ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΟ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΘΕΜΑ: Το Γ.Π.Σ της Καλλιθέας και οι προσφυγικές κατοικίες των Τζιτζιφιών ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΚΑΡΑΜΠΑΜΠΑ ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ Ε.Μ.Π 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σελ. 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ 1.1 Θέση της περιοχής στον Αθηναϊκό χώρο πληθυσµός Σελ.4 1.2 Το ιστορικό της οικιστικής ανάπτυξης Σελ.5 1.3 Χρήσεις γης κτιριακή υποδοµή Σελ. 6 1.4 Οι προσφυγικές κατοικίες σήµερα Σελ. 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ 2.1 Θεσµικό πλαίσιο δόµησης Σελ. 8 2.2 Τι ισχύει σήµερα Σελ. 10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ 3.1 Σχολιασµός αξιολόγηση του Γ.Π.Σ Καλλιθέας όσον αφορά τις ρυθµίσεις του για τις προσφυγικές κατοικίες Σελ.11 3.2 Συµπεράσµατα Σελ. 13 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ Σελ. 14 ΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αντικείµενο της παρούσας εργασίας είναι ο σχολιασµός του Γ.Π.Σ της Καλλιθέας και τα αποτελέσµατα που αυτό επιφέρει στις προσφυγικές κατοικίες. Μετά από επιτόπια έρευνα διαπιστώθηκε ότι τα προσφυγικά σήµερα εντοπίζονται στην περιοχή των Τζιτζιφιών οι οποίες αποτελούν το νότιο τµήµα του ήµου και οριοθετούνται βόρεια από την οδό Ταγµατάρχου Πλέσσα, νότια από τη θάλασσα, δυτικά από τον Ιλισό ποταµό και ανατολικά από τη Λ. Συγγρού. Η εργασία αποτελείται από δύο ενότητες, την ανάλυση στις περιοχής, των υπαρχόντων συνθηκών και του Γ.Π.Σ στις Καλλιθέας και τον σχολιασµό αξιολόγηση του Γ.Π.Σ ως προς τα προβλεπόµενα για τις προσφυγικές κατοικίες. 3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ 1.1 Θέση της περιοχής στον Αθηναϊκό χώρο πληθυσµός Η περιοχή του ήµου Καλλιθέας αποτελεί συνέχεια του τµήµατος του «ιστορικού κέντρου της Αθήνας» που συνδέεται µε την περιοχή Ακρόπολη Φιλοπάππου προς τη θάλασσα. Η περιοχή µελέτης «παραλιακή Καλλιθέα Τζιτζιφιές» µε ενσωµατωµένο σε αυτήν το χώρο του Ιππόδροµου, που ήταν ανέκαθεν αναπόσπαστο κοµµάτι της περιοχής, είναι η απόληξη της Καλλιθέας και ταυτόχρονα η απόληξη του ιστορικού κέντρου της Αθήνας στη θάλασσα. Η χάραξή της ακολουθεί το ιπποδάµειο σύστηµα. Η σηµερινή οργάνωση των λειτουργιών και επικοινωνιών στο κεντρικό Αθηναϊκό λεκανοπέδιο καθιστούν την περιοχή κεντροβαρική ως προς το ιστορικό και λειτουργικό κέντρο της Αθήνας, το ιστορικό και λειτουργικό κέντρο του Πειραιά και την παραλιακή Αθήνα από το Παλαιό Φάληρο µέχρι τη Γλυφάδα. Στην τοπική κλίµακα της παραλίας η περιοχή µελέτης συνδέει τη ζώνη του παραλιακού µετώπου, µέσω της Εσπλανάδα στο χώρο του Ιππόδροµου, µε τη ζώνη του Φαληρικού Όρµου και τα ολυµπιακά έργα. Η περιοχή µελέτης εκτείνεται σε 1.206 στρέµµατα εκ των οποίων τα 1.014 στρέµµατα αποτελούν τη δοµηµένη περιοχή και τα 192 στρέµµατα το χώρο του Ιππόδροµου. Σε σχέση µε τη συνολική έκταση του ήµου Καλλιθέας, οι Τζιτζιφιές αποτελούν το 25% εκ των οποίων η δοµηµένη περιοχή εκπροσωπεί το 21% και ο Ιππόδροµος το 4% του συνόλου της Καλλιθέας. Συµπερασµατικά, η περιοχή των Τζιτζιφιών ως προς τη θέση της στο χώρο, αποτελεί περιοχή µοναδικής σηµασίας και σπουδαιότητας για την Καλλιθέα, αλλά και για το Αθηναϊκό κέντρο. Οι Τζιτζιφιές αποτελούν περιοχή τεράστιου οικονοµικού και επενδυτικού ενδιαφέροντος για πολλαπλές χρήσεις κεντρικού χαρακτήρα. Αναφορικά µε τον πληθυσµό, εκτιµάται ότι σήµερα οι Τζιτζιφιές έχουν τουλάχιστον 24.000 κατοίκους. Σε γενικές γραµµές οι κάτοικοι της περιοχής ακολουθούν την ίδια κοινωνική κατηγορία µε αυτήν του ήµου Καλλιθέας, µε εξαίρεση τη συσσώρευση αλλοδαπών οικονοµικών µεταναστών στην περιοχή των προσφυγικών κατοικιών πλησίον του Ιππόδροµου. Σύµφωνα µε τα πιο πρόσφατα στοιχεία (2001) η κοινωνική κατηγορία του ήµου µετατοπίζεται διαρκώς προς τα µικροµεσαίου εισοδήµατος νοικοκυριά, µε κατοίκους που παλιότερα ασχολούνταν µε τη µεταποίηση (δευτερογενής τοµέας παραγωγής), ενώ τώρα έχουν στραφεί προς τον τριτογενή τοµέα, κυρίως σε υπαλληλικές θέσεις. Σχετικά µε τις ηλικίες, το γενικό προφίλ δίνει ένα δυναµικό πληθυσµό µε συγκέντρωση 60% στις ηλικίες έως 40 ετών. 4
(πηγή: ΕΣΥΕ 2001, Στοιχεία Πολεοδοµίας Καλλιθέας) 1.2 Το ιστορικό της οικιστικής ανάπτυξης Ο συνοικισµός των Τζιτζιφιών αποσπάται από το Νέο Φάληρο και προσαρτάται στην Κοινότητα Καλλιθέας το 1921. Μέχρι εκείνη την εποχή ήταν µια αραιοκατοικηµένη ελώδης περιοχή. Με την Μικρασιατική καταστροφή 20000 πρόσφυγες κατέληξαν στην Καλλιθέα και στεγάστηκαν σε προσφυγικούς συνοικισµούς στις Τζιτζιφιές, καθώς εκεί υπήρχε ελεύθερος χώρος. Οι πρόσφυγες έχτισαν µόνοι τους πλινθόκτιστες ή ξύλινες παράγκες, στεγασµένες συνήθως µε πισσόχαρτο και χωρίς την ύπαρξη ηλεκτρικού ρεύµατος ή των στοιχειωδών εγκαταστάσεων υγιεινής. Φωτό 1: Συνοικισµός προσφύγων (Πηγή: Εκδ.Εφηµερίδας Καλλιθέας,Καλλιθέα 2000) Η επιχείρηση οριστικής στέγασης των προσφύγων θα απαιτήσει χρόνια. Το 1932 ξεκινά πρόγραµµα στέγασης που θα ολοκληρωθεί το 1939. Έτσι χτίζονται οι πρώτες διώροφες κατοικίες στον συνοικισµό των Τζιτζιφιών, ενώ το επίπεδο διαβίωσης των προσφύγων καλυτερεύει. Η δηµιουργία του Ιππόδροµου την δεκαετία του 1930 επιφέρει τροποποίηση του ρυµοτοµικού σχεδίου στις πόλης, µε αποτέλεσµα οι Τζιτζιφιές και το τµήµα πίσω από τον Ιππόδροµο να παραµείνουν µέχρι τις µέρες µας µε την µορφή µικρών οικοδοµικών τετραγώνων όπου κυριαρχούν τα στενά δροµάκια και τα αδιέξοδα. Μέσα στην δεκαετία 1951 1961 σκυροδετούνται όλες οι χωµάτινες οδοί των Τζιτζιφιών, ενώ κατασκευάζονται και νέες. Στα µέσα του 1960 παρατηρείται ένας έντονος ρυθµός ανοικοδόµησης τόσο των Τζιτζιφιών 5
όσο και στις ευρύτερης Καλλιθέας: οι πρώτες πολυώροφες κατοικίες εµφανίζονται παίρνοντας την θέση παλαιότερων µονοκατοικιών. Οι Λεωφόροι Συγγρού και Θησέως αποκτούν ήδη από το 1970 την σηµερινή τους χρήση, καθώς σε αυτές εγκαθίστανται τράπεζες, γραφεία και λοιπές κεντρικές λειτουργίες. ( πηγή: Μπίρης, Αθήνα 1960, Παπάζογλου, Καλλιθέα 1974, Σαρηγιάννης, Αθήνα 2000 ) 1.3 Χρήσεις γης κτιριακή υποδοµή Η περιοχή κυριαρχείται από την κατοικία µε περισσότερο από 60% του χτισµένου χώρου. Τα κτίρια αµιγούς χρήσης στον τοµέα εδρών τραπεζών και ασφαλιστικών εταιριών αποτελούν σχεδόν το 100% των πολύ ψηλών κτιρίων. Στις κατοικίες επικρατούν οι χαµηλοί όροφοι. Τα ισόγεια και διώροφα κυριαρχούν σε πλήθος µε ποσοστό 53,2%, ενώ εκπροσωπούν το 21,7% της συνολικής δόµησης. Σηµαντικό ποσοστό 38% καταλαµβάνουν και τα κτίρια µε αριθµό ορόφων 3 5, ενώ ως προς τη συνολική δόµηση υπερτερούν µε το µεγαλύτερο ποσοστό 43,4%. Ραβδόγραµµα 1: Ύψη κτιρίων στις Τζιτζιφιές και το ποσοστό που αυτά καταλαµβάνουν: α)ως προς το σύνολο των κτιρίων και β)ως προς τη δοµηµένη επιφάνεια των Τζιτζιφιών ( πηγή: Στοιχεία Πολεοδοµίας Καλλιθέας, 2003 ) Η κτιριακή υποδοµή για τις άλλες χρήσεις είναι ιδιαίτερα αναβαθµισµένη στην περίπτωση των τραπεζών και των ασφαλιστικών εταιριών, καθώς και στις κατοικίες που κτίστηκαν µετά το 1980. Γενικά τα περισσότερα κτίρια στην περιοχή µελέτης βρίσκονται σε καλή κατάσταση, µε εξαίρεση κάποια κτίρια που κτίστηκαν πριν το 1950 (συµπεριλαµβανοµένων και των προσφυγικών) που βρίσκονται σε µέτρια κατάσταση. (βλ. χάρτες παραρτήµατος). 6
1.4 Οι προσφυγικές κατοικίες σήµερα Προσφυγικές κατοικίες βρίσκονται κοντά στον Ιππόδροµο (επί της οδού Ναυάρχου Βότση) καθώς και σε άλλα 15 Ο.Τ επί των οδών Επαµεινώνδα και Ξενοφώντος, δηλαδή προς το νότιο τµήµα του ήµου (βλ. χάρτες παραρτήµατος). Ο προσφυγικός συνοικισµός διατηρείται σχεδόν άθικτος και καλύπτει έκταση 30 στρεµµάτων, δηλαδή περίπου το 5% των οικοδοµικών τετραγώνων για δόµηση. Η γειτνίαση µε το χώρο του Ιππόδροµου, αλλά και το καθεστώς πολυιδιοκτησίας κάτω από το οποίο βρίσκονται οι προσφυγικές κατοικίες έστρεψαν την αντιπαροχή σε άλλες περιοχές της Καλλιθέας. Πρόκειται για µονώροφες ή διώροφες κατοικίες εκ των οποίων λίγες βρίσκονται σε καλή κατάσταση. Τα περισσότερα διαµερίσµατα έχουν εµβαδόν 40µ 2 και αυτοτελή οικοπεδικό χώρο 30µ 2, που χρησιµοποιείται ως κήπος. Κατά τη δεκαετία του 1960 έχουν οικοδοµηθεί πολλές νεότερες αυτοτελείς κατοικίες 15 60µ 2 οι οποίες αυξάνουν τον χρηστικό χώρο των αρχικών κτισµάτων. Οι προσθήκες αυτές είναι κατά κύριο λόγο αυθαίρετες. Φωτό 2: Προσφυγικές κατοικίες επί της οδού Ισµήνης (Πηγή: Προσωπικό αρχείο) Όπως έχει ήδη αναφερθεί και πιο πάνω στην περιοχή των προσφυγικών κατοικιών πλησίον του Ιππόδροµου κατοικούν ως επί το πλείστον αλλοδαποί οικονοµικοί µετανάστες. Το οικονοµικό τους προφίλ διαφέρει 7
από αυτό του υπόλοιπης Καλλιθέας, καθώς στα προσφυγικά επικρατεί το εργατικό στοιχείο. Η τάση αύξησης της κατοίκησης όλης της Καλλιθέας από αλλοδαπούς παρατηρείται από το 1971, εντάθηκε πρόσφατα, αλλά στην περιοχή µελέτης είναι πιο αυξηµένη, λόγω της ύπαρξης των προσφυγικών και του φθηνότερου κόστους ενοικίασης. Στα προσφυγικά κατοικεί επίσης µια ευαίσθητη κατηγορία πληθυσµού, οι ηλικιωµένοι. (πηγή: ΕΣΥΕ 2001, Στοιχεία Πολεοδοµίας Καλλιθέας) Η ρυµοτοµία ανάµεσα στα προσφυγικά είναι άνετη (φαρδείς δρόµοι, πρασιές) και αυτό δίνει ιδιαίτερη πολεοδοµική αξία στις προσφυγικές κατοικίες ως απόθεµα γης µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γειτονιάς και ανθρώπινης κλίµακας. Αξίζει να σηµειωθεί ότι εντός των θυλάκων των προσφυγικών κατοικιών δεν συναντάται καµία άλλη χρήση πέραν της κατοικίας. Φωτό 3: Προσφυγικές κατοικίες επί της οδού Μάκρης (Πηγή: Προσωπικό αρχείο) ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ 2.1 Θεσµικό πλαίσιο δόµησης Τα εγκεκριµένα κείµενα και οι ρυθµίσεις που διαµορφώνουν το θεσµικό πλαίσιο της δόµησης στην περιοχή µελέτης είναι: 8
Το Ρυθµιστικό Σχέδιο της Αθήνας (ΡΣΑ), το οποίο δίνει µόνο κατευθύνσεις, χωρίς να αποτελεί θεσµικό πλαίσιο δόµησης Το Γ.Π.Σ Καλλιθέας και η τροποποίησή του Τοµεακά σχέδια, όπως η µελέτη ΕΠΟΣ για τα προσφυγικά Με το Ν.1515/85 /ΡΣΑ η Καλλιθέα προτείνεται ως κέντρο υπερτοπικού χαρακτήρα. Το Γ.Π.Σ εγκρίνεται το 1989 και χωρίζει τον ήµο Καλλιθέας σε 21 πολεοδοµικές ενότητες (οι Τζιτζιφιές αποτελούνται από τις πολεοδοµικές ενότητες 18, 20 και 21 όπως ορίζονται στον σχετικό χάρτη του Γ.Π.Σ) µε βάση την πυκνότητα των κατοίκων ανά εκτάριο (κατ/ha) ορίζοντας έτσι ένα µέσο συντελεστή δόµησης για την κάθε πολεοδοµική ενότητα. Προτείνει επίσης «κέντρα ήµου» µε υπερτοπικές χρήσεις για την περιοχή µεταξύ πλατείας αβάκη και πλατείας Κύπρου και τις Λεωφόρους Συγγρού και Θησέως, ενώ σε πολλαπλά σηµεία του ήµου προτείνει τοπικά κέντρα γειτονιάς µε διακριτές µη κεντρικές χρήσεις σε σχέση µε τα «κέντρα ήµου». Το Γ.Π.Σ τροποποιείται το 2006. Η τροποποίηση αφορά τη µέση πυκνότητα κατοίκων ανά πολεοδοµική ενότητα (σχεδόν σε κάθε πολεοδοµική ενότητα µειώνονται οι κάτοικοι/ ha) χωρίς όµως να υπάρξει µείωση του µέσου Σ.. Επίσης το νέο Γ.Π.Σ επισέρχεται και στην τροποποίηση των χρήσεων γης, καθώς ορίζει πολεοδοµικά κέντρα ήµου και σε άλλα σηµεία (οικόπεδα µε πρόσωπο στη Λ. Ποσειδώνος και σε κάποια συγκεκριµένα Ο.Τ), ενώ µειώνει και αλλάζει τη χωροθέτηση των τοπικών κέντρων γειτονιάς. Αναφορικά µε τις προσφυγικές κατοικίες, το Γ.Π.Σ του 1989 προτείνει απλά την ανάδειξη των προσφυγικών οικισµών, χωρίς να δίνει κάποιες γενικές κατευθύνσεις για την υλοποίηση της πιο πάνω πρότασης. Επιπλέον δεν δίνεται καµία βάση στο γεγονός ότι στα προσφυγικά επικρατεί η χρήση της σχεδόν αµιγούς κατοικίας, καθώς προτείνεται για όλο το εύρος του ήµου η γενική κατοικία. Η περιοχή των προσφυγικών έχει µελετηθεί και από τη ΕΠΟΣ το 1991 στα πλαίσια µελέτης του ήµου για τα προσφυγικά της Καλλιθέας για ενδεχόµενο πρόγραµµα ανάπλασής τους. Από τη µελέτη αυτή προκύπτει ότι ο κοινόχρηστος χώρος µεταξύ των προσφυγικών κατοικιών µπορεί να δηµιουργήσει σηµαντικό απόθεµα που θα µπορούσε να συµβάλλει πολλαπλά για την ελάφρυνση του υπόλοιπου χώρου (π.χ πράσινος χώρος). Για το λόγο αυτό απαιτείται ολοκληρωµένο πρόγραµµα ανάπλασης. (πηγή: Στοιχεία Πολεοδοµίας Καλλιθέας) 9
2.2 Τι ισχύει σήµερα Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω σήµερα στο ήµο Καλλιθέας ισχύει η υπ αριθµ. 7351/ 13.3.2006 (ΦΕΚ 192 ) απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων η οποία και τροποποίησε το ισχύον από το 1989 Γ.Π.Σ του ήµου. Πέρα από τις πιο πάνω αναφερόµενες τροποποιήσεις το νέο Γ.Π.Σ της Καλλιθέας ορίζει ως χρήση για τον υπόλοιπο ήµο την γενική κατοικία, απαγορεύοντας την εγκατάσταση πρατηρίων βενζίνης και συνεργείων στο πλέγµα του ήµου. Αναφέρεται επίσης σε προτάσεις πολεοδοµικής οργάνωσης και πιο συγκεκριµένα στην προώθηση µελέτης ανάπλασης σε προσφυγικές περιοχές. Ο συντελεστής δόµησης στην περιοχή ορίζεται κατά ΓΟΚ (Ν. 1577/85). Σύµφωνα µε το ήµο της Καλλιθέας, η περιοχή των προσφυγικών κατοικιών σήµερα αποτελεί κρίσιµο απόθεµα γης µε ειδικά χαρακτηριστικά δηµοσίου συµφέροντος. Οι δηµότες αντίθετα, θεωρούν την περιοχή των προσφυγικών ιδιαίτερα υποβαθµισµένη εξαιτίας της εικόνας εγκατάλειψης που αυτά παρουσιάζουν. (πηγή: Οργανισµός Ρυθµιστικού Σχεδίου Αθήνας) 10
Χάρτης 2: Χάρτης του τροποποιηµένου Γ.Π.Σ του ήµου Καλλιθέας,οπού φαίνονται και τα προσφυγικά (πηγή: Οργανισµός Ρυθµιστικού Σχεδίου Αθήνας, Αθήνα 2006) ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ 3.1 Σχολιασµός αξιολόγηση του Γ.Π.Σ Καλλιθέας όσον αφορά τις ρυθµίσεις του για τις προσφυγικές κατοικίες Είναι γεγονός ότι παρότι διαφαίνεται µια προσπάθεια διατήρησης του πλέγµατος του προσφυγικού συνοικισµού στις Τζιτζιφιές (εντοπίζονται στην πολεοδοµική ενότητα 21 του χάρτη του Γ.Π.Σ) το Γ.Π.Σ του ήµου Καλλιθέας ενέχει ακόµα αρκετά προβλήµατα. Το τροποποιηµένο Γ.Π.Σ της Καλλιθέας καθορίζει νέα πολεοδοµικά κέντρα ήµου στα Ο.Τ µε πρόσωπο στη Λ.Ποσειδώνος και σε συγκεκριµένα Ο.Τ εντός του ευρύτερου ήµου Καλλιθέας (και όχι στις Τζιτζιφιές). Τα πολεοδοµικά κέντρα αυτά απέχουν από τις προσφυγικές κατοικίες, συνεπώς δεν τις επηρεάζουν ούτε θετικά ούτε αρνητικά. Καθορίζονται επίσης τοπικά κέντρα γειτονιάς σε συγκεκριµένα 0.Τ εντός όλου του εύρους του ήµου, και συγκεκριµένα για τις Τζιτζιφιές στην πολεοδοµική ενότητα 21. Τα Ο.Τ που απαρτίζουν το κέντρο γειτονιάς εµπεριέχουν και κάποια Ο.Τ µε προσφυγικές κατοικίες, ενώ αυτό γειτνιάζει άµεσα και µε τα προσφυγικά πλησίον του χώρου του Ιππόδροµου. Από το Γ.Π.Σ καθίσταται σαφές ότι τα τοπικά κέντρα γειτονιάς δεν επιτρέπουν κεντρικές χρήσεις και εξυπηρετούν στην ικανοποίηση των αναγκών των κατοίκων σε τοπικό επίπεδο, ενώ ως χρήση γης καθορίζεται η γενική κατοικία σε όλο το ήµο. Η δηµιουργία τοπικού κέντρου ήµου κοντά στις προσφυγικές κατοικίες είναι αφενός µεν θετική, καθώς τα προσφυγικά δεν αποµονώνονται και θεωρούνται λειτουργικό και οργανικό κοµµάτι της περιοχής. Αφετέρου δε τα πιο πάνω αναγραφόµενα στο Γ.Π.Σ περιέχουν και κινδύνους για τα προσφυγικά, διότι η γενική κατοικία διασπείρει αδιάκριτα χρήσεις (διοίκηση, γραφεία, επαγγελµατικά εργαστήρια χαµηλής όχλησης τα οποία δεν αποµακρύνονται) µε αποτέλεσµα την έντονη υποβάθµιση του ηµόσιου χώρου από την κυκλοφορία, την αύξηση της κερδοσκοπίας της γης, την ρύπανση του περιβάλλοντος και τελικό αποτέλεσµα την υποβάθµιση της ποιότητας της κατοικίας. ( πηγή: Αραβαντινός, Αθήνα 1997 ) Οι επιδράσεις των πιο πάνω ρυθµίσεων είναι εµφανείς στις περιοχές σχεδόν αµιγούς κατοικίας όπου βρίσκονται οι θύλακες των προσφυγικών κατοικιών, οι οποίοι µε την εξέλιξη και τον κορεσµό της υπόλοιπης πόλης δέχονται πιέσεις από την αγορά και θα οδηγηθούν σταδιακά στην ίδια ασφυκτική κατάσταση µε τη λοιπή Καλλιθέα. 11
Χάνεται έτσι η αίσθηση του µικροκλίµατος της γειτονιάς και η ευκαιρία αναβαθµισµένης ανάπτυξης µέσω του πολεοδοµικού σχεδιασµού, η οποία θα µπορούσε να αναδείξει τις Τζιτζιφιές σε µια περιοχή µε οργανωµένες χρήσεις και αναβαθµισµένο περιβάλλον. Ο Σ. για την πολεοδοµική ενότητα 21 είναι ακόµα υψηλός ( 1,9 ), παρότι χαµηλότερος από την υπόλοιπη Καλλιθέα (ο Σ. για την ευρύτερη περιοχή φτάνει µέχρι 2,4). Εφόσον ισχύει ο ΓΟΚ ισχύει και η απελευθέρωση των υψών σε µια περιοχή µε πλειοψηφία χαµηλών κτιρίων. Συν τοις άλλοις δεν προτείνονται ειδικοί όροι δόµησης για τα προσφυγικά και ουσιαστικά το Γ.Π.Σ δεν κάνει καµία προσπάθεια προσαρµογής στα ειδικά ποιοτικά χαρακτηριστικά της περιοχής. Τέλος, δεν υπάρχει κανένα θεσµικό πλαίσιο που να προστατεύει αυτούς τους οικισµούς από την αλόγιστη δόµηση, καθώς µέχρι σήµερα δεν έχει προωθηθεί καµία µελέτη ανάπλασης, αλλά και καµία προσφυγική κατοικία δεν έχει χαρακτηριστεί διατηρητέα. Το αποτέλεσµα είναι σήµερα να υπάρχουν κατεδαφίσεις τµηµάτων των οικισµών και να ανεγείρονται νέες πολυώροφες κατοικίες εντός του πλέγµατος του προσφυγικού συνοικισµού. Φωτό 4: Νέα πολυκατοικία ανάµεσα στα προσφυγικά (Πηγή: Προσωπικό αρχείο) 12
3.2 Συµπεράσµατα Οι προσφυγικές κατοικίες εξαιτίας του ιδιαίτερου ιδιοκτησιακού καθεστώτος τους και της θέσης τους έχουν µέχρι σήµερα ξεφύγει σε µεγάλο βαθµό από το σύστηµα της αντιπαροχής. Τα προσφυγικά τετράγωνα παρόλη την εγκατάλειψη υποβάθµιση που υφίστανται αφήνουν ακόµα να λειτουργούν η µικροκλίµακα της γειτονιάς και η σχέση κτισµένου µε ελεύθερο χώρο σε αναλογίες ανθρώπινες που µπορούν να χαρακτηριστούν ποιοτικές. Συνεπώς κρίνεται απαραίτητη η προστασία, διατήρηση και ανάδειξή τους. Οι προσφυγικές κατοικίες αποτελούν αναπόσπαστο κοµµάτι των Τζιτζιφιών, καθώς είναι µέρος της ιστορίας της εξέλιξης της περιοχής. Υπάρχει δυνατότητα αυτά τα κτίρια να χαρακτηρισθούν διατηρητέα και να αναπλαστούν. Απαραίτητο επίσης είναι να θεσµοθετηθεί σαν χρήση τους η αµιγής κατοικία. Για να γίνει η ανάπλαση καλό θα ήταν να προσφέρονταν κάποια κίνητρα στους ιδιοκτήτες των κατοικιών (χαµηλότοκα ή άτοκα δάνεια για τις απαραίτητες επισκευές), καθώς και δυνατότητα µεταφοράς Σ. άµεσα και µόλις καθορισθούν οι ΖΥΣ. Σηµαντική κρίνεται και η αφαίρεση των αυθαίρετων προσθηκών µε εξαίρεση αυτές που είναι λειτουργικά απαραίτητες για τη βιωσιµότητα των εν λόγω ακινήτων, έτσι ώστε να µη διακόπτεται η οµοιοµορφία στις όψεις των κτιρίων. Συνοψίζοντας, το υπάρχον πλαίσιο σχεδιασµού δεν στρέφεται κατά των προσφυγικών µε σκοπό να τα παραδώσει για δόµηση, αντίθετα µάλιστα προτείνει ανάπλασή τους, αλλά δεν λαµβάνει και υπ όψιν του για να τα προστατεύσει κάποιες ιδιαίτερες παραµέτρους όπως η χρήση τους (αµιγής κατοικία), το χαµηλό τους ύψος και η άνετη ρυµοτοµία που επικρατεί ακόµα στις γειτονιές των προσφυγικών. Μία εφαρµογή µελέτης ανάπλασης στην περιοχή θα µπορούσε να προστατεύσει και να αναδείξει τους οικισµούς αυτούς. Εξάλλου, οι µελλοντικές παρεµβάσεις στο χώρο του Ιπποδρόµου (χώρος πρασίνου, Εθνική Βιβλιοθήκη και Εθνική Λυρική Σκηνή Ιδρύµατος Στ. Νιάρχου) θα αποτελέσουν µοναδική ευκαιρία ενιαίων προγραµµάτων αναπλάσεως τοπικού, υπερτοπικού και δηµοτικού χαρακτήρα. 13
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ 1. Αραβαντινός Α. ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ, Αθήνα 1997 2. Μπίρης Κ. ΑΙ ΑΘΗΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥ 19 ΟΥ ΣΤΟΝ 20 ΟΝ ΑΙΩΝΑ ΕΚ ΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΜΕΛΙΣΣΑ, Αθήνα 1960 3. Παπάζογλου Χ. ΑΣΤΥ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 1884-1972 ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΕΦΗΜΕΡΙ ΑΣ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ, Καλλιθέα 1974 4. Σαρηγιάννης Γ. ΑΘΗΝΑ 1830 2000 ΕΞΕΛΙΞΗ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ, Αθήνα 2000 5. Χατζοπούλου Τζίκα Α. ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΟ ΙΚΑΙΟ ΕΚ ΟΣΕΙΣ Ε.Μ.Π, Αθήνα 2000 ΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ 1.ΙΣΤΟΣΕΛΙ Α ΗΜΟΥ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ www.kallithea.gr 14
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 15