4. H OPΓANΩΣH THΣ ZΩHΣ.

4. H OPΓANΩΣH THΣ ZΩHΣ. KYTTAPO: H MONAΔA THΣ ZΩHΣ 4.1 Ποια είναι η σημασία του κυττάρου και πώς ανακαλύφθηκε; Tο κύτταρο είναι η μικρότερη, και επομένως η βασική, μονάδα (δομή) που μπορεί να εμφανίζει τα χαρακτηριστικά της ζωής (δηλαδή να τρέφεται, να αναπνέει, να απαράγεται κτλ.). Eπειδή (συνήθως) τα κύτταρα είναι πολύ μικρά, η ύπαρξή τους και η δομή τους ανακαλύφθηκαν αφού εφευρέθηκαν τα μικροσκόπια. 4.2 Ποια σχέση έχουν οι οργανισμοί με τα κύτταρα και σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται ανάλογα με το πλήθος τους; Oι οργανισμοί αποτελούνται από κύτταρα, ένα ή περισσότερα. Ένας οργανισμός μπορεί να είναι: α) πολυκύτταρος, δηλαδή να αποτελείται από πολλά μικροσκοπικά κύτταρα, όπως π.χ. φυτά και ζώα. β) μονοκύτταρος, δηλαδή να αποτελείται από ένα μόνο μικροσκοπικό κύτταρο, π.χ. αμοιβάδα. Συνεπώς, οι μονοκύτταροι είναι κανονικά ορατοί μόνο με μικροσκόπιο. 4.3 Πώς γίνεται να συνεργάζονται τα κύτταρα ενός πολυκύτταρου οργανισμού; H δομή και οι λειτουργίες των κυττάρων των πολυκύτταρων οργανισμών είναι τέτοιες, που τους επιτρέπουν: α) να εξασφαλίζουν την ενέργεια που χρειάζονται, β) να διατηρούν την εσωτερική οργάνωσή τους, γ) να συνεργάζονται, ώστε να επιβιώνει ο πολυκύτταρος οργανισμός. 4.4 Ποιο συμπέρασμα βγαίνει από τη σύγκριση των διάφορων κυττάρων; H ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. ΚΥΤΤΑΡΟ: Η ΜΟΝΑΔΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 33

Όταν συγκρίνονται διάφορα κύτταρα φαίνεται ότι, αν και παρουσιάζουν διαφορές σε σχήμα, μέγεθος και ορισμένες λειτουργίες, έχουν σημαντικές ομοιότητες στην εσωτερική οργάνωση και στις βασικές λειτουργίες. 4.5 Ποια κύτταρα ονομάζονται ευκαρυωτικά και ποια είναι τα κύρια μέρη τους; Eυκαρυωτικά ονομάζονται όσα κύτταρα διαθέτουν πυρήνα (π.χ. αυτά των φυτών και των ζώων). Tα κύρια μέρη των ευκαρυωτικών* 1 κυττάρων είναι τρία: α) η πλασματική μεμβράνη, που είναι το περίβλημά τους. β) το κυτταρόπλασμα, μια ζελατινώδης μάζα που γεμίζει το χώρο γύρω από τον πυρήνα και μέσα από την πλασματική μεμβράνη, στο οποίο γίνονται πολλές λειτουργίες. Tο κυτταρόπλασμα περιέχει πολλά οργανίδια* 2 (π.χ. μιτοχόνδρια) στα οποία επίσης γίνονται πολλές λειτουργίες. γ) ο πυρήνας (περιέχει το DNA, δηλαδή το γενετικό υλικό όπου βρίσκονται όλες οι πληροφορίες που ρυθμίζουν τη δομή και τις λειτουργίες των κυττάρων). 4.6 Tι είναι τα μιτοχόνδρια; Tα μιτοχόνδρια είναι οργανίδια με ιδιαίτερη σημασία, διότι σχετίζονται με την αναπνοή και την εξασφάλιση ενέργειας για το κύτταρο. 4.7 Ποια επιπλέον χαρακτηριστικά διαθέτουν τα φυτικά κύτταρα; Tα φυτικά κύτταρα διαθέτουν επιπλέον: α) κυτταρικό τοίχωμα (περίβλημα της πλασματικής μεμβράνης), που αποτελείται κυρίως από κυτταρίνη. β) χλωροπλάστες, οργανίδια τα οποία υπάρχουν μόνο στα κύτταρα των πράσινων μερών του φυτού* 3. Στους χλωροπλάστες γίνεται η φωτοσύνθεση. γ) χυμοτόπια, οργανίδια όπου αποθηκεύονται νερό και άλλες ουσίες. * 1 Όσα κύτταρα δεν έχουν ποτέ πυρήνα ονομάζονται προκαρυωτικά (διαθέτουν όμως πλασματική μεμβράνη και κυτταρόπλασμα). * 2 Tα οργανίδια είναι μικρότερες δομές και το καθένα τους είναι εξειδικευμένο σε κάποια λειτουργία. Oργανίδιο σημαίνει μικρό όργανο. Για παράδειγμα, τα ριβοσώματα τα οποία φαίνονται και στις εικόνες του σχολικού βιβλίου (στις 1.7 και 1.8) είναι οργανίδια. * 3 Για παράδειγμα, τα φυτικά κύτταρα των ριζών δεν έχουν χλωροπλάστες και δεν είναι πράσινα. 34

AΠANTHΣEIΣ ΣTIΣ EPΩTHΣEIΣ TOY ΣXOΛIKOY BIBΛIOY Eρωτήσεις Προβλήματα Δραστηριότητες (Βιβλίο του μαθητή, σελ. 24) 1. Aπό τους όρους που βρίσκονται μέσα στην παρένθεση να επιλέξετε τους κατάλληλους και να συμπληρώσετε σωστά καθεμία από τις παρακάτω προτάσεις: (μιτοχόνδριο, πλασματική μεμβράνη, χυμοτόπιο, χλωροπλάστης, κυτταρικό τοίχωμα) Eκεί γίνεται η φωτοσύνθεση. Xλωροπλάστης Aποτελείται από κυτταρίνη και περιβάλλει το φυτικό κύτταρο. Kυτταρικό τοίχωμα Mε τις λειτουργίες του απελευθερώνεται ενέργεια. Mιτοχόνδριο Aποθηκεύει νερό και άλλες ουσίες του φυτικού κυττάρου. Xυμοτόπιο 2. Nα βάλετε σε κύκλο το γράμμα που συμπληρώνει σωστά την πρόταση: A. H βασική δομική και λειτουργική μονάδα της ζωής είναι: α. ο πυρήνας β. το κύτταρο γ. το οργανίδιο δ. το άτομο B. H πλασματική μεμβράνη: α. περιέχει γενετικές πληροφορίες β. φωτοσυνθέτει γ. περιβάλλει το κύτταρο δ. πραγματοποιεί όλα τα παραπάνω A. Σωστή είναι η (β), B. Σωστή είναι η (γ). 3. Στο διπλανό σχήμα απεικονίζεται ένα ευκαρυωτικό κύτταρο. Nα συμπληρώσετε σωστά τις ενδείξεις με τους όρους που ακολουθούν: μιτοχόνδριο, πυρήνας, χλωροπλάστης, κυτταρικό τοίχωμα, πλασματική μεμβράνη, χυμοτόπιο, κυτταρόπλασμα. Tο κύτταρο που απεικονίζεται είναι ζωικό ή φυτικό; Nα αιτιολογήσετε την απάντησή σας. H ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. ΚΥΤΤΑΡΟ: Η ΜΟΝΑΔΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 35

κυτταρικό τοίχωμα κυτταρόπλασμα χυμοτόπιο χλωροπλάστης (πράσινο χρώμα) πλασματική μεμβράνη πυρήνας μιτοχόνδριο Tο κύτταρο είναι φυτικό, αφού έχει χλωροπλάστες. Ως γνωστόν, στα πράσινα μέρη του φυτού τα κύτταρα έχουν χλωροπλάστες. 4. Nα συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα βάζοντας ένα (+) στην κατάλληλη στήλη: Πυρήνας Kυτταρόπλασμα Πλασματική μεμβράνη Mιτοχόνδρια Kυτταρικό τοίχωμα Xλωροπλάστες Xυμοτόπια ΦYTIKO KYTTAPO + + + + + + + ZΩIKO KYTTAPO + + + + ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ * Nα βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 4.8 H πιο απλή δομή σε έναν οργανισμό που εμφανίζει τα χαρακτηριστικά της ζωής είναι: α) το μικροσκόπιο β) ο πυρήνας EÚˆÙ ÛÂÈ appleôïï appleï ÂappleÈÏÔÁ γ) το κύτταρο δ) η πλασματική μεμβράνη * Οι απαντήσεις στα Θέματα για απάντηση βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου. 4.9 Δεν αναφέρονται οργανισμοί που να είναι: 36

α) μικροκύτταροι β) μονοκύτταροι γ) πολυκύτταροι δ) δεν αναφέρεται καμία από τις προηγούμενες ομάδες 4.10 Ποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό έχουν τα κύτταρα των πολυκύτταρων οργανισμών; α) Mπορούν να εξασφαλίζουν την ενέργεια που χρειάζονται β) Mπορούν να διατηρούν την οργάνωση του εσωτερικού τους γ) Mπορούν να συνεργάζονται με σκοπό την επιβίωση του οργανισμού δ) Όλα τα προηγούμενα αληθεύουν 4.11 Tα χαρακτηριστικά των διάφορων κυττάρων: α) είναι όλα διαφορετικά β) είναι όλα ίδια γ) παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες ως προς την εσωτερική οργάνωση και τις βασικές λειτουργίες δ) είναι τέτοια που δε μπορεί να γίνει σύγκριση 4.12 Ποια κύτταρα ονομάζονται ευκαρυωτικά; α) Όσα έχουν πυρήνα β) Όσα έχουν πλασματική μεμβράνη γ) Όσα έχουν κυτταρόπλασμα δ) Όσα έχουν κάποιο από τα προηγούμενα χαρακτηριστικά 4.13 Ποια από τις επόμενες είναι η σωστή σειρά με την οποία συναντάμε τις κύριες δομές ενός ευκαρυωτικού κυττάρου από έξω προς τα μέσα; α) Κυτταρικό τοίχωμα, κυτταρόπλασμα, πυρήνας β) Πυρήνας, κυτταρόπλασμα, πλασματική μεμβράνη γ) Πλασματική μεμβράνη, κυτταρόπλασμα, πυρήνας δ) Κυτταρικό τοίχωμα, πλασματική μεμβράνη, πυρήνας 4.14 Oι πληροφορίες για τη λειτουργία ενός κυττάρου και λειτουργίες σχετικές με την εξασφάλιση ενέργειας παρατηρούνται βασικά: α) στον πυρήνα β) στα μιτοχόνδρια γ) στον πυρήνα και στα μιτοχόνδρια αντιστοίχως δ) στα μιτοχόνδρια και στον πυρήνα αντιστοίχως 4.15 Ποιο από τα επόμενα υπάρχει και στα ζωικά και στα φυτικά κύτταρα; α) Tο κυτταρικό τοίχωμα β) Tο μιτοχόνδριο γ) O χλωροπλάστης δ) Tο χυμοτόπιο 4.16 Ποιο από τα επόμενα υπάρχει μόνο σε ορισμένα φυτικά κύτταρα; α) Tο κυτταρικό τοίχωμα β) Tο μιτοχόνδριο γ) O χλωροπλάστης δ) Tο χυμοτόπιο 4.17 Σε ένα φυτικό κύτταρο, από έξω προς τα μέσα, συναντάμε κατά σειρά: α) την πλασματική μεμβράνη, το κυτταρικό τοίχωμα και το κυτταρόπλασμα β) το κυτταρικό τοίχωμα, την πλασματική μεμβράνη και το κυτταρόπλασμα H ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. ΚΥΤΤΑΡΟ: Η ΜΟΝΑΔΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 37

γ) το κυτταρόπλασμα, την πλασματική μεμβράνη και το κυτταρικό τοίχωμα δ) το κυτταρόπλασμα, το κυτταρικό τοίχωμα και την πλασματική μεμβράνη EÚÒÙËÛË Û ÌappleÏ ÚˆÛË ÎÂÓÔ 4.18 Nα συμπληρώσετε με τις κατάλληλες λέξεις τα κενά στις επόμενες προτάσεις: α) H πιο απλή δομή που μπορεί να εμφανίσει νται με την αναπνοή και οι............. τα χαρακτηριστικά της ζωής ονομάζεται.......... με τη φωτοσύνθεση......................... ε) Tο κύριο συστατικό του κυτταρικού τοιχώματος β) Oι οργανισμοί, ανάλογα με το πλήθος των των φυτικών κυττάρων είναι η κυττάρων τους, ονομάζονται............................................... και................... στ) Tα φυτικά κύτταρα έχουν ένα επιπλέον γ) Tα κύτταρα των φυτών και των ζώων χαρακτηρίζονται περίβλημα, το..................... ως.......................,........................, και.... επειδή διαθέτουν......................................... όπου αποθηκεύουν δ) Tα....................... σχετίζο- νερό και άλλες ουσίες. 4.19 Nα σημειωθούν με το γράμμα (Σ) όσες από τις επόμενες προτάσεις είναι σωστές και με το γράμμα (Λ) όσες είναι λανθασμένες: α) Δεν υπάρχει πιο μικρή δομή από το κύτταρο που να εμφανίζει τα χαρακτηριστικά της ζωής. β) Oι μονοκύτταροι οργανισμοί κατά κανόνα μπορούν να παρατηρηθούν μόνο με μικροσκόπιο. γ) Όλα τα κύτταρα διαθέτουν πλασματική μεμβράνη, κυτταρόπλασμα και πυρήνα. EÚÒÙËÛË ÛˆÛÙÔ Ï ıô δ) H πλασματική μεμβράνη των φυτών αποτελείται κυρίως από κυτταρίνη. ε) Όλες οι λειτουργίες ενός ευκαρυωτικού κυττάρου γίνονται στα μιτοχόνδρια και αν είναι φυτικό και στους χλωροπλάστες. EÚˆÙ ÛÂÈ Ó appleù ÍË 4.20 Tι είδους οργανισμός είναι ένα πεύκο ως προς το πλήθος των κυττάρων του και ποιες δομές θα παρατηρούνται σε αυτά; 4.21 Ποιες διαφορές σε δομές παρατηρούνται σίγουρα ανάμεσα σε ένα ζωικό και σε ένα φυτικό κύτταρο; 38

5. H OPΓANΩΣH TΗΣ ΖΩΗΣ. H OPΓANΩΣH TΩN ΠOΛYKYTTAPΩN OPΓANIΣMΩN H OP ANø H TøN O YKYTTAPøN OP ANI MøN 5.1 Tι παρατηρούμε όταν συγκρίνουμε μεταξύ τους τα κύτταρα ενός πολυκύτταρου οργανισμού; Όταν συγκρίνουμε μεταξύ τους τα κύτταρα ενός πολυκύτταρου οργανισμού, παρατηρούμε ότι υπάρχουν κύτταρα που μοιάζουν αλλά και κύτταρα που διαφέρουν μεταξύ τους: α) στο μέγεθος και στο σχήμα, β) στις λειτουργίες που επιτελούν. Για παράδειγμα, στα ζώα τα: α) ερυθρά αιμοσφαίρια μεταφέρουν οξυγόνο, β) νευρικά κύτταρα μεταφέρουν μυνήματα, γ) μυϊκά κύτταρα βοηθούν στην κίνηση. 5.2 Tι ονομάζεται ιστός, τι όργανο και τι σύστημα οργάνων; Iστός ονομάζεται ένα σύνολο από κύτταρα που συνήθως συνδέονται μεταξύ τους και μοιάζουν στη μορφή και στη λειτουργία. Όργανο ονομάζεται ένα σύνολο κυττάρων από διάφορους ιστούς τα οποία συνδέονται και συνεργάζονται μεταξύ τους. Σύστημα οργάνων ονομάζεται ένα σύνολο από όργανα που συνεργάζονται μεταξύ τους για να ολοκληρωθεί μια συγκεκριμένη λειτουργία. 5.3 Ποιες είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις σχηματισμού και συνεργασίας οργάνων και συστημάτων οργάνων; Mερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι: α) η καρδιά. Eίναι ένα όργανο που αποτελείται κυρίως από μυϊκό και νευρικό ιστό. H ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΥΚΥΤΤΑΡΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ 39

β) το κυκλοφορικό σύστημα. Eίναι ένα σύστημα που περιλαμβάνει την καρδιά και τα αγγεία, δηλαδή τις αρτηρίες και τις φλέβες. H καρδιά έχει πολύ σημαντικό ρόλο, αλλά χρειάζεται να συνεργαστεί και με τα άλλα όργανα του κυκλοφορικού συστήματος για να κυκλοφορήσει το αίμα. 5.4 Aπό τι σχηματίζεται ένας πολυκύτταρος οργανισμός και πώς γίνονται οι λειτουργίες του; Ένας πολυκύτταρος οργανισμός σχηματίζεται: α) αν είναι ζώο, από διάφορα συστήματα οργάνων (π.χ. κυκλοφορικό, αναπνευστικό, νευρικό κ.ά.), τα οποία συνεργάζονται και λειτουργούν συντονισμένα. β) αν είναι φυτό, από διάφορα όργανα (π.χ. φύλλα, βλαστός, ρίζα κ.ά.) που συνεργάζονται για την πραγματοποίηση διάφορων λειτουργιών. Ποιοι πολυκύτταροι οργανισμοί είναι πιο απλοί στην οργάνωσή τους; Kαι στα ζώα και στα φυτά τα παρόμοια κύτταρα σχηματίζουν ιστούς και διάφοροι ιστοί όργανα. Όμως στα φυτά δεν σχηματίζονται συστήματα οργάνων, άρα τα φυτά είναι πιο απλά στην οργάνωσή τους. 5.5 Ποια είναι η κύρια διαφορά στον τρόπο επιβίωσης των κυττάρων των μονοκύτταρων οργανισμών και των κυττάρων των πολυκύτταρων; Tα κύτταρα κάθε ιστού των πολυκύτταρων οργανισμών είναι εξειδικευμένα σε μια συγκεκριμένη λειτουργία, χαρακτηριστική του ιστού στον οποίον ανήκουν. Για παράδειγμα, τα νευρικά κύτταρα μεταφέρουν μηνύματα (π.χ. από τον εγκέφαλο στα μυϊκά κύτταρα για να γίνει κάποια κίνηση). Xάρη στη συνεργασία των κυττάρων του εξυπηρετείται το σύνολο των λειτουργιών του οργανισμού. Aντίθετα, στους μονοκύτταρους οργανισμούς το μοναδικό κύτταρό τους δεν μπορεί να είναι εξειδικευμένο, κατά κανόνα, αλλά πρέπει να μπορεί να επιτελεί όλες τις αναγκαίες λειτουργίες για την επιβίωσή του. Έτσι, ενώ το κύτταρο του μονοκύτταρου οργανισμού μπορεί να επιβιώνει μόνο του, ένα κύτταρο πολυκύτταρου δεν μπορεί να επιβιώσει ανεξάρτητα από τον υπόλοιπο οργανισμό. OIKI OMOPºIA KAI TA INOMH H TøN OP ANI MøN 5.6 Tι είναι η βιόσφαιρα και τι η ποικιλομορφία των οργανισμών; Bιόσφαιρα ονομάζεται το σύνολο των περιοχών της Γης όπου οι συνθήκες επιτρέπουν την ύπαρξη ζωής. 40

Ως ποικιλομορφία των οργανισμών χαρακτηρίζονται οι διαφορές που παρατηρούνται μεταξύ τους σε ότι αφορά την εμφάνιση, τη συμπεριφορά και τον τόπο όπου ζουν. 5.7 Γιατί και πώς κατατάσσονται σε ομάδες οι οργανισμοί; Για να διευκολυνθεί η μελέτη τους, οι οργανισμοί κατατάσσονται σε ομάδες ανάλογα με τις ομοιότητές τους. Για παράδειγμα: α) στα φυτά κατατάσσονται οργανισμοί όπως το θυμάρι και η ελιά. β) στα ζώα κατατάσσονται οργανισμοί όπως ο σκύλος, η γάτα, το χελιδόνι και η τσιπούρα. Όμως οι οργανισμοί μιας ομάδας μπορεί να εμφανίζουν διαφορές. Tότε η ομάδα μπορεί να χωριστεί σε μικρότερες. Για παράδειγμα, ο σκύλος και η γάτα γεννούν μικρά, το χελιδόνι γεννά αυγά και η τσιπούρα εναποθέτει ωάρια. 5.8 Tι ονομάζεται είδος οργανισμών και τι βασίλειο οργανισμών; Eίδος ονομάζεται μια ομάδα οργανισμών που μπορούν να ζευγαρώσουν και να δώσουν απογόνους, οι οποίοι με τη σειρά τους μπορούν επίσης να ζευγαρώσουν και να δώσουν απογόνους* 1. Bασίλεια ονομάζονται οι πέντε μεγάλες ομάδες στις οποίες έχουν κατατάξει οι επιστήμονες τους οργανισμούς με βάση τις κύριες ομοιότητές τους. Tα βασίλεια είναι: των ζώων, των φυτών, των μυκήτων, των πρωτίστων και των μονήρων* 2. Σήμερα είναι γνωστά περίπου 2.000.000 είδη οργανισμών. AΠANTHΣEIΣ ΣTIΣ EPΩTHΣEIΣ TOY ΣXOΛIKOY BIBΛIOY Eρωτήσεις Προβλήματα Δραστηριότητες (Βιβλίο του μαθητή, σελ. 29) 1. Στον κατάλογο που ακολουθεί υπάρχουν όργανα, κύτταρα και οργανισμοί. Nα σημειώσετε δίπλα στο καθένα τι είναι. * 1 Προφανώς ο ορισμός σε αυτή τη μορφή του δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε διάφορα είδη (π.χ. μικροβίων) που δεν ζευγαρώνουν για να αναπαραχθούν. Σε αυτές τις περιπτώσεις η κατάταξη σε είδη γίνεται με άλλα κριτήρια (π.χ. μορφολογικά, πληροφοριών στο DNA των οργανισμών κ.ά.). * 2 Tα βασίλεια των φυτών και των ζώων περιλαμβάνουν πολυκύτταρους οργανισμούς, των πρωτίστων και των βακτηρίων μονοκύτταρους (μικροοργανισμούς), ενώ των μυκήτων και μονοκύτταρους και πολυκύτταρους. H ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΥΚΥΤΤΑΡΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ 41

Φύλλο: όργανο Πρόβατο: οργανισμός Kερασιά: οργανισμός Kαρδιά: όργανο Pίζα: όργανο Eρυθρό αιμοσφαίριο: κύτταρο 2. Oι παρακάτω εικόνες είναι ανακατεμένες. Nα τις τοποθετήσετε στην κατάλληλη σειρά, ώστε να φτάσετε από το κύτταρο στον οργανισμό. Για τον σκοπό αυτό να γράψετε τα αντίστοιχα γράμματα στη σωστή σειρά. α. άνθρωπος β. καρδιά γ. κυκλοφορικό σύστημα......... δ. μυϊκό κύτταρο ε. μυϊκός ιστός...... H σωστή σειρά είναι: δ. μυϊκό κύτταρο, ε. μυϊκός ιστός, β. καρδιά, γ. κυκλοφορικό σύστημα, α. άνθρωπος 3. O αετός και το χελιδόνι έχουν ράμφος, φτέρωμα, πετούν, γεννούν αυγά και γενικά διαθέτουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Aνήκουν στο ίδιο είδος; Nα γράψετε μία παράγραφο στην οποία θα τεκμηριώνετε την απάντησή σας. Kατά κανόνα, δεν αρκούν οι ομοιότητες για να καταταχτούν δύο οργανισμοί στο ίδιο είδος. Πρέπει να μπορούν να ζευγαρώσουν και να δώσουν απογόνους που επίσης να είναι γόνιμοι μεταξύ τους. Aφού λοιπόν το χελιδόνι και ο αετός δεν μπορούν να διασταυρωθούν, δεν ανήκουν στο ίδιο είδος. Όμως, επειδή έχουν αρκετές ομοιότητες, ανήκουν στα πτηνά και τα δύο. 4. Παρακάτω απεικονίζονται κύτταρα φυτικού και ζωικού ιστού. Ποιος ιστός είναι φυτικός και ποιος ζωικός; Nα αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Tα κύτταρα του β ιστού είναι τα φυτικά, διότι φαίνεται να έχουν δύο περιβλήματα: το «γκρι» (το κυτταρικό τοίχωμα) και το «κίτρινο» (την πλασματική μεμβράνη), καθώς και «πράσινα» οργανίδια, δηλ. χλωροπλάστες. 42

5. Aν συμπληρώσετε σωστά την παρακάτω ακροστιχίδα, στη χρωματιστή στήλη θα σχηματιστεί μια ομάδα οργανισμών που μπορούν να ζευγαρώσουν και να δώσουν απογόνους, οι οποίοι μπορούν με τη σειρά τους να δώσουν και αυτοί απογόνους. 1. Aυτό το αιμοσφαίριο μεταφέρει οξυγόνο. 2. Kύτταρα που έχουν παρόμοια λειτουργία και μορφή. 3. H... και η λειτουργία δεν είναι ίδιες σε όλα τα ευκαρυωτικά κύτταρα. 4. Eίναι η καρδιά των ζώων. 5. Συνίσταται από τα όργανα που συνεργάζονται μεταξύ τους. 1 E Ρ Υ Θ Ρ Ο 2 3 4 5 Ι Σ Τ Ο Σ Δ Ο Μ Η Ο Ρ Γ Α Ν Ο Σ Υ Σ Τ Η Μ Α H λέξη που σχηματίζεται είναι EIΔOΣ. ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ * Nα βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 5.9 Tα κύτταρα ενός πολυκύτταρου οργανισμού: α) διαφέρουν όλα μεταξύ τους β) είναι όλα ίδια μεταξύ τους γ) σε άλλους οργανισμούς είναι όλα ίδια και σε άλλους διαφέρουν δ) έχουν ομοιότητες αλλά και διαφορές στη μορφή και στις λειτουργίες EÚˆÙ ÛÂÈ appleôïï appleï ÂappleÈÏÔÁ α) κύτταρα που μοιάζουν στη μορφή και στη λειτουργία β) οργανισμούς που αν ζευγαρώσουν δίνουν γόνιμους απογόνους γ) κύτταρα που, αν και διαφέρουν, συνεργάζονται δ) μονοκύτταρους οργανισμούς που μοιάζουν στη μορφή και στη λειτουργία 5.10 Iστός ονομάζεται ένα σύνολο από: 5.11 Όργανο ονομάζεται ένα σύνολο από: * Οι απαντήσεις στα Θέματα για απάντηση βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου. H ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΥΚΥΤΤΑΡΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ 43

α) κύτταρα που συνεργάζονται β) κύτταρα διαφορετικών ιστών που συνδέονται και συνεργάζονται γ) χρήσιμα κύτταρα για τον οργανισμό δ) κύτταρα που μοιάζουν στη μορφή και στη λειτουργία 5.12 Mερικά όργανα που συνεργάζονται για μια λειτουργία λέγονται: α) σύστημα οργάνων β) ιστός γ) οργανισμός δ) αληθεύουν όλα τα προηγούμενα, ανάλογα με την περίπτωση 5.13 H βασική διαφορά στο σχηματισμό των φυτών ως προς τα ζώα είναι ότι: α) τα φυτά δεν διαθέτουν όργανα β) τα ζώα δεν διαθέτουν όργανα γ) τα φυτά δεν διαθέτουν συστήματα οργάνων δ) τα ζώα δεν διαθέτουν συστήματα οργάνων 5.14 Tα κύτταρα των πολυκύτταρων και των μονοκύτταρων οργανισμών: α) μπορούν να κάνουν οποιαδήποτε αναγκαία για τον οργανισμό λειτουργία β) είναι εξειδικευμένα και δεν κάνουν οποιαδήποτε λειτουργία γ) είναι εξειδικευμένα και κάνουν οποιαδήποτε αναγκαία λειτουργία αντιστοίχως δ) αληθεύει οποιοδήποτε από τα προηγούμενα ανάλογα με τον οργανισμό 5.15 Για να γίνουν οι λειτουργίες ενός πολυκύτταρου οργανισμού: α) αρκεί να λειτουργήσουν τα κύτταρα ενός ιστού β) αρκεί να λειτουργήσει ένα κύτταρο γ) πρέπει διάφορα κύτταρα να συνεργαστούν δ) αληθεύει οποιοδήποτε από τα προηγούμενα ανάλογα με τον οργανισμό 5.16 Bιόσφαιρα ονομάζεται: α) μία συγκεκριμένη περιοχή της Γης όπου ζουν οργανισμοί β) το σύνολο των περιοχών της Γης όπου μπορούν να ζουν οργανισμοί γ) μια σφαιρική μορφή ζωής δ) κάθε περιοχή της Γης όπου ζουν οργανισμοί 5.17 H ποικιλομορφία των οργανισμών οφείλεται στις διαφορές τους: α) στην εμφάνιση β) στη συμπεριφορά γ) στον τόπο όπου ζουν δ) σε όλα τα προηγούμενα 5.18 Πώς γίνεται η ταξινόμηση των οργανισμών σε ομάδες; α) Mε βάση το μέγεθός τους β) Mε βάση τη μορφή τους γ) Mε βάση τον τρόπο που ζουν δ) Γενικά με βάση τις ομοιότητες που εμφανίζουν 5.19 Δύο οργανισμοί ανήκουν στο ίδιο είδος αν: α) όταν ζευγαρώσουν θα δώσουν απογόνους που μπορούν να κάνουν το ίδιο β) μοιάζουν πολύ στη συμπεριφορά γ) ζουν στην ίδια περιοχή δ) ισχύουν όλα τα προηγούμενα 5.20 Oι κύριες ομάδες των οργανισμών είναι: 44

α) πέντε και ονομάζονται είδη β) έξι και ονομάζονται βασίλεια γ) πέντε και ονομάζονται βασίλεια δ) έξι και ονομάζονται είδη 5.21 Ποιο από τα επόμενα δεν είναι όνομα βασιλείου οργανισμών; α) Zώων και Φυτών β) Mυκήτων γ) Mονήρων δ) Πρωτίστων EÚÒÙËÛË Û ÌappleÏ ÚˆÛË ÎÂÓÔ 5.22 Nα συμπληρώσετε με τις κατάλληλες λέξεις τα κενά στις επόμενες προτάσεις: α) Tα επίπεδα οργάνωσης των οργανισμών συνθήκες επιτρέπουν την επιβίωση οργανισμών ξεκινώντας από το πιο απλό είναι: κύτταρο, ονομάζεται...............................................,............ δ) Aν δύο οργανισμοί όταν ζευγαρώνουν δεν...........,......................., δίνουν απογόνους, τότε φυσιολογικά δεν......................., οργανισμός. ανήκουν στο ίδιο........................ β) Tα....................... έχουν ε) Tα βασίλεια των οργανισμών είναι των απλούστερη οργάνωση, διότι δεν διαθέτουν φυτών, των ζώων, των.............................................................., των....................... και γ) Tο σύνολο των περιοχών της Γης όπου οι των........................ EÚÒÙËÛË ÛˆÛÙÔ Ï ıô 5.23 Nα σημειωθούν με το γράμμα (Σ) όσες από τις επόμενες προτάσεις είναι σωστές και με το γράμμα (Λ) όσες είναι λανθασμένες: α) Tα ερυθρά αιμοσφαίρια και τα μυϊκά κύτταρα ανήκουν σε διαφορετικούς ιστούς. β) Ένα όργανο σχηματίζεται από κύτταρα δύο τουλάχιστον ιστών. γ) Aν δύο μονοκύτταροι οργανισμοί μπορούν να δώσουν ίδιους απογόνους, τότε μπορεί να ανήκουν στο ίδιο είδος. δ) Tο νευρικό σύστημα μεταφέρει μηνύματα στο μυϊκό σύστημα. ε) H ποικιλομορφία των οργανισμών οφείλεται και στις διαφορές των τόπων όπου ζουν. EÚˆÙ ÛÂÈ Ó appleù ÍË 5.24 Tο άλογο και το γαϊδούρι μπορούν να ζευγαρώσουν και να δώσουν απογόνους. Όμως οι απόγονοί τους δεν είναι γόνιμοι. Ποια συμπεράσματα προκύπτουν από αυτό; 5.25 Συχνά στα εργαστήρια οι επιστήμονες προσπαθούν να διατηρούν και να πολλαπλασιάζουν κύτταρα πολυκύτταρων οργανισμών. Φαίνεται να έχουν κάποιες δυσκολίες οι προσπάθειές τους αυτές και πώς μπορεί να το επιτυγχάνουν; H ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΥΚΥΤΤΑΡΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ 45

6. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ THΣ ZΩHΣ. ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ 6.1 Πώς φαίνεται η ποικιλομορφία στην περίπτωση φυτών όπως το πλατάνι, το πεύκο και η ελιά; Στη Γη παρατηρούνται εκατομμύρια διαφορετικά είδη οργανισμών που έχουν προέλθει από παλαιότερα (εξέλιξη), στα οποία εμφανίζεται τεράστια ποικιλομορφία. Ένα παράδειγμα ποικιλομορφίας στα φυτά που προαναφέρονται φαίνεται στα φύλλα: α) του πεύκου είναι σκληρά και λεπτά σαν βελόνες, β) της ελιάς είναι σκληρά και στενά, γ) του πλατανιού είναι μεγάλα και τρυφερά. 6.2 Πώς μπορούν να εξηγηθούν αυτές οι διαφορές; Aυτές οι διαφορές μπορούν να εξηγηθούν αν παρατηρήσουμε το περιβάλλον στο οποίο ζουν οι οργανισμοί αυτοί. Για παράδειγμα, οι περιοχές στις οποίες ζει: α) το πεύκο και η ελιά είναι ξηρές με λίγο νερό (και πολύ φως). β) το πλατάνι έχουν μεγάλη υγρασία. 6.3 Πόσο μπορούν να επηρεαστούν τα χαρακτηριστικά των οργανισμών από μεγάλες αλλαγές στις συνθήκες του περιβάλλοντός τους; Φυσικά τα φύλλα του πεύκου δεν πρόκειται να γίνουν σαν του πλατανιού, αν αρχίσουμε να το ποτίζουμε συνέχεια. Aυτό σημαίνει ότι τα χαρακτηριστικά των οργανισμών δεν επηρεάζονται αποκλειστικά και μόνον από τις αλλαγές στις συνθήκες του περιβάλλοντός τους. H ποικιλομορφία των οργανισμών οφείλεται στην αλληλεπίδραση του περιβάλλοντος με τις δυνατότητες που έχει ο κάθε οργανισμός να προσαρμόζεται σε αυτό. 46

6.4 Ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν τους οργανισμούς και αποτελούν τις αιτίες των προσαρμογών* 1 τους; Oι οργανισμοί, στο περιβάλλον όπου ζει ο καθένας τους, επηρεάζονται και είναι προσαρμοσμένοι σε παράγοντες όπως: α) η υγρασία, το φως και η θερμοκρασία* 2, β) άλλοι οργανισμοί του ίδιου ή διαφορετικού είδους* 3 με τους οποίους αλληλεπιδρούν προσπαθώντας να εξασφαλίσουν τροφή, να αποφύγουν τους εχθρούς τους, να αναπαραχθούν κ.ά. Aυτό ισχύει και για τα φυτά τα οποία ανταγωνίζονται μεταξύ τους για το φως, το νερό και τα συστατικά του εδάφους. 6.5 Γιατί οι οργανισμοί προσαρμόζονται; Oι οργανισμοί προσαρμόζονται στους διάφορους παράγοντες του περιβάλλοντος, διότι αλλιώς δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν στις συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή όπου ζουν. Όσο πιο καλά προσαρμοσμένοι είναι οι οργανισμοί στο περιβάλλον τους, τόσο πιο καλά επιβιώνουν και περισσότερους και καλύτερα προσαρμοσμένους απογόνους αφήνουν. Aντίθετα, όσοι δεν είναι καλά προσαρμοσμένοι πεθαίνουν πιο νωρίς και αφήνουν λιγότερους απογόνους. 6.6 Tι είδους προσαρμογές εμφανίζονται στους οργανισμούς; Oι προσαρμογές μπορεί να είναι σωματικά χαρακτηριστικά ή μηχανισμοί. Για παράδειγμα, α) προσαρμογές στις κλιματολογικές συνθήκες, π.χ. κατά τη μεταβολή των εποχών, είναι: i) το σχήμα των φύλλων (σωματικό χαρακτηριστικό). ii) η μετανάστευση πουλιών, όπως π.χ. τα χελιδόνια (είναι μηχανισμός-συμπεριφορά). β) προσαρμογές στην παρουσία άλλων οργανισμών είναι ο ανταγωνισμός μεταξύ οργανισμών (είναι μηχανισμός): i) είτε του ίδιου είδους, π.χ. ανάμεσα σε έναν κόκορα και σε έναν άλλον που πλησιάζει στο κοτέτσι του. ii) είτε διαφορετικών ειδών, όπως μεταξύ των καλλιεργούμενων φυτών και των φυτών που λέγονται «ζιζάνια» και φυτρώνουν ανάμεσα σε καλλιεργούμενα φυτά (π.χ. η παπαρούνα, η οποία παράγει μεγάλο αριθμό σπόρων που βλασταίνουν πιο γρήγορα από των άλλων φυτών και έτσι πολλαπλασιάζεται πιο γρήγορα). * 1 Ως προσαρμογή χαρακτηρίζεται κάθε γνώρισμα (και η διαδικασία με την οποία αναπτύχθηκε) ενός είδους οργανισμού που το βοηθά να ανταποκρίνεται καλύτερα σε κάποια χαρακτηριστικά του περιβάλλοντός του. * 2 Άβιοι, δηλαδή παράγοντες χωρίς ζωή. * 3 Έμβιοι, δηλαδή παράγοντες με ζωή. H ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ 47

AΠANTHΣEIΣ ΣTIΣ EPΩTHΣEIΣ TOY ΣXOΛIKOY BIBΛIOY Ας σκεφτούμε (Βιβλίο του μαθητή, σελ. 31) O λαγός έχει μάτια τοποθετημένα στο πλάι του κεφαλιού, μεγάλα αυτιά και ισχυρά πίσω πόδια. Σε τι εξυπηρετούν οι προσαρμογές αυτές; O λαγός είναι ζώο φυτοφάγο και ο ίδιος αποτελεί πηγή τροφής (θήραμα) για πολλά σαρκοφάγα ζώα (π.χ. αλεπούδες, κουκουβάγιες). Για να μπορεί να προστατευτεί λοιπόν έχει ορισμένα σωματικά χαρακτηριστικά (σωματικές προσαρμογές): α) τα μάτια του που βρίσκονται στο πλάι του κεφαλιού τού δίνουν μεγάλο οπτικό πεδίο (βλέπει μεγάλη έκταση), β) τα μεγάλα αυτιά τού επιτρέπουν να ακούει και πολύ ασθενικούς ήχους. Έτσι η θέση των ματιών και τα μεγάλα αυτιά τού επιτρέπουν να εντοπίζει συνήθως έγκαιρα τον εχθρό του. γ) τα ισχυρά πόδια τού επιτρέπουν να απομακρυνθεί πολύ γρήγορα μόλις αντιληφθεί τον εχθρό του. Eρωτήσεις Προβλήματα Δραστηριότητες (Βιβλίο του μαθητή, σελ. 32) 1. Nα αιτιολογήσετε με ποιον τρόπο η κάθε προσαρμογή βοηθάει στην επιβίωση των οργανισμών που απεικονίζονται στις παρακάτω εικόνες: η προβοσκίδα τον ελέφαντα, τα αγκάθια το γαϊδουράγκαθο και το καβούκι τη χελώνα. Eλέφαντας Γαϊδουράγκαθο 48 H προβοσκίδα τού επιτρέπει να εξασφαλίζει αφενός την τροφή του, που είναι τα φύλλα των δένδρων, ακόμη και όταν βρίσκονται αρκετά ψηλά, και αφετέρου το νερό του χωρίς να σκύβει πολύ. Xρησιμεύει επίσης όταν θέλει να ρίξει νερό στο σώμα του ή να κολυμπήσει, οπότε την χρησιμοποιεί σαν αναπνευστήρα που προεξέχει από το νερό. Tα αγκάθια με το σχήμα που έχουν του επιτρέπουν να μην χάνει πολύ νερό και να αντέχει στην ξηρασία, αλλά και να μην τρώγεται από τα φυτοφάγα ζώα.

Xελώνα Tο καβούκι την προστατεύει από τους εχθρούς της. Eιδικά την χερσαία χελώνα την προστατεύει και από την αφυδάτωση, όταν έχει ξηρασία. 2. Nα γράψετε μία προσαρμογή η οποία, κατά τη γνώμη σας, θα επέτρεπε: α. σε ένα μικρόσωμο θηλαστικό να τρέφεται με τους καρπούς ενός ψηλού δέντρου. β. σε ένα ερπετό που ζει στην έρημο να αποφύγει τους εχθρούς του. γ. στα φύλλα ενός φυτού να μη φαγωθούν από πρόβατα. Mικρόσωμο θηλαστικό Nα έχει δυνατά πόδια εξοπλισμένα με ισχυρά νύχια, ώστε να μπορεί να σκαρφαλώνει στο δέντρο. Eρπετό Φύλλα φυτού Nα έχει χρώμα που να μην διακρίνεται εύκολα ή να μπορεί να ανοίγει τρύπες για να κρυφτεί. Nα έχουν δυσάρεστη γεύση ή αγκάθια. 3. Nα αναφέρετε τρεις φυτικούς και τρεις ζωικούς οργανισμούς και την προσαρμογή που βοηθάει τον καθένα να επιβιώσει στο περιβάλλον όπου ζει. ΦYTA κισσός: τυλίγεται σε διάφορα αντικείμενα, ώστε να αναπτυχθεί προς τα πάνω και να βρίσκει περισσότερο φως. ραδίκι: έχει σχετικά πικρή γεύση, ώστε να το αποφεύγουν τα φυτοφάγα ζώα. συκιά: εκκρίνει ένα είδος χυμού ο οποίος προκαλεί ερεθισμό, ώστε να την αποφεύγουν τα φυτοφάγα ζώα. πεύκο: εκκρίνει το ρετσίνι, ώστε να κλείνει τα τραύματα που μπορεί να υποστεί. τσουκνίδα: εκκρίνει ουσίες που προκαλούν ισχυρό ερεθισμό, ώστε να την αποφεύγουν τα φυτοφάγα ζώα. ZΩA μέδουσες: ορισμένες έχουν στα νήματά τους ουσίες που προκαλούν ερεθισμό, ώστε να αποφεύγουν τους εχθρούς τους. ψάρι γλώσσα: έχει χρώμα που μοιάζει στην άμμο του βυθού, ώστε να κρύβεται εκεί από τους εχθρούς της. καρχαρίας: πρέπει να κινείται συνεχώς, ώστε να βρίσκει αρκετό για το μέγεθός του οξυγόνο για να αναπνέει. H ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ 49

αχινός: έχει αγκάθια, ώστε να προστατεύεται από τους εχθρούς του. σκαντζόχοιρος: έχει αγκάθια και τυλίγεται σαν μπάλα όταν απειλείται από τους εχθρούς του. 4. Tο παρακάτω απόσπασμα ανήκει στο έργο του ποιητή Oδυσσέα Eλύτη «Tο Άξιον Eστί» (εκδ. Ίκαρος): «...αλλά λίγο το νερό για να το χεις Θεό και να κατέχεις τι σημαίνει ο λόγος του και το δέντρο μοναχό του χωρίς κοπάδι για να το κάνεις φίλο σου και να γνωρίζεις τ ακριβό του τ όνομα φτενό στα πόδια σου το χώμα για να μην έχεις πού ν απλώσεις ρίζα και να τραβάς του βάθους ολοένα και πλατύς επάνου ο ουρανός για να διαβάζεις μόνος σου την απεραντοσύνη». Nα υπογραμμίσετε τις φράσεις του ποιητή που αναφέρονται σε προσαρμογές των οργανισμών στο περιβάλλον τους. Nα αναφέρετε σχετικά παραδείγματα προσαρμογών τα οποία αφορούν τις ιδιαίτερες περιβαλλοντικές συνθήκες που επικρατούν στη χώρα μας (ξηρασία, μεγάλη ηλιοφάνεια κτλ.). Tέτοιες φράσεις είναι: α)... και το δέντρο μοναχό του... β)... και να τραβάς του βάθους ολοένα... Oι δύο προτάσεις δείχνουν ότι λόγω της έλλειψης νερού και του βραχώδους εδάφους τα φυτά είναι αραιά (η α πρόταση) και αναγκασμένα να δημιουργούν ρίζες που πηγαίνουν σε μεγάλο βάθος. Φυτά με ρίζες που φθάνουν σε μεγάλο βάθος είναι η ελιά, η συκιά, ο σχοίνος κ.ά. Eπίσης, κατά τους θερμούς μήνες ορισμένα φυτά αντικαθιστούν τα μεγάλα και τρυφερά φύλλα που έχουν το χειμώνα με μικρά και σκληρά για να αντιμετωπίσουν την ξηρασία. Tέτοια φυτά είναι το θυμάρι, το πουρνάρι κ.ά. ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ * Nα βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 6.7 Φυτά που ζουν σε ξηρές περιοχές είναι πιο πιθανό να έχουν: α) σκληρά φύλλα β) μαλακά φύλλα EÚˆÙ ÛÂÈ appleôïï appleï ÂappleÈÏÔÁ γ) πλατιά φύλλα δ) οποιαδήποτε από τις προηγούμενες μορφές φύλλων * Οι απαντήσεις στα Θέματα για απάντηση βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου. 50

6.8 Όταν αλλάζουν σημαντικά οι συνθήκες του περιβάλλοντος, τα χαρακτηριστικά των οργανισμών: α) δεν επηρεάζονται καθόλου β) αλλάζουν επίσης σημαντικά κατά τη διάρκεια της ζωής τους γ) μπορούν να αλλάξουν, αλλά μέχρι εκεί όπου τους επιτρέπουν οι δυνατότητές τους δ) ισχύουν όλα τα προηγούμενα ανάλογα με το είδος των οργανισμών 6.9 Oι οργανισμοί έχουν προσαρμογές που οφείλονται: α) στις κλιματικές συνθήκες β) στους οργανισμούς άλλων ειδών γ) στους οργανισμούς του ίδιου είδους δ) σε όλα τα προηγούμενα 6.10 Όσο πιο προσαρμοσμένοι στο περιβάλλον τους είναι οι οργανισμοί, τόσο πιο: α) εύκολα επιβιώνουν β) πολλούς απογόνους δημιουργούν γ) προσαρμοσμένοι στο περιβάλλον είναι οι απόγονοί τους δ) ισχύουν όλα τα προηγούμενα 6.11 H προσαρμογή των οργανισμών στο περιβάλλον τους μπορεί να φαίνεται: α) σε χαρακτηριστικά της μορφολογίας τους β) στο πώς μπορούν να αλλάξουν τα χαρακτηριστικά τους, όταν αλλάζουν οι συνθήκες του περιβάλλοντός τους γ) σε χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς τους δ) σε όλα τα προηγούμενα 6.12 O ανταγωνισμός μεταξύ των οργανισμών εμφανίζεται: α) εάν αυτοί είναι του ίδιου είδους β) εάν αυτοί είναι διαφορετικών ειδών γ) όταν πρόκειται να πολλαπλασιαστούν δ) ισχύουν όλα τα προηγούμενα 6.13 Tα φυτά ανταγωνίζονται μεταξύ τους για: α) το νερό β) τα συστατικά του εδάφους γ) το φως δ) ισχύουν όλα τα προηγούμενα 6.14 Oι οργανισμοί: α) προσαρμόζονται στο περιβάλλον τους β) προκαλούν προσαρμογές στο περιβάλλον τους γ) έχουν όρια στις δυνατότητές τους δ) ισχύουν όλα τα προηγούμενα EÚÒÙËÛË Û ÌappleÏ ÚˆÛË ÎÂÓÔ 6.15 Nα συμπληρώσετε με τις κατάλληλες λέξεις τα κενά στις επόμενες προτάσεις: α) H ποικιλομορφία των οργανισμών προκύπτει από την....................... όπως των χελιδονιών, λόγω των εποχι- β) H....................... πτηνών, ανάμεσα στους οργανισμούς και το περιβάλλον τους. ράδειγμα κών κλιματολογικών μεταβολών είναι πα- προσαρμογής. H ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ 51

γ) H καλή....................... των οργανισμών στο περιβάλλον τους αυξάνει τις πιθανότητες επιβίωσης και δημιουργίας απογόνων. δ) Tα....................... ανταγωνίζονται μεταξύ τους για το φως, το νερό και τα συστατικά του εδάφους. ε) O....................... μεταξύ των οργανισμών μπορεί να αφορά σε άτομα του ίδιου είδους αλλά και διαφορετικού. 6.16 Nα σημειωθούν με το γράμμα (Σ) όσες από τις επόμενες προτάσεις είναι σωστές και με το γράμμα (Λ) όσες είναι λανθασμένες. α) Όσο αυξάνεται η αφθονία του νερού που παίρνει ένα πεύκο τόσο θα μεγαλώνει το μέγεθος των φύλλων του. β) Oι προσαρμογές που εμφανίζονται σε ένα είδος οργανισμών είναι κατάλληλες για συγκεκριμένα περιβάλλοντα. γ) O ανταγωνισμός και η μετανάστευση είναι EÚÒÙËÛË ÛˆÛÙÔ Ï ıô χαρακτηριστικές προσαρμογές που παρατηρούνται μόνο στα ζώα. δ) Oι οργανισμοί που δεν μπορούν να προσαρμοστούν στο περιβάλλον τους έχουν την τάση να εξαφανιστούν. ε) Όλες οι προσαρμογές των οργανισμών σχετίζονται με τις κλιματολογικές συνθήκες. EÚˆÙ ÛÂÈ Ó appleù ÍË 6.17 Σε μια περιοχή όπου ζουν λαγοί παρατηρείται ότι ορισμένοι από αυτούς καταφέρνουν να ζουν περισσότερο και να αφήνουν περισσότερους απογόνους. Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτό και τι προβλέπετε για το μέλλον τους, αν μείνουν σταθερές οι συνθήκες; 6.18 Σε μια περιοχή παρατηρείται να υπάρχουν ανακατεμένα ελιές και πλατάνια. Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτό; AΠANTHΣEIΣ ΣTIΣ EPΩTHΣEIΣ ΓΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ TOY ΣXOΛIKOY BIBΛIOY Eρωτήσεις Προβλήματα Δραστηριότητες (Βιβλίο του μαθητή, σελ. 33-34) 1. Για κάθε έναν από τους όρους που ακολουθούν να γράψετε μία πρόταση που να 52