ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Γ. Ευθυμίου Διαχείριση Οικοτουρισμού και Τουρισμού σε προστατευόμενες Περιοχές
Ο οικοτουρισμός είναι ο τουρισμός στη φύση ο οποίος αντίθετα με τον μαζικό τουρισμό δεν υπερβαίνει την φέρουσα φυσική, πολιτιστική και κοινωνική ικανότητα της περιοχής όπου εφαρμόζεται ενώ ταυτόχρονα προωθεί την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και τη διάτρηση της συνοχής του κοινωνικού ιστού. O οικοτουρισμός πρέπει να λειτουργεί βάση σχεδίου που να εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο προστασίας και ανάπτυξης της περιοχής. Η ανάπτυξη του οικοτουρισμού σε μια συγκεκριμένη περιοχή πρέπει να υπαγορεύεται από την ανάγκη προστασίας της φύσης και της αποκατάστασης ή διατήρησης μιας υγιούς κοινωνίας και οικονομίας. Το κρίσιμο ζήτημα για την εφαρμογή του οικοτουρισμού και τη μη διολίσθησή του σε μια ακόμη μορφή μαζικού τουρισμού είναι η τήρηση της φέρουσας ικανότητας, μια διαδικασία που απαιτεί συνεχή παρακολούθηση από αρμόδιο φορέα και επαρκές νομοθετικό πλαίσιο προστασίας. Στην ελληνική πραγματικότητα, το επαρκές νομοθετικό πλαίσιο προστασίας και ο φορέας διαχείρισης αποτελούν αναγκαίες (αλλά όχι και ικανές) συνθήκες για την ορθή ανάπτυξη του οικοτουρισμού. Δεν υπάρχουν δραστηριότητες στη φύση ή έργα που αποκλείονται εκ των προτέρων από την έννοια του οικοτουρισμού. Ο ορθός σχεδιασμός και η εφαρμογή τους ώστε να μην ξεπερνιέται η φέρουσα ικανότητα είναι που καθιστά τις δραστηριότητες και τα έργα συμβατά ή μη με τον οικοτουρισμό. Στην ανάπτυξη του οικοτουρισμού εμπλέκονται : η τοπική κοινωνία, η τουριστική βιομηχανία και ο κρατικός φορέας. Ο κρατικός φορέας μπορεί και πρέπει να εξασφαλίζει τη μεγαλύτερη δυνατή συναίνεση όλων των ενδιαφερόμενων ομάδων ως προς την έννοια, την εφαρμογή και τον ρόλο του οικοτουρισμού στην Ελλάδα.
Εναλλακτικός τουρισμός ή εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Ο όρος εναλλακτικός αντιδιαστέλεται προς τον μαζικό τουρισμό. Υπονοεί την ανεξάρτητη μετακίνηση ή την μετακίνηση με μικρά γκρουπ (αν και τα μεγάλα γκρουπ δεν είναι απαραίτητος εκτός της λογικής των εναλλακτικών μορφών τουρισμού), την απουσία τυποποίησης στην εμπειρία του ταξιδιώτη, τα ειδικά ενδιαφέροντα της συμμετοχής κ.λ.π. Ειδικές μορφές τουρισμού. Ελληνικός όρος. Περιγράφει τις κατηγορίες του τουρισμού με ειδικά ενδιαφέροντα (Συνεδριακός, Πολιτιστικός, Οικολογικός, Θρησκευτικός κ.λ.π. τουρισμός). Αγροτουρισμός. Ο όρος Αγροτουρισμός αναφέρεται στον τουρισμό που έχει ως κύριο στοιχείο τη διαμονή σε καταλύματα που διαθέτουν αγρότες (φάρμες ή δωμάτια που βρίσκονται σε περιοχή αγροτικής παραγωγής του αγρότη - ιδιώτη). Οι κανονισμοί λειτουργίας του αγροτουρισμού διέπονται από τις διατάξεις α.υ. Γεωργ406912/4660/1995 και α.υ. ΟικΓεωργ394990/1996.
Φυσιολατρικός τουρισμός. Ευρύτερος και χαλαρότερος όρος από τον οικοτουρισμό. Δεν συνδέεται με την προστασία του περιβάλλοντος. Wililerness tourism (τουρισμός στην άγρια φύση). Αναφέρεται στον τουρισμό σε απομονωμένες και ελάχιστα αλλοιωμένες από ανθρώπινη δραστηριότητα περιοχές. Ήπιος τουρισμός. Αναφέρεται στην ελαχιστοποίηση των αρνητικών επιπτώσεων του τουρισμού στο περιβάλλον. Adventure travel. (τουρισμός περιπέτειας). Αναφέρεται στην εμπειρία του τουρίστα που συνιστάται στην περιπέτεια και τα σπορ, συνήθως στη φύση. Πολιτιστικός τουρισμός. Αντικείμενο ενδιαφέροντος η πολιτιστική κληρονομιά. Green tourism (πράσινος τουρισμός). Ασαφής αναφορά στην περιβαλλοντικά υπεύθυνη στάση των τουριστών και της τουριστικής βιομηχανίας. Sustainable tourism (Αειφόρος τουρισμός). Αειφόρος μπορεί να είναι κάθε μορφή τουρισμού ανεξάρτητα από τον τομέα ειδικού ενδιαφέροντος στον οποίο εμπίπτει. Είναι όρος που χρησιμοποιείται ευρύτατα για να περιγράψει την προσπάθεια ελαχιστοποίησης των αρνητικών επιπτώσεων του τουρισμού στο περιβάλλον. Οι αρχές του αειφόρου τουρισμού έχουν περιγράφει σε κείμενα αρχών που αναλύονται στο αντίστοιχο κεφάλαιο του θεσμικού πλαισίου στην παρούσα μελέτη. Ο όρος αυτός είναι υπερσύνολο του οικοτουρισμού.
ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ (Ορισμοί) Κατά το Ecotourism Society (2000), οικοτουρισμός είναι ένα ταξίδι στη φύση το οποίο συμβάλει στην προστασία του περιβάλλοντος και στην αειφόρο ανάπτυξη. (www. Ecotourism. com) Κατά το Ceballos-Lascurain (1996), οικοτουρισμός είναι ένα περιβαλλοντικά υπεύθυνο ταξίδι και επίσκεψη σε σχετικά άθικτες φυσικές περιοχές, με σκοπό την απόλαυση και εκτίμηση της φύσης και των πολιτιστικών στοιχείων του παρελθόντος και του παρόντος. Περιβαλλοντικά υπεύθυνο ταξίδι είναι αυτό που προωθεί την προστασία της φύσης, ελαχιστοποιεί τις αρνητικές επιδράσεις στο περιβάλλον και προάγει την ενεργό κοινωνικο-οικονομική συμμετοχή των τοπικών πλυθησμών. Υπάρχουν πλέον 10 ορισμών για τον οικοτουρισμό
ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ (Ορισμός) Οικοτουρισμός στις προστατευόμενες περιοχές είναι ο τουρισμός που αναπτύσσεται στη φύση, ο οποίος όμως αντίθετα από τον μαζικό τουρισμό, δεν υπερβαίνει την φέρουσα ικανότητα της περιοχής, ενώ παράλληλα προωθεί την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος αρχικά αλλά και του πολιτιστικού περιβάλλοντος και συμβάλει τόσο στην τοπική οικονομία όσο και στην διατήρηση της συνοχής του κοινωνικού ιστού.
Γενικά-Ιστορική Αναδρομή Ο οικοτουρισμός γεννήθηκε στη δεκαετία του 1970 και είχε ως στόχο να συμβάλει στην προστασία και διατήρηση των πολυτίμων οικοσυστημάτων των χωρών προσφέροντας μια νέα εναλλακτική πηγή εισοδήματος ως αντιστάθμισμα των οικονομικών δραστηριοτήτων που απαγορεύονταν ως αντικρουόμενες και ασύμβατες με την προστασία των φυσικών πόρων Τη δεκαετία του 1980 ιδρύθηκαν στην Κ. & Ν. Αμερική μικρές επιχειρήσεις που οδηγούσαν επισκέπτες και σκηνοθέτες στο δάσος, στις πιο απόμακρες περιοχές του Οι πρώτοι οικοτουριστικοί προορισμοί ήταν τα νησιά Γκαλαμπάγκος, η Κόστα Ρίκα, η Κένυα και το Νεπάλ Όσο αυξάνονταν η ευαισθητοποίηση σε περιβαλλοντικά θέματα τόσο αυξανόταν και η ζήτηση για οικοτουρισμό και κυριαρχούσαν οι νόμοι της αγοράς και άρχισαν οι αποκλίσεις από τον αρχικό στόχο που ήταν η προστασία της φύσης Το έτος 2002 ανακυρήχθηκε ως διεθνές έτος οικοτουρισμού και πραγματοποιήθηκε διεθνείς συνδιάσκεψη στο Κεμπέκ (Μάιος 2002), με κύριο συμπέρασμα από τα διεθνή δεδομένα : ο οικοτουρισμός για να λειτουργήσει προς όφελος του φυσικού και κοινωνικο-οικονομικού περιβάλλοντος, πρέπει να υπόκειται σε ορισμένες αρχές που υποστηρίζονται από ένα σύστημα διαχείρισης διαφορετικά είναι ένας απλός τουρισμός στη φύση ή άλλη μορφή τουρισμού.
Βάσει του ορισμού αυτού, ο οικοτουρισμός Επιδιώκει να συμβάλλει ενεργά στην προστασία της φύσης. Η ανάπτυξή του υπαγορεύεται από την ανάγκη προστασία της φύσης και την ανάγκη μιας υγιούς κοινωνίας και οικονομίας. Ο οικοτουρισμός να λειτουργεί βάσει ενός σχεδίου που να εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ανάπτυξης και προστασίας μιας περιοχής. Η τήρηση της φέρουσας ικανότητας.
Εφαρμογή νομοθεσίας για το περιβάλλον, ιδίως για τις προστατευόμενες περιοχές Βάσει στρατηγικής σε εθνικό και τοπικό επίπεδο Ρεαλιστικές προσδοκίες και συνειδητοποίηση της μακροπρόθεσμης και αργής απόσβεσης της επένδυσης Με έλεγχο και εφαρμογή κριτηρίων στις σχετικές πρωτοβουλίες Με συντονισμό όλων των αρμόδιων φορέων Με πρόβλεψη για την αποφυγή επιπτώσεων στο περιβάλλον (συστήματα διαχείρισης επισκεπτών) Με κατάρτιση για τις ενδιαφερόμενες επαγγελματικές ομάδες
Προτεραιότητα σε Απομακρυσμένες και προβληματικές περιοχές με αξιόλογους φυσικούς πόρους που χρίζουν προστασίας Περιοχές όπου υπάρχει και εφαρμόζεται καθεστώς προστασίας Περιοχές όπου υπάρχει τοπική στρατηγική για τον οικοτουρισμό ή και σχέδιο ανάπτυξης και διαχείρισης του οικοτουρισμού
Πώς ; Διάγραμμα Διαδικασιών Εκτίμηση οικολογικής σημασίας και υποδομής. Εκτίμηση κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης Εντοπισμός Φορέων και ατόμων που μπορούν να συμμετέχουν στο σχεδιασμό Προσδιορισμός φέρουσας ικανότητας Προσδιορισμός επιθυμητού επιπέδου οικοτουριστικής ανάπτυξης Σχέδιο δράσης οικοτουριστικής ανάπτυξης Καθορισμός συστήματος αξιολόγησης Καθορισμός υπεύθυνου φορέα για την εφαρμογή και αξιολόγηση του οικοτουρισμού Τακτή αναθεώρηση του σχεδίου βάσει αποτελεσμάτων αξιολόγησης
Που βρισκόμαστε σήμερα ; Αυξητική τάση στην προσφορά και ζήτηση για οικοτουριστικές δραστηριότητες στην Ελλάδα Απουσία όμως στρατηγικής και σχεδίου δράσης σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, αποσπασματικές ενέργειες Απουσία μηχανισμού ελέγχου επιπτώσεων στο περιβάλλον Πολλές μελέτες που δεν εφαρμόζονται Επενδύσεις χωρίς σχέδιο Μεμονωμένα καλά παραδείγματα (Δαδιά, Κερκίνη, Μηλιές)