Αθήνα 2013. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Θεωρίες για την Σύγχρονη πόλη: Σχεδιασμός, Αστικές Πολιτικές και οι Πόλεις. _Μεθολογία εργασίας

Αθήνα 2013 Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Θεωρίες για την Σύγχρονη πόλη: Σχεδιασμός, Αστικές Πολιτικές και οι Πόλεις. _Μεθολογία εργασίας Με την παρούσα εργασία, επιχειρούμε να διερευνήσουμε τον πολιτισμο ως μέσο ανάδειξης και προβολής των πόλεων. Ως εργαλείο έρευνας θέτουμε τον θεσμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης και με την χρήση ενός κοντινού στα ελληνικά δεδομένα παραδείγματος προσπαθούμε να κατανοήσουμε τις πτυχές του. Συγκεκριμένα το 1997, η Θεσσαλονίκη ορίστηκε από την Ε.Ε. ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Έτσι αναζητούμε τι οδήγησε στην απόφαση αυτή αλλά, και την επιτυχία του προγραμματισμού για το γεγονός πάνω στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Αναλυτικότερα, αρχικά γίνεται μία ανάλυση της παρουσίας και του ρόλου του πολιτισμού στις σύγχρονες πόλεις που ακολουθείται από την παράθεση του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Έπειτα, σκιαγραφείται η φυσιογνωμία της πόλης και επισημαίνονται τα χαρακτηριστικά της Θεσσαλονίκης που την ανάδειξαν σε Πρωτεύουσα Πολιτισμού. Στη συνέχεια, γίνεται μια σύντομη ανάλυση της φάσης προγραμματισμού και των αποτελέσματων που αυτός προκάλεσε. Τέλος, γίνεται μια συνολική κριτική των επιπτώσεων του θεσμού που αναγνωρίζονται στην πόλη μέχρι σήμερα σκιαγραφώντας την σύνδεση του θεσμού με το αρχικό θεωρητικό πλαίσιο. 3

_Διάγραμμα Μεθοδολογίας Aστική πολιτική_στροφή στον πολιτισμό στρατηγικές προώθησης_προβολής πόλεων θεσμός πολιτιστικής πρωτεύουσας ευρώπης θεσσαλονίκη 1997_υποψηφιότητα φυσιογνωμία_χαρακτηριστικά πόλης τεχνικό πρόγραμμα αποτελέσματα_κριτική πραγματοποίηση έργου 4

_Στροφή στον πολιτισμό Οι ευρωπαϊκές πολιτικές πολιτιστικής ανάπτυξης των αστικών κέντρων έχουν παρουσιάσει μεγάλη εξέλιξη στο πέρασμα του χρόνου. Στο διάστημα 1950-1960 η συσχέτιση του πολιτισμού με την τουριστική και οικονομική ανάπτυξη μέσα από πρακτικές αστικών αναπλάσεων ήταν ελάχιστη. Αργότερα, από την δεκαετία του 70 και έπειτα εδραιώθηκαν οι πολιτιστικές στρατηγικές με αξιοσημείωτες καινοτόμες πρωτοβουλίες οδηγώντας στην κορύφωση τους την δεκαετία του 1980. Εκείνη την περίοδο τα διάφορα γεγονότα υψηλού κύρους απέκτησαν χαρακτήρα στήριξης της διεθνοποίησης και της ενίσχυσης της εικόνας κάθε πόλης. Αυτό έγινε είτε με στόχο την μετατροπή μιας αρνητικής εικόνας σε θετική οπότε τα γεγονότα αυτά λειτούργησαν ως σύμβολα ανανέωσης για ορισμένες πόλεις, είτε με στόχο την ενδυνάμωση μιας ήδη προϋπάρχουσας θετικής εικόνας κάποιας πόλης. Χαρακτηριστικά, τα τελευταία χρόνια οι ευρωπαϊκές πολιτικές ενισχύουν την βιώσιμη ανάπτυξη του τουρισμού που βασίζεται στον πολιτισμό, με στόχο τη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος της Ευρώπης και τη χωρική και χρονική διεύρυνση της τουριστικής της δραστηριότητας. Συγκεκριμένα στη Συνθήκη του Μάαστριχτ 1, προσδιορίζονται οι στόχοι και τα μέτρα εφαρμογής για τον τομέα του πολιτισμού επιτρέποντας στην Ε.Ε. να στραφεί σε πολιτιστικές ενέργειες. Από τα πρώτα κείμενα αρχών που σχετίζονται με τον σχεδιασμό των πόλεων, όπως είναι η χάρτα της Αθήνας μέχρι και την πρώτη επίσημη έκθεση για τον ευρωπαϊκό τουρισμό, ο πολιτισμός αναγνωρίζεται ως βασικό κομμάτι της ταυτότητας ενός τόπου. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ενισχυμένο ενδιαφέρον για την πολιτιστική κληρονομιά, με κατεύθυνση κυρίως προς τα ιστορικά κέντρα των πόλεων και τα μουσεία, ενώ τα ταξίδια μικρής διάρκειας με προορισμό τις πόλεις αποτελούν συχνό φαινόμενο. Έτσι, τα κοινωνικά και οικονομικά πλεονεκτήματα που επιφέρει και η άμεση σύνδεσή του με τον αστικό τουρισμό 2 καθιστούν τον πολιτισμό συγκριτικό προτέρημα της σύγχρονης πόλης. 1. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ, που έλαβε το όνομά της από την πόλη Μάαστριχτ στην οποία υπεγράφη στις 7 Φεβρουαρίου του 1992, αποτελεί την τρίτη κατά σειρά θεμελιώδη συνθήκη με την οποία ολοκληρώθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση ως σύγχρονος θεσμός, ύστερα από τη Συνθήκη της Ρώμης (1957) και την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1986). Βέβαια στην εξέλιξη αυτή του θεσμού αυτού υπήρξαν και πολλές άλλες επιμέρους συνθήκες, που, αν και μη θεμελιώδεις, συνέβαλαν ουσιαστικά στην πορεία και την εξέλιξη της ΕΕ. 2. Ο τουρισμός πόλεων ή αστικός τουρισμός αποτελεί μια νέα, δυναμικά ανερχόμενη τάση στον τουρισμό, απόρροια των αλλαγών και των νέων συνθηκών που προαναφέρθηκαν. Έχει ως κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα τις περιηγήσεις των τουριστών που ταξιδεύουν σε μια πόλη για λίγες ημέρες με σκοπό επίσκεψης κάποιο αξιοθέατο, πολιτιστικό γεγονός, mega event κτλ. 5

Σε μία εποχή που η αστική πολιτική σχετίζεται άμεσα με την πολιτιστική επειχειρηματικότητα και το city marketing 1, ο πολιτισμός αποτελεί πλέον πολιτική προτεραιότητα και μέσο αστικής αναζωογόνησης για πολλές πόλεις. Ο αστικός ανταγωνισμός 2 επικρατεί ως κυρίαρχο στοιχείο τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, με τις πόλεις να προσπαθούν να προσαρμοστούν στην καπιταλιστική πραγματικότητα μέσα από μία σειρά στρατηγικών. Η νέα αυτή πραγματικότητα αφορά κυρίως αλλαγές στην οικονομία, στις επικοινωνίες, την παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου και τις μεταβολές στην πολιτική διακυβέρνησης. Έτσι, οι διάφορες πόλεις ανταγωνίζονται μεταξύ τους και αναζητούν συγκριτικά πλεονεκτήματα έναντι των υπολοίπων με στόχο να δεσμεύσουν μια προνομιακή θέση στο διεθνές δίκτυο των αστικών κέντρων. Γενικά προσαρμόζουν τις τεχνικές, τα εργαλεία ανάπτυξής τους και τον συνολικό τους σχεδιασμό με αντίστοιχη κατεύθυνση προς τις διεθνοποιημένες, ήδη καθορισμένες, παραμέτρους. Έτσι διάφοροι φορείς αναλαμβάνουν την προβολή της κάθε πόλης με καθαρό στόχο την προσέλκυση επενδυτών με τους εγχώριους πόρους, όμως, και την υποστήριξη των δημόσιων επενδύσεων σε υποδομές να μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα. Ο ανταγωνισμός αποκτά κυρίαρχο ρόλο και η πόλη αλλάζει ριζικά χαρακτήρα και μετατρέπεται σε πόλη-επιχειρηματία. Κατα συνέπεια οι όροι αστικό marketing και city branding αποτελούν καθιερωμένες πολιτικές πρακτικές για τις περισσότερες πόλεις. Τα εργαλεία σχεδιασμού μέσα σε μια τέτοια στρατηγική προοπτική αποσκοπούν στην ταύτιση της πόλης με μία συγκεκριμένη πολιτιστική εικόνα ώστε να αποκτήσει το πλεονέκτημα της αναγνωρισιμότητας. Αυτό προϋποθέτει την θεώρηση και προώθηση της πόλης ως τουριστικό προϊόν. Κεντρικός στόχος είναι η προβολή συγκεκριμένων φυσικών πολιτιστικών, οικονομικών, κοινωνικών ή πολιτικών στοιχείων της, η οποία γίνεται συνήθως με υπερβολικό τρόπο ενώ παράλληλα κάποια στοιχεία μπορεί να αποκρύπτονται. Με αυτόν τον τρόπο, η εικόνα της πόλης είναι κατευθυνόμενη και μεταβαλλόμενη σύμφωνα με τα συμφέροντα του αστικού marketing χωρίς απαραίτητα να πραγματοποιούνται οι αντίστοιχες αλλαγές στον χώρο. 1. City marketing είναι η προώθηση μιας πόλης, ή μιας περιοχής μέσα σε αυτή, με στόχο την ενθάρρυνση ορισμένων δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα εκεί. Χρησιμοποιείται για να αλλάξει τις διεθνείς αντιλήψεις για την πόλη, και ειδικά για να ενισχυθεί ο τουρισμός, η εσωτερική μετανάστευση κατοίκων, ή να ενεργοποιήσει τη μετεγκατάσταση των επιχειρήσεων. Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό γνώρισμα του marketing της πόλης είναι η ανάπτυξη νέων ορόσημων. Η ανάπτυξη των πόλεων ως εμπορεύσιμο προϊόν έχει οδηγήσει σε ανταγωνισμό μεταξύ τους για την προσέλκυση επενδύτων και τη χρηματοδότηση της κυβέρνησης. Συχνά εκδηλώνεται με τις προσπάθειες από τις πόλεις για να προσελκύσουν διεθνείς αθλητικές εκδηλώσεις, όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες. 2. Σήμερα οι πόλεις προσπαθούν με κάθε τρόπο να προσελκύσουν κεφάλαιο για να ανέβουν πιο ψηλά στην ιεραρχία των πόλεων. Οι στρατηγικές που χρησιμοποιούν για να το επιτύχουν αναλύονται σε αναβάθμιση της οικονομικής τους ελκυστικότητας και βελτίωση της ποιότητας του αστικού περιβάλλοντος. Αποτέλεσμα είναι να αναδύονται σήμερα νέα αστικά τοπία, διαμορφώνοντας νέες κεντρικότητες και δίκτυα που αλλάζουν τον παγκόσμιο χάρτη. 6

_Μega events 1 και ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Ευρώπης Συχνά οι πρωτοβουλίες για την διαμόρφωση της εικόνας μιας πόλης περιλαμβάνουν την βελτίωση των υποδομών, την αναγέννηση του κέντρου της, την ανάπτυξη πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Όμως, υπάρχουν και πιο ανταγωνιστικές πολιτικές προς την προβολή. Η πιο εμφανής και ανταγωνιστική στρατηγική προώθησης των πόλεων που στηρίζεται στον πολιτισμό πραγματοποιείται μέσα από μεγάλα γεγονότα, τα mega events και αφορά πιο επικεντρωμένες και βραχυπρόθεσμες προσπάθειες. Πρόκειται για μεγάλης κλίμακας, υψηλού προφίλ και περιορισμένης διάρκειας διοργανώσεις (διεθνή συνέδρια,αθλητικά γεγονότα, σημαντικές εκθέσεις). Ορισμένα από αυτά τα γεγονότα μπορεί να ειναι είτε πολύ απομονωμένα και πιθανώς ανεπανάληπτα, όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες είτε μπορεί να συμβαίνουν πιο συχνά όπως είναι ορισμένα Φεστιβάλ. Παρόλα αυτά η περίπτωση των mega events απέχει από τα απλά φεστιβάλ γιατί δεν πραγματοποιούνται περιοδικά σε μία πόλη, η διοργάνωσή τους βασίζεται σε πολιτικές αποφάσεις και δεν χρησιμοποιεί τις συμβατικές πρακτικές προγραμματισμού. Αποτελούν αντικείμενο περαιτέρω τουριστικής ανάπτυξης και έχουν μακροχρόνια επίδραση. Ο χαρακτηρισμός mega αντικατοπτρίζει το μέγεθος της τουριστικής αγοράς, της δημόσιας επένδυσης και το εύρος των οικονομικών και πολιτικών επιπτώσεων που επιφέρει στην διοργανώτρια πόλη. Τα γεγονότα απαιτούν εκτεταμένες αστικές υποδομές και έχουν μεγάλο κόστος, ενώ η δημοσιότητα που τους δίνει η υποστήριξη από διεθνή δίκτυα ενημέρωσης απαιτεί προσεκτική διαχείρηση. Η φιλοξενία και διοργάνωση τέτοιου είδους διεθνών εκδηλώσεων δεν αποτελεί νέο φαινόμενο αλλά έχει τις ρίζες του στο μακρινό παρελθόν. Παρόλα αυτά ο χαρακτήρας τους έχει διαφοροποιηθεί με την πάροδο του χρόνου και τα mega events δεν αντιμετωπίζονται πλέον ως απλοί εορτασμοί αλλά χρησιμοποιούνται από τις πόλεις για να ενισχύσουν την πολιτιστική εικόνα τους και να τις αναδείξουν σε πόλους έλξης. Σε αντίθεση με το παρελθόν που στόχος ήταν κυρίως η προβολή της εθνικής οικονομίας, σήμερα αποτελούν μοχλούς αστικής ανάπτυξης που στοχεύουν στην προσέλκυση επενδυτικών επιχειρήσεων και νέων κατοίκων. Πρόκειται επομένως για μια συνειδητά επιλεγμένη στρατηγική αστικής ανάπτυξης που μόνο λίγες καλά προετοιμασμένες πόλεις μπορούν να πραγματοποιήσουν με επιτυχία. 1. Mega events ή αλλιώς major events είναι γεγονότα που αναφέρονται σε παγκόσμιο ακροατήριο. Ποικίλουν ως προς τον είδος και την οργάνωση αλλά κυρίως έχουν πλανόδιο χαρακτήρα καθώς εμφανίζονται ανα τακτά χρονικά διαστήματα σε κάποια πόλη. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται αθλητικές διοργανώσεις, μουσικές παραστάσεις, φεστιβαλ κτλ. 7

Είναι γεγονός ότι κατά τη διοργάνωση μίας μεγάλης εκδήλωσης, παρατηρείται στροφή από τον προγραμματισμό της αστικής ανάπτυξης σε έναν πιο αποσπασματικό σχεδιασμό με πρωτοβουλίες που αφορούν την δημιουργία μεγάλων εκδηλώσεων και έργων. Αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή τα mega events έχουν την δύναμη να αλλάξουν ριζικά την εικόνα και τη μορφή των σύγχρονων πόλεων. Η ανάληψη μιας τέτοιας εκδήλωσης από μία πόλη μπορεί να επιταχύνει διάφορες χρονοβόρες διαδικασίες αναδιάρθρωσής της ή να διορθώσει αποφασιστικά παλαιότερα στρατηγικά λάθη. Αυτό είναι ένα ιδιαίτερο δύσκολο εγχείρημα, για την επιτυχία του οποίου είναι απαραίτητη η συνεργασία και η ωρίμανση των μέσων διαχείρησης της εκάστοτε πόλης. Στο παρόν κείμενο για να κατανοήσουμε το παραπάνω φαινόμενο θα αναλύσουμε τον θεσμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 1 ο οποίος πηγάζει από την τακτική των mega events. Ο θεσμός της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πόλης δημιουργήθηκε το 1985, ύστερα από πρόταση της τότε Υπουργού Πολιτισμού της Ελλάδας, Μελίνας Μερκούρη. Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα ορίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και αποκτά την ευκαιρία, κατα τη διάρκεια ενός έτους, να επιδείξει την πολιτιστική της ζωή και να εδραιώσει την εικόνα της στον διεθνή χώρο. Η πρωτοβουλία αυτή είχε σκοπό την αλληλοπροσέγγιση των κατοίκων της Ευρώπης και την ενίσχυση των πολιτιστικών σχέσεων μεταξύ των κρατών-μελών. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το ψήφισμα του Συμβουλίου Υπουργών, οι οποίοι είναι αρμόδιοι για τις πολιτιστικές υποθέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο θεσμός αποσκοπεί στην διευκόλυνση της πρόσβασης στον πολιτισμό της κάθε πόλης από το Ευρωπαϊκό κοινό, στην συγκέντρωση πολιτιστικών συνεισφορών από άλλα κράτη μέλη και κατ επέκταση στη δημιουργία μίας συνολικής εικόνας ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η κάθε διοργανώτρια πόλη αποφασίζει για το δικό της πρόγραμμα και η Ε.Ε. συμβάλει στις δαπάνες της διοργάνωσης των καλλιτεχνικών εκδηλώσεων και της εξασφάλισης της αναγκαίας υποδομής. Ο θεσμός αφήνει μεγάλα περιθώρια σε κάθε πόλη που επιλέγεται ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα και γι αυτό είναι απόλυτα κατανοητό γιατί οι διάφορες Π.Π.Ε. διαφέρουν τόσο πολύ ως προς την κλίμακα και το είδος των εκδηλώσεών τους. Η διοργανώντρια πόλη συνήθως επιδιώκει να προβάλει τα στοιχεία του τοπικού πολιτισμού της και ταυτόχρονα να συμβάλει στην πολιτισμική όσμωση του Ευρωπαϊκού χώρου. Έτσι ο πολιτισμός παίζει σημαντικό ρόλο, χρησιμοποιείται προς όφελος των κατοίκων της πόλης και μπορεί να αποτελέσει αφορμή για μια ευρύτερη στρατηγική της ανάπτυξη. 1. Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης είναι μια πόλη που ορίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση για περίοδο ενός χρόνου στη διάρκεια του οποίου της δίνεται η ευκαιρία να επιδείξει την πολιτιστική της ζωή και την πολιτιστική της ανάπτυξη. Αρκετές Ευρωπαϊκές πόλεις έχουν χρησιμοποιήσει την χρονιά Πολιτιστικής Πόλης για να μεταμορφώσουν ολοκληρωτικά την πολιτιστική τους βάση, και κατ επέκταση την εικόνα τους στο διεθνή χώρο. 8

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1997_ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Όλοι οι τόποι έχουν χαρακτήρα και ο χαρακτήρας αυτός είναι ο βασικός τρόπος με τον οποίο μας «δίδεται» ο κόσμος. Christian Norberg-Schulz Genius Loci Πηγή εικόνας: https://www.google.gr/search?q=%ce%b1%ce%bd%cf%89+%cf%80%ce%bf%ce%bb%ce%b7+%ce%b8%ce%b5%cf%83%cf%83%ce%b1%ce%bb%ce%bf%ce%bd%ce%b9 9

_Η επιλογή της Θεσσαλονίκης 1 Η Θεσσαλονίκη ήταν τo 1997 η δεύτερη πόλη της Ελλάδας,μετά την Αθήνα το 1985, που έγινε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Η υποψηφιότητά της στηρίχτηκε στο μακρότατο ιστορικό και πολιτιστικό της βίο καθώς και στη συνεχή της παρουσία στο ιστορικό γίγνεσθαι το οποίο χαρακτηριζόταν από ιδιόμορφα στοιχεία που έχουν διατηρηθεί εώς σήμερα. Ανάμεσα σε αυτά τα στοιχεία συναντώνται : Ο μητροπολιτικός της ρόλος. Στην πάροδο της ιστορίας της, η Θεσσαλονίκη αποτέλεσε το διοικητικό, οικονομικό και πολιστικό κέντρο τόσο της μακεδονικής ενδοχώρας όσο και μεγάλου τμήματος της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Ο διαμεσολαβητικός της ρόλος ανάμεσα σε παράλληλους ή διαφορετικούς πολιτισμούς. Η Θεσσαλονίκη εξαιτίας της γεωπολιτικής και γεωοικονομικής της θέσης αποτέλεσε κατά περιόδους το σύνδεσμο στις οικονομικές, θρησκευτικές, ιδεολογικές και πολιτιστικές σχέσεις ανάμεσα στη δυτική Ευρώπη, τον βαλκανικό χώρο και την ευρύτερη Έγγυς και Μέση Ανατολή. Οι νεωτεριστικές τάσεις της κοινωνίας της. Η ειρηνική συνύρπαξη ανθρώπινων ομάδων με διαφορετικές πολιτιστικές καταβολές προσέδιδε στη Θεσσαλονίκη την εικόνα του ποικιλόμορφου αστικού κέντρου ιδιαίτερα αφού φιλοξένησε για μεγάλες χρονικές περιόδους αρκετά χαρακτηριστικά αλλογενούς εθνικό-θρησκευτικής προέλευσης. 1.Θεσσαλονίκη_γενικά χαρακτηριστικά: Πληθυσμός 1997: Πόλη 1.084.001 Περιφέρεια (Μακεδονία) 2.424.765 Άρτιο σύστημα συγκοινωνιακών αρτηριών με τα Βαλκάνια,δυναμικότητα λιμανιού,κέντρο εμπορίου Άλλες διοργανώσεις μεγάλης κλίμακας που έχει φιλοξενήσει η πόλη: Ετήσια Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης, φεστιβάλ Δημητρίων, ετήσια Διεθνή Φεστιβάλ Κινηματογράφου και Ντοκιμαντέρ, Σταυροδρόμι της Μεσογείου, Φεστιβάλ Jazz, Σύνοδος Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2003. 10

_Χαρακτηριστικά πόλης και Προγραμματικό Πλαίσιο Η Θεσσαλονίκη κατέχει τον ρόλο της περιφερειακής πρωτεύουσας της Μακεδονίας ενώ,μετά το 1990 και τις εξελίξεις του πολιτικο-οικονομικού χάρτη των γειτονικών βαλκανικών χωρών και του Εύξεινου Πόντου, καλείται να ανασυνδεθεί με αυτή την ευρύτατη περιφέρεια. Σε αυτό έρχεται να βασιστεί το τεχνικό πρόγραμμα του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Θεσσαλονίκης ενώ για να μπορέσει κανείς να κατανοήσει το περιεχόμενο του σε βάθος καλείται να ανατρέξει στο πλαίσιο εκείνης της περιόδου. Μιας περιόδου, oπότε κυριαρχούσε το Σκοπιανό και το εθνικιστικό στοιχείο στις βόρειες περιφέρειες της Ελλάδας με μια αγωνία επικράτησής της βόρειας περιφέρειας στον βαλκανικό χώρο. Το βασικότερο κίνητρο για την ανάληψη του τίτλου της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης ήταν να εξασφαλίστει η δέσμευση της κυβέρνησης στην ανάπτυξη της Μακεδονίας και στην μετέπειτα αποκέντρωση της χώρας, δαπανώντας τα απαραίτητα δημόσια κονδύλια για την εξέλιξη της Θεσσαλονίκης σε ένα πολιτιστικό κέντρο των Βαλκανίων. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο ήταν σχεδόν προδιαγεγραμμένο ότι θα ξεχνιόταν η ιστορία και η συμβολή μη ελληνικών στοιχείων στην πορεία της Θεσσαλονίκης καθώς το προγραμματικό πλαίσιο θα εξυπηρετούσε στην πραγματικότητα πολιτικές σκοπιμότητες. Έτσι από το 1992 που αποφασίστηκε ο τίτλος της Θεσσαλονίκης για το έτος του 1997 ο Οργανισμός Πολιτιστικής Πρωτεύουσας άρχισε να στήνει το οργανωτικό πλαίσο γύρω από το οποίο θα κινηθεί η διοργάνωση. Σε αυτό έγινε η προσπάθεια να συνυπολογιστούν πολλά σε σχέση με τα χαρακτηριστικά της περιόδου εκείνης ενώ δεν ξεχάστηκαν οι ήδη υπάρχουσες υποδομές της Θεσσαλονίκης (καθώς διαθέτει ένα άρτιο σύστημα συγκοινωνιακών αρτηριών με τα Βαλκάνια, ισχυρό λιμάνι και σπουδαίο εμπορικό κέντρο). Το 1995 ο Ο.Π.Π.Ε.Θ. 1 εξέδωσε τη διακύρηξή του με υπότιτλο Η δύση της ανατολής - η ανατολή της δύσης που κοινοποιούσε ένα κείμενο σκοπών. Το κύριο χαρακτηριστικό αυτής της Διακήρυξης ήταν η πολλυσυλλεκτικότητά του καθώς επιχειρήθηκε να προβληθεί η Θεσσαλονίκη ως πόλη της Ανατολής αλλά και της Δύσης, του Βορρά αλλά και του Νότου, ως πρωτεύουσα προσφυγών, ως βαλκανική αλλά και ευρωπαϊκή πόλη. Το γεγονός αυτό αποδεικνύεται από την διαδικασία κατάρτισής του τεχνικού προγράμματος καθώς υπήρξε ανοιχτή πρόσκληση να υποβληθούν γενικώς προτάσεις με αποτέλεσμα να κατατεθούν ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός προτάσεων που στη συνέχεια έπρεπε να αξιολογηθούν. Βασικός γνώμονας αποτελούσε να συμπεριληφθεί στο πρόγραμμα το μεγαλύτερο δυνατό φάσμα εκδηλώσεων όλων των κατευθύνσεων, αποχρώσεων και αποδεκτών. 1.Τα αρχικά Ο.Π.Π.Ε.Θ. αναφέρονται στον Οργανισμό Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Ευρώπης Θεσσαλονίκης. Θεσπίστηκε το 1992 λίγο μετά την ανακοίνωση για τον ρόλο της Θεσσαλονίκης ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα το 1997 και καταργήθηκε το 2011. 11

Συνεπώς ο επίσημος σκοπός του οργανισμού ήταν να αναδειχθεί η Θεσσαλονίκη σε Μητρόπολη των Βαλκανίων, με την αναβάθμιση της πολιτιστικής υποδομής της. Μέσα σε αυτόν τον στόχο συμπεριλαμβανόταν η βελτίωση της εικόνας της πόλης διεθνώς, η βελτίωση πολιτιστικών υποδομών και μη, η μακροπρόθεσμη πολιτιστική ανάπτυξη, η ενίσχυση τοπικών καλλιτεχνών, η ανάπτυξη σχέσεων με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις και η προσέλκυση επισκεπτών από την υπόλοιπη χώρα και το εξωτερικό. Φωτογραφία Άνω Πόλης Θεσσαλονίκης Κατά την διάρκεια του Ο.Π.Π.Ε.Θ. πραγματοποιήθηκαν παρεμβάσεις και αποκαταστάσεις διατηρητέων κτιρίων. Φωτογραφία θαλάσσιου μετώπου Θεσσαλονίκης Κατά την διάρκεια του Ο.Π.Π.Ε.Θ. πραγματοποιήθηκαν πανελλήνιοι και διεθνείς διαγωνισμοί για την ανάπλασή του. Πηγή εικόνων: https://www.google.gr/search?q=%ce%b1%ce%bd%cf%89+%cf%80%ce%bf%ce%b https://www.google.gr/search?q=%ce%b1%ce%bd%cf%89+%cf%80%ce%bf%ce%bb%ce%b7+%ce%b8%ce%b5%cf%83%cf%83%ce%b1%ce%bb%c 12

_Τεχνικό πρόγραμμα και πραγματοποίηση του έργου Το τεχνικό πρόγραμμα υπάκουσε σε μία λογική αστικών αναπλάσεων με σκοπό την αναβάθμιση του αστικού χώρου καθώς και την εξυγίανση περιοχών. Έτσι, παρότι κύριος σκοπός του Τ.Π. ήταν η επέμβαση στα κτίρια πολιτιστικών χρήσεων (το 56.9 % του προϋπολογισμού αφιερώθηκε εκεί) το πρόγραμμα επεκτάθηκε σε πολλές πλευρές της πόλης όπως η ανάπλαση, η προβολή της ιστορικής φυσιογνωμίας της με την ανάδειξη μνημείων και την ανακαίνηση προσόψεων κτιρίων. Έτσι στο Τ.Π. περιλαμβανόταν αρχικά έργα συνολικού προϋπολογισμού 54.6 δις δραχμές τα οποία όμως στη συνέχεια αυξήθηκαν με επεμβάσεις μεγάλης κλίμακας όπως το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης και επεμβάσεις στο λιμάνι. Στο πλαίσιο της Π.Π.Ε.Θ. 97 πραγματοποιήθηκε ένας εξαιρετικά μεγάλος αριθμός (1419) 1 εκδηλώσεων. Αριθμός αρκετά μεγάλος για τα δεδομένα της Θεσσαλονίκης αν συλλογιστεί κανείς ότι πραγματοποιούνται ετησίως μόλις 200 εκδηλώσεις. Στα όρια του πραγματοποιήθηκαν και γεγονότα παγκόσμιας ακτινοβολίας όπως η συναυλία των U2, η έκθεση του Αγίου Όρους, έκθεση Caravaggio κτλ. Από το προγραμματικό πλαίσιο βέβαια δεν θα μπορόυσαν να λείπουν οι μεγάλοι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί που είχαν ως αντικείμενο το λιμάνι. Τέλος ο Ο.Π.Π.Ε.Θ. καινοτόμησε συνδυάζοντας τις εκδηλώσεις της με πολιτιστικές δράσεις όπως Εργαστήρια, το πρόγραμμα Εκ Περατών και βέβαια τις Ειδικές Δράσεις για άτομα με ειδικές ανάγκες. Κατανοώντας τα παραπάνω διαπιστώνουμε ότι κύριο χαρακτηριστικό του Τ.Π. (τεχνικού προγράμματος) αποτελεί η διασπορά των πόρων σε ένα πολύ μεγάλο αριθμό έργων (που αφορά κυρίως τις πολιτιστικές υποδομές) και μόλις ακόμη 10 μεγάλων συμπληρωματικών σε αυτά. Συνολικά τις εκδηλώσεις παρακολούθησαν πάνω από 1.500.000 θεατές, με μεγαλύτερη προσέλευση στην έκθεση του Αγίου Όρους, στις μεγάλες εικαστικές και θεματικές εκθέσεις, στη συναυλία των U2 και στις μεγάλες λαϊκές εκδηλώσεις καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Η μεγάλη πλειοψηφία του κοινού ήταν από μόνιμους κατοίκους της χώρας. Οι ξένοι επισκέπτες προήλθαν κυρίως από τις χώρες της Ε.Ε. και δευτερευόντως από την περιοχή της Βαλκανικής. Ακόμη διαπιστώθηκε υψηλή συμμετοχή της ομάδας φοιτητών, η οποία καταγράφει την ιδιαιτερότητα της πόλης ως χώρου συγκέντρωσης ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. 1. Οι εκδηλώσεις εκτός νομού Θεσσαλονίκης επικεντρώθηκαν κυρίως (39%) στη Χαλκιδική κατά τη θερινή περίοδο, τότε που βρίσκονται εκεί οι Θεσσαλονικείς για τις θερινές τους διακοπές. Το 90% των εκδηλώσεων συγκεντρώθηκε εκεί όπου διαμένουν οι Θεσσαλονικείς. 13

«Ομπρέλες» του Γιώργου Ζογγολόπουλου Εγκαταστάθηκαν στο πλακόστρωτο της νέας παραλίας ενόψη του έτους 1997 και την διοργάνωση της Π.Π.Ε. Πηγή εικόνων: http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=18557 14

_Πολυπολιτισμικότητα και πως εκφράστηκε Ο όρος πολυπολιτισμικότητα και τα παράγωγά του συνιστούν μία ορολογία που υπαγορεύεται τόσο από σημαντικές κοινωνικές μεταβολές όσο από και θεωρητικές αναζητήσεις σε τοπικό και διεθνές επίπεδο. Στον βορειοελλαδικό χώρο εμφανίζεται ο λόγος περί πολυπολιτισμικότητας στα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας. Μεταξύ των άλλων, στην εξέλιξη του συνέβαλαν η άφιξη ενός σημαντικού αριθμού μεταναστών από τις Βαλκανικές χώρες (κυρίως από τη νότια Αλβανία), η αυξανόμενα δυναμική παρουσία ομάδων Ελλήνων πολιτών που αυτοπροσδιορίζονται με όρους διαφορετικούς από την πλειοψηφία του πληθυσμού καθώς και η διοργάνωση που αναλύουμε στο παρόν κείμενο δηλαδή, της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 1997 στη Θεσσαλονίκη. Η τελευταία ενθάρρυνε μια προσέγγιση του παρελθόντος και του παρόντος της Θεσσαλονίκης μέσα από μια πρυτανεύουσα άποψη περί της πολυπολιτισμικότητας της που εμφανίζεται κυρίως ως ένα μωσαϊκό πληθυσμών με διαφορετικές πολιτισμικές καραβολές. Η επισήμανση αυτή δεν αναφέρεται μόνο στην περίπτωση των Εβραίων αλλά και σε άλλες λιγότερο γνωστές, ολιγάριθμες αλλά σαφώς διακριτές κοινότητες της πόλης αφού χαρακτηριστικά σπό το 1989 και μετά η Θεσσαλονίκη αποτελεί πόλο συγκέντρωσης μεταναστών από την πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. και τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Όπως είδαμε και πιο πάνω ένας από τους κεντρικούς άξονες ανάπτυξης του προγράμματος της Π.Π.Ε. ήταν η έμφαση στο πολυπολιτισμικό παρόν και παρελθόν της πόλης. Το πρόγραμμα της Π.Π.Ε. τελικά σκιαγραφούσε έναν αναγκαίο συμβιβασμό σ ένα ενδιάμεσο χώρο, τον χώρο του βυζαντινού πολιτισμού. Ο χώρος αυτός, το Βυζαντινό παρελθόν και η Βυζαντινή κληρονομιά της πόλης, προσπάθησε να υποστηρίξει αυτόν τον συμβιβασμό καθώς ήταν αρκούντως ελληνορθόδοξος και ταυτόχρονα εξασφάλιζε πολυπολιτισμικές διόδους στη Μεσόγειο και τα Βαλκάνια. Η κατά τα άλλα εικόνα της πόλης ως χώρου συνάντησης πολιτισμών υποστηρίχθηκε από συγκεκριμένες καλλιτεχνικές προτεραιότητες όπως, για παράδειγμα, οι παραστάσεις χορού δερβίσιδων από τη Συρία, οι συναυλίες συγκροτημάτων παραδοσιακής μουσικής από χώρες της Μεσογείου και οι λογοτεχνικές βραδιές με Βαλκάνιους ποιητές και συγγραφείς. Είναι λοιπόν φανερό γιατί η πιο σημαντική καλλιτεχνική δράση της Π.Π.Ε. (η έκθεση για το Άγιο Όρος) είχε ένα κατεξοχήν Βυζαντινό θέμα και γιατί η εναρκτήρια τελετή της Π.Π.Ε. βασίστηκε σε Βυζαντινούς ύμνους και Βυζαντινή αισθητική. Με ελάχιστες εξαιρέσεις το πρόγραμμα της Π.Π.Ε. δεν αναγνώρισε μια κάποια πολυπολιτισμικότητα στο πρόσφατο παρελθόν της πόλης (19ος αιώνας), αλλά ούτε και στο παρόν της. 1. Στη Θεσσαλονίκη, όπως και γενικότερα στα Βαλκάνια, υπήρξε ριζωμένη η συνύπαρξη διαφορετικών πολιτισμών. Η πολυεθνική πληθυσμιακή δ ομή αντανακλάται στις επίσημες απογραφές, όπως και στη σύνθεση της δημοτικής αρχής. Εντυπώνεται στην ανεπανάληπτη άνθηση εφημερίδων και περιοδικών και στην πολύχρωμη εικονογραφία των ταχυδρομικών δελταρίων της πόλης. 15

Η διοργάνωση της Π.Π.Ε. βασίστηκε σε μια επιλεκτική ανάγνωση του πολιτισμικού πλουραλισμού του παρελθόντος της πόλης για να παρουσιάσει το δικό της μοντέλο πολυπολιτισμικότητας. Ένα μοντέλο που αδιαφορεί για τη σημερινή συγκρότηση του πληθυσμού της Θεσσαλονίκης και την ετερότητα που εμφανίζεται στην καθημερινότητα της πόλης προβάλλοντας τα πλέον κατάλληλα πρότυπα για τις ανάγκες της πολιτικής συγκυρίας. Όπως επισημαίνει και ο Λαμπριανίδης σ ένα τέτοιο πλαίσιο ήταν περίπου προδιαγεγραμμένο ότι θα ξεχνιόταν η ιστορία και η συμβολή μη ελληνικών εθνοτήτων στο παρελθόν και το παρόν της πόλης. Η φιλολογία για τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της πόλης εγκλωβίστηκε σε ένα υποτιθέμενο ελληνοκεντρικό πολυπολιτισμικό παρελθόν και στην πραγματικότητα ενθάρρυνε μια λαογραφικού τύπου κατανόηση του πολιτισμού. Το αίτημα για μια συνάντηση Δύσης και Ανατολής που υποτίθεται ότι θα διέτρεχε τις εκδηλώσεις της Π.Π.Ε. κατέληξε σ αυτό που ο Νίκος Ξυδάκης ονόμασε με ειρωνική διάθεση αποθέωση του απ όλα για όλους 2 μετά τη Διακήρυξη του 95. Μάλιστα η ανάγνωση του Βυζαντινού παρελθόντος της πόλης ήταν επιλεκτική στο βαθμό που υποτιμούσε την παρουσία μη Ορθόδοξων πληθυσμών στη Βαλκανική Θεσσαλονίκη - όπως, για παράδειγμα, των Εβραίων. Έτσι η υποτιθέμενη πολυπολιτισμικότητα είτε επισκιάζονταν από ένα βασικά ελληνορθόδοξο παρελθόν (το Βυζάντιο), είτε παρουσιάζονταν να βιώνεται εκτός των ελληνικών συνόρων (δερβίσηδες, Βαλκάνιοι λογοτέχνες, κλπ.) χωρίς να υπάρχει ουσιαστική σύνδεση μεταξύ τους και ειδικά όταν ο πολιτισμικός πλουραλισμός του παρελθόντος της πόλης αποτελεί ένα από τα βασικά σημεία αναφοράς της πόλης και ουσιαστικά συγκροτεί ένα ιδίωμα που προσδίδει στη Θεσσαλονίκη την ιδιαιτερότητά της και τη διακριτότητά της από το Αθηναϊκό κέντρο. 1. Λαμπριανίδης Θεσσαλονίκη, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 1997. Το Βήμα των Κοινωνικών Επιστημών ΣΤ(2001) σελ.68 2. Νίκος Ξυδάκης Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα αρχίζει. Καθημερινή 13/12/1997 16

_Αποτελέσματα και κριτική Παραπάνω διακρίνεται η προσπάθεια να ταυτιστεί η Θεσσαλονίκη με μία συγκεκριμένη πολιτιστική εικόνα, διαφορετική από την πραγματική, αυτή της πολυσυλλεκτικής πόλης, καθαρά για λόγους προβολής και αναγνωρισιμότητας. Για να επιτευχθεί αυτό, λειτούργησαν ορισμένα από τα γνωστά εργαλεία του αστικού marketing όπως η διαφήμιση με διάφορα μέσα (τύπος, internet, αεροπορικές εταιρίες) που εστίαζαν στο πρόσωπο της πόλης και στον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της. Όπως είναι γνωστό η δημιουργία εταιρικής ταυτότητας μέσα από ένα λογότυπο, ένα σλόγκαν διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην επιτυχία της προβολής της πόλης και αποτελεί λόγο υπερηφάνειας και αναγνώρισης για τους κατοίκους της. Έτσι, χρησιμοποιήθηκαν συνθήματα όπως το στολίδι της Ελλάδας, Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα 1997: εκεί όπου οι πολιτισμοί συναντώνται Ανατολή της Δύσης, Δύση της Ανατολής. Η εικόνα της πόλης που παρουσιάστηκε ήταν κατασκευασμένη με στόχο να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα του αστικού marketing χωρίς να πραγματοποιούνται οι αντίστοιχες αλλαγές χωρικά και κοινωνικά. Επομένως η εισαγωγή του λόγου περί πολυπολιτισμικότητας δεν είχε σαφή αποτελέσματα, εφόσον τα ίδια τα υποκείµενα στα οποία θα µπορούσε να αναφέρεται (οι µετανάστες) αδυνατούσαν να εξαργυρώσουν κοινωνικά την αξία των πολιτισµικών τους ταυτοτήτων σε πολιτικό επίπεδο. Ο πολιτισμός με λίγα λόγια ανάγεται σ ένα προϊόν, η διαδικασία κατανάλωσης του οποίου επιτρέπει τη συγκρότηση του εαυτού και τη δόμηση σχέσεων με τους άλλους. Έτσι είναι κατανοητή η απουσία των μεταναστών από το μοντέλο της πολυπολιτισμικότητας της Θεσσαλονίκης, αφού η παρουσία τους θα δημιουργούσε δυσάρεστες αναπαραστάσεις για το παρόν της πόλης. Για να μπορέσει όμως να προβληθεί ο πολιτισμός ως αγαθό, ήταν απαραίτητη η ομογενοποίησή του. Μόνο σε ένα τέτοιο ομογενοποιημένο περιβάλλον θα μπορούσε να γίνει σαφής διάκριση των διάφορων πολιτισμών στα πλαίσια των εκδηλώσεων. Αυτή η πλαστή εικόνα δεν μπορούσε να συλλάβει τον μεταβαλλόμενο και αντιφατικό πολιτικό χαρακτήρα της παραγωγής του πολιτισμού μέσα από τις κοινωνικές σχέσεις της καθημερινότητας. Επομένως ενώ ο όρος πολυπολιτισμικότητα δείχνει να περιλαμβάνει περισσότερους τρόπους αναπαράστασης της ταυτότητας της πόλης (του εαυτού ), αυτοί σκόπιμα περιορίστηκαν στο πλαίσιο του εθνικού κράτους. Έτσι το πολυσυλλεκτικό μοντέλο κινήθηκε γύρω από ελληνοκεντρικά στοιχεία με αναφορές σε ένα πλαστό ιδανικό πολυπολιτισμικό παρελθόν χωρίς να θήγει καν ουσιαστικά ζητηματα, όπως αυτό της ένταξης των μεταναστών. 17

Είναι γεγονός πως η φιλοξενία του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας αποτελεί ευκαιρία για την ενίσχυση της ανταγωνιστικής θέσης μίας πόλης και η επιτυχία της ή μη εξαρτάται από την ικανότητα να εκμεταλλευτεί το θεσμό για να καταστεί ελκυστική ως τόπος διαβίωσης επενδύσεων ή τουρισμού. Έτσι, η Θεσσαλονίκη επιχείρησε να καθιερώσει τη θέση της στο δίκτυο των διεθνών πόλεων προβάλλοντας ένα κατασκευασμένο και εμπορεύσιμο πολυσυλλεκτικό ιδιαίτερο χαρακτήρα. Λίγες είναι οι Πολιτιστικές Πρωτεύουσες που καταφέρνουν να επιτύχουν τους στόχους που θέτουν στον βαθμό που θα επιθυμούσαν. Ο Ο.Π.Π.Ε.Θ. 97 συνέβαλε σημαντικά τόσο στα πολιτιστικά δρώμενα όσο και στην ανάπτυξη της πολιτιστικής υποδομής της Θεσσαλονίκης. Παρόλα αυτά απέτυχε να συντάξει ένα συγκροτημένο πρόγραμμα τεχνικών έργων που θα δημιουργούσε τις προϋποθέσεις αναβάθμισης του ρόλου της πόλης στην αστική ιεραρχία της Ε.Ε. Κατά την φιλοξενία ενός mega event, πάντα παρατηρείται μια στροφή σε έναν αποσπασματικό σχεδιασμό με πρωτοβουλίες που αφορούν κυρίως τη δημιουργία έργων και εκδηλώσεων. Η επιτυχία όμως ενός τέτοιου σχεδιασμού προϋποθέτει την συνεργασία και την ωρίμανση των μέσων διαχείρησης της εκάστοτε πόλης. Δυστυχώς στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης, η έλλειψη προγραμματισμού ήταν αυτή που οδήγησε στην παραγωγή των περισσότερων προβλημάτων και δεν αποτέλεσε απόρροια συγκυριακών γεγονότων αλλά συναρτάται άμεσα με τη λειτουργία του κράτους, το πελατειακό σύστημα και οφείλεται σε εγγενή χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας. Ως αποτέλεσμα, ο Ο.Π.Π.Ε.Θ. 97 δεν κατάφερε να λειτουργήσει ως επιτελικό όργανο χάραξης στρατηγικής αλλά διοικήθηκε με διαχειριστική λογική λήψης αποφάσεων για καθημερινά τρέχοντα ζητήματα της διοργάνωσης, χωρίς δυνατότητα σύνθεσης αναπτυξιακού oράματος για την πόλη. Αντίθετα αυτό που αποτέλεσε το επίκεντρο του ενδιαφέροντος ήταν το κτιριακό πρόγραμμα που κυρίως σχετιζόταν με την κάλυψη των αναγκών της διοργάνωσης. Τα έργα που πραγματοποιήθηκαν δεν προέκυψαν από διαδικασία χάραξης στρατηγικών στοχεύσεων όπως θα έπρεπε και άρα δεν είχαν ιδιαίτερη συνοχή. Το Τ.Π. μεταβλήθηκε επανειλημμένα ενώ παρουσίασε σημαντικές υπερβάσεις εξόδων και απόκλιση από το χρονοδιάγραμμα 1. ενώ σε αντίθεση με πολλές Πολιτιστικές Πρωτεύουσες, η Θεσσαλονίκη πήρε χορηγίες από μόλις δύο εταιρίες. Επιπλέον πραγματοποιήθηκαν μετά από πιέσεις ορισμένων φορέων, έργα υποδομής τα οποία επιβάρυναν τον προϋπολογισμό και δεν συνδέονταν με τους στόχους της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. 1. Χαρακτηριστικά, λίγα έργα ολοκληρώθηκαν έγκαιρα, λόγω προβληματικής διαχείρισης και απουσίας αυστηρού συστήματος επίβλεψης, ενώ ο οργανισμός παρέμεινε σε λειτουργία για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά τη διοργάνωση. 18

Γενικότερα, δεν έγινε σωστή εκτίμηση των δυνατοτήτων της πόλης και των αναγκών της σε υποδομές. Αντίθετα, υλοποιήθηκε μια αντιφατική διασπορά μητροπολιτικών και περιφερειακών, ανταγωνιστικών πολιτιστικών χώρων 1 κατά μήκος της παλιάς & νέας παραλίας, στα Δυτικά και Ανατολικά της πόλης, χωρίς αυτοί να εντάσσονται στα πλαίσια ενός ευρύτερου αντικειμενικού στόχου και συχνά χωρίς να έρχονται να καλύψουν υπαρκτά ή αναμενόμενα κενά 2. Βέβαια το Τ.Π. έδωσε ορισμένους αξιόλογους χώρους πολιτιστικών δραστηριοτήτων σε περιφερειακούς Δήμους οι οποίοι σε αντίθεση με τον Δήμο Θεσσαλονίκης δεν διέθεταν τέτοιες υποδομές. Συνολικά όμως η πολιτιστική υποδομή βελτιώθηκε ποσοτικά και όχι ποιοτικά, αφού σήμερα υπάρχουν πολύ λιγότερες εκδηλώσεις και πολύ περισσότερες εγκαταστάσεις, αυξάνοντας τα λειτουργικά κόστη και τα κόστη συντήρησης ενώ δεν υπήρξε επαρκής πρόβλεψη για μεταφορικά μέσα και για χώρους στάθμευσης σε σχέση με αυτές. Όλα τα παραπάνω οφείλονται κατα μία έννοια σε έλλειψη marketing αφού δεν συνδέθηκε η προσφορά με τη ζήτηση ενώ ο σχεδιασμός είχε αποκλειστικά βραχυπρόθεσμο χαρακτήρα. Οι ενέργειες που πραγματοποιήθηκαν εστίασαν στην ανασυγκρότηση της πολιτιστικής υποδομής και του αστικού εξοπλισμού και δεν δόθηκε βάρος σε ζητήματα και έργα που θα μπορούσαν να συμβάλλουν όχι μόνο στην πολιτιστική αλλά στην γενικότερη αναβάθμιση της πόλης, και τα οποία θα άλλαζαν με πιο καθοριστικό τρόπο την εικόνα της και θα την έκαναν ελκυστική σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι απαιτήσεις των καταναλωτών του πολιτιστικού προϊόντος, σε όρους αστικού marketing δεν λήφθηκαν υπόψη. Ο Ο.Π.Π.Ε.Θ. 97 αποτελούσε μία ευκαιρία για συνολική αναβάθμιση της πόλης σε τομείς με προβλήματα και δυνατότητες ανάπτυξης αλλά αντιμετωπίστηκε σε πιο στενά πλαίσια του όρου πολιτιστική με μεμονωμένες επεμβάσεις και χωρίς ενιαία προσέγγιση. Είναι γεγονός ότι η Θεσσαλονίκη δεν θα μπορούσε μέσω της διοργάνωσης να αποκτήσει την ακτινοβολία των ισχυρών πρωτευουσών της Ευρώπης όπως είναι το Παρίσι ή το Λονδίνο, αλλά θα μπορούσε να κάνει σημαντικά βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση. Δεν έγινε σωστή ιεράρχηση των στόχων που έπρεπε να επιτευχθούν, με την τοποθέτηση μεγάλης βαρύτητας σε ζητήματα πολιτιστικής ανάπτυξης και την δευτερεύουσα τοποθέτηση ζητημάτων γενικότερου ενδιαφέροντος όπως η πολύπλευρη κοινωνική και οικονομική τουριστική ανάπτυξη, η βελτίωση της εικόνας της πόλης προς τα έξω, καθώς και επενδύσεις για τη δημιουργία των αναγκαίων υποδομών μεταφοράς και τηλεπικοινωνιών που θα την αναδείκνυαν σε μητρόπολη των Βαλκανίων. 1. Μερικά από αυτά είναι:το Βασιλικό Θέατρο, το Θέατρο ΕΜΣ, το Μέγαρο Μουσικής, το Θέατρο Μονής Λαζαριστών, το Θέατρο Σταυρούπολης, το Θέατρο Άνετον 2. Ο Delfner συσχετίζει τις παραπάνω δραστηριότητες με τους τέσσερις βασικούς άξονες άσκησης πολιτικής από την Ε.Ε. οι οποίοι όπως τονίζει επικεντρώνονται περισσότερο στα προβλήματα παρά στις δυνατότητες. 19

Είναι βέβαιο πως η εικόνα της Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια της διοργάνωσης, πλησίασε εκείνες των Ευρωπαϊκών πόλεων με καθιερωμένη πολιτιστική ζωή λόγω της πραγματοποίησης ορισμένων αξιόλογων πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Άλλωστε, οι επιμέρους εκδηλώσεις που συνοδεύουν το κύριο γεγονός επιδρούν θετικά σε θέματα εικόνας της πόλης. Ο βαθμός δημοτικότητας του καλλιτέχνη που συμμετέχει στις επιμέρους εκδηλώσεις και η προσέλευση του κοινού προσδίδουν κατ αναλογία αίγλη στον διοργανωτή και αναδεικνύουν στην πόλη που τον φιλοξένησε. Αυτό επιδιώχθηκε και στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης με εκδηλώσεις μεγάλης εμβέλειας που ήταν αυτές που συγκέντρωσαν και τους περισσότερους επισκέπτες. Ωστόσο, για τη διατήρηση αυτής της πολιτιστικής εικόνας θα ήταν απαραίτητη η προγραμματισμένη και συντονισμένη συνέχιση τέτοιου είδους εκδηλώσεων με πρωτοβουλία των τοπικών φορέων πολιτισμού. Μόνο έτσι θα μπορούσε να τοποθετηθεί η Θεσσαλονίκη στον Ευρωπαϊκό κύκλο των πόλεων με υψηλή πολιτιστική εικόνα ενώ σε εθνικό επίπεδο θα δικαιολογούσε την αποκέντρωση πολιτιστικών δράσεων και εκτός Αθηνών. Επιπλέον η υποστήριξη επαγγελμάτων εξυπηρέτησης πολιτισμού θα μπορούσε να τονώσει την οικονομία της πόλης και να ενισχύσει τον τομέα της απασχόλησης. Δυστυχώς δεν έγιναν κινήσεις προς αυτή την κατεύθυνση με αποτέλεσμα να μην δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την παραγωγή πολιτιστικών δραστηριοτήτων σε βάθος χρόνου. Ο Ο.Π.Π.Ε.Θ. 97 δεν πέτυχε μέσα από το θεσμό να τονώσει επαρκώς το ηθικό των κατοίκων και να καθιερώσει την πόλη ως νέο προορισμό στην αγοράτου πολιτιστικού τουρισμού, ένα εγχείρημα είναι αναμφισβήτητα δύσκολο. Συμπερασματικά, απαραίτητη προϋπόθεση κάθε επιτυχημένης διοργάνωσης είναι ένα όραμα, μια πολιτική/ στρατηγική. Χωρίς την υιοθέτηση ενός Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης της πόλης ως προϊόντος συμφωνίας των επιμέρους φορέων της, κάθε τέτοιο γεγονός αυτοπεριορίζεται στον διαδικαστικό του χαρακτήρα, χωρίς να επιτρέπει την βελτίωση της θέσης της πόλης στην οικιστική ιεραρχία της Ε.Ε. και στον διεθνή καταμερισμό εργασίας αλλά και στερώντας οποιαδήποτε οφέλη θα μπορούσαν να απορρεύσουν για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης στην πόλη. Σύμφωνα με τον Deffner, μία πιο προσεκτικά σχεδιασμένη παρέμβαση συνδεδεμένη με μία τουριστική πολιτική και με το αστικό marketing θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για μια πιο επιτυχή λειτουργία της Θεσσαλονίκης ως Π.Π.Ε και μια μακροπρόθεσμη ανάπτυξή της. Η σύντομη ιστορία του Ο.Π.Π.Ε.Θ. 97 έδειξε ότι οι κοινωνικοί οικονομικοί επιστημονικοί και λοιποί φορείς της πόλης δεν μπόρεσαν να επιβάλλουν ότι η διοίκηση ενός τόσο σημαντικού Οργανισμού θα ασκηθεί με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο για την πόλη. Έναν τρόπο που ιδεατά θα επέτρεπε στην πόλη να διεκδικήσει έναν νέο αναβαθμισμένο ρόλο στο διεθνές δίκτυο των αστικών κέντρων. 20

Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης πηγή: http://www.secretsofthessaloniki.com/megaro-mousikisthessalonikis/#.ucigj_k70yq Βασιλικό Θέατρο Θεσσαλονίκης πηγή: http://www.thinkfree.gr/thinkculture Συναυλία U2 Θεσσαλονίκη 1997 πηγή: http://www.hri.org/culture97/u2/index.html Μονή Λαζαριστών Θεσσαλονίκης πηγή: http://www.domotelleslazaristeshotelthessaloniki.com/ el/destination/lazariston-monastery.html Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης πηγή: http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=456831 21

_Επίλογος Είναι αξιοσημείωτο πως οι άξονες της Ε.Ε. για τον πολιτισμό επικεντρώνονται τελικά περισσότερο στα προβλήματα παρά στις δυνατότητες των πόλεων, ειδικά όταν ο συνδυασμός χρονικού και πολιτιστικού σχεδιασμού, θα μπορούσε να συμβάλει σε μια διαφορετική προσέγγιση σχεδιασμού. Παρόλα αυτά αναρωτιέται κανείς κατα πόσο ο επιδιωκόμενος «αναβαθμισμένος ρόλος» οφελεί τους πραγματικούς κατοίκους της εκάστοτε πόλης. Συγκεκριμένα, στα πλαίσια της καπιταλιστικής πραγματικότητας, τι είναι αυτό που όντως επιδιώκεται από το θεσμό της Π.Π.Ε. ; Η ενίσχυση των πολιτιστικών σχέσεων μεταξύ των κρατών μελών της Ευρώπης, ή η εξυπηρέτηση των συμφερόντων της αγοράς μέσα από την συγκέντρωση κεφαλαίου στον πολιτιστικό τομέα; Αναρωτιόμαστε λοιπόν αν η προβολή της πόλης μέσω των συνταγών του αστικού marketing και η προσέλκυση τουρισμού μπορούν να βελτιώσουν πραγματικά τις συνθήκες ζωής στην πόλη ειδικά όταν τα μεγαλεπίβολα έργα και οι αστικές αναπλάσεις που πραγματοποιούνται στοχεύουν κυρίως στο φαίνεσθαι και άρα έχουν από τη φύση τους χαρακτήρα εφήμερο και μη ουσιαστικό. Άραγε, στα πλαίσια της καπιταλιστικής κοινωνίας έιναι η ενίσχυση του πολιτισμού αυτό που επιδιώκεται ή μέσα από την προώθηση της αστικής ανάπτυξης με γνώμονα τον πολιτισμό στόχος είναι η εξυπηρέτηση των συμφερόντων της αγορας; 22

_Βιβλιογραφία Ξένη Βιβλιογραφία _Delfner A. & Labrianidis L. Planning Culture ang Time in a Mega-event : Thessaloniki as the European city OF culture IN 1997. International Planning Studies Ελληνική Βιβλιογραφία _Λαμπριανίδης Λ., 1996 Προεκτίμηση των Πολιτιστικών κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων από την πολιτιστική πρωτεύουσα της ευρώπης Θεσσαλονίκη 1997 _Ξυδάκης η πολιτιστική πρωτεύουσα ξεκινά τώρα Ιστοσελίδες _www.salpistis.blogspot.gr _www.madata.gr _www.tovima.gr _www.agelioforos.gr _www.thessalonikiguide.gr _http://en.wikipedia.org/wiki/european_capital_of_culture _http://en.wikipedia.org/wiki/maastricht_treaty _http://www.hri.org/culture97/gr/magazine/ 23