ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠHΣ ΣΧΕΔΙΑ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ 2016: ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 16.11.2015 COM(2015) 800 final ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠHΣ ΣΧΕΔΙΑ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ 2016: ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ EL EL

Σύνοψη Στην παρούσα ανακοίνωση συνοψίζεται η αξιολόγηση από την Επιτροπή των σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων (ΣΔΠ) για το 2016, τα οποία υποβλήθηκαν έως τις 15 Οκτωβρίου, όπως προβλέπεται βάσει της νομοθεσίας, από τα δεκαέξι κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ (ΖΕ-16), εκτός από αυτά που υπάγονται σε πρόγραμμα μακροοικονομικής προσαρμογής και την Πορτογαλία, η οποία δεν υπέβαλε ακόμη σχέδιο. Σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 473/2013, η Επιτροπή αξιολόγησε τα εν λόγω προγράμματα και τη γενικότερη δημοσιονομική κατάσταση και τον δημοσιονομικό προσανατολισμό της ζώνης του ευρώ στο σύνολό του. Η συνολική αξιολόγηση των ΣΔΠ για το 2016 και ο συνολικός δημοσιονομικός προσανατολισμός για τη ζώνη του ευρώ μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: 1. Τα προγράμματα των κρατών μελών δείχνουν μια συνεχή μείωση του συνολικού ονομαστικού δημοσιονομικού ελλείμματος στη ζώνη του ευρώ στο πλαίσιο της ανάκαμψης που παραμένει εύθραυστη και με ορισμένους κινδύνους δυσμενέστερων εξελίξεων, κυρίως λόγω της επιβράδυνσης της εξωτερικής ζήτησης. Μετά τη σημαντική μείωση του ελλείμματος από 2,4% του ΑΕΠ το 2014 σε 1,9% του ΑΕΠ κατά το τρέχον έτος, αυτό αναμένεται να υποχωρήσει περαιτέρω σε 1,7% του ΑΕΠ το 2016. Μετά την κορύφωσή του το 2014, ο συνολικός δείκτης χρέους για το 2016 βάσει των ΣΔΠ προβλέπεται επίσης να μειωθεί ελαφρώς από 91%, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις για το τρέχον έτος, σε ποσοστό μόλις χαμηλότερο του 90% του ΑΕΠ. 2. Σε σύγκριση με τα μεσοπρόθεσμα προγράμματα που είχαν παρουσιαστεί στα προγράμματα σταθερότητας την άνοιξη του 2015, η προγραμματιζόμενη μείωση του ελλείμματος για το 2016 αναθεωρήθηκε προς τα κάτω και θα είναι μικρότερη κατά 0,3% στη ζώνη του ευρώ. 3. Η εικόνα που προκύπτει από τα ΣΔΠ επιβεβαιώνεται σε μεγάλο βαθμό από τις φθινοπωρινές προβλέψεις της Επιτροπής του 2015. Η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ προβλέπεται να ενισχυθεί από 1,6% φέτος σε 1,8% το 2016, ενώ το αρνητικό κενό παραγωγής αναμένεται να υποχωρήσει σε 1% του δυνητικού ΑΕΠ. Παρόλο που ξεκινά από ελαφρώς χειρότερη εκτίμηση για το ονομαστικό έλλειμμα στη ζώνη του ευρώ για το 2015 (2,0% του ΑΕΠ), η Επιτροπή προβλέπει ελαφρώς μεγαλύτερη μείωση των ονομαστικών ελλειμμάτων για το 2016 σε σύγκριση με τα ΣΔΠ (κατά 0,3% έναντι 0,2%), για να φθάσει στο ίδιο ονομαστικό ισοζύγιο, δηλαδή 1,7% του ΑΕΠ. Η Επιτροπή προβλέπει ότι ο συνολικός δείκτης χρέους προς το ΑΕΠ θα μειωθεί για πρώτη φορά από την έναρξη της κρίσης φθάνοντας στο 91% το 2015 και να μειωθεί περαιτέρω σε 90% το 2016, πράγμα το οποίο είναι εν πολλοίς σύμφωνο με τα ΣΔΠ. 4. Σε συνολικό επίπεδο, οι προβλέψεις της Επιτροπής υποδηλώνουν επίσης τη συνέχιση ενός εν πολλοίς ουδέτερου δημοσιονομικού προσανατολισμού το 2016 στη ζώνη του ευρώ. Αυτό θα πρέπει να αξιολογηθεί σε σχέση με τον διττό στόχο της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας των δημόσιων οικονομικών και βραχυπρόθεσμης μακροοικονομικής σταθεροποίησης, και ιδίως την ανάγκη να εξασφαλιστεί μια στροφή από τις εξωτερικές στις εγχώριες πηγές ανάπτυξης. Τα μέσα μακροοικονομικής πολιτικής είναι περιορισμένα στην παρούσα συγκυρία, με τα ονομαστικά επιτόκια ήδη να προσεγγίζουν σχεδόν το όριο του μηδενός, σε ένα περιβάλλον πολύ χαμηλού πληθωρισμού, πράγμα που καθιστά ακόμη σημαντικότερη τη δημοσιονομική πολιτική. Με αυτούς τους όρους, ο αναμενόμενος συνολικά ουδέτερος δημοσιονομικός προσανατολισμός της ζώνης του ευρώ για το επόμενο έτος, φαίνεται να είναι εν πολλοίς κατάλληλος υπό το πρίσμα των ιστορικά χαμηλών επιτοκίων και των υψηλών εξωτερικών πλεονασμάτων που υφίστανται στη ζώνη του ευρώ. Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, οι δείκτες του χρέους παραμένουν σε πολύ υψηλά επίπεδα και μειώνονται με ιδιαίτερα αργό ρυθμό, πράγμα που δείχνει πόσο απαραίτητο είναι να συνεχιστεί αποφασιστικά η εξυγίανση όταν παγιωθεί η ανάκαμψη. 5. Λόγω της ίδιας της φύσης τους, οι προσωρινές εξοικονομήσεις που προκύπτουν από τις μειωμένες πληρωμές τόκων πρέπει να χρησιμοποιούνται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο: θα πρέπει να μεταφραστούν σε χαμηλότερα ελλείμματα σε χώρες με μεγάλες δημοσιονομικές ανισορροπίες και να επιτρέπουν τη μεγαλύτερη αύξηση των δημόσιων επενδύσεων σε χώρες με 2

δημοσιονομικά περιθώρια. Τα τρέχοντα δημοσιονομικά προγράμματα είναι εν μέρει μόνον σύμφωνα με τις επιλογές που επιτάσσει αυτή η κατάσταση. 6. Οι ανησυχίες σχετικά με τη βιωσιμότητα επιβεβαιώνονται από την ελαφρά επιδείνωση που προβλέπεται για το διαρθρωτικό ισοζύγιο στη ζώνη του ευρώ σύμφωνα με τις προβλέψεις της Επιτροπής για το 2016, το οποίο είναι πιθανό να υπολείπεται από τις μέσες προσαρμογές που απαιτούνται από τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ στο πλαίσιο του ΣΣΑ. Συν τοις άλλοις, αυτό οφείλεται και στην πολύ μικρή ή ακόμα και αρνητική προσαρμογή από μέρους των κρατών μελών που αντιμετωπίζουν προβλήματα βιωσιμότητας, ενώ άλλα κράτη μέλη δεν δείχνουν επαρκή προσήλωση προς τον στόχο της κατάλληλης χρησιμοποίησης των δημοσιονομικών περιθωρίων που διαθέτουν. 7. Η ανάλυση της καταλληλότητας του δημοσιονομικού προσανατολισμού στη ζώνη του ευρώ συμπληρώνεται από μια εξέταση της σύνθεσης των δημόσιων οικονομικών. Ενώ τα πρόσφατα μέτρα για τη μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης της εργασίας κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση, η σύνθεση των δαπανών δείχνει περιορισμένη πρόοδο προς μια πολιτική φιλικότερη προς την ανάπτυξη, ενώ οι κεφαλαιουχικές δαπάνες αναμένεται να μειωθούν ως ποσοστό του ΑΕΠ. 8. Οι δημοσιονομικές επιπτώσεις της εξαιρετικά μεγάλης εισροής προσφύγων αναφέρονται σε ελάχιστα ΣΔΠ. Αυτό θα μπορούσε να αφορά και άλλα κράτη μέλη στο μεταξύ διάστημα ή και στο μέλλον. Η ευελιξία που έχει ενσωματωθεί στο ΣΣΑ επιτρέπει την πραγματοποίηση αυξημένων δαπανών για ένα δεδομένο έτος οι οποίες συνδέονται με έκτακτα γεγονότα εκτός του ελέγχου της κυβέρνησης, στο πλαίσιο τόσο του προληπτικού όσο και του διορθωτικού σκέλους του Συμφώνου. Η Επιτροπή είναι διατεθειμένη να κάνει χρήση αυτών των διατάξεων. Θα παρακολουθεί επισταμένως την κατάσταση με βάση τα δεδομένα που παρέχονται από τις αρμόδιες αρχές των οικείων κρατών μελών για τον προσδιορισμό των επιλέξιμων ποσών. Οι πληροφορίες αυτές θα χρησιμοποιούνται κατά την (εκ των υστέρων) αξιολόγηση τυχόν προσωρινών αποκλίσεων από τις απαιτήσεις του ΣΣΑ για το 2015 και το 2016. Αυτό σημαίνει ότι οι αποκλίσεις που προκύπτουν αποκλειστικά και άμεσα από τις καθαρές πρόσθετες δαπάνες λόγω της προσφυγικής κρίσης δεν θα οδηγούν σε κίνηση των επόμενων σταδίων της διαδικασίας. Αυτό ισχύει επίσης και για την έναρξη διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος εφόσον το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης παραμένει κοντά στο 3% του ΑΕΠ σε περίπτωση υπέρβασης του εν λόγω κατωφλίου. 9. Η αξιολόγηση των προγραμμάτων των επιμέρους κρατών μελών από την Επιτροπή μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: Για το 2016, κανένα ΣΔΠ δεν θεωρήθηκε ότι αποτελεί ιδιαίτερα σοβαρή περίπτωση μη συμμόρφωσης με τις απαιτήσεις του ΣΣΑ. Σε πολλές περιπτώσεις, ωστόσο, η Επιτροπή διαπιστώνει ότι η σχεδιαζόμενη δημοσιονομική προσαρμογή υπολείπεται, ή υπάρχει κίνδυνος να υπολείπεται, των απαιτήσεων του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Συγκεκριμένα: Όσον αφορά τις δώδεκα χώρες που υπάγονται στο προληπτικό σκέλος του ΣΣΑ: - για πέντε χώρες (Γερμανία, Εσθονία, Λουξεμβούργο, Κάτω Χώρες και Σλοβακία), διαπιστώνεται ότι τα ΣΔΠ συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις του ΣΣΑ για το 2016. - για τέσσερις χώρες (Βέλγιο, Λετονία, Μάλτα και Φινλανδία), διαπιστώνεται ότι τα ΣΔΠ συμμορφώνονται γενικές γραμμές με τις απαιτήσεις του ΣΣΑ για το 2016. Για τις χώρες αυτές, τα προγράμματα ενδέχεται να οδηγήσουν σε κάποια απόκλιση από την πορεία προσαρμογής προς την κατεύθυνση της επίτευξης του μεσοπρόθεσμου δημοσιονομικού στόχου για κάθε χώρα. -για τρεις χώρες (Ιταλία, Λιθουανία και Αυστρία), τα ΣΔΠ ενέχουν κίνδυνο μη συμμόρφωσης 3

με τις απαιτήσεις του ΣΣΑ για το 2016. Τα ΣΔΠ που υποβλήθηκαν από τα εν λόγω κράτη μέλη ενδέχεται να οδηγήσουν σε σημαντική απόκλιση από την πορεία προσαρμογής προς την επίτευξη του μεσοπρόθεσμου στόχου. Όσον αφορά τις πέντε χώρες που υπόκεινται επί του παρόντος στο διορθωτικό σκέλος του ΣΣΑ (δηλαδή σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος): - για τρεις χώρες (Γαλλία, Ιρλανδία, και Σλοβενία), διαπιστώνεται ότι τα ΣΔΠ σε γενικές γραμμές συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις του ΣΣΑ για το 2016. Στην περίπτωση της Γαλλίας, ενώ ο συνιστώμενος ονομαστικός στόχος για το έλλειμμα προβλέπεται να επιτευχθεί το 2016, το ΣΔΠ ενέχει κινδύνους όσον αφορά τη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος, καθώς η δημοσιονομική προσπάθεια αναμένεται να υπολείπεται σημαντικά από το συνιστώμενο επίπεδο, σύμφωνα με όλες τις παραμέτρους. Η Επιτροπή καλεί τις αρχές να λάβουν τα αναγκαία μέτρα, στο πλαίσιο της εθνικής διαδικασίας του προϋπολογισμού, για να εξασφαλίσουν ότι ο προϋπολογισμός του 2016 θα είναι σύμφωνος με το ΣΣΑ. Η Ιρλανδία και η Σλοβενία θα μπορούσαν να μετακινηθούν προς το προληπτικό σκέλος του Συμφώνου από το 2016, εφόσον επιτευχθεί μια έγκαιρη και διατηρήσιμη διόρθωση του υπερβολικού ελλείμματος το 2015. Για το 2016, υπάρχει κίνδυνος κάποιων αποκλίσεων (που προσεγγίζουν όμως σε σημαντικά επίπεδα στην περίπτωση της Σλοβενίας ) από την πορεία προσαρμογής για την επίτευξη του μεσοπρόθεσμου στόχου το 2016. - για την Ισπανία, το ΣΔΠ που υπέβαλε στις 11 Σεπτεμβρίου, διαπιστώθηκε ότι ενέχει κίνδυνο μη συμμόρφωσης με τις απαιτήσεις του ΣΣΑ για το 2016. Ειδικότερα, δεν αναμένεται για το 2016 να τηρηθούν οι στόχοι ούτε για τη συνιστώμενη δημοσιονομική προσπάθεια ούτε το ονομαστικό έλλειμμα. Η Επιτροπή κάλεσε τις αρχές να λάβουν τα αναγκαία μέτρα, στο πλαίσιο της εθνικής διαδικασίας του προϋπολογισμού, προκειμένου να εξασφαλίσουν ότι ο προϋπολογισμός του 2016 θα είναι σύμφωνος με το ΣΣΑ και ζήτησε την υποβολή επικαιροποιημένου ΣΔΠ το συντομότερο δυνατό. - επιπλέον, η Επιτροπή παροτρύνει την Πορτογαλία να υποβάλει ΣΔΠ το συντομότερο δυνατό. 4

Πίνακας περιεχομένων 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...6 2. ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ...8 3. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΧΕΔΙΩΝ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ...17 5

1. Εισαγωγή Η νομοθεσία της ΕΕ προβλέπει ότι τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ υποβάλλουν στην Επιτροπή σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων (ΣΔΠ) για το επόμενο έτος έως τις 15 Οκτωβρίου, με στόχο τη βελτίωση του συντονισμού των εθνικών δημοσιονομικών πολιτικών στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση 1. Στα προγράμματα αυτά συνοψίζονται τα σχέδια προϋπολογισμών που οι κυβερνήσεις υποβάλλουν στα εθνικά κοινοβούλια. Η Επιτροπή διατυπώνει γνώμη για κάθε πρόγραμμα, αξιολογώντας κατά πόσο είναι σύμφωνο με τις υποχρεώσεις της χώρας που απορρέουν από το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ). Η Επιτροπή οφείλει επίσης να προβεί σε γενική αξιολόγηση της δημοσιονομικής κατάστασης και των προοπτικών για την ζώνη του ευρώ στο σύνολό της. Η γενική αυτή αξιολόγηση παρουσιάζεται στην παρούσα ανακοίνωση. Δεκαέξι κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ διαβίβασαν στην Επιτροπή τα ΣΔΠ τους για το 2016 έως τις 15 Οκτωβρίου, σύμφωνα με τις διατάξεις του εν λόγω δίπτυχου. Η Ελλάδα και η Κύπρος, οι χώρες της ζώνης του ευρώ οι οποίες εξακολουθούν να υπάγονται σε πρόγραμμα μακροοικονομικής προσαρμογής, δεν υποχρεούνται να υποβάλουν ΣΔΠ, δεδομένου ότι το πρόγραμμα προβλέπει ήδη επισταμένη παρακολούθηση της δημοσιονομικής κατάστασης. Η Ισπανία έχει ήδη υποβάλει το ΣΔΠ τον Σεπτέμβριο και η Επιτροπή εξέδωσε τη γνώμη της στις 12 Οκτωβρίου. Η Πορτογαλία δεν υπέβαλε πρόγραμμα όπως απαιτείται από τη νομοθεσία. Αυτό δεν έχει συμβεί στο παρελθόν και δεν πρέπει να επαναληφθεί. Ακόμη και με μια παραδοχή μη μεταβολής της πολιτικής στο ΣΔΠ, πράγμα που θεωρείται αποδεκτό σε περίπτωση εκλογών, το πρόγραμμα παρέχει πολύτιμες και διαφανείς πληροφορίες σχετικά με τις υποκείμενες δημοσιονομικές τάσεις, οι οποίες διευκολύνουν τη συλλογική εξέταση του συνολικού δημοσιονομικού προσανατολισμού στη ζώνη του ευρώ και εξασφαλίζουν την ίση μεταχείριση μεταξύ των κρατών μελών. Μολονότι σέβονται τη δημοσιονομική αυτονομία των κρατών μελών, οι γνώμες της Επιτροπής παρέχουν αντικειμενικές συμβουλές πολιτικής, ιδίως για τις εθνικές κυβερνήσεις και τα κοινοβούλια, για να διευκολύνεται η αξιολόγηση της συμμόρφωσης των σχεδίων προϋπολογισμών με τους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ. Με τη δέσμη του δίπτυχου δημιουργείται μια ολοκληρωμένη εργαλειοθήκη για να αντιμετωπίζονται οι οικονομικές και δημοσιονομικές πολιτικές τους ως ζήτημα κοινού ενδιαφέροντος, όπως επιδιώκεται από τη Συνθήκη. Επιπλέον, τον Ιούλιο του 2015, το Συμβούλιο κάλεσε την Ευρωομάδα να παρακολουθεί και να συντονίζει τις δημοσιονομικές πολιτικές στα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ και τον συνολικό προσανατολισμό της δημοσιονομικής πολιτικής για τη ζώνη του ευρώ προκειμένου να διασφαλιστεί η εφαρμογή ευνοϊκής για την ανάπτυξη και διαφοροποιημένης δημοσιονομικής πολιτικής 2. Το Συμβούλιο συνέστησε στα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ, με την επιφύλαξη της εκπλήρωσης των απαιτήσεων του ΣΣΑ, «να συντονίσουν τις δημοσιονομικές πολιτικές κατά τρόπο που διασφαλίζει ότι ο συνολικός δημοσιονομικός προσανατολισμός της ζώνης του ευρώ συνάδει με τους κινδύνους βιωσιμότητας και τις συνθήκες του οικονομικού κύκλου». Η παρούσα σύσταση αποτελεί το υπόβαθρο για την αξιολόγηση της Επιτροπής. Ο στόχος της παρούσας ανακοίνωσης είναι διττός. Πρώτον, παρέχει μια συνολική εικόνα της δημοσιονομικής πολιτικής στο επίπεδο της ζώνης του ευρώ, με βάση την οριζόντια αξιολόγηση των ΣΔΠ. Η διαδικασία αυτή αντανακλά την οριζόντια αξιολόγηση των προγραμμάτων σταθερότητας η οποία πραγματοποιείται την άνοιξη, αλλά με εστίαση στο επόμενο έτος και όχι τα μεσοπρόθεσμα δημοσιονομικά σχέδια. Δεύτερον, παρέχει μια συνοπτική επισκόπηση των ΣΔΠ σε επίπεδο χώρας, 1 2 Όπως ορίζεται στον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 473/2013 σχετικά με κοινές διατάξεις για την παρακολούθηση και την αξιολόγηση των σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων και τη διασφάλιση της διόρθωσης των υπερβολικών ελλειμμάτων των κρατών μελών στη ζώνη του ευρώ. Πρόκειται για τον ένα από τους δύο κανονισμούς της λεγόμενης δέσμης του δίπτυχου, που τέθηκε σε ισχύ τον Μάιο του 2013. Σύσταση του Συμβουλίου της 14ης Ιουλίου 2015 σχετικά με την εφαρμογή των γενικών προσανατολισμών της οικονομικής πολιτικής των κρατών μελών με νόμισμα το ευρώ (ΕΕ C 272 της 29.7.2014, σ. 100). 6

εξηγώντας την προσέγγιση της Επιτροπής κατά την αξιολόγησή τους, ειδικότερα, όσον αφορά τη συμμόρφωσή του με τις απαιτήσεις του ΣΣΑ. Η αξιολόγηση είναι διαφοροποιημένη ανάλογα με το αν ένα κράτος μέλος υπάγεται στο προληπτικό ή στο διορθωτικό σκέλος του ΣΣΑ και λαμβάνει επίσης υπόψη τις απαιτήσεις του ΣΣΑ σε σχέση με το επίπεδο και η δυναμική του δημόσιου χρέους. 7

2. Δημοσιονομική προσαρμογή στη ζώνη του ευρώ σύμφωνα με τα εθνικά προγράμματα Συνολικά πορίσματα Η ανάκαμψη από την οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση αποκτά σταδιακά μεγαλύτερο δυναμισμό στη ζώνη του ευρώ. Σύμφωνα με τις μακροοικονομικές παραδοχές που παρέχονται στα ΣΔΠ, το ΑΕΠ αναμένεται να αυξηθεί κατά 1,7% το 2015 στα δεκαέξι υπό εξέταση κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ (ΖΕ-16), ήτοι ελαφρά πάνω από το ποσοστό του 1,4% που αναμενόταν κατά το χρόνο κατάρτισης των Προγραμμάτων Σταθερότητας (ΠΣ) του Απριλίου 2015 (πίνακας 1). Για το 2016, οι προοπτικές ανάπτυξης είναι σε γενικές γραμμές αμετάβλητες από την άνοιξη, με προβλεπόμενη αύξηση του ΑΕΠ κατά 1,9% για τη ΖΕ- 16 έναντι ποσοστού 1,8% σύμφωνα με τα ΠΣ. Καθώς προβλέπεται επιτάχυνση της ανάκαμψης, η διαφορά μεταξύ πραγματικής και δυνητικής παραγωγής μειώνεται. Σύμφωνα με τα προγράμματα, το κενό παραγωγής για τη ΖΕ-16 προβλέπεται να ανέλθει σε -1½% του δυνητικού ΑΕΠ το 2015 και να μειωθεί περαιτέρω σε -¾% το 2016, σε απόσταση από το ποσοστό του -2½% που είχε φθάσει το 2013. Η τάση αυτή είναι εμφανής στην πλειονότητα των κρατών μελών, αν και παρατηρούνται διαφορές μεταξύ των χωρών. Οι προοπτικές για τον πληθωρισμό φαίνονται σε γενικές γραμμές αμετάβλητες από την άνοιξη, με τα ποσοστά να διατηρούνται σε χαμηλά επίπεδα. Σύμφωνα με τα ΣΔΠ, ο πληθωρισμός θα ανέλθει σε 0,4% το 2015 και προβλέπεται να αυξηθεί σε 1,1% το 2016 (αμετάβλητος από τα ΠΣ). Το συνολικό ονομαστικό δημοσιονομικό έλλειμμα αναμένεται να συνεχίσει να μειώνεται κατά το τρέχον και το επόμενο έτος. Για τη ΖΕ-16, το έλλειμμα προβλέπεται να ανέλθει σε 1,9% του ΑΕΠ το 2015, από 2,4% το προηγούμενο έτος 3. Το 2016, ο συνολικός δείκτης χρέους προβλέπεται να σημειώσει μικρή μόνο μείωση, στο 1,7% του ΑΕΠ. Το ποσοστό αυτό έρχεται σε αντίθεση με την κατά 0,4% μείωση το 2016 που είχε προβλεφθεί στα ΠΣ. Σε συνδυασμό με τις οριακά αναβαθμισμένες μακροοικονομικές προοπτικές, αυτό υποδηλώνει ότι η μικρότερη μείωση του ελλείμματος μπορεί να οφείλεται στην επιβράδυνση της δημοσιονομικής προσπάθειας που καταβάλλεται (βλέπε παρακάτω). Ωστόσο, η αύξηση των δαπανών που σχετίζονται με την προσφυγική κρίση ενδέχεται να έχει συντελέσει σε αυτήν την εξέλιξη σε ορισμένα κράτη μέλη. Η συνεχιζόμενη παύση του ρυθμού εξυγίανσης, όπως μετράται από τη μεταβολή στο συνολικό διαρθρωτικό ισοζύγιο, επιβεβαιώνεται στα ΣΔΠ την περίοδο 2015-16. Αυτό είναι σε γενικές γραμμές σύμφωνο με τις προβλέψεις για το σύνολο της περιόδου 2015-16 που συμπεριλήφθηκαν στα εαρινά ΠΣ (το διαρθρωτικό ισοζύγιο προβλεπόταν τότε να παραμείνει αμετάβλητο τόσο το 2015 όσο και το 2016). Τα ίδια τα ΠΣ απηχούσαν την κατάσταση στα ΣΔΠ των κρατών μελών το φθινόπωρο του περασμένου έτους, που έδειχναν παύση της εξυγίανσης το 2014 η οποία θα συνεχιζόταν και το 2015. Σύμφωνα με τα ΣΔΠ, το διαρθρωτικό ισοζύγιο προβλέπεται τώρα ότι θα βελτιωθεί το 2015 (¼% του ΑΕΠ), για να επιδεινωθεί, ωστόσο, κατά ¼% του ΑΕΠ το επόμενο έτος 4. Η παύση της δημοσιονομικής εξυγίανσης λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο σταδιακά βελτιωνόμενων αλλά ακόμη 3 4 Όσον αφορά τα προγράμματα των κρατών μελών, τα δεδομένα για το 2014 βασίζονται στα στοιχεία που περιλαμβάνονται στα ΣΔΠ και, επομένως, μπορεί να μην συμπεριλαμβάνουν τις αναθεωρήσεις που έγιναν από την Eurostat ως μέρος των φθινοπωρινών κοινοποιήσεων στο πλαίσιο της ΔΥΕ 2015. Η επιδείνωση της διαρθρωτικής δημοσιονομικής θέσης κατά το 2016 σε συνολικό επίπεδο επιβεβαιώνεται από τη χρήση μιας εναλλακτικής μεθόδου μέτρησης, της δημοσιονομικής προσπάθειας κατά διακριτική ευχέρεια, γνωστής και ως DFE (discretionary fiscal effort), η οποία υποδηλώνει μια ελαφρώς αρνητική προσαρμογή σύμφωνα με τα ΣΔΠ έναντι ¼% του ΑΕΠ που αναμενόταν κατά το χρόνο κατάρτισης των ΠΣ (Πίνακας Α 5.7 του παραρτήματος 5). Η DFE είναι εναλλακτικός δείκτης του δημοσιονομικού προσανατολισμού που έχει αναπτυχθεί για αναλυτικούς σκοπούς και είναι διακρίνεται από τους δείκτες που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της συμμόρφωσης με το ΣΣΑ. Συνίσταται σε μια προσέγγιση «εκ των κάτω προς τα πάνω» στο σκέλος των εσόδων και κατ ουσίαν «εκ των άνω προς τα κάτω» στο σκέλος των δαπανών. Για περισσότερες πληροφορίες, βλέπε μέρος III της έκθεσης «Report on Public Finances in EMU 2013», European Economy, 4, 2013. 8

εύθραυστων οικονομικών προοπτικών και συρρικνούμενου κενού παραγωγής. Σε συνδυασμό με το γεγονός ότι μόνο έξι κράτη μέλη (και μόνο ένα από εκείνα που αντιπροσωπεύουν μεγαλύτερες οικονομίες) έχουν σχεδιάσει να επιτύχουν ή να υπερβούν τους μεσοπρόθεσμους δημοσιονομικούς τους στόχους στις αρχές του 2016 5, υποδηλώνει ότι η σχεδιαζόμενη διαρθρωτική προσαρμογή το 2016 υπολείπεται από τις απαιτήσεις του ΣΣΑ. Εντούτοις, η συνολική προσαρμογή θα έπρεπε εν προκειμένω να θεωρηθεί απλώς ενδεικτική, δεδομένου ότι δεν λαμβάνει υπόψη τις σημαντικές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά τις απαιτήσεις του ΣΣΑ, που αποτελούν αντικείμενο των ειδικών ανά χώρα αξιολογήσεων της Επιτροπής. Μετά την κορύφωσή του στο 92% του ΑΕΠ το 2014, ο συνολικός δείκτης χρέους προβλέπεται να μειωθεί ελαφρώς τόσο το 2015 όσο και το 2016, σε γενικές γραμμές σύμφωνα με τις προβλέψεις των ΠΣ. Αυτό οφείλεται στην ονομαστική αύξηση του ΑΕΠ και στις αρνητικές προσαρμογές αποθεμάτων-ροών (που σημαίνει ότι παράγοντες εκτός του δημοσιονομικού ελλείμματος προβλέπεται να μειώσουν το χρέος) 6. Ο συνολικός δείκτης, που διαμορφώνεται στο 89% του ΑΕΠ το 2016, συγκαλύπτει μια ευρεία ποικιλία εθνικών αριθμητικών στοιχείων. Οι δείκτες χρέους των επιμέρους κρατών μελών ποικίλλουν από 131% του ΑΕΠ στην Ιταλία μέχρι επίπεδο κατώτερο του 10% του ΑΕΠ στην Εσθονία. Δεν περιλαμβάνονται δεδομένα για την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Κύπρο, τρία κράτη μέλη με υψηλά επίπεδα χρέους. Πίνακας 1: Επισκόπηση των συνολικών οικονομικών και δημοσιονομικών μεγεθών (ΖΕ-16) για την περίοδο 2015-16 Αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ (μεταβολή %) Πληθωρισμός ΕνΔΤΚ (μεταβολή %) Ονομαστικό ισοζύγιο (% του ΑΕΠ) Μεταβολή του διαρθρωτικού ισοζυγίου (% του ΑΕΠ) Χρέος (% του ΑΕΠ) Προγράμμα τα Σταθερότη τας του 2015 (Απρίλιος) 2015 2016 Φθινοπωρι νές Προγράμμα προβλέψεις τα της Σταθερότη Επιτροπής τας του του 2015 2015 (Νοέμβριος (Απρίλιος) ) Σχέδια δημοσιονομικ ών προγραμμάτ ων (Οκτώβριος) Σχέδια δημοσιονομικ ών προγραμμάτ ων (Οκτώβριος) Φθινοπωρι νές προβλέψεις της Επιτροπής του 2015 (Νοέμβριος ) 1,4 1,7 1,6 1,8 1,9 1,8 0,4 0,4 0,1 1,2 1,1 1,0-2,1-1,9-2,0-1,6-1,7-1,7 0,0 0,2 0,0 0,0-0,3-0,1 91,4 91,1 91,6 90,1 89,8 90,5 5 6 Γερμανία, Εσθονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Κάτω Χώρες και Αυστρία. Εξάλλου, δύο κράτη μέλη αναμένεται να παραμείνουν σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος το επόμενο έτος, και συγκεκριμένα η Ισπανία και η Γαλλία. Η προβλεπόμενη μείωση του συνολικού δείκτη χρέους είναι πολύ μικρότερη αν εξαιρεθεί η Γερμανία από το σύνολο (- 0,7 έναντι -2,5 ποσοστιαίων μονάδων αν συνυπολογιστεί). 9

Κυκλικά προσαρμοσμέ νος δείκτης δαπανών (% του δυνητικού ΑΕΠ) Κυκλικά προσαρμοσμέν ος δείκτης εσόδων (% του δυνητικού ΑΕΠ) 47,4 47,6 47,7 47,1 47,5 47,5 46,5 46,7 46,7 46,3 46,2 46,3 Επιπτώσεις της προσφυγικής κρίσης Σε ορισμένες περιπτώσεις, στα ΣΔΠ γίνεται μνεία των δημοσιονομικών επιπτώσεων της εξαιρετικά μεγάλης εισροής προσφύγων (Αυστρία, Βέλγιο, Γερμανία και Ιταλία). Ενώ τα ΣΔΠ συνιστούν ένα προφανές μέσο για την υποβολή συγκεκριμένων πληροφοριών για τις πιθανές δημοσιονομικές δαπάνες που σχετίζονται με τους πρόσφυγες, η ίδια η φύση αυτού του έκτακτου φαινομένου 7 και το γεγονός ότι τα ΣΔΠ περιορίζονται στα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ υποδηλώνει ότι άλλα κράτη μέλη ενδέχεται να υποβάλλουν πληροφορίες μέσω διαφορετικών εγγράφων. Αυτό είναι αναγκαίο και διότι η κατάσταση εξακολουθεί να εξελίσσεται επί τόπου. Η ευελιξία που έχει ενσωματωθεί στο ΣΣΑ επιτρέπει την πραγματοποίηση έκτακτων δαπανών που συνδέονται με απρόβλεπτα γεγονότα εκτός του ελέγχου της κυβέρνησης, στο πλαίσιο τόσο του προληπτικού όσο και του διορθωτικού σκέλους του Συμφώνου. Το προληπτικό σκέλος του Συμφώνου προβλέπει ρητά ότι οι προσωρινές παρεκκλίσεις όσον αφορά την απαιτούμενη δημοσιονομική προσαρμογή για την επίτευξη του μεσοπρόθεσμου δημοσιονομικού στόχου (ΜΔΣ) μπορούν να επιτραπούν ex ante και θα μπορούσαν, σε κάθε περίπτωση, να μη λαμβάνονται υπόψη ex post με βάση τα απολογιστικά στοιχεία, υπό την προϋπόθεση ότι αυτές προκύπτουν από i) ασύνηθες συμβάν, ii) το οποίο βρίσκεται εκτός του ελέγχου του κράτους μέλους, iii) έχει σημαντική επίπτωση στη δημοσιονομική κατάσταση της γενικής κυβέρνησης και iv) δεν θέτει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών μεσοπρόθεσμα. Το διορθωτικό σκέλος προβλέπει παρόμοια διάταξη σχετικά με την κίνηση της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος, ορίζοντας ως έκτακτο ένα υπερβολικό έλλειμμα που προκύπτει «από ασυνήθεις περιστάσεις που εκφεύγουν του ελέγχου του συγκεκριμένου κράτους μέλους και έχουν σημαντική επίπτωση στη δημοσιονομική θέση της γενικής κυβέρνησης», υπό την προϋπόθεση ότι το έλλειμμα παραμένει κοντά στην τιμή του 3% του ΑΕΠ. Απρόβλεπτες δαπάνες που σχετίζονται με τις εισροές προσφύγων μπορούν επίσης να ληφθούν υπόψη για την αξιολόγηση της «αποτελεσματικής δράσης» προκειμένου να εκτιμηθεί η συμμόρφωση με σύσταση στο πλαίσιο ΔΥΕ. Θα πρέπει να τονιστεί ότι οι απαιτήσεις προσαρμογής βάσει του ΣΣΑ, τόσο στο προληπτικό όσο και στο διορθωτικό σκέλος, ορίζονται σε σχέση με τη μεταβολή του διαρθρωτικού ισοζυγίου. Συνεπώς, τα αντίστοιχα περιθώρια βάσει των διατάξεων για τις «ασυνήθεις περιστάσεις» θα πρέπει να αντικατοπτρίζουν (μόνο) τον βαθμό στον οποίο οι εν λόγω περιστάσεις επηρεάζουν την ετήσια μεταβολή του διαρθρωτικού ισοζυγίου, σε σύγκριση με αυτή που θα είχε παρατηρηθεί ελλείψει των περιστάσεων αυτών. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θα χρησιμοποιήσει αυτές τις διατάξεις του ΣΣΑ κατά την (ex post) αξιολόγηση της προσωρινής απόκλισης από τις απαιτήσεις για το 2015 και το 2016, λόγω των πρόσθετων δαπανών σε καθένα από αυτά τα δύο έτη που αποτελούν απόρροια της 7 Επίσης, η Φινλανδία παρέσχε πληροφορίες σχετικά με τις σχεδιαζόμενες δαπάνες που συνδέονται με την αύξηση του αριθμού των προσφύγων το 2015 σε επιστολή όπου παρουσιάζονται οι άλλοι σχετικοί παράγοντες που πρέπει να συνεκτιμηθούν στο πλαίσιο της έκθεσής της βάσει του άρθρου 126 παράγραφος 3 της ΣΛΕΕ. 10

εξαιρετικά μεγάλης εισροής προσφύγων σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Κατά περίπτωση, οι γνώμες της Επιτροπής σχετικά με τα ΣΔΠ περιλαμβάνουν πραγματικά στοιχεία σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο θα επηρεαζόταν η αξιολόγηση της συμμόρφωσης εάν έπρεπε να γίνει διόρθωση της συνεκτίμησης του κόστους για τους πρόσφυγες. Η Επιτροπή θα προβεί σε τελική αξιολόγηση κατά περίπτωση, μεταξύ άλλων και για τα επιλέξιμα ποσά, με βάση τα στοιχεία που παρατηρήθηκαν όπως παρασχέθηκαν από τις αρχές των οικείων κρατών μελών. Οι δημοσιονομικές δαπάνες που σχετίζονται με εισροές προσφύγων δεν θα θεωρηθούν ως έκτακτα μέτρα, δεδομένου ότι οι πρόσθετες δαπάνες δεν είναι κατ ανάγκη προσωρινές και μη επαναλαμβανόμενες. Θα πρέπει επίσης να συνδέονται άμεσα τις εισροές προσφύγουν και να αποτελούν άμεση συνέπεια αυτών (π.χ. στέγαση και διοικητικά έξοδα, επιτόπια υποδοχή, μεταφορές, κλπ.) και να μην περιλαμβάνουν οποιαδήποτε στοχοθετημένη συνεισφορά από σχετικά κονδύλια της ΕΕ (και εν γένει από τον προϋπολογισμό της ΕΕ). Σύνθεση της δημοσιονομικής προσαρμογής Τα ΣΔΠ προβλέπουν περιορισμένες μόνο αλλαγές στη σύνθεση των δημόσιων οικονομικών κατά την περίοδο 2015-16 για το σύνολο της ζώνης του ευρώ (πίνακας Α 5.5 και γραφικές παραστάσεις 5.1α-β του παραρτήματος 5). Ο δείκτης των δημοσίων δαπανών προς το ΑΕΠ αναμένεται να υποχωρήσει κατά 0,6% το 2016. Ωστόσο, αυτή η φαινομενικά μεγάλη μείωση οφείλεται κυρίως στις κυκλικές συνθήκες. Πράγματι, ο δείκτης δαπανών διορθωμένος ως προς την επίδραση του οικονομικού κύκλου, δείχνει μείωση μόλις κατά ¼ της εκατοστιαίας μονάδας. Η μείωση αυτή αντισταθμίζεται από προγραμματιζόμενες φορολογικές περικοπές, όπως αποδεικνύεται από την ισχυρότερη μείωση του κυκλικά προσαρμοσμένου δείκτη εσόδων (-½ της εκατοστιαίας μονάδας το 2016). Στο πλαίσιο αυτό, σχέδια των κρατών μελών για τη μείωση των δαπανών ως ποσοστό της δυνητικής παραγωγής, σε μεγάλο βαθμό δεν μπόρεσαν, συνολικά, να υλοποιηθούν κατά τα τελευταία έτη. Οι φθινοπωρινές προβλέψεις της Επιτροπής του 2015 (στο εξής οι «προβλέψεις της Επιτροπής») επιβεβαιώνουν τη μικρή μείωση του διαρθρωτικού δείκτη δαπανών και τη μεγαλύτερη μείωση του διαρθρωτικού δείκτη εσόδων που προβλέπονται στα ΣΔΠ. Η εν πολλοίς ενιαία ελαστικότητα της φορολογίας που προκύπτει τόσο από τα ΣΔΠ όσο και τις προβλέψεις της Επιτροπής δείχνει ότι οι μειώσεις των εσόδων οφείλονται σε κυβερνητικά μέτρα (πίνακας Α5.6 του παραρτήματος 5). Εξετάζοντας τον φιλικό προς την ανάπτυξη χαρακτήρα των συνολικών προγραμματισμένων δαπανών που προβλέπονται στα ΣΔΠ, η σχεδιαζόμενη προσαρμογή δεν αναμένεται να επηρεάσει δυσμενώς τις μεσοπρόθεσμες αναπτυξιακές προοπτικές, αν και θα υπήρχαν περιθώρια για επιλογές πιο φιλικές προς την ανάπτυξη στο πλαίσιο μείωσης των δαπανών. Οι περισσότερες κατηγορίες δαπανών προγραμματίζεται να μειωθούν ως ποσοστό της παραγωγής. Οι μεγαλύτερες μειώσεις αφορούν τις αμοιβές εργαζομένων, τις κοινωνικές παροχές και τις αγορές αγαθών και υπηρεσιών από το δημόσιο (γραφική παράσταση A 5.2 του παραρτήματος 5). Συν τοις άλλοις, τα κράτη μέλη επιτυγχάνουν μεγάλη εξοικονόμηση των δαπανών για τόκους (όπως αναλύονται λεπτομερέστερα στο επόμενο κεφάλαιο). Δεδομένου ότι δεν επηρεάζονται πρωτίστως οι περισσότερες παραγωγικές δαπάνες, η σχεδιαζόμενη προσαρμογή δεν αναμένεται να επηρεάσει δυσμενώς τις μεσοπρόθεσμες αναπτυξιακές προοπτικές, αν και θα υπήρχαν περιθώρια για επιλογές πιο φιλικές προς την ανάπτυξη στο πλαίσιο μείωσης των δαπανών. Ειδικότερα, οι κεφαλαιουχικές δαπάνες προβλέπεται επίσης να συρρικνωθούν. Οι προβλέψεις της Επιτροπής είναι σε γενικές γραμμές σύμφωνες με τα ΣΔΠ και επιβεβαιώνουν ότι οι μεγαλύτερες μειώσεις αφορούν τις κοινωνικές παροχές και τους μισθούς του δημοσίου, αλλά αναφέρουν μικρότερη μείωση των αγορών αγαθών και υπηρεσιών από το δημόσιο. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Επιτροπής, αναμένεται επίσης ελαφρώς μεγαλύτερη πτώση των δαπανών για τόκους από αυτήν που προβλέπεται στα ΣΔΠ. Τα μέτρα που παρουσιάζονται στα ΣΔΠ θα επηρεάσουν μετρίως τη σύνθεση των φόρων για το σύνολο της ΖΕ-16 το 2015. Πράγματι, οι τρεις κύριες κατηγορίες (έμμεσοι φόροι, άμεσοι φόροι και κοινωνικές εισφορές) αναμένεται να μειωθούν ως ποσοστό του ΑΕΠ, χωρίς ωστόσο μεταβάλλονται σημαντικά τα σχετικά μερίδιά τους. Στο σκέλος των εσόδων, οι προβλέψεις της Επιτροπής είναι ευθυγραμμισμένες με τα ΣΔΠ (γραφική παράσταση A5.3 του παραρτήματος 5). 11

Ωστόσο, τα ΣΔΠ φανερώνουν ότι τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ έχουν συνειδητοποιήσει τα οφέλη από την μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης της εργασίας και πολλά κράτη μέλη σχεδιάζουν ή θέτουν σε εφαρμογή μια σειρά συγκεκριμένων μέτρων (πίνακας 2). Ενώ πολλά μέτρα είναι σχετικά περιορισμένα σε σύγκριση με το μέγεθος της πρόκλησης, τα ΣΔΠ ορισμένων κρατών μελών περιλαμβάνουν φιλόδοξα πακέτα για μειώσεις φόρων στην εργασία τα οποία είναι πιθανό να έχουν σημαντικό θετικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη και την απασχόληση. Οι πιο σημαντικές μεταρρυθμίσεις θεσπίζονται στα κράτη μέλη στα οποία, επί του παρόντος, η φορολόγηση της εργασίας είναι σχετικά υψηλή σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ, όπως η Αυστρία, το Βέλγιο και η Γαλλία. Ταυτόχρονα, ορισμένα κράτη μέλη που έχουν σχετικά χαμηλή φορολόγηση της εργασίας θεσπίζουν και αυτά σχετικά μέτρα. Τα μέτρα είναι, σε γενικές γραμμές, καλά στοχοθετημένα, με εστίαση στις ομάδες για τις οποίες η υψηλή φορολόγηση της εργασίας δημιουργεί τα μεγαλύτερα εμπόδια στην απασχόληση. Στην πράξη, αυτό συνήθως συνεπάγεται τη μείωση των φόρων στα χαμηλά εισοδήματα, ενώ αρκετά κράτη μέλη έχουν αυξήσει το αφορολόγητο όριο και άλλα μειώνουν τους συντελεστές ή μεταθέτουν τις κλίμακες προκειμένου να μειωθεί η φορολογική επιβάρυνση για τα άτομα με χαμηλά εισοδήματα. Ορισμένα κράτη μέλη μειώνουν επίσης τη φορολόγηση των μεσαίων οικονομικών στρωμάτων, ενώ οι ελάχιστες αυξήσεις των φόρων που περιλαμβάνονται στα ΣΔΠ αφορούν τα υψηλότερα εισοδήματα. Τα περισσότερα ΣΔΠ δεν παρέχουν λεπτομέρειες σχετικά με τη χρηματοδότηση της μείωσης των φορολογικών εσόδων από την εργασία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η πλήρης ή μόνιμη χρηματοδότηση δεν φαίνεται να εξασφαλίζεται πλήρως. 12

Πλαίσιο 1: Παρακολούθηση της φορολογικής επιβάρυνσης της εργασίας Η φορολογική επιβάρυνση της εργασίας στη ζώνη του ευρώ είναι σχετικά υψηλή, γεγονός που επηρεάζει δυσμενώς την οικονομική δραστηριότητα και την απασχόληση. Η υψηλή φορολόγηση μειώνει τα κίνητρα για αναζήτηση εργασίας, υπερωριακή απασχόληση, πρόσληψης νέου προσωπικού, καθώς και αύξησης των μισθών. Οι επιπτώσεις αυτές είναι ιδιαίτερα έντονες για ορισμένες ομάδες όπως τα άτομα με χαμηλά εισοδήματα. Η Ευρωομάδα εξέφρασε τη δέσμευσή της να μειώσει τη φορολογική επιβάρυνση της εργασίας στη ζώνη του ευρώ 8 και υιοθέτησε μια σειρά κοινών αρχών για μεταρρυθμίσεις στη φορολόγηση της εργασίας, ιδίως όσον αφορά τον σχεδιασμό τους, τη χρηματοδότησή τους, το ευρύτερο πλαίσιο πολιτικής και την πολιτική και κοινωνιακή στήριξη 9. Κατά τη διάρκεια του Σεπτεμβρίου 2015, κατέληξε σε συμφωνία για τη διεξαγωγή συγκριτικής αξιολόγησης της φορολογικής επιβάρυνσης της εργασίας στα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ έναντι του μέσου όρου της ΕΕ 10. Εντός της ζώνης του ευρώ, υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά το ύψος της φορολογικής επιβάρυνσης και τη σύνθεσή της (φόροι εισοδήματος φυσικών προσώπων, εργοδοτικές εισφορές κοινωνικής ασφάλισης, εισφορές κοινωνικής ασφάλισης εργαζομένων) όπως προκύπτει από τα διαγράμματα που ακολουθούν. Η γραμμή στα διαγράμματα αντιπροσωπεύει τον μέσο όρο της ΕΕ, που χρησιμοποιείται ως μέγεθος αναφοράς σε αυτή την έρευνα, ενώ ο μη σταθμικός μέσος όρος στις χώρες του ΟΟΣΑ περιλαμβάνεται στο διάγραμμα για μεγαλύτερη συγκρισιμότητα. Η φορολογική επιβάρυνση της εργασίας στον μέσο μισθό και τον χαμηλό μισθό (2014) 60 50 60 40 50 30 40 20 30 10 20 10 0 BE AT DE FR IT FI LV SI PT SK LT ES EL EE NL LU IE MT ΕΕ ΖΕΟΟΣΑ Φόρος εισοδήματος Εργοδοτικές εισφορές Εισφορές εργαζομένων 0 LV DE BE AT IT EE LT SK FI SI EL ES FR PT NL LU MT IE EΕ ΖΕOΟΣΑ Φόρος εισοδήματος Εργοδοτικές εισφορές Εισφορές εργαζομένων Σημειώσεις: Ο δείκτης που παρουσιάζεται στο διάγραμμα αποτελεί τη φορολογική επιβάρυνση της εργασίας. Τα στοιχεία για τη Λετονία, τη Λιθουανία και τη Μάλτα είναι για το 2013. Δεν διατίθενται πρόσφατα στοιχεία για την Κύπρο. Οι μέσοι όροι για την ΕΕ και τη ΖΕ είναι σταθμισμένοι βάσει του ΑΕΠ. Ο μέσος όρος του ΟΟΣΑ δεν είναι σταθμισμένος. Πηγή: Βάση δεδομένων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τους δείκτες φορολογίας και παροχών βάσει δεδομένων του ΟΟΣΑ. Αυτή η καταγραφή των στοιχείων στις διάφορες χώρες είναι απλώς ένα πρώτο βήμα στη διαδικασία για την εξαγωγή συγκεκριμένων, ειδικών ανά χώρα συμπερασμάτων για τις πολιτικές. Η φορολογική επιβάρυνση της εργασίας αλληλεπιδρά με ευρύ φάσμα άλλων στοιχείων πολιτικής, όπως το σύστημα παροχών και το σύστημα καθορισμού των μισθών. Οι καλές επιδόσεις στον τομέα της απασχόλησης δείχνουν ότι η ανάγκη μείωσης της φορολόγησης της εργασίας μπορεί να είναι λιγότερο επείγουσα, ενώ οι δημοσιονομικοί περιορισμοί μπορεί να υπαγορεύουν ότι κάθε περικοπή στη φορολόγηση της εργασίας θα πρέπει να αντισταθμίζεται πλήρως από άλλα μέτρα ενίσχυσης των εσόδων ή μείωσης των δαπανών. Επιπλέον, δεν πρέπει να λησμονείται ότι οι συγκεκριμένες επιλογές των επιμέρους χωρών όσον αφορά το επίπεδο κοινωνικής προστασίας επηρεάζουν το επίπεδο των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, ιδίως των συνταξιοδοτικών εισφορών από αυτήν την άποψη οι φόροι εισοδήματος φυσικών προσώπων και οι εισφορές κοινωνικής ασφάλισης έχουν διαφορετικό 8 9 10 http://www.consilium.europa.eu/el/meetings/eurogroup/2014/07/07/. http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ecofin/144872.pdf. http://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2015/09/12-eurogroup-statement-structural-reform/. 13

χαρακτήρα. Μια σε βάθος ανάλυση ανά χώρα, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα σχετικά δεδομένα, διεξάγεται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Φθινοπωρινές προβλέψεις της Επιτροπής του 2015 και ΣΔΠ Όσον αφορά τις συνολικές οικονομικές και δημοσιονομικές προοπτικές, η εικόνα που προκύπτει από τα δεκαέξι ΣΔΠ επιβεβαιώνει σε μεγάλο βαθμό τις προβλέψεις της Επιτροπής, οι οποίες υποδηλώνουν επίσης τη συνέχιση της οικονομικής ανάκαμψης, αν και με συγκρατημένο ρυθμό, εν μέσω δυσχερέστερων συνθηκών σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Επιτροπή προβλέπει ότι η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ θα ανέλθει σε 1,6% το 2015 και θα επιταχυνθεί περαιτέρω σε 1,8% το 2016. Η εγχώρια ζήτηση στηρίζεται επί του παρόντος χάρη σε ένα συνδυασμό παραγόντων, και συγκεκριμένα των χαμηλών τιμών του πετρελαίου, της ακόμη σχετικά χαμηλής συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ, της διευκολυντικής νομισματικής πολιτικής και του εν πολλοίς ουδέτερου δημοσιονομικού προσανατολισμού. Ταυτόχρονα, η υποκείμενη δυναμική της εγχώριας ζήτησης παραμένει είναι βραδεία. Οι διεθνείς οικονομικές συνθήκες έχουν αποδυναμωθεί, ιδίως στην Κίνα και σε άλλες αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς, και το παγκόσμιο εμπόριο έχει επιβραδυνθεί σημαντικά. Επιπλέον, ορισμένες εξελίξεις θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε χαμηλότερη ανάπτυξη από αυτήν που αναμένεται από την Επιτροπή, όπως η περαιτέρω επιδείνωση του παγκόσμιου εμπορίου, τα μεγαλύτερα από τα αναμενόμενα δευτερογενή αποτελέσματα από την επιβράδυνση των αναδυόμενων οικονομιών, ή η μετάδοση μέσω των χρηματοπιστωτικών αγορών. Η βελτίωση των οικονομικών συνθηκών αντανακλάται επίσης στη διαρκή μείωση της διαφοράς μεταξύ της πραγματικής και της δυνητικής παραγωγής στις προβλέψεις της Επιτροπής. Το αρνητικό κενό παραγωγής ύψους 2¼% του δυνητικού ΑΕΠ το 2014, αναμένεται να μειωθεί σε 1¾% το τρέχον έτος και 1% το 2016. Η βελτίωση των αναπτυξιακών προοπτικών δεν αντανακλάται στην εξέλιξη των τιμών, καθώς οι προοπτικές για την πορεία του πληθωρισμού δείχνουν ότι τα ποσοστά θα παραμείνουν χαμηλά σε συνολικό επίπεδο. Η Επιτροπή προβλέπει ότι ο πληθωρισμός όπως μετρείται με τον ΕνΔΤΚ ήταν μόλις 0,1% κατά το τρέχον έτος, με προβλεπόμενη αύξηση σε 1% το 2016, γεγονός που απηχεί την προοδευτική μείωση του κενού παραγωγής και μια ιδιαίτερα διευκολυντική νομισματική πολιτική. Παρά τις μη αμελητέες διαφορές επιτοκίων στα διάφορα κράτη μέλη, τα επιτόκια αναμένεται να παραμείνουν σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα το 2016. Ταυτόχρονα, το μεγάλο πλεόνασμα της αποταμίευσης έναντι των επενδύσεων αναμένεται να συνεχιστεί το 2016, με το εξωτερικό ισοζύγιο της ζώνης του ευρώ να εκτιμάται σε πλεόνασμα 3,6% του ΑΕΠ, ελάχιστα χαμηλότερο από το μέγεθός του το 2015 (3,7% του ΑΕΠ). Αυτό το εξωτερικό πλεόνασμα, ένα από τα μεγαλύτερα παγκοσμίως από πλευράς αξίας, οφείλεται εν μέρει μόνο στην επίδραση της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ και στις χαμηλές τιμές των βασικών εμπορευμάτων. Υποδηλώνει επίσης την εξασθένιση της εγχώριας ζήτησης και δείχνει ότι η ανάκαμψη εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από εξωτερικούς παράγοντες. Το συνολικό ονομαστικό έλλειμμα αναμένεται να μειωθεί από 2,0% του ΑΕΠ το 2015 σε 1,7% του ΑΕΠ το 2016, το δε διαρθρωτικό ισοζύγιο θα παραμείνει αμετάβλητο το τρέχον έτος και θα σημειώσει ελαφρά επιδείνωση το 2016. Εντούτοις, η έλλειψη βελτίωσης στο διαρθρωτικό ισοζύγιο το 2015 που προβλέπεται από την Επιτροπή, ενσωματώνει και την προβλεπόμενη μείωση των δαπανών για τόκους, πράγμα που απηχεί το γεγονός ότι οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων σημείωσαν ραγδαία πτώση από τα τέλη του 2013 φθάνοντας σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα κατά το πρώτο εξάμηνο του 2015. Ως αποτέλεσμα των χαμηλότερων επιτοκίων, οι συνολικές πληρωμές τόκων από τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ έχουν μειωθεί κατά τα τελευταία έτη, καθώς έχουν αναχρηματοδοτηθεί μεγάλα ποσά χρέους από την πτώση των επιτοκίων και ύστερα (παράρτημα 4). Σε συνολικό επίπεδο, το διαρθρωτικό πρωτογενές ισοζύγιο εκτιμάται ότι θα επιδεινωθεί κατά ½% του ΑΕΠ το 2015. Ομοίως, η Επιτροπή αναμένει ότι η μικρή διαρθρωτική επιδείνωση το 2016 θα είναι πιο έντονη (-¼ του ΑΕΠ) όταν εκτιμηθεί βάσει του πρωτογενούς ισοζυγίου. Τα έκτακτα οφέλη που προκύπτουν από τα εν λόγω ιστορικά χαμηλά επίπεδα των επιτοκίων για το δημόσιο χρέος 14

παρέχουν την ευκαιρία στα κράτη μέλη να προβούν, πρωτίστως, σε εξυγίανση των δημόσιων οικονομικών τους και ανάλογα με τη συγκεκριμένη κατάστασή τους να πραγματοποιήσουν επενδύσεις σε υποδομές και να μεταρρυθμίσουν τις οικονομίες τους 11. Ενώ φαίνεται εν πολλοίς να υπάρχει σύμπτωση απόψεων μεταξύ των ΣΔΠ και των προβλέψεων της Επιτροπής για τη συνολική εικόνα του ελλείμματος στη ζώνη του ευρώ, οι διαφορές μεταξύ των επιμέρους ΣΔΠ και των προβλέψεων της Επιτροπής για το έλλειμμα μπορεί να είναι σχετικά μεγάλες, για λόγους που ποικίλλουν από τη μια χώρα στην άλλη. Στις περισσότερες χώρες, η Επιτροπή προβλέπει ότι το έλλειμμα θα είναι υψηλότερο σε σύγκριση με τα αντίστοιχα ΣΔΠ, με τη μεγαλύτερη διαφορά να παρατηρείται στην Ισπανία, το Βέλγιο και τη Σλοβακία (πίνακας Α5.1 και γραφική παράσταση Α5.4 του παραρτήματος 5). Οι υπόλοιπες θετικές διαφορές στις προβλέψεις κινούνται όλες εντός ενός περιθωρίου 0,3 εκατοστιαίων μονάδων, ενώ στις προβλέψεις της Επιτροπής αναφέρεται ότι τα στοιχεία για το έλλειμμα θα είναι χαμηλότερα στη Γερμανία, την Εσθονία και τη Φινλανδία. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Επιτροπής, το συνολικό χρέος θα είναι ελαφρά υψηλότερο σε σύγκριση το προβλεπόμενο από τα κράτη μέλη. Ενώ ο συνολικός δείκτης χρέους παραμένει σε πολύ υψηλό επίπεδο, η Επιτροπή αναμένει τη μείωσή του τόσο το τρέχον όσο και το επόμενο έτος, για να φθάσει στο 90% του ΑΕΠ το 2016. Ωστόσο, πρέπει επίσης να αναγνωριστεί ότι ένα μεγάλο μέρος της μείωσης του χρέους στη ζώνη του ευρώ προέρχεται από τη Γερμανία. Όταν η Γερμανία εξαιρεθεί από τους υπολογισμούς, ο συνολικός δείκτης του χρέους που προβλέπεται από την Επιτροπή απλώς σταθεροποιείται το 2016 στο 100% του ΑΕΠ. Εδώ πάλι οι διαφορές μεταξύ των ΣΔΠ και των προβλέψεων της Επιτροπής μπορεί να είναι μεγαλύτερες σε επίπεδο κρατών μελών, για λόγους διαφορετικούς από τη μια χώρα στην άλλη. Οι μεγαλύτερες διαφορές εντοπίζονται στην Ισπανία και την Ιρλανδία (Πίνακας Α5.3 και γραφική παράσταση Α5.5 του παραρτήματος 5). Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι αποκλίσεις στις προβλέψεις κυμαίνονται ανάμεσα σε μηδέν και 1% του ΑΕΠ. Ο συνολικός δείκτης χρέους της ζώνης του ευρώ δεν μπορεί να αξιολογηθεί όσον αφορά τη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις του ΣΣΑ, λόγω του διαφορετικού καθεστώτος έναντι του ΣΣΑ των κρατών μελών που τον συνθέτουν 12. Εντούτοις, οκτώ κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ που υπέβαλαν ΣΔΠ υπόκεινται σε υποχρέωση μείωση του χρέους σύμφωνα με την τιμή αναφοράς. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Επιτροπής, έξι από αυτά τα οκτώ κράτη μέλη αναμένεται να έχουν συμμορφωθεί με αυτήν την τιμή αναφοράς. Αξιολόγηση της δημοσιονομικής προσαρμογής στη ζώνη του ευρώ Όσον αφορά το μέγεθος της διαρθρωτικής δημοσιονομικής προσαρμογής, οι προβλέψεις της Επιτροπής επιβεβαιώνουν τη συνέχιση ενός εν πολλοίς ουδέτερου δημοσιονομικού προσανατολισμού το 2016 στη ζώνη του ευρώ, μετά την ουσιαστική παύση της δημοσιονομικής εξυγίανσης που παρατηρείται από το 2014. Αυτό επιβεβαιώνεται από μια εναλλακτική μέτρηση της δημοσιονομικής προσπάθειας κατά διακριτική ευχέρεια, η οποία δείχνει ελαφρά επιδείνωση της δημοσιονομικής θέσης το 2015 και το 2016. Όσον αφορά τη στάση που πρέπει να τηρηθεί σε συνολικό επίπεδο, ο προσανατολισμός της δημοσιονομικής θέσης το 2015-16 θα πρέπει να αξιολογηθεί σε σχέση με τον διττό στόχο της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας των δημόσιων οικονομικών και της βραχυπρόθεσμης μακροοικονομικής σταθεροποίησης. Η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα προϋποθέτει ότι το δημόσιο χρέος τίθεται και διατηρείται σε βιώσιμη τροχιά, λαμβάνοντας υπόψη το σημερινό επίπεδο του 11 12 Οι αρχές αυτές επιβεβαιώθηκαν από την Ευρωομάδα στις 5 Οκτωβρίου 2015: http://www.consilium.europa.eu/el/meetings/eurogroup/2015/10/05/. Οι υποχρεώσεις των κρατών μελών σχετικά με το χρέος στο πλαίσιο του ΣΣΑ διαφέρουν ανάλογα με το αν υπάγονται στο διορθωτικό ή στο προληπτικό σκέλος και αν το χρέος τους είναι μεγαλύτερο ή μικρότερο του 60% του ΑΕΠ. 15

χρέους και τις μελλοντικές δαπάνες που συνδέονται με τη γήρανση του πληθυσμού 13. Η μακροοικονομική σταθεροποίηση θα μπορούσε να εκφραστεί σε όρους κάλυψης του κενού παραγωγής με τον κατάλληλο ρυθμό σε βραχυπρόθεσμη έως μεσοπρόθεσμη βάση, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα, στην παρούσα κατάσταση, μια στροφή από τις εξωτερικές στις εγχώριες πηγές ανάπτυξης. Τα μέσα μακροοικονομικής πολιτικής που διατίθενται για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι περιορισμένα στο παρόν πλαίσιο νομισματικής πολιτικής, όπου τα ονομαστικά επιτόκια ήδη σχεδόν προσεγγίζουν το μηδενικό όριο, ενώ παράλληλα τα ποσοστά πληθωρισμού κινούνται σε πολύ χαμηλά επίπεδα, πράγμα που εντείνει περαιτέρω τον σημαντικό ρόλο της δημοσιονομικής πολιτικής. Η αξιολόγηση του συνολικού δημοσιονομικού προσανατολισμού της ζώνης του ευρώ έναντι των κινδύνων βιωσιμότητας και των κυκλικών συνθηκών καθιστά επιτακτική την περαιτέρω μείωση του υψηλού ακόμη δείκτη χρέους, χωρίς να αναχαιτίζεται η οικονομική ανάκαμψη και αποφεύγοντας συγχρόνως τις φιλοκυκλικές πολιτικές. Εν προκειμένω, οι προκαταρκτικοί υπολογισμοί της Επιτροπής υποδηλώνουν ότι κάποιος μικρός βαθμός εξυγίανσης το 2016, όπως απαιτείται στις ειδικές ανά χώρα συστάσεις και συνιστάται από τους δείκτες βιωσιμότητας, θα μπορούσε να συνάδει με τη μείωση του κενού παραγωγής. Αντίθετα, μια δημοσιονομική πολιτική που θα αποσκοπούσε στην κάλυψη του κενού παραγωγής με ταχύτερο ρυθμό θα μπορούσε να αποβεί επιζήμια για τη βελτίωση της βιωσιμότητας και να αποδειχθεί ασυμβίβαστη με την τήρηση των απαιτήσεων του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Ενόψει αυτών των δύο στόχων, ο εν γένει ουδέτερος συνολικός δημοσιονομικός προσανατολισμός της ζώνης του ευρώ που αναμένεται για το επόμενο έτος φαίνεται εν πολλοίς κατάλληλος, λαμβανόμενων επίσης υπόψη των επιτοκίων που βρίσκονται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα και του υψηλού εξωτερικού πλεονάσματος, πράγμα που θα συνηγορούσε υπέρ της ανάγκης να υπάρξει κάποιος βαθμός στήριξης από το σκέλος της ζήτησης. Ταυτόχρονα, λόγω του μη μόνιμου χαρακτήρα τους, οι εξοικονομήσεις που προκύπτουν από τη μείωση των τόκων θα μπορούσαν να αποτελέσουν κίνδυνο αν χρησιμοποιηθούν για μια μόνιμη αύξηση των δημόσιων δαπανών ή για περικοπή των φόρων. Οι ανησυχίες σχετικά με τη βιωσιμότητα επιβεβαιώνονται από την ελαφρά επιδείνωση που προβλέπεται για το διαρθρωτικό ισοζύγιο στη ζώνη του ευρώ σύμφωνα με τις προβλέψεις της Επιτροπής για το 2016, το οποίο είναι πιθανό να υπολείπεται από τις μέσες προσαρμογές που απαιτούνται από τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ στο πλαίσιο του ΣΣΑ 14. Συν τοις άλλοις, αυτό οφείλεται και στην πολύ μικρή ή ακόμα και αρνητική προσαρμογή από μέρους των κρατών μελών που αντιμετωπίζουν προβλήματα βιωσιμότητας, ενώ άλλα κράτη μέλη δεν δείχνουν επαρκή προσήλωση προς τον στόχο της κατάλληλης χρησιμοποίησης των δημοσιονομικών περιθωρίων που διαθέτουν. 13 14 Ο δείκτης βιωσιμότητας S1 της Επιτροπής, ο οποίος δείχνει τη συνολική προσπάθεια που απαιτείται κατά την περίοδο 2016-21 ώστε να μειωθεί το χρέος στο 60% του ΑΕΠ έως το 2030, λαμβάνοντας υπόψη τις ενδεχόμενες υποχρεώσεις που συνδέονται με τη δημογραφική γήρανση, υποδηλώνει ότι απαιτείται μια προσαρμογή της τάξης περίπου του ¼% του ΑΕΠ στο 2016 και τα επόμενα έτη. Ο υπολογισμός της απαιτούμενης συνολικής προσαρμογής στη ζώνη του ευρώ καθίσταται περίπλοκος λόγω διαφόρων παραγόντων, και κυρίως της μεταχείρισης όσων υπερβαίνουν τους στόχους και των παραδοχών σχετικά με τον τιθέμενο στόχο μιας ονομαστικής ή διαρθρωτικής προσαρμογής για τα κράτη μέλη που υπόκεινται στο διορθωτικό σκέλος. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη την ελάχιστη απαιτούμενη διαρθρωτική βελτίωση του 0,5% του ΑΕΠ, που αποτελεί την τιμή αναφοράς βάσει του διορθωτικού σκέλους, και την παρόμοια τιμή αναφοράς για την προσαρμογή στο πλαίσιο του προληπτικού σκέλους, η ελαφρά επιδείνωση που προβλέπεται από την Επιτροπή για τη ζώνη του ευρώ σημαίνει κατά πάσα πιθανότητα ότι το αποτέλεσμα αυτό υπολείπεται της συνολικής απαίτησης. 16

3. Επισκόπηση των επιμέρους σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων Οι γνώμες της Επιτροπής για τα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων εστιάζονται στη συμμόρφωση με το ΣΣΑ και στις συστάσεις που εκδίδονται σε αυτήν τη βάση. Για τα κράτη μέλη που υπόκεινται σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος (ΔΥΕ), οι γνώμες της Επιτροπής καταγράφουν την πρόοδο στη διόρθωση των υπερβολικών ελλειμμάτων όσον αφορά και τους δύο στόχους, τόσο για το ονομαστικό, όσο και για το διαρθρωτικό έλλειμμα. Για τα κράτη μέλη που υπάγονται στο προληπτικό σκέλος του Συμφώνου, οι γνώμες της Επιτροπής αξιολογούν την επίτευξη, ή την πρόοδο προς την κατεύθυνση της επίτευξης, των μεσοπρόθεσμων δημοσιονομικών στόχων (ΜΔΣ), καθώς και τη συμμόρφωση με τον κανόνα για το χρέος, προκειμένου να διαπιστωθεί κατά πόσον το σχέδιο είναι σύμφωνο με το ΣΣΑ, αλλά και με τις δημοσιονομικές συστάσεις ανά χώρα (ΣΑΧ) που είχαν απευθυνθεί στα κράτη μέλη από το Συμβούλιο τον Ιούλιο. Όλα τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ που δεν υπάγονται σε πρόγραμμα, με εξαίρεση την Πορτογαλία, υπέβαλαν ΣΔΠ έως τις 15 Οκτωβρίου. Η μη υποβολή από μέρους της Πορτογαλίας ΣΔΠ χωρίς μεταβολή της πολιτικής δεν συνάδει με το δίπτυχο και η Επιτροπή καλεί την Πορτογαλία να υποβάλει πλήρες ΣΔΠ το συντομότερο δυνατό. Η Ισπανία έχει ήδη υποβάλει το ΣΔΠ τον Σεπτέμβριο και η Επιτροπή εξέδωσε τη γνώμη της στις 12 Οκτωβρίου. Κανένα ΣΔΠ δεν θεωρήθηκε ότι συνιστά «ιδιαίτερα σοβαρή απόκλιση», όπως αναφέρεται στο άρθρο 7, παράγραφος 2 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 473/2013. Ωστόσο, ορισμένα από τα υποβληθέντα προγράμματα προκαλούν ανησυχίες. Στους πίνακες 2α και 2β συνοψίζονται οι αξιολογήσεις των ΣΔΠ για τις επιμέρους χώρες, ανάλογα με τις γνώμες της Επιτροπής που εγκρίθηκαν στις 16 Νοεμβρίου, μαζί με την αξιολόγηση της προόδου όσον αφορά τις μεταρρυθμίσεις που συνδέονται με τη δημοσιονομική διακυβέρνηση. Οι αξιολογήσεις γίνονται βάσει των φθινοπωρινών προβλέψεων της Επιτροπής του 2015. Για να διευκολυνθεί η σύγκριση, η αξιολόγηση των σχεδίων συνοψίζεται σε τρεις ευρείες κατηγορίες, οι οποίες έχουν διαφορετική σημασία, ανάλογα με το αν ένα κράτος μέλος είναι σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος ή όχι: Συμμόρφωση: Με βάση τις προβλέψεις της Επιτροπής, δεν υπάρχει καμία ανάγκη προσαρμογής των δημοσιονομικών προγραμμάτων στο πλαίσιο της εθνικής διαδικασίας του προϋπολογισμού, προκειμένου να εξασφαλιστεί η συμμόρφωση με τους κανόνες του ΣΣΑ. Συμμόρφωση σε γενικές γραμμές: Η Επιτροπή καλεί τις αρχές να λάβουν τα αναγκαία μέτρα, στο πλαίσιο της εθνικής διαδικασίας του προϋπολογισμού, προκειμένου να εξασφαλίσουν ότι ο προϋπολογισμός του 2016 θα συμμορφώνεται με το ΣΣΑ, με το ακόλουθο σκεπτικό: Για τα κράτη μέλη που υπάγονται σε ΔΥΕ: ενώ σύμφωνα με τις προβλέψεις της Επιτροπής αναφέρεται ότι ο στόχος για το ονομαστικό έλλειμμα θα επιτευχθεί, παρατηρείται ότι οι δημοσιονομικές προσπάθειες είναι αισθητά χαμηλότερες από τις συνιστώμενες, πράγμα καθιστά επισφαλή τη συμμόρφωση με τη σύσταση της ΔΥΕ. Για τα κράτη μέλη που υπάγονται στο προληπτικό σκέλος του ΣΣΑ: σύμφωνα με τις προβλέψεις της Επιτροπής, το ΣΔΠ μπορεί να οδηγήσει σε κάποια απόκλιση από τον ΜΔΣ ή από την πορεία προσαρμογής προς την επίτευξή του, αλλά το κενό σε σχέση με την απαίτηση δεν θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει σημαντική απόκλιση από την απαιτούμενη προσαρμογή. Τα εν λόγω κράτη μέλη κρίνεται ότι έχουν συμμορφωθεί με την τιμή αναφοράς για τη μείωση του χρέους, κατά περίπτωση. Κίνδυνος μη συμμόρφωσης: Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Επιτροπής, το ΣΔΠ δεν αναμένεται να εξασφαλίσει τη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις του ΣΣΑ. Η Επιτροπή καλεί ως εκ τούτου τις αρχές να λάβουν τα αναγκαία μέτρα, στο πλαίσιο της εθνικής διαδικασίας του προϋπολογισμού, 17

για να εξασφαλίσουν ότι ο προϋπολογισμός του 2016 θα συμμορφώνεται με το ΣΣΑ, με το ακόλουθο σκεπτικό: Για τα κράτη μέλη που υπάγονται σε ΔΥΕ: οι προβλέψεις της Επιτροπής για το 2016, εφόσον επιβεβαιωθούν εκ των υστέρων, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κίνηση των επόμενων σταδίων της ΔΥΕ, εφόσον δεν αναμένεται ότι θα έχει καταβληθεί ούτε η συνιστώμενη δημοσιονομική προσπάθεια ούτε ότι θα έχει επιτευχθεί ο συνιστώμενος στόχος για το ονομαστικό έλλειμμα. Για τα κράτη μέλη που υπάγονται στο προληπτικό σκέλος του ΣΣΑ: σύμφωνα με τις προβλέψεις της Επιτροπής θα σημειωθεί σημαντική απόκλιση από τον ΜΔΣ ή την απαιτούμενη πορεία προσαρμογής προς την επίτευξη του ΜΔΣ το 2016 και/ή μη συμμόρφωση με την βασική τιμή αναφοράς για τη μείωση του χρέους, κατά περίπτωση. Μετά την ανακοίνωση της Επιτροπής με τίτλο «Βέλτιστη αξιοποίηση της ευελιξίας στο πλαίσιο των υφιστάμενων κανόνων του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης» της 13ης Ιανουαρίου 2015, η Ιταλία και η Φινλανδία έχουν ζητήσει ευελιξία στα ΣΔΠ 15 η οποία συνιστά απόκλιση από τη συνιστώμενη πορεία προσαρμογής για την επίτευξη του ΜΔΣ με βάση τη ρήτρα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και τη ρήτρα επενδύσεων. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η χορήγηση της ευελιξίας σε αυτό το στάδιο θα πραγματοποιείτο εκτός του κανονικού κύκλου του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και θα απέκλινε από τη διαδικασία που προβλέπεται στην ανακοίνωση με θέμα την ευελιξία στο πλαίσιο του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Σε κάθε περίπτωση, ελλείψει επαρκούς περιθωρίου ασφαλείας έναντι της τιμής αναφοράς του 3% του ΑΕΠ όσον αφορά το έλλειμμα, η Φινλανδία κρίνεται επί του παρόντος ως μη επιλέξιμη για τη έγκριση της αιτούμενης προσωρινής απόκλισης το 2016. Όσον αφορά την Ιταλία, φαίνεται ότι τα κριτήρια επιλεξιμότητας για τη ρήτρα επενδύσεων θα μπορούσαν να ικανοποιούνται με βάση τις προβλέψεις της Επιτροπής. Η Επιτροπή θα το λάβει υπόψη στο πλαίσιο της αξιολόγησης του επόμενου προγράμματος σταθερότητας. Ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί στο κατά πόσον η απόκλιση από την πορεία προσαρμογής χρησιμοποιείται αποτελεσματικά για την προώθηση των επενδύσεων και των σχεδίων για την συνέχιση της πορείας προσαρμογής για την επίτευξη του ΜΔΣ. Η Επιτροπή θα αξιολογεί, επίσης, κατά πόσον η πρόοδος όσον αφορά το πρόγραμμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων συνάδει με τις συστάσεις του Συμβουλίου. Επιπλέον, σε ορισμένες περιπτώσεις (Αυστρία, Βέλγιο, Γερμανία και Ιταλία), τα ΣΔΠ αναφέρονται στις δημοσιονομικές επιπτώσεις της εξαιρετικά μεγάλης εισροής προσφύγων. Όπως αναφέρεται ανωτέρω, η ευελιξία που είναι ενσωματωμένη στο ΣΣΑ επιτρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι αυξημένες έκτακτες δαπάνες (από το ένα έτος στο επόμενο) που συνδέονται με ασυνήθη γεγονότα, εκτός του ελέγχου των κυβερνήσεων (όπως οι πρόσθετες δαπάνες που οφείλεται στην εξαιρετική αύξηση της εισροής προσφύγων), στο πλαίσιο τόσο του προληπτικού όσο και του διορθωτικού σκέλους του Συμφώνου. Η Επιτροπή θα προβεί στην τελική της αξιολόγηση, μεταξύ άλλων όσον αφορά τα επιλέξιμα ποσά, με βάση τα στοιχεία που παρατηρήθηκαν όπως παρέχονται από τις αρχές των οικείων κρατών μελών, κατά την (εκ των υστέρων) αξιολόγηση της προσωρινής απόκλισης από τις απαιτήσεις για το 2015 και το 2016. Η Επιτροπή προέβη επιπλέον σε προκαταρκτική αξιολόγηση του βαθμού συνολικής συμμόρφωσης με τις μεταρρυθμίσεις δημοσιονομικής διακυβέρνησης που περιγράφονται στις ειδικές ανά χώρα συστάσεις (ΕΧΣ) του 2015. Η αξιολόγηση των ΣΔΠ συνοψίζονται σε πέντε μεγάλες κατηγορίες. Αυτές είναι οι εξής: Καμία πρόοδος: Το κράτος μέλος δεν ούτε ανακοίνωσε ούτε θέσπισε οποιαδήποτε μέτρα για να ανταποκριθεί στις σχετικές ειδικές ανά χώρα συστάσεις (ΣΑΧ). Περιορισμένη πρόοδος: Το κράτος μέλος ανακοίνωσε ορισμένα μέτρα για να ανταποκριθεί στις σχετικές ΣΑΧ, αλλά τα μέτρα αυτά φαίνονται ανεπαρκή και/ή η θέσπιση/εφαρμογή τους φαίνεται επισφαλής. 15 Η Φινλανδία ζήτησε επίσημα ευελιξία στο πλαίσιο του επικαιροποιημένου προγράμματος σταθερότητας το οποίο υπέβαλε τις 28 Σεπτεμβρίου 2015 μαζί με το ΣΔΠ. 18

Κάποια πρόοδος: Το κράτος μέλος ανακοίνωσε ή θέσπισε μέτρα για να ανταποκριθεί στις σχετικές ΣΑΧ. Τα μέτρα αυτά είναι ενθαρρυντικά, αλλά δεν έχουν ακόμη εφαρμοστεί όλα και δεν είναι βέβαιο ότι θα εφαρμοστούν σε όλες τις περιπτώσεις. Σημαντική πρόοδος: Το κράτος μέλος έχει θεσπίσει μέτρα, τα περισσότερα από τα οποία έχουν τεθεί σε εφαρμογή. Τα εν λόγω μέτρα ανταποκρίνονται σε μεγάλο βαθμό στις σχετικές ΣΑΧ. Πλήρης ανταπόκριση: Το κράτος μέλος έχει θεσπίσει και εφαρμόσει μέτρα που ανταποκρίνονται με τον κατάλληλο τρόπο στις σχετικές ΣΑΧ. Μια συνολική αξιολόγηση της προόδου που έχει επιτευχθεί όσον αφορά την εφαρμογή των ΣΑΧ του 2015 θα γίνει το 2016 στις ανά χώρα εκθέσεις και στο πλαίσιο των ΣΑΧ του 2016 που θα εγκριθούν από την Επιτροπή τον Μάιο. 19

Πίνακας 2α: Επισκόπηση των επιμέρους γνωμών της Επιτροπής για τα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων Κράτη μέλη που υπόκεινται επί του παρόντος στο προληπτικό σκέλος του ΣΣΑ Χώρα BE* DE EE IT* LT Συνολική συμμόρφωση του σχεδίου δημοσιονομικού προγράμματος με το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης Γενικό συμπέρασμα με βάση τις φθινοπωρινές προβλέψεις της Επιτροπής του 2015 Συμμόρφωση σε γενικές γραμμές Συμμόρφωση Συμμόρφωση Κίνδυνος μη συμμόρφωση ς Κίνδυνος μη συμμόρφωση ς Συμμόρφωση με τις απαιτήσεις του προληπτικού σκέλους κατά την περίοδο 2015-16 2015: κάποια απόκλιση από την επίτευξη του ΜΔΣ 2016: κάποια απόκλιση από την επίτευξη του ΜΔΣ 2015: υπέρβαση του ΜΔΣ συμμόρφωση με την τιμή αναφοράς όσον αφορά το χρέος 2016: υπέρβαση του ΜΔΣ συμμόρφωση με την τιμή αναφοράς όσον αφορά το χρέος 2015: υπέρβαση του ΜΔΣ 2016: υπέρβαση του ΜΔΣ 2015: κάποια απόκλιση από την επίτευξη του ΜΔΣ 2016: σημαντική απόκλιση από την πορεία προσαρμογής για την επίτευξη του ΜΔΣ 2015: καμία απόκλιση από την επίτευξη του ΜΔΣ 2016: σημαντική απόκλιση 20 Πρόοδος στην εφαρμογή των δημοσιονομικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που προτείνονται στις ΣΑΧ του 2015 Πρόοδος όσον αφορά τις συστάσεις ανά χώρα (ΣΑΧ) που αφορούν τη δημοσιονομική διακυβέρνηση Κάποια πρόοδος Περιορισμένη πρόοδος μ.δ.σ. Κάποια πρόοδος Περιορισμένη πρόοδος Κυριότερα μέτρα στα ΣΔΠ για την αντιμετώπιση της φορολογικής επιβάρυνσης στην εργασία - Αύξηση του αφορολόγητου ορίου, περαιτέρω αύξηση του κατ' αποκοπή ποσού για έκπτωση των επαγγελματικών δαπανών. Περαιτέρω αύξηση της «πριμοδότησης της εργασίας», ελάφρυνση φόρου για τους εργαζόμενους με χαμηλό εισόδημα. - Κατάργηση της κλίμακας του 30% και αύξηση του ορίου για τη δεύτερη υψηλότερη φορολογική κλίμακα εισοδήματος φυσικών προσώπων. - Περαιτέρω μείωση των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης εργαζομένων για τα άτομα με χαμηλά εισοδήματα. Προοδευτική μείωση των εργοδοτικών εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, εν μέρει μέσω της απορρόφησης των υφιστάμενων μισθολογικών επιδοτήσεων, εν μέρει μέσω πρόσθετων μειώσεων για τους εργαζόμενους με χαμηλούς και μέσους μισθούς. - Επέκταση της απαλλαγή από τις εργοδοτικές εισφορές κοινωνικής ασφάλισης για εργαζόμενους που προσλήφθηκαν για πρώτη φορά από ΜΜΕ. - Αύξηση του ελάχιστου αφορολόγητου εισοδήματος. - Αύξηση των επιδομάτων τέκνου. - Προσαρμογή των κλιμάκων φόρου εισοδήματος για την άμβλυνση της υπερφορολόγησης. - Αύξηση του αφορολόγητου ορίου. - Καθιέρωση επιστροφής φόρου εισοδήματος για χαμηλόμισθους. - Μείωση κατά 40%, για συνολική περίοδο δύο ετών, των εργοδοτικών εισφορών κοινωνικής ασφάλισης που καταβάλλονται για νέους μόνιμους υπαλλήλους που προσλαμβάνονται κατά τη διάρκεια του 2016. Αυτό παρατείνει την προηγούμενη πλήρη τριετή απαλλαγή για το νέο προσωπικό που προσλαμβάνεται με σύμβαση αορίστου χρόνου κατά τη διάρκεια του 2015. - Αύξηση του αφορολόγητου ορίου. - Αύξηση της φορολογικής έκπτωσης για γονείς και άτομα με ειδικές ανάγκες.