κουµπί Source Επιλέγοντας Source ανοίγει το παράθυρο διαλόγου Select a component. Στη συνέχεια περιγράφεται η διαδικασία που ακολουθείται για την εύρεση και τη τοποθέτηση πηγών συνεχούς και εναλλασσόµενης τάσης και γείωσης. Πηγή συνεχούς τάσης (βλ. Σχ.4α): Από τη στήλη Family επιλέξτε POWER_SOURCE. Από τη στήλη Component επιλέξτε DC_POWER. Ολοκληρώστε την επιλογή της πηγής µε αριστερό κλικ στο κουµπί ΟΚ. Mε αριστερό κλικ αφήνετε την πηγή στο σχέδιο. Πηγή εναλλασσόµενης τάσης (βλ. Σχ. 4β): Από τη στήλη Family επιλέξτε POWER_SOURCE. Aπό τη στήλη Cοmponent επιλέξτε ΑC_POWER. Ολοκληρώστε την επιλογή της πηγής µε αριστερό κλικ στο κουµπί ΟΚ. Mε αριστερό κλικ αφήνετε την πηγή στο σχέδιο. Γείωση (βλ. Σχ. 4γ): Από τη στήλη Family επιλέξτε POWER_SOURCE. Aπό τη στήλη Cοmponent επιλέξτε GROUND. Ολοκληρώστε την επιλογή της γείωσης µε αριστερό κλικ στο κουµπί ΟΚ. Mε αριστερό κλικ αφήνετε την γείωση στο σχέδιο. Προσοχή: Για να τρέξει η προσοµοίωση των κυκλωµάτων που σχεδιάζονται στο Multisim, απαιτείται τα σχέδια των κυκλωµάτων να περιλαµβάνουν γείωση, διαφορετικά το πρόγραµµα παρουσιάζει σχετικό µήνυµα λάθους. 8
Σχ. 4α To παράθυρο διαλόγου Select a component για την εύρεση πηγής συνεχούς τάσης Σχ.4β To παράθυρο διαλόγου Select a component για την εύρεση πηγής εναλλασσόµενης τάσης 9
Σχ. 4γ To παράθυρο διαλόγου Select a component για την εύρεση γείωσης 4. Εύρεση και τοποθέτηση transistors στο σχέδιο Από τη γραµµή εργαλείων Εξαρτήµατα, ανοίξτε τη βιβλιοθήκη των transistors του Multisim επιλέγοντας Transistor (είναι το εικονίδιο µε το σύµβολο του transistor, βλ. Σχ. 5). Σχ.5 Το περιβάλλον του προγράµµατος Multisim µε επιλεγµένο το κουµπί Transistor Επιλέγοντας Transistor ανοίγει το παράθυρο Select a component. Από τη στήλη Family επιλέξτε BJT_NPN και από τη στήλη Component επιλέξτε 2Ν2222Α. Τελειώστε την επιλογή του Transistor πατώντας ΟΚ. Σχ. 6 To παράθυρο Select a component για την επιλογή transistor 10
5. Πλαίσιο διαλόγου απόδοσης των επιθυµητών ιδιοτήτων στα στοιχεία του κυκλώµατος Κάνοντας διπλό αριστερό κλικ πάνω στο εξάρτηµα ή σε µια πηγή εµφανίζεται το πλαίσιο διαλόγου απόδοσης ιδιοτήτων, που αντιστοιχεί στο κάθε εξάρτηµα δηλ. RESISTOR για αντίσταση (βλ. Σχ 7α), CAPACITOR για πυκνωτή, POTENTIOMETER για ποτενσιόµετρο, SWITCH για διακόπτη και POWER_SOURCES για πηγή. Το πλαίσιο διαλόγου απόδοσης ιδιοτήτων εµφανίζεται επίσης όταν: επιλέξτε το εξάρτηµα επιλέξτε Εdit από τη βασική γραµµή εργαλείων επιλέξτε Properties, βλ. Σχ. 7β. Με την επιλογή Label δίνετε ετικέτα στο εξάρτηµα ή την πηγή. Συγκεκριµένα επιλέξτε Label και πληκτρολογήστε στο πλαίσιο Label την επιθυµητή ετικέτα. Σχετικό είναι το Σχ. 8 στο οποίο φαίνεται ότι στην αντίσταση αποδίδεται η ετικέτα R1. Επιλέγοντας Value φαίνεται η τιµή της αντίστασης (βλ. Σχ. 7α) ή της χωρητικότητας του πυκνωτή. Η επιλογή Display παρέχει τη δυνατότητα να επιλέξετε ποιες πληροφορίες που αφορούν στο εξάρτηµα ή στην πηγή επιθυµείτε να φαίνονται στο σχέδιο. Στα σχέδια των κυκλωµάτων που περιλαµβάνονται στο φυλλάδιο Προσοµοίωση του κυκλώµατος Ενισχυτή Κοινού Εκποµπού µε το λογισµικό προσοµοίωσης Multisim, για πρακτικούς λόγους, φαίνονται µόνο οι ετικέτες των εξαρτηµάτων. Αυτό συµβαίνει όταν: (α) καθιστάτε ανενεργή την επιλογή Use Schematic Global Setting κάνοντας αριστερό κλικ και (β) καθιστάτε ενεργή την επιλογή Show labels κάνοντας αριστερό κλικ και ανενεργές τις άλλες τρεις επιλογές (βλ. Σχ 9). Σχ. 7α Το πλαίσιο διαλόγου RESISTOR 11
Σχ.7β Εµφάνιση του πλαισίου διαλόγου RESISTOR από τη βασική γραµµή εργαλείων Σχ.8 Απόδοση ετικέτας στην αντίσταση Σχ.9 Εµφάνιση στο σχέδιο µόνο της ετικέτας Στο Σχ. 10 φαίνεται η επιλογή Value στο πλαίσιο διαλόγου POTENTIOMETER. Στο πλαίσιο Key δηλώνετε το πλήκτρο (στο Σχ. 10 είναι το Α), σε κάθε πάτηµα του οποίου το ποσοστό που αναγράφεται δίπλα στο ποτενσιόµετρο αυξάνεται. Το ποσοστό µειώνεται όταν πατάτε Shift +Key. Τη µεταβολή του ποσοστού σε κάθε πάτηµα τη δηλώνετε στο πλαίσιο Increment (στο Σχ. 10 η µεταβολή του ποσοστού είναι 5%). Έτσι από τα δεδοµένα του Σχ. 10 προκύπτει ότι, σε κάθε πάτηµα του πλήκτρου Α το ποσοστό (συνεπώς και η µία αντίσταση του ποτενσιόµετρου) θα αυξάνεται κατά 5%. 12
Προσοχή: Καθένα από τα δύο άκρα του ποτενσιόµετρου µε το σηµείο λήψης ορίζουν δύο αντιστάσεις. Η µία αντίσταση έχει τιµή το ποσοστό (αναγράφεται δίπλα στο ποτενσιόµετρο) της µέγιστης αντίστασης του ποτενσιόµετρου και η άλλη έχει τιµή το υπόλοιπο της µέγιστης αντίστασης. Σχ. 10 Η επιλογή Value στο πλαίσιο διαλόγου POTENTIOMETER Στο Σχ. 11 φαίνεται η επιλογή Value στο πλαίσιο διαλόγου POWER SOURCES µιας AC πηγής τάσης. Στο πλάισιο Voltage (RMS) πληκτρολογείτε την RMS τιµή της τάσης και δίπλα µε τα βέλη ολίσθησης δηλώνετε τη µονάδα µέτρησης της τάσης. Στο πλαίσιο Frequency πληκτρολογείτε τη τιµή της συχνότητας και δίπλα µε τα βέλη ολίσθησης τη µονάδα µέτρησής της. Σχ. 11 Η επιλογή Value στο πλαίσιο διαλόγου POWER_SOURCES Ολοκληρώστε τις ιδιότητες των εξαρτηµάτων µε αριστερό κλικ στο κουµπί ΟΚ. 13
Σηµείωση: Το κουµπί Replace, κάτω αριστερά στο πλαίσιο απόδοσης ιδιοτήτων, χρησιµοποιείται στην περίπτωση που θέλετε να αντικαταστήσετε ένα στοιχείο του κυκλώµατος µε κάποιο άλλο ή όταν θέλετε να αλλάξετε τη τιµή του. Πατώντας το Replace ανοίγει το παράθυρο Select a component, για τη χρήση του οποίου βλ. Παρ.2 και Παρ. 3. 5. Τακτοποίηση των στοιχείων του κυκλώµατος στο σχέδιο Για την τακτοποίηση των στοιχείων του κυκλώµατος στο σχέδιο, το Multisim παρέχει µια λίστα από σχετικές εντολές. Για να εµφανιστεί η λίστα εντολών κάνετε αριστερό κλικ πάνω στο στοιχείο του κυκλώµατος ή επιλέξτε το στοιχείο και στη συνέχεια επιλέξτε Εdit από τη βασική γραµµή εργαλείων, βλ. Σχ. 3. Επιλέγοντας τις ακόλουθες εντολές από τη λίστα, το εξάρτηµα: Cut: αποκόπτεται (διαγράφεται) από το σχέδιο Copy: αντιγράφεται σε πρόχειρη µνήµη (Clipboard) Paste: επικολλάται (ότι έχει αποθηκευτεί στον Clipboard) σε σηµείο του σχεδίου Delete: διαγράφεται από το σχέδιο Flip Horizontal: αντικαθίσταται από το συµµετρικό του ως προς τον οριζόντιο άξονα Flip Vertical: αντικαθίσταται από το συµµετρικό του ως προς τον κάθετο άξονα 90 Clockwise: στρέφεται 90 µοίρες δεξιόστροφα. 90 CounterCW: στρέφεται 90 µοίρες αριστερόστροφα. Η µετακίνηση του εξαρτήµατος στο σχέδιο γίνεται σύροντας το εξάρτηµα πάνω στο σχέδιο, κρατώντας το αριστερό κουµπί του ποντικιού πατηµένο. Όταν το εξάρτηµα είναι στην επιθυµητή θέση απελευθερώστε το αριστερό κουµπί του ποντικιού. Προσοχή: Όταν επιλέγετε ένα εξάρτηµα εµφανίζονται τέσσερα σηµεία που ορίζουν ένα πλαίσιο γύρω από το εξάρτηµα (βλ. Σχ. 12α). Το εξάρτηµα δεν είναι επιλεγµένο αν τα σηµεία ορίζουν πλαίσιο γύρω από κάποια πληροφορία που το συνοδεύει (βλ. Σχ. 12β). Σχ.12α Η αντίσταση έχει επιλεγεί Σχ.12β Η αντίσταση δεν έχει επιλεγεί 14
6. Τοποθέτηση και χρήση Εικονικών Οργάνων Το Multisim διαθέτει τη γραµµή εργαλείων Όργανα (Instrument Toolbar), που αποτελείται από εικονίδια οργάνων όπως φαίνεται στην στήλη δεξιά του παραθύρου του Σχ. 13α. Αυτά τα εικονικά όργανα επιτρέπουν την πραγµατοποίηση µετρήσεωνµε ένα τρόπο που προσοµοιάζει την πραγµατική χρήση τους στο εργαστήρια (χειριστήρια ελέγχου, απεικόνιση κ.τ.λ.). Για να εισάγετε στο σχέδιο ένα όργανο: (α) κάνετε αριστερό κλικ στο αντίστοιχο εικονίδιο και (β) µετακινήστε τον κέρσορα στην επιθυµητή θέση στο σχέδιο και µε αριστερό κλικ αφήστε το όργανο. Στις ασκήσεις του συγκεκριµένου εργαστηριακού µαθήµατος χρησιµοποιούνται: πολύµετρο, γεννήτρια συχνοτήτων και παλµογράφος µε δύο κανάλια, δηλαδή πρώτο, δεύτερο και τέταρτο εικονίδιο αντίστοιχα (βλ. Σχ. 13α). Η εικόνα των οργάνων στο σχέδιο φαίνεται στο Σχ 13β. Σχ. 13α Η γραµµή εργαλείων Όργανα µε επιλεγµένα τα εικονίδια πολύµετρο, γεννήτρια συχνοτήτων και παλµογράφος Σχ. 13β Η εικόνα των Multisim οργάνων στο σχέδιο 15
Με διπλό αριστερό κλικ στο όργανο ανοίγει το παράθυρο µε τη πρόσοψη του οργάνου, εκεί γίνονται οι ρυθµίσεις και αναγράφονται οι µετρήσεις. Συγκεκριµένα στο πολύµετρο ανοίγει το παράθυρο Multimeter (βλ. Σχ. 14α) στη γεννήτρια το παράθυρο Function Generator (βλ. Σχ 15) και στον παλµογράφο το παράθυρο Oscilloscope (βλ. Σχ. 16). Σχ. 14α Το παράθυρο πρόσοψης του πολυµέτρου µε επιλεγµένο το βολτόµετρο Σχ. 14β Το παράθυρο εσωτερικών ρυθµίσεων του πολυµέτρου µε τις default επιλογές Πολύµετρο: Με διπλό αριστερό κλικ πάνω στο πολύµετρο ανοίγει η πρόσοψή του (βλ. Σχ. 14α). Για την επιλογή του οργάνου πατάτε το αντίστοιχο κουµπί, δηλαδή Α για αµπερόµετρο, V για βολτόµετρο και Ω για ωµόµετρο. Επιλέγετε ή όταν η µέτρηση αφορά σε εναλλασσόµενο-ηµιτονικό ή συνεχές µέγεθος αντίστοιχα. Ειδικότερα, στο ηµιτονικό µέγεθος το πολύµετρο µετρά την RMS τιµή του. Στην πρώτη γραµµή της πρόσοψης του οργάνου αναγράφεται η µέτρηση. Πατώντας Set ανοίγει το παράθυρο Multimeter Settings (βλ. Σχ. 14β), που αφορά στις εσωτερικές ρυθµίσεις, δηλαδή στις εσωτερικές αντιστάσεις των οργάνων. Για τις ανάγκες του εργαστηρίου οι επιλογές του Multisim (default internal settings) που φαίνονται στο Σχ. 14β, δίνουν ακριβείς µετρήσεις και δεν χρειάζεται να παρέµβετε. Σηµείωση: Το Multisim πολύµετρο συνδέεται στο κύκλωµα όπως το πραγµατικό πολύµετρο. Έτσι, για να είναι σωστές οι µετρήσεις του: (α) το Multisim αµπερόµετρο συνδέεται σε σειρά στον κλάδο του οποίου µετρά το ρεύµα, (β) το Multisim βολτόµετρο συνδέεται παράλληλα µε τον κλάδο του οποίου µετρά τη τάση και (γ) το Multisim ωµόµετρο συνδέεται στα άκρα της αντίστασης µε κλειστές της πηγές και χωρίς άλλο κλάδο παράλληλα µε την αντίσταση.. Γεννήτρια συχνοτήτων: Με διπλό αριστερό κλικ πάνω στη γεννήτρια ανοίγει η πρόσοψή της (βλ. Σχ. 15). Για την παραγωγή ηµιτονικού, τριγωνικού ή τετραγωνικού σήµατος επιλέγετε, ή αντίστοιχα. Για να ρυθµίσετε τη συχνότητα (Frequency), το πλάτος (Amplitude) και τη DC συνιστώσα (Offset) της εξόδου της γεννήτριας: (α) Κάνετε κλικ 16
στο πλαίσιο µε τη τιµή οπότε εµφανίζονται τα βέλη αυξοµείωσης (είναι τα κουµπιά ), µε τα οποία αυξάνετε ή µειώνετε τη τιµή, (γ) κάνετε κλικ στο πλαίσιο µε τη µονάδα του µεγέθους οπότε εµφανίζεται µια λίστα µε πολλαπλάσια και υποπολλαπλάσια αυτής από την οποία επιλέγετε τη µονάδα µέτρησης. Σχ. 15 Το παράθυρο πρόσοψης της γεννήτριας συχνοτήτων Παλµογράφος: Με διπλό αριστερό κλικ στην εικόνα του παλµογράφου ανοίγει η πρόσοψή του (βλ. Σχ. 16), που περιλαµβάνει την οθόνη του παλµογράφου και τα κουµπιά για να γίνουν οι επιθυµητές ρυθµίσεις. Στην οθόνη του παλµογράφου του Σχ. 16 φαίνονται οι δύο κυµατοµορφές των Channel A και Channel B. Για τις ανάγκες του εργαστηρίου θα χρειαστεί να γίνουν οι ακόλουθες ρυθµίσεις: 1. Αριστερό κλικ στο πλαίσιο Scale του Time base, οπότε εµφανίζονται τα βέλη αυξοµείωσης µε τα οποία δηλώνετε την επιθυµητή κλίµακα. 2. Αριστερό κλικ στο πλαίσιο Scale του Channel A και κάνοντας χρήση των βελών αυξοµείωσης δηλώνετε την επιθυµητή κλίµακα. 3. Αριστερό κλικ στο πλαίσιο Scale του Channel Β και κάνοντας χρήση των βελών αυξοµείωσης δηλώνετε την επιθυµητή κλίµακα. 4. Αν τα κουµπιά Υ/Χ (πλάτος του σήµατος συναρτήσει του χρόνου), Auto (αφορά στον σκανδαλισµό (triggering) του παλµογράφου), DC στα Channel A και Channel Β (µε τη DC σύζευξη εµφανίζετε στην οθόνη του παλµογράφου το άθροισµα της AC και της DC συνιστώσας του σήµατος) δεν είναι ενεργοποιηµένα να τα ενεργοποιήσετε. O Multisim παλµογράφος διαθέτει δυο κάθετους δροµείς (κανόνες) (βλ. Σχ. 16) τον Τ1 (µε µπλε χρώµα) και τον Τ2 (µε κίτρινο χρώµα). Για την µετακίνηση του κανόνα, κρατώντας πατηµένο το αριστερό κουµπί του ποντικιού πάνω στον κανόνα τον σύρετε και τον απελευθερώνετε στην επιθυµητή θέση. Κάτω από την οθόνη αναγράφονται οι χρονικές στιγµές 17
(αφορά το χρόνο προσοµοίωσης όχι την περίοδο του σήµατος) που ορίζουν οι θέσεις (στον Χ άξονα) του κάθε κανόνα και το πλάτος του σήµατος τις στιγµές αυτές. Στην τρίτη γραµµή (Τ2- Τ1) αναγράφεται η διαφορά των προηγούµενων µεγεθών. Σχ. 16 Το παράθυρο πρόσοψης του παλµογράφου δύο καναλιών Σηµείωση: Αλλάζοντας τις κλίµακες στους άξονες αλλάζει και η εικόνα των κυµατοµορφών στην οθόνη του παλµογράφου. Επιλέξτε την κατάλληλη κλίµακα σε κάθε άξονα, ώστε τα χαρακτηριστικά των κυµατοµορφών (πλάτος και περίοδος) να είναι µετρήσιµα. Σηµείωση: Αν σταµατώντας την προσοµοίωση δεν έχετε στην οθόνη χρονικά επαρκές στιγµιότυπο του σήµατος,, χρησιµοποιήστε τα βέλη ολίσθησης στο κάτω µέρος της οθόνης. 7. Χρήση καλωδίων για τη σύνδεση των στοιχείων (καλύτερα εξαρτηµάτων!! Προτείνω να τα διορθώσουµε στο κείµενο) του κυκλώµατος Αφού τοποθετήστε τα στοιχεία του κυκλώµατος πάνω στο σχέδιο ακολουθεί η σύνδεσή τους µε καλώδια. Όλα τα Multisim στοιχεία διαθέτουν ακροδέκτες για τη σύνδεσή τους. Η σύνδεση γίνετε ως εξής: 1. Για να ξεκινήσει η σύνδεση κάνετε αριστερό κλικ σε ένα ακροδέκτη του στοιχείου, οπότε ο κέρσορας παίρνει τη µορφή. 2. Σύρετε το ποντίκι στον ακροδέκτη του δεύτερου στοιχείου και κάνοντας αριστερό κλικ τελειώνετε τη σύνδεση. Για να σβήσετε ένα καλώδιο από το σχέδιο κάνετε κλικ στο καλώδιο και πατάτε το Delete στο πληκτρολόγιο, είτε κάνετε δεξί κλικ πάνω στο καλώδιο και επιλέγετε Delete από τη λίστα επιλογών που θα εµφανιστεί. 18
Για να ακυρώστε µια σύνδεση που έχετε ξεκινήσει (δηλαδή έχετε κάνει το βήµα 1) κάνετε δεξί κλικ ή πατήστε το Esc στο πληκτρολόγιο. 19