Ποικιλίες βερικοκιάς µε ανθεκτικότητα στην ίωση Sharka (Plum pox virus) Ευρωπαϊκή Ένωση 7ο Πρόγραµµα Πλαίσιο
Επιµέλεια ρ. Παυλίνα ρογούδη, Αναπληρώτρια Ερευνήτρια ρ. Ειρήνη Καραγιάννη, ιατελέσασα Τακτική Ερευνήτρια Συντονισµός έκδοσης Τµήµα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων ένδρων Νάουσας Σ.Σ. Νάουσας 38, Τ.Κ.: 59 035, Νάουσα Τηλ.: 23320 41548 Φαξ: 23320 41178, Web page: www.pomologyinstitute.gr Πίνακας Περιεχοµένων 3 4 5 Εισαγωγή Ι. Ποικιλίες πρώιµης εποχής ωρίµανσης (20 Μαΐου µε 5 Ιουνίου) Χαρίεσσα αναϊς ΙΙ. Ποικιλίες µέσης εποχής ωρίµανσης (9-18 Ιουνίου) Νεράιδα Τύρβη 6 7 Λαϊς ΙΙΙ. Ποικιλίες όψιµης εποχής ωρίµανσης (Τρίτο δεκαήµερο Ιουνίου) Νηρηίς Πίνακας 1. Συνοπτική παρουσίαση των σηµαντικότερων χαρακτηριστικών του δένδρου διαφόρων ποικιλιών βερικοκιάς. Πίνακας 2. Συνοπτική παρουσίαση των σηµαντικότερων χαρακτηριστικών του καρπού διαφόρων ποικιλιών βερικοκιάς. 2
Εισαγωγή Το πλέον ενδιαφέρον χαρακτηριστικό που πρέπει να συνοδεύει τις καλές ποικιλίες βερικοκιάς είναι η ανθεκτικότητα στην ίωση Sharka (Eυλογιά της δαµασκηνιάς ) που οφείλεται στον ιό Plum pox virus. Η ίωση Sharka έχει λάβει ενδηµικές διαστάσεις στην Ελλάδα καθώς είναι η πλέον καταστρεπτική ασθένεια για την βερικοκιά στην Ευρώπη. Οι προσβεβληµένοι καρποί καθίστανται ακατάλληλοι για εµπορία, η διάρκεια ζωής των µολυσµένων δένδρων είναι µικρή καθώς και η παραγωγικότητά τους. ιάφορα µέτρα έχουν ληφθεί και κανονισµοί έχουν θεσπισθεί για την παραγωγή και διακίνηση άνοσου πολλαπλασιαστικού υλικού των πυρηνοκάρπων που πλήττονται από την ασθένεια. Παρά ταύτα η ίωση Sharka έχει λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, διότι µεταδίδεται εύκολα και ταχύτατα από διάφορα είδη αφίδων. Χιλιάδες δένδρα εκριζώθηκαν αναγκαστικά στους νοµούς Αργολίδας και Κορινθίας την περίοδο 1990-92 µε τεράστιες οικονοµικές απώλειες. Στην Ευρώπη το κόστος από τις επιπτώσεις της ασθένειας εκτιµάται οτι ανέρχεται στα δέκα δισεκατοµµύρια ευρώ για τα τελευταία τριάντα χρόνια. Ένα ευρύ πρόγραµµα γενετικής βελτίωσης της βερικοκιάς έχει διεξαχθεί στο Ινστιτούτο Φυλλοβόλων ένδρων Νάουσας του ΕΛΓΟ - ΗΜΗΤΡΑ (αγρόκτηµα Σκύδρας) για την αντιµετώπιση της Sharka. Οι ακόλουθες ανθεκτικές αµερικανικές ποικιλίες: NJA2, Sunglo, Veecot, Harlayne, Henderson, Goldrich, Orangered, Early Blush, Stella και Stark Early Orange xρησιµοποιήθηκαν ως γονείς σε διασταυρώσεις µε τις δύο πολύ καλής ποιότητας, αλλά ευπαθείς ελληνικές ποικιλίες Μπεµπέκου και Πρώϊµο Τίρυνθος. Αποτελέσµατα της παραπάνω εργασίας ήταν η δηµιουργία ανθεκτικών ποικιλιών βερικοκιάς µε πολύ καλά αγρονοµικά χαρακτηριστικά τα οποία παρουσιάζονται στην παρούσα εργασία. Στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού προγράµµατος µε τίτλο «Γονιδιακή προσέγγιση για την παραγωγή ποικιλιών βερικοκιάς µε ανθεκτικότητα στην ίωση Sharka» ( MARS ) οι διασταυρώσεις για την δηµιουργία νέων ποικιλιών µε πολλαπλά γονίδια ανθεκτικότητας στην ίωση Sharka συνεχίζονται µε σκοπό να παραχθούν ποικιλίες µε πολυγονιδιακή ανθεκτικότητα η οποία θα είναι διαρκέστερη και θα είναι δυσκολότερο να ανατραπεί από στελέχη του ιού. Στην παρούσα έκθεση καταγράφηκαν πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά 6 ποικιλιών βερικοκιάς που πρόσφατα δηµιουργήθηκαν στο Ινστιτούτο Φυλλοβόλων ένδρων (ΙΦ ). Οι παραγωγοί σε µία νέα ποικιλία αποζητούν τη µεγάλη παραγωγικότητα, που µπορεί να σχετίζεται και µε την ύπαρξη του χαρακτηριστικού της αυτογονιµότητας, το µεγάλο µέγεθος καρπού, το πορτοκαλί χρώµα του φλοιού µε έντονο κόκκινο επίχρωµα, αρκετά συνεκτική σάρκα µε αργό µαλάκωµα το οποίο διευκολύνει τη µεταχείριση, µεταφορά και διάρκεια συντήρησης. Πολλές φορές η γενετική βελτίωση για την κληρονόµηση των επιθυµητών χαρακτηριστικών δεν συνοδεύεται, από την πρώτη γενεά απογόνων, µε την κληρονόµηση του γονιδίου που σχετίζεται µε την γευστική ποιότητα. Γι αυτό η βελτίωση πρέπει να είναι συνεχής και να επιζητείται µε επαναδιασταυρώσεις το χαρακτηριστικό της καλής γευστικής ποιότητας, που συχνά σχετίζεται µε την υψηλή περιεκτικότητά σε διαλυτά στερεά (Brix) καθώς και την ύπαρξη αρώµατος. 3
Ι. Ποικιλίες πρώιµης ωρίµανσης (20 Μαΐου µε 5 Ιουνίου) ΧΑΡΙΕΣΣΑ Ωρίµανση: 2 Ιουνίου (-18 ηµέρες από την Μπεµπέκου) Ποικιλία: ηµιουργός: Ινστιτούτο Φυλλοβόλων ένδρων, ΕΛΓΟ ΗΜΗΤΡΑ ένδρο: Ζωηρότητα: Bλάστηση: Πλαγιόκλαδη Παραγωγικότητα: Συµπεριφορά στην ίωση Sharka: Καρπός: Μέγεθος: Μεγάλο (περίπου 75 g) Χρωµατισµός: ανοιχτό-πορτοκαλί µε κόκκινο επίχρωµα στην ηλιαζόµενη πλευρά Γευστική ποιότητα: πολύ καλή. Σάρκα χυµώδης, συνεκτική, χωρίς ίνες Γενική εκτίµηση: Πολύ καλή ποικιλία µε πάρα πολλά καλά xαρακτηριστικά: πρωιµότητα, παραγωγικότητα και πολύ καλή ποιότητα καρπού (συνεκτική, εύχυµη, µε λεπτή υφή και ευχάριστη γεύση σάρκας). ΑΝΑΪΣ Ωρίµανση: 4 Ιουνίου (-16 από την Μπεµπέκου) Ποικιλία: ηµιουργός: Ινστιτούτο Φυλλοβόλων ένδρων, ΕΛΓΟ ΗΜΗΤΡΑ ένδρο: Ζωηρότητα: Βλάστηση: Ηµιορθόκλαδη Παραγωγικότητα: Συµπεριφορά στην ίωση Sharka: ανθεκτική Καρπός: Μέγεθος: Mικρό έως µέτριο αναλόγως του φορτίου (περίπου 45g) Χρωµατισµός: πορτοκαλί µε κόκκινο επίχρωµα στην ηλιαζόµενη πλευρά Γευστική ποιότητα: µέτρια έως καλή. Σάρκα συνεκτική Γενική εκτίµηση: Ποικιλία πρώιµη, παραγωγική αλλά µε καρπό σχετικά µετρίου µεγέθους, µε µέτρια γευστική ποιότητα. 4
ΙΙ. Ποικιλίες µέσης εποχής ωρίµανσης (9-18 Ιουνίου) ΝΕΡΑΪ Α Ωρίµανση: 9 Ιουνίου (-11 ηµέρες από την Μπεµπέκου) Ποικιλία: ηµιουργός: Ινστιτούτο Φυλλοβόλων ένδρων, ΕΛΓΟ ΗΜΗΤΡΑ ένδρο: Ζωηρότητα: Βλάστηση: Πλαγιόκλαδη Παραγωγικότητα: Συµπεριφορά στην ίωση Sharka: ανθεκτική Καρπός: Μέγεθος: Μεγάλο (περίπου 65 g) Χρωµατισµός: έντονο πορτοκαλί µε κόκκινο επίχρωµα στην ηλιαζόµενη πλευρά Γευστική ποιότητα: πολύ καλή Σάρκα συνεκτική Γενική εκτίµηση: Ποικιλία πρώιµη, παραγωγική, µε καρπό µεγάλο, εύγευστο και ελκυστικό λόγω του έντονου κόκκινου επιχρώµατος. ΤΥΡΒΗ Ωρίµανση: 8-10 Ιουνίου Ποικιλία: ηµιουργός: Ινστιτούτο Φυλλοβόλων έντρων, ΕΛΓΟ ΗΜΗΤΡΑ ένδρο: Ζωηρότητα: Στάση: Πλαγιόκλαδη Παραγωγικότητα: Πολύ µεγάλη, γρήγορη είσοδο στην καρποφορία Μακρείς ετήσιοι βλαστοί και λεπτοκλάδια Εποχή άνθησης: 10-15 Μαρτίου Συµπεριφορά στην ίωση sharka : ανθεκτική Καρπός: Μέγεθος: µέσος όρος 50 g Χρωµατισµός: κίτρινο Γεύση: µέτρια, βελτιώνεται µε την πρόοδο της ωρίµανσης Καλή συνεκτικότητα σάρκας, καλή αντοχή στις µεταχειρίσεις Προορισµός καρπού: νωπή κατανάλωση και κονσερβοποίηση Γενική εκτίµηση: Παρουσιάζει ενδιαφέρον για την πρωιµότητα, την παραγωγικότητα και τη µεγάλη συνεκτικότητα του καρπού. Υστερεί ως προς τη γευστική ποιότητα η οποία βελτιώνεται µε την πρόοδο της ωρίµανσης, γι αυτό η συγκοµιδή δεν πρέπει να αρχίσει νωρίς. 5
ΛΑΪΣ Ωρίµανση: 16 Ιουνίου (-4 από την Μπεµπέκου) Ποικιλία: ηµιουργός: Ινστιτούτο Φυλλοβόλων έντρων, ΕΛΓΟ ΗΜΗΤΡΑ ένδρο: Ζωηρότητα: Μέτρια Βλάστηση: Ορθόκλαδη Παραγωγικότητα: Συµπεριφορά στην ίωση Sharka: ανθεκτική Καρπός: Μέγεθος: Μεγάλο (περίπου 75 g) Χρωµατισµός: πορτοκαλί µε κόκκινο επίχρωµα στην ηλιαζόµενη πλευρά Γευστική ποιότητα: πάρα πολύ καλή Σάρκα συνεκτική, µε λεπτή υφή Γενική εκτίµηση: Ποικιλία µεσοπρώιµη µε πολλά καλά χαρακτηριστκά όπως: ανθεκτικότητα στην ίωση Sharka, µεγάλη παραγωγικότητα, πολύ ελκυστική εµφάνιση του καρπού και πολύ καλή γευστική ποιότητα καρπού. ΙΙΙ. Ποικιλίες όψιµης εποχής ωρίµανσης (Τρίτο δεκαήµερο Ιουνίου) ΝΗΡΗΙΣ Ωρίµανση: 25-27 Ιουνίου (+5 ηµέρες από την Μπεµπέκου) Ποικιλία: ηµιουργός: Ινστιτούτο Φυλλοβόλων έντρων, ΕΛΓΟ ΗΜΗΤΡΑ ένδρο: Ζωηρότητα: Στάση: Πλαγιόκλαδη Παραγωγικότητα: Συµπεριφορά στην ίωση sharka : ανθεκτική Καρπός: Μέγεθος: Μεγάλο (περίπου 65 g) Χρωµατισµός: ανοιχτό-πορτοκαλί µε κόκκινο επίχρωµα στην ηλιαζόµενη πλευρά Γεύση: πολύ καλή Καλή συνεκτικότητα σάρκας Γενική εκτίµηση: Έχει πολλά επιθυµά χαρακτηριστικά, όπως ανθεκτικότητα στην ίωση sharka, αυτογονιµότητα, σταθερότητα παραγωγής, καλή ποιότητα καρπού και µεγάλη προσαρµοστικότητα στα διαφορετικά περιβάλλοντα της χώρας. 6
Πίνακας 1. Συνοπτική παρουσίαση των σηµαντικότερων χαρακτηριστικών που σχετίζονται µε το δένδρο στις διαφορετικές ποικιλίες βερικοκιάς. Χαρίεσσα αναϊς Νεράιδα Τύρβη Λαϊς Νηρηίς ΧΡΟΝΟΣ ΩΡΙΜΑΝΣΗΣ 2-Ιουν 4-Ιουν 9-Ιουν 9-Ιουν 16-Ιουν 26-Ιουν ΑΝΘΙΚΗ ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑ ΖΩΗΡΟΤΗΤΑ ΜΟΡΦΗ ΚΟΜΗΣ Πλαγιόκλαδη Ηµιορθόκλαδη Πλαγιόκλαδη Πλαγιόκλαδη Ορθόκλαδη Πλαγιόκλαδη ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ Πολύ µεγάλη ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ SHARKA Πίνακας 2. Συνοπτική παρουσίαση των σηµαντικότερων χαρακτηριστικών του καρπού των ποικιλιών βερικοκιάς. Χαρίεσσα αναϊς Νεράιδα Τύρβη Λαϊς Νηρηίς ΧΡΟΝΟΣ ΩΡΙΜΑΝΣΗΣ 2-Ιουν 4-Ιουν 16-Ιουν 26-Ιουν ΜΕΓΕΘΟΣ ΚΑΡΠΟΥ Μεγάλο (75γρ.) Μέτριο (45γρ.) ΧΡΩΜΑ Ανοιχτό πορτοκαλί Πορτοκαλί Ανοιχτό πορτοκαλί ΚΟΚΚΙΝΟ ΕΠΙΧΡΩΜΑ 30-50% ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΓΕΥΣΤΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ Εύχυµη, µε λεπτή υφή και ευχάριστη γεύση σάρκας Μέτρια έως καλή 9-Ιουν Μεγάλο (65γρ.) Έντονο πορτοκαλί ΝΑΙ Πολύ καλή 9-Ιουν Μεγάλο (65γρ.) Έντονο πορτοκαλί ΟΧΙ Πολύ καλή Μεγάλο (75γρ.) Μεγάλο (65γρ.) Πορτοκαλί Πάρα πολύ καλή Πολύ καλή ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΡΠΟΥ Νωπή κατανάλωση Νωπή κατανάλωση Νωπή κατανάλωση Νωπή κατανάλωση & Κονσ/ποίηση Νωπή κατανάλωση & Κονσ/ποίηση Νωπή κατανάλωση & Κονσ/ποίηση 7
ΝΕΡΑΪ Α ΧΑΡΙΕΣΣΑ ΛΑΪΣ ΝΗΡΗΙΣ Πατησίων & Άνδρου 1, Τ.Κ. 11257, Αθήνα Τηλ. 210 8231277, fax 210 8231438 www.elgo.gr, webmail:info@elgo.gr Γενική ιεύθυνση Αγροτικής Έρευνας Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων Τµήµα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων ένδρων Νάουσας Σ.Σ. Νάουσας 38, Τ.Κ.: 59 035, Νάουσα Τηλ.: 23320 41548 Φαξ: 23320 41178, web page: www.pomologyinstitute.gr