Σοφία Ν. Αντωνοπούλου Η Σοφία Ν. Αντωνοπούλου είναι Καθηγήτρια στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ), Σχολή Αρχιτεκτόνων, Τομέας Πολεοδομίας και Χωροταξίας με γνωστικό αντικείμενο την «Ελληνική και Διεθνή Οικονομία και Ανάπτυξη» 1. Είναι κάτοχος διδακτορικού (Ph.D) από το University College London (UCL). Μέχρι σήμερα έχει δημοσιεύσει 4 βιβλία και πλήθος άρθρων σε ελληνικά και διεθνή επιστημονικά περιοδικά, καθώς και άρθρα γνώμης στον καθημερινό και περιοδικό τύπο. Πίνακας περιεχομένων Σύντομο Βιογραφικό Περιεχόμενο κύριων έργων 1 Έργα στα ελληνικά 1.1 Βιβλία 1.2 Άρθρα 2 Άρθρα στα αγγλικά 3 Άρθρα σε άλλες γλώσσες 4 Πηγές Σύντομο Βιογραφικό Η Σοφία Αντωνοπούλου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1947. Πραγματοποίησε τις γυμνασιακές της σπουδές στο Τοσίτσειο Αρσάκειο Αθηνών, όπου ανέπτυξε ισχυρό ενδιαφέρον για την φιλοσοφία, διαβάζοντας συστηματικά Πλάτωνα. Σε ηλικία δεκαοκτώ ετών έγραψε τα πρώτα της φιλοσοφικά δοκίμια, στα οποία ανέλυσε και ερμήνευσε την θεωρία των ιδεών του Πλάτωνος 2. Ακολουθώντας την επικρατούσα τότε τάση, η Αντωνοπούλου σπούδασε Πολιτικός Μηχανικός στο ΕΜΠ, όπου απέκτησε ισχυρό υπόβαθρο στα μαθηματικά, την φυσική και άλλα θεωρητικά πεδία. Αποφοίτησε το 1971 και εργάσθηκε ως Πολιτικός Μηχανικός σε κατασκευαστικές εταιρείες και γραφεία μελετών μεταξύ 1971 και 1975. Το 1976 διορίστηκε Βοηθός στην Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ και το 1980 της χορηγήθηκε εκπαιδευτική άδεια, προκειμένου να πραγματοποιήσει μεταπτυχιακές σπουδές στο University College London. Επέστρεψε στην Αθήνα και ανέλαβε εκ νέου τα καθήκοντά της στο ΕΜΠ το 1983, συνεχίζοντας παράλληλα την έρευνα για την μεταπολεμική ελληνική οικονομία. Το 1987 της απενεμήθη ο τίτλος του διδάκτορα (Ph.D) από το University College London. Διδάσκει στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ αρχικά ως Βοηθός (1976), Λέκτωρ (1989), Επίκουρη Καθηγήτρια (1993), Αναπληρώτρια Καθηγήτρια (2003) και από το 2009 ως Καθηγήτρια.
Περιεχόμενο κύριων έργων Τα ερευνητικά ενδιαφέροντα της Σοφίας Αντωνοπούλου επικεντρώνονται στην Ελληνική και την Διεθνή Οικονομία, καθώς και στη Φιλοσοφία 3. Όταν ήταν νεώτερη ασπάζετο τον Μαρξισμό. Το 1989 άρχισε να απομακρύνεται από τον Μαρξισμό, αρχικά με τη δημοσίευση του βιβλίου Η Πολιτική και Οικονομική Σκέψη της Ρόζας Λούξεμπουργκ. Η Κριτική στο Κεφάλαιο του Κ. Μαρξ (Παπαζήσης, Αθήνα 1989). Στο βιβλίο αυτό εκθέτει την κριτική της Λούξεμπουργκ στο Κεφάλαιο του Κ. Μάρξ, τομ. Ι, αλλά προχωράει πέραν τούτου προκειμένου να δείξει ότι η «λύση» που έδωσε η Λούξεμπουργκ στο πρόβλημα της διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου ήταν με τη σειρά της προβληματική. Στο έργο αυτό η Σοφία Αντωνοπούλου εξέθεσε, για πρώτη φορά, την άποψή της ότι το Κεφάλαιο του Μαρξ συγκροτεί ένα θεωρητικό οικονομικό παράδειγμα, το οποίο συνιστά στην ουσία μία ανάλυση στην οποία η ταξική πάλη είναι απούσα, διάσταση θεμελιώδης στην καπιταλιστική οικονομία και κοινωνία. Το έργο αυτό δημοσιεύθηκε πριν την κατάρρευση του Ανατολικού Μπλόκ, άσκησε επιρροή στην ελληνική διανόηση και χαρακτηρίσθηκε προφητικό 4. Η Σοφία Αντωνοπούλου ανέπτυξε αυτήν την κριτική στο Μαρξ και τον Μαρξισμό στο βιβλίο της Η Μαρξιστική Θεώρηση της «Ανάπτυξης» και η Σύγκλισή της με το Αστικό Θεωρητικό Πρότυπο (Παπαζήσης, Αθήνα 1991), στο οποίο ασκεί κριτική στο θεωρητικό μοντέλο που ο Μαρξ διεμόρφωσε όσον αφορά την οικονομία, την κοινωνία και την ιστορία, καθώς και την φιλοσοφική θεωρία του Μαρξ (Διαλεκτικός και Ιστορικός Υλισμός). Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει είναι ότι ο Μαρξισμός δεν απέτυχε ως εναλλακτικό προς το αστικό θεωρητικό και πολιτικό παράδειγμα, αλλά, αντιθέτως, διότι δεν κατόρθωσε να διαμορφώσει ένα τέτοιο εναλλακτικό παράδειγμα. Θεωρεί ότι ο Μαρξισμός, του Μαρξ συμπεριλαμβανομένου, συνιστά μία ιδιόμορφη εκδοχή της αστικής σκέψης και ότι δεν είναι τυχαίο που η Μαρξιστική θεωρία οδήγησε στη δημιουργία «κρατικού καπιταλισμού» στην πρώην ΕΣΣΔ. Το 1991 εξέδωσε μία ανάλυση της μεταπολεμικής ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας με τίτλο Ο Μεταπολεμικός Μετασχηματισμός της Ελληνικής Οικονομίας και το Οικιστικό Φαινόμενο 1950-1980 (Παπαζήσης, Αθήνα 1991), η οποία βασίζεται στη διδακτορική της διατριβή. Το βιβλίο εκθέτει και ερμηνεύει τις θεμελιώδεις πλευρές του μεταπολεμικού μετασχηματισμού του ελληνικού κοινωνικο-οικονομικού σχηματισμού, στο πλαίσιο του νέου σταδίου ανάπτυξης του διεθνούς καπιταλιστικού συστήματος και της σταδιακής ανέλιξης ενός νέου διεθνούς καταμερισμού εργασίας. Το έργο ανιχνεύει επίσης τις ιστορικές ιδιαιτερότητες του ελληνικού κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού και υποστηρίζει ότι μία από τις σημαντικότερες πλευρές αυτού του σχηματισμού είναι το καθεστώς γαιοκτησίας, το οποίο αποτελεί ελληνική ιστορική ιδιομορφία, και το οποίο επρόκειτο να παίξει αποφασιστικό ρόλο τόσο στις οικονομικές εξελίξεις της περιόδου όσο και την κοινωνική διαστρωμάτωση της ελληνικής κοινωνίας. Το έργο επικεντρώνεται επίσης σε έναν ιδιαίτερο τομέα της μεταπολεμικής ελληνικής οικονομίας, τον τομέα παραγωγής κατοικίας, ο οποίος χαρακτηρίζεται από την μικρή κλίμακα παραγωγής. Το έργο αποκαλύπτει ότι ο συγκεκριμένος τομέας λειτούργησε ως ένας οικονομικός μηχανισμός, ο οποίος κατένειμε εισοδήματα προς όφελος των χαμηλότερων και μεσαίων στρωμάτων του πληθυσμού. Η ανάλυση αυτή συλλαμβάνει, ανάμεσα στ άλλα, τη σημασία της
μικρής κλίμακας παραγωγής για την κατανομή του κοινωνικού πλούτου σε ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού. Το 2008 εξέδωσε μία πολύπλευρη και σύνθετη ανάλυση του σύγχρονου καπιταλισμού υπό τον τίτλο Σύγχρονος Καπιταλισμός και Παγκοσμιοποίηση (Εξάντας, Αθήνα 2008). Το βιβλίο περιέχει μία σύντομη ιστορία του καπιταλισμού από την αυγή του (μερκαντιλιστικό στάδιο) μέχρι το μονοπωλιακό στάδιο. Στη συνέχεια αναλύει τη σύγχρονη περιφέρεια του καπιταλισμού, καθώς και τις μητροπόλεις του. Όσον αφορά αυτές τις τελευταίες, το βιβλίο εκθέτει τη διαδικασία της αποβιομηχάνισης και την επικράτηση των υπηρεσιών, καθώς και τη συγκέντρωση της διαχείρισης και του ελέγχου της παγκόσμιας υλικής παραγωγής και της παραγωγής υπηρεσιών σε λίγα κέντρα στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, τα επιτελεία των πολυεθνικών. Η πληροφορική τεχνολογία αναλύεται ως η σύγχρονη τεχνολογική βάση του καπιταλισμού, η οποία επιτρέπει τη διαχείριση και τον έλεγχο του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος από τα κέντρα του καπιταλισμού. Ο Νεοφιλελευθερισμός/Μονεταρισμός αναλύεται ως η οικονομική φιλοσοφία και πολιτική έκφραση μίας νέας εποχής στον καπιταλιστικό κόσμο (παγκοσμιοποίηση). Το έργο αναλύει επίσης τη χρηματιστική κερδοσκοπία, η οποία είναι σήμερα κυρίαρχη στις Δυτικές οικονομίες. Αναλύεται επίσης το σημερινό διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα και υποστηρίζεται ότι η πλέον σημαντική πλευρά της διαδικασίας της νεοφιλελεύθερης απορρύθμισης των αγορών ήταν η απορρύθμιση του εν λόγω συστήματος, συνθήκη η οποία οδήγησε στη πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση. Η Σοφία Αντωνοπούλου αναλύει επίσης με εντελώς πρωτότυπο τρόπο το περιεχόμενο του νέου διεθνούς καταμερισμού εργασίας, καθώς και τον ταξικό μετασχηματισμό των Δυτικών κοινωνιών. Αναλύεται επίσης ο μετασχηματισμός του έθνους-κράτους στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης. Το έθνος συλλαμβάνεται ως ενότητα πολιτισμού, ενώ η μοντέρνα πολιτική του οργάνωση είναι το κράτος. Τέλος, σύντομα Κεφάλαια αφιερώνονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τη Νέα Τάξη και τα κινήματα αντίστασης. Αξίζει ιδιαίτερης μνείας το φιλοσοφικό της άρθρο «Διαφωτισμός, Αντικειμενική Σκέψη και Υλιστικός Αναγωγισμός» (Ίνδικτος, Νο 19, 2005). Το άρθρο υπεισέρχεται σε μία εντελώς νέα και πρωτότυπη κριτική του Διαφωτισμού ως της ιδεολογίας και γνωσιοθεωρίας, επί της οποίας θεμελιώθηκε η τότε αναδυόμενη καπιταλιστική κοινωνία. Σε αυτό το άρθρο παρουσιάζει τη δική της γνωσιοθεωρητική θέση. Ένα βιβλίο υπό τον ίδιο τίτλο είναι υπό δημοσίευση, καθώς και ένα βιβλίο με τίτλο Πλάτων, Χιούμ, Κάντ, Τρείς Γνωσιοθεωρητικές Θέσεις και Μία Απόπειρα Υπέρβασής τους (Εξάντας). Η Σοφία Αντωνοπούλου γράφει επίσης ποίηση (δύο τόμοι υπό δημοσίευση). Επίσης ζωγραφίζει. Η ζωγραφική της είναι έντονα επηρεασμένη από την αρχαία ελληνική τέχνη. Τα βιβλία της (όλα στα ελληνικά) βρίσκονται στην Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου (Library of Congress). Το βιβλίο της για τον μεταπολεμικό μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας (ελληνικά) βρίσκεται επίσης στη βιβλιοθήκη του Harvard, του Cambridge, του New York University, του Ohio State University, του University of Cincinnati, του University of Sydney και σε άλλες διεθνείς πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες. Τα βιβλία της βρίσκονται επίσης στις ελληνικές πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες.
Έργα στα ελληνικά Βιβλία Η Πολιτική και Οικονομική Σκέψη της Ρόζας Λούξεμπουργκ. Η Κριτική στο «Κεφάλαιο» του Καρλ Μαρξ, (εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1987) Ο Μεταπολεμικός Μετασχηματισμός της Ελληνικής Οικονομίας και το Οικιστικό Φαινόμενο, 1950-1980, (εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1991) Η Μαρξιστική Θεώρηση της Ανάπτυξης και η Σύγκλισή της με το Αστικό Θεωρητικό Πρότυπο, (εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1991) Σύγχρονος Καπιταλισμός και Παγκοσμιοποίηση, (Εξάντας, Αθήνα 2008) 5 Άρθρα «Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση», (http://www.u-topia.gr/issues/83/31), Ουτοπία, τχ. 83 (Ιανουάριος- Φεβρουάριος 2009). «Διαφωτισμός, αντικειμενική σκέψη και υλιστικός αναγωγισμός», Ίνδικτος, τχ. 19, (2005). «Η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης και ο ταξικός μετασχηματισμός στη Δύση», (http://www.u-topia.gr/issues/62/57), Ουτοπία, τχ 62, (2004) «Παγκοσμιοποίηση και έθνος-κράτος», Άρδην, τχ 98 (2004) «Η οικονομική και νομισματική ένωση της Ευρώπης στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης», Ουτοπία, τχ. 51, (2002). «Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, ο νεοφιλελευθερισμός και η κοινωνία των 2/3», Ουτοπία, τχ. 35, (1999) «Το κυρίαρχο πρότυπο ανάπτυξης και η μαρξιστική απόπειρα υπέρβασής του», (http://www.u-topia.gr/issues/26/119), Ουτοπία, τχ 26, (1997). «Οι συνέπειες της οικοδομικής παραγωγής και του καθεστώτος γαιοκτησίας στην κοινωνικο-οικονομική συγκρότηση της μεταπολεμικής Ελλάδας» στο Η Ελληνική κοινωνία κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο, 1945-1967, Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα, Αθήνα (1994). «Η Δραχμή στην εντατική», Ουτοπία, τχ 11, (1994) «Το χρηματιστικό κεφάλαιο επέβαλε το Μάαστριχτ», Οικονομικός Ταχυδρόμος (7 Απριλίου 1994). «Οι συνέπειες της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης της Ευρώπης για την Ελλάδα», Οικονομικός Ταχυδρόμος, (27 Απριλίου 1994). «Εκβιομηχάνιση, αγροτική έξοδος και το ζήτημα της στέγης στις χώρες της περιφέρειας κατά τη μεταπολεμική περίοδο», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, τχ 69 (1988). «Ο ιδιόμορφος χαρακτήρας της παραγωγής κατοικίας στην Ελλάδα και η ερμηνεία του», Τεχνικά Χρονικά, τομ. 8, τχ 2 (1988).
Άρθρα στα αγγλικά The global financial crisis, (http://www.inclusivedemocracy.org/journal/vol6/vol6_no1_antonopoulou_global_fin ancial_crisis.htm) The International Journal of Inclusive Democracy, Vol.5, No 4/Vol.6, No 1 (Autumn 2009/Winter 2010) The process of globalization and class transformation in the west, Democracy & Nature, Vol. 6, No 1 (March 2000), pp. 37-54. abstract (http://www. inclusivedemocracy.org/dn/vol16/abstract_antonopoulou.htm). Global capital, neo-liberalism and the nation-state, in Seminars of the Aegean, Rethinking Radical Spatial Approaches, minutes, (September 2003). (with Maria N. Antonopoulou) What sort of social bond is instrumental global communication? A critical approach, in C. Mongardini (ed) La Civiltá della comunicazione globale, Balzoni Editore, Rome (2002) The economic and monetary union of Europe and the socio-spatial inequalities associated with it, in Seminars of the Aegean, Geographies of integration. Geographies of inequality in Europe after Maastricht, (proceedings) Syros (1993) Άρθρα σε άλλες γλώσσες (Ισπανικά) Globalización y transformaciones socials en Occidente (http://www.nodoso.org/globalizate/antiglob020307.pdf) (2007) (Γαλλικά) Mondialisation et transformations socials dans les pays occidentaux, Les Temps Maudits, No 10, Juin (2001). (Ιταλικά) Inuovi padroni della globalizzazione, (http://libertaria.it/sommari/sommario4_00.htm) Libertaria n.4 (2000). Άρθρα γνώμης (μεταξύ άλλων) «Διχοτόμηση του Αιγαίου υπό Αμερικανονατοϊκό μανδύα», Ρεσάλτο, τχ 2, (2006) «Διχοτόμηση του Αιγαίου και ΝΑΤΟ), Άρδην, τχ. 8 (1997) «Χρονικό του τουρκικού επεκτατισμού στο Αιγαίο», Οικονομικός Ταχυδρόμος, (22/6/1995) «Η Μουσουλμανική μειονότητα και η οικονομική κατάσταση της Θράκης» α μέρος, Ελλοπία, τχ 21, (1994), β μέρος, Ελλοπία, τχ. 22, (1994). «Το Κυπριακό σήμερα», Φυλλάδιο, τχ. 8, (1984) Πηγές 1 Προσωπικό (http://www.arch.ntua.gr/staff/staffdetailsgr.asp?code=antonopoulou) Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ), Σχολή Αρχιτεκτόνων, Τομέας Πολεοδομίας και Χωροταξίας.
2 Τα σχετικά δοκίμια έχουν ως εξής: Η Θεωρία των Ιδεών του Πλάτωνος (δοκίμιο, Μάϊος 1965). Μία Άλλη Άποψη της Θεωρίας των Ιδεών του Πλάτωνος, Ι (δοκίμιο, 1965). Μία Άλλη Άποψη της Θεωρίας των Ιδεών του Πλάτωνος, ΙΙ (σημειώσεις, 1965). Ο Πλάτων στον Φαίδρο (σημειώσεις, 1964). Αναίρεση της Απόδειξης του Πλάτωνος Περί Αθανασίας της Ψυχής, Βασισμένης στη Θεωρία των Ιδεών (σημειώσεις, 1965). Πλάτωνος Φαίδων, Η Θεωρία των Αντιθέτων (σημειώσεις, Οκτώβριος 1965). Αναίρεση της Πρώτης Απόδειξης Περί Ψυχής του Πλάτωνος (σημειώσεις, Οκτώβριος 1965). Η Θεωρία της Ανάμνησης του Πλάτωνος, Όπως την Συνέλαβα (δοκίμιο, Ιούλιος 1966). Βλ. σχετικά με αυτά τα δοκίμια : Προσωπικό (http://www.arch.ntua.gr/english/staff_en/staffdetailsen.asp?code=antonopoulou), ΕΜΠ, Σχολή Αρχιτεκτόνων, Τομέας Πολεοδομίας και Χωροταξίας 3 Για το περιεχόμενο αυτής της ενότητας (Περιεχόμενο Κύριων Έργων) βλ. Προσωπικό (http://www.arch.ntua.gr/english/staff_en/staffdetailsen.asp?code=antonopoulou), ΕΜΠ, Σχολή Αρχιτεκτόνων, Τομέας Πολεοδομίας και Χωροταξίας 4 Βλ. Επιχειρήματα, Νο 12, Δεκ. 1989 - Οικονομικός Ταχυδρόμος, Νο 21, Μάϊος 1990 Τα Νέα, 8 Σεπτ. 1990 Οικονομικός Ταχυδρόμος, Νο 4, Ιανουάριος 1991. 5 Βιβλιοκριτική- Θεοφάνης Πάκος, «Κατανοώντας τον σύγχρονο καπιταλισμό. Οι οικονομικές εξελίξεις» (http://news.kathimerin.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_05/04/2009_309764)