α) Ελληνικές β) Ξενόγλωσσες... 35

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΝΕΣΤΟΡΑ ΚΟΥΡΑΚΗ... 13 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 29 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 33 α) Ελληνικές... 33 β) Ξενόγλωσσες... 35 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 37 ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΕΜΠΕΙΡΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Ι. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ... 57 α) Ο όρος «σεξουαλική βία» στην εγκληματολογική βιβλιογραφία... 57 β) Το ελληνικό δίκαιο... 59 β.1) Το άρ. 336 ΠΚ περί βιασμού... 59 β.1.1) Το έννομο αγαθό: Από την προστασία των ηθών, στην αναγνώριση της γενετήσιας ελευθερίας και του σεξουαλικού αυτοκαθορισμού... 59 β.1.2) Τα μέσα τέλεσης: Ένα σύνθετο έγκλημα... 60 β.1.3) Το περιεχόμενο των όρων «βία» και «κίνδυνος»... 62 β.1.4) Το περιεχόμενο των όρων «συνουσία» και «ασελγής πράξη»... 64 β.2) Η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας και η πρόκληση σκανδάλου με ακόλαστες πράξεις... 67 γ) Το αγγλικό δίκαιο... 69 δ) Το αμερικανικό ομοσπονδιακό δίκαιο... 72 ε) Συμπέρασμα: Διαμόρφωση ενός εγκληματολογικού ορισμού του φαινομένου... 73

18 Κωνσταντίνος Ι. Πανάγος ΙΙ. ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΥΣΧΕΡΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ: Η ΦΥΛΑΚΗ ΩΣ ΙΔΙΟΜΟΡΦΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ... 76 α) Η αδυναμία των επίσημων εγκληματολογικών στατιστικών να φωτίσουν τις διαστάσεις του φαινομένου... 76 β) Η πρόσβαση των ερευνητών στις φυλακές... 80 β.1) Το άβατο της φυλακής... 80 β.2) Το δικαίωμα συμμετοχής των κρατουμένων σε επιστημονικές έρευνες... 84 β.3) H ερευνητική δραστηριότητα των εργαζομένων σε καταστήματα κράτησης... 87 γ) Η σημασία των εθνογραφικών ερευνών για την κατανόηση της σωφρονιστικής πραγματικότητας... 89 δ) Οι έρευνες της αφανούς εγκληματικότητας: Πρακτικά και μεθοδολογικά ζητήματα... 92 δ.1) Η πολυσημία του όρου «σεξουαλική βία»... 92 δ.2) Δειγματοληπτικά ζητήματα... 93 δ.3) Καλές ερευνητικές πρακτικές... 96 ΙΙΙ. ΟΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΙΣ ΗΠΑ... 98 α) Η σεξουαλική βία στις κλασικές κοινωνιολογικές μελέτες των φυλακών... 98 β) Η ερευνητική δραστηριότητα από τα τέλη της δεκαετίας του 60 έως την εισαγωγή της Prison Rape Elimination Act... 100 γ) Τα εμπειρικά δεδομένα ύστερα από τη ψήφιση της Prison Rape Elimination Act... 106 γ.1) Η ερευνητική δραστηριότητα του Bureau of Justice Statistics... 106 γ.1.1) Έρευνες με δείγματα κρατουμένων... 106 γ.1.2) Έρευνες με δείγματα αποφυλακισμένων... 108 γ.2) Έρευνες με τη συμμετοχή σωφρονιστικών υπαλλήλων...110 γ.3) Έρευνες σε συγκεκριμένες πολιτείες...112 γ.3.1) Η περίπτωση του New Jersey...112 γ.3.2) Η περίπτωση της Καλιφόρνια...113 δ) Οι διαπιστώσεις του Παρατηρητηρίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα...115 ε) Η εθνογραφική έρευνα των Fleisher & Krienert...116

Σεξουαλική βία μεταξύ κρατουμένων 19 ΙV. ΟΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ...118 α) Τα διαθέσιμα στοιχεία...118 β) Η εμπειρία του οργανισμού Howard League for Penal Reform... 122 γ) Τα πορίσματα εθνογραφικών ερευνών... 124 V. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ... 127 α) Συγκεντρωτική παράθεση των γενικών αναφορών στη βιβλιογραφία... 127 β) Ποσοτικά δεδομένα... 133 VΙ. ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ... 135 ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ & ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Ι. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ... 141 α) Η αποστέρηση ετεροφυλικών σχέσεων ως δεινό του εγκλεισμού... 141 α.1) Ο διαχωρισμός των κρατουμένων με βάση το φύλο... 141 α.2) Τα δεινά της φυλάκισης... 143 α.3) H θεωρία της σεξουαλικής ικανοποίησης... 145 α.4) Ο εγκλεισμός ως σωματική ποινή... 148 β) Η σημασία της υποκουλτούρας των φυλακών για τη νοηματοδότηση και την αντιμετώπιση της σεξουαλικής βίας... 151 β.1) Η έννοια και η λειτουργία της υποκουλτούρας... 151 β.2) Η διαχρονικότητα της υποκουλτούρας των κρατουμένων... 155 β.3) Ο νομικός πλουραλισμός στη φυλακή: Η υποκουλτούρα των κρατουμένων ως παράγοντας ανενέργειας του δικαίου... 160 β.4) Ο άτυπος κώδικας συμπεριφοράς των εγκλείστων: Τα πορίσματα των κλασικών ερευνών... 164 β.5) Η αφομοίωση των άτυπων κανόνων από τους κρατούμενους Η «φυλακοποίηση» και η ειδικότερη εκδοχή της «σεξουαλικοποίησης»... 166 β.6) Η τήρηση του άτυπου κώδικα στην πράξη: Η άγνοια της πολυφωνικότητας... 173 γ) Οι γενεσιουργοί παράγοντες της υποκουλτούρας... 175

20 Κωνσταντίνος Ι. Πανάγος γ.1) Το μοντέλο της ενδογένειας ως μια εφαρμογή του δομολειτουργισμού... 175 γ.1.1) Ο άτυπος κώδικας ως απόρροια των δεινών της φυλάκισης... 175 γ.1.2) Η εφαρμογή του μοντέλου στην ερμηνεία της σεξουαλικής βίας... 176 γ.2) Το μοντέλο της εισαγωγής... 180 γ.2.1) Τι είναι αυτό που «εισάγεται» στη φυλακή;... 180 γ.2.2) Ιστορικά παραδείγματα και ερευνητικές διαπιστώσεις... 183 γ.2.3) Η εφαρμογή του μοντέλου στο φαινόμενο της σεξουαλικής βίας... 187 γ.2.3.1) Θεωρητικές υποθέσεις και εμπειρικά δεδομένα... 187 γ.2.3.2) Οι «εισαγόμενες» αντιλήψεις περί των πληροφοριοδοτών της διοίκησης μέσα από τη διδασκαλία του Bourdieu... 190 γ.3) Το συνθετικό μοντέλο... 194 γ.3.1) Η κλασική εκδοχή... 194 γ.3.2) Η υποκουλτούρα υπό το φως της θεωρίας της συμβολικής αλληλεπίδρασης και η διαμόρφωση μιας «ενισχυμένης» παραλλαγής του συνθετικού μοντέλου... 197 δ) H κουλτούρα των εγκλείστων στο σύγχρονο γίγνεσθαι... 201 δ.1) Τα πορίσματα των αμερικανικών και βρετανικών ερευνών... 201 δ.1.1) Τα γενικά χαρακτηριστικά... 201 δ.1.2) Η διατήρηση των σεξουαλικών ρόλων και η ελαστικότητα των κανόνων περί «ρουφιανιάς»... 205 δ.2) Ο άτυπος κώδικας συμπεριφοράς των κρατουμένων στο ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα μέσα από την εμπειρική διερεύνηση του Αλοσκόφη... 207 δ.2.1) Μεθοδολογικές επιλογές... 207 δ.2.2) Οι γενικοί κανόνες... 209 δ.2.2.1) Η προσαρμογή στο φυλακτικό περιβάλλον... 209 δ.2.2.2) Οι σχέσεις με το σωφρονιστικό προσωπικό...211 δ.2.2.3) Οι σχέσεις με τους συγκρατούμενους... 212 δ.2.2.4) Οι συναλλαγές: Το άτυπο οικονομικό σύστημα της φυλακής... 215

Σεξουαλική βία μεταξύ κρατουμένων 21 δ.2.3) Η απαξία της σεξουαλικής βίας μεταξύ κρατουμένων και η ελαστικότητα των κανόνων περί «ρουφιανιάς»... 216 δ.2.4) Θεωρητικές γενικεύσεις... 217 ε) Η οπτική του James Gilligan... 219 ε.1) Η σεξουαλική βία ως εργαλείο κατάτμησης και ελέγχου του σωφρονιστικού πληθυσμού... 219 ε.2) Το σύστημα των προνομίων και ο βιασμός ως άτυπη ποινή... 221 II. ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ & Η ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ... 225 α) Η οπτική της φεμινιστικής εγκληματολογίας και των σπουδών φύλου... 225 α.1) Σεξουαλική βία μεταξύ κρατουμένων και φεμινιστική σκέψη... 225 α.2) Ο βιασμός και η επισφράγιση της «ηγεμονικής αρρενωπότητας»... 228 α.3) Προτεινόμενα αντεγκληματικά μέτρα... 233 β) Η σεξουαλική βία μεταξύ κρατουμένων και η προσέγγιση της ετικέτας... 236 γ) Το φαινόμενο υπό το πρίσμα των «νέων εγκληματολογιών της καθημερινής ζωής» και της θεωρίας της αποτροπής... 239 γ.1) Η θεωρία των δραστηριοτήτων ρουτίνας: Οι μη εποπτευόμενοι χώροι και οι απρόθυμοι συγκρατούμενοι & υπάλληλοι ως όροι «εγκληματογένεσης»... 239 γ.2) Η θεωρία της ορθολογικής επιλογής... 242 γ.2.1) Οι ορθολογικές σταθμίσεις των δραστών... 242 γ.2.2) Οι ορθολογικές επιλογές των θυμάτων... 244 γ.3) Η θεωρία της αποτροπής και το «διασπαστικό» ντρόπιασμα: Το δίκαιο και οι άτυπες κανόνες ως αποθαρρυντικοί παράγοντες για την τέλεση σεξουαλικών εγκλημάτων... 245 γ.4) Προτεινόμενα αντεγκληματικά μέτρα... 250 γ.4.1) Η διαρκής παρακολούθηση των εγκλείστων μέσω καμερών: Μια σύγχρονη εκδοχή του πανοπτικού σχήματος... 250 γ.4.2) Οι πρακτικές της περιστασιακής πρόληψης και η αναλογιστική δικαιοσύνη... 252 δ) Το φαινόμενο υπό το πρίσμα της θεωρίας της εξουδετέρωσης... 257

22 Κωνσταντίνος Ι. Πανάγος ΙΙΙ. ΕΙΔΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ... 260 α) Η σεξουαλική βία μεταξύ κρατουμένων ως έγκλημα μίσους... 260 β) Τα υψηλά επίπεδα του φαινομένου στις αμερικανικές φυλακές σε σύγκριση με την Αγγλία... 262 β.1) Η θεωρία της βιαιότερης κοινωνίας... 262 β.2) H ευρεία πολιτισμική νομιμοποίηση της βίας... 265 β.3) Οι ιδιομορφίες της άτυπης κουλτούρας των αμερικανικών φυλακών... 267 γ) Η (σεξουαλική) κακοποίηση δραστών γενετήσιων αδικημάτων... 269 γ.1) Ο μηχανισμός της αποδιοπομποίησης και η κακοποίηση ως μέσο «κοινωνικής προσφοράς»... 269 γ.2) Η επιδίωξη της ταυτοπάθειας... 273 δ) Η κινηματογραφική αναπαράσταση του φαινομένου... 275 ε) Το σύνδρομο των ψευδών καταγγελιών... 279 ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ & ΠΡΟΤΥΠΑ ΑΝΤΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Ι. ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΙΣ ΗΠΑ... 283 α) Farmer v. Brennan: Μια κομβικής σημασίας απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου... 283 α.1) Τα πραγματικά περιστατικά... 283 α.2) Το σκεπτικό, το νομολογιακό υπόβαθρο και η συμβολή της απόφασης... 286 α.3) Κριτική επισκόπηση... 289 β) Η ομοσπονδιακή νομοθεσία... 291 β.1) Το φεμινιστικό κίνημα ως μακρινός πρόδρομος της ειδικής νομοθέτησης Η διαμόρφωση ενός νέου κοινωνικού κινήματος... 291 β.2) Η διαμόρφωση ενός ηθικού πανικού... 295 β.3) Η «μηδενική ανοχή» ως γενικό σύνθημα και η καταγραφή του φαινομένου... 297 β.4) Η πειθαρχική διαδικασία... 299 β.5) Οι διαπιστώσεις και οι προτάσεις της Εθνικής Επιτροπής για την Εξάλειψη του Βιασμού στις Φυλακές... 301 β.6) Κριτική αποτίμηση... 304

Σεξουαλική βία μεταξύ κρατουμένων 23 β.6.1) Γενική σκιαγράφηση της αντεγκληματικής πολιτικής... 304 β.6.2) Η βελτίωση των συνθηκών κράτησης μέσω της νομοθετικής οδού: Η PREA ως απαρχή μιας σωφρονιστικής μεταρρύθμισης... 309 β.6.3) Η υποχρέωση δημοσιοποίησης των εμπειρικών δεδομένων και η κοινωνική ορατότητα των συνθηκών κράτησης: Προς ένα νέο ποινικό μετασχηματισμό;... 313 β.6.4) Η μεταφορά της αναλογιστικής δικαιοσύνης στο φυλακτικό περιβάλλον... 314 β.6.5) Ο υπερπληθυσμός των φυλακών και ο άτυπος κώδικας συμπεριφοράς των κρατουμένων ως τροχοπέδη στην εφαρμογή του νόμου... 317 β.6.6) Οι προβλέψεις της Prison Litigation Reform Act ως τροχοπέδη στην έννομη προστασία των θυμάτων... 319 β.6.7) Η μερική και διαστρεβλωμένη εφαρμογή του νόμου: Η PREA ως παράδειγμα συμβολικού δικαίου... 321 ΙI. Ο ΤΥΠΙΚΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ... 326 α) Οι ταξινομητικές πρακτικές και η πειθαρχική διαδικασία... 326 β) Η εμπειρία του οργανισμού Howard League for Penal Reform : H έλλειψη πολιτικής βούλησης για την αναγνώριση του φαινομένου... 331 ΙΙΙ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ... 333 α) Το «υποβαθμισμένο» νομοθετικό ενδιαφέρον για τη σεξουαλική βία στις φυλακές... 333 β) Η σεξουαλική βία ως πειθαρχικό παράπτωμα... 342 β.1) Η δικαιολογητική βάση της πειθαρχικής εξουσίας στη φυλακή... 342 β.2) Η διαχρονική εξέλιξη του νομικού πλαισίου... 344 β.3) Η σύνθεση του πειθαρχικού συμβουλίου... 347 β.4) Οι θεμελιώδεις αρχές της πειθαρχικής διαδικασίας... 349 β.4.1) Η αρχή της νομιμότητας και η ειδικότερη έκφανση της βεβαιότητας... 349 β.4.2) Η εξαίρεση από τη γενική αρχή «άγνοια δικαίου δεν συγχωρείται» και το δικαίωμα στη νομική εκπροσώπηση... 351

24 Κωνσταντίνος Ι. Πανάγος β.4.3) Η ανεξαρτησία και η αυτοτέλεια της πειθαρχικής διαδικασίας... 353 β.5) Τα παραπτώματα και οι ποινές... 355 β.6) Τα στάδια της πειθαρχικής διαδικασίας... 357 IV. ΕΙΔΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ... 360 α) Το αμυντικό δικαίωμα των κρατουμένων (ταυτοχρόνως: το δικαίωμα να φέρουν αυτοσχέδια όπλα)... 360 α.1) Η επισκόπηση της αμερικανικής νομολογίας... 360 α.2) Η θεμελίωση του δικαιώματος σε εμπειρικές παρατηρήσεις: «Η επικράτηση του νόμου της ζούγκλας»... 364 β) Η διαρκής παρακολούθηση των κρατουμένων ως εγκληματοπροληπτική πρακτική... 368 β.1) Η σύγκρουση της ιδιωτικότητας και της ασφάλειας στο σωφρονιστικό περιβάλλον... 368 β.2) Η αυστραλιανή εμπειρία ως πρότυπο για τον απεγκλωβισμό από το (ψευδο)δίλημμα «ασφάλεια ή ελευθερία»... 374 γ) Η ανάλυση DNA ως αποδεικτικό μέσο των σεξουαλικών αδικημάτων: Η εφαρμογή του άρ. 200 Α ΚΠΔ στο περιβάλλον της φυλακής... 376 ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΝΕΑΡΩΝ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΕΜΠΕΙΡΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΓΕΝΙΚΕΥΣΕΙΣ Ι. ΣΤΟΧΟΘΕΣΙΑ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΥ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ... 383 α) Κύριος ερευνητικός στόχος... 383 β) Κριτήρια επιλογής των ειδικών καταστημάτων κράτησης νέων ως πεδίο εστίασης... 384 γ) Ειδικά ερευνητικά ερωτήματα... 386 δ) Θεωρητικό υπόβαθρο... 388 δ.1) Η επιλογή του συναρθρωτικού παραδείγματος... 388 δ.2) Το υποβοηθούμενο ερωτηματόλογιο ως εργαλείο για την ταυτόχρονη παραγωγή ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων... 393 δ.3) Η υιοθέτηση των παραδοχών του νομικού ρεαλισμού... 395

Σεξουαλική βία μεταξύ κρατουμένων 25 ΙΙ. ΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ... 397 α) Συνοπτική παρουσίαση... 397 β) Ο επίσημος κοινωνικός έλεγχος του φαινομένου... 399 β.1) Έμμεση παρατήρηση μέσω προσφυγής σε τεκμήρια: Πρακτικά και δεοντολογικά ζητήματα... 399 β.2) Μη δομημένες συνεντεύξεις με μέλη του προσωπικού Άμεση παρατήρηση των χώρων κράτησης και της καθημερινότητας της φυλακής... 400 γ) Η διερεύνηση των άτυπων επιταγών συμπεριφοράς των κρατουμένων... 400 γ.1) Συνεντεύξεις με ανοιχτές και μικτές ερωτήσεις... 400 γ.2) Η πιλοτική εφαρμογή... 408 γ.3) Δειγματοληπτικά θέματα... 409 γ.4) Ειδικά δεοντολογικά ζητήματα... 413 γ.5) Οι θεματικές των συνεντεύξεων... 423 γ.5.1) Ατομικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων και η ιδρυματική καθημερινότητα... 423 γ.5.2) Στάσεις και αντιλήψεις για την ποινική δικαιοσύνη και τη γενετήσια κακοποίηση... 424 γ.5.3) Οι γενικές πτυχές του άτυπου κώδικα συμπεριφοράς... 426 γ.5.4) Τα χαρακτηριστικά της βίας μεταξύ κρατουμένων: Εμπειρίες και αντιλήψεις... 427 γ.5.5) Ο κοινωνικός έλεγχος των περιστατικών σεξουαλικής βίας Συγκριτική θεώρηση με τα περιστατικά σωματικής κακοποίησης... 429 γ.5.6) Ζητήματα θυματοποίησης Ποινικό παρελθόν... 432 ΙΙΙ. Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ... 435 ΙV. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ... 443 α) Γενικά στοιχεία... 443 α.1) Η σύνθεση του σωφρονιστικού πληθυσμού... 443 α.2) Η ταξινομητική διαδικασία... 446 α.2.1) Η εθνικότητα και οι διαπροσωπικές σχέσεις ως βασικά ταξινομητικά κριτήρια... 446

26 Κωνσταντίνος Ι. Πανάγος α.2.2) Η απομόνωση των δραστών σεξουαλικών εγκλημάτων... 450 α.2.3) Η υπολογιστική διάσταση της ταξινομητικής πρακτικής... 451 α.3) Η καθημερινότητα του καταστήματος... 453 α.3.1) Το επίσημο χρονοδιάγραμμα... 453 α.3.2) Οι δυνατότητες εργασίας, εκπαίδευσης και καλλιτεχνικής ενασχόλησης: Η ομαλοποίηση των συνθηκών κράτησης... 455 α.3.3) Η δυνατότητα ψυχολογικής υποστήριξης και συμβουλευ - τικής: Η εμπέδωση του μοντέλου των ευκαιριών... 459 α.3.4) Η επικοινωνία των κρατουμένων με το εξωτερικό περιβάλλον... 460 α.3.5) Η επιτήρηση των κρατουμένων κατά τη διάρκεια της νύχτας: Το κελί ως ιδιωτικός χώρος και προστατευτικό πλαίσιο... 460 β) Το κοινωνικό κλίμα της φυλακής... 464 β.1) Η ανεπίσημη διάρθρωση του σωφρονιστικού πληθυσμού... 464 β.1.1) Η κοινή καταγωγή και η «συγκατοίκηση» ως κριτήρια διαμόρφωσης άτυπων ομάδων με στόχο την άμβλυνση δεινών του εγκλεισμού... 464 β.1.2) Ισχυροί και αδύναμοι κρατούμενοι... 466 β.2) Οι οικονομικές ανάγκες των κρατουμένων και η άτυπη οικονομία της φυλακής... 469 β.3) Η ισχυρή ρυθμιστική αξία του άτυπου κώδικα: Η φυλακή ως μια νομικά πλουραλιστική κοινωνία... 472 β.4) Η εκμάθηση των κανόνων από τους κρατούμενους: Η «φυλακοποίηση»... 476 β.5) Οι σχέσεις ανάμεσα στους εγκλείστους μέσα από τους άτυπους κανόνες... 479 β.5.1) «Ο καινούργιος δεν έχει τα ίδια δικαιώματα με τους παλιούς»: Ο καθορισμός των προϋποθέσεων άσκησης ενός δικαιώματος από τους συγκρατούμενους... 479 β.5.2) «Η φυλακή θέλει σεβασμό και απόσταση»... 481 β.5.3) «Κοίτα τη φυλακή σου και να είσαι προσεχτικός»... 482 β.5.4) «Να τηρείς το λόγο σου και να είσαι συνεπής στα χρέη σου»... 484

Σεξουαλική βία μεταξύ κρατουμένων 27 β.6) «Βλέπεις, ακούς, αλλά δεν μιλάς»: Η στάση των κρατουμένων απέναντι στους φορείς του τυπικού κοινωνικού ελέγχου... 484 β.6.1) Η νοηματοδότηση της «ρουφιανιάς»... 484 β.6.2) Η προέλευση του άτυπου κανόνα... 489 β.6.2.1) Η ανάγκη αυτοπροσδιορισμού: Η απόρριψη της εξουσίας του φύλακα ως δομικό παράγωγο του εγκλεισμού... 489 β.6.2.2) Η πρωτογενής κοινωνικοποίηση και οι προγενέστερες εμπειρίες των εγκλείστων: Η συνδρομή ενός habitus... 490 β.6.2.3) Η απαξίωση της ποινικής δικαιοσύνης... 493 β.6.2.3.1) Η δυσπιστία απέναντι στους δικαστικούς λειτουργούς... 493 β.6.2.3.2) Η δυσπιστία απέναντι στους αστυνομικούς... 498 γ) Οι «φασαρίες» ως μέσο απόκτησης σεβασμού και δομικό παράγωγο του εγκλεισμού... 500 δ) Τα χαρακτηριστικά και ο κοινωνικός έλεγχος της σεξουαλικής βίας... 519 δ.1) Η σποραδικότητα των σεξουαλικών επιθέσεων και η έμμεση θυματοποίηση... 519 δ.2) Η περιορισμένη θεατότητα των επιθέσεων στο φυλακτικό περιβάλλον... 522 δ.3) Οι «πρωταγωνιστές» και οι συνθήκες τέλεσης των επιθέσεων: Προς επίρρωση των «εγκληματολογιών της καθημερινής ζωής» και της κοινωνιολογίας των αρρενωποτήτων... 523 δ.4) Ο ανεπίσημος κοινωνικός έλεγχος της σεξουαλικής βίας... 526 δ.4.1) Η σεξουαλική επίθεση ως παραβίαση του σεβασμού Το «διασπαστικό» ντρόπιασμα ως ισχυρός αποτρεπτικός μηχανισμός... 526 δ.4.2) Η ισχυρή προτίμηση στην ιδιωτική διευθέτηση των υποθέσεων... 529 δ.4.3) Η υποβολή και η υποστήριξη μιας καταγγελίας ως «ρουφιανιά»... 532 δ.4.4) H ελαστικότητα του άτυπου κανόνα περί «ρουφιανιάς»... 535 δ.4.5) Η άγνοια της πολυφωνικότητας και η ιδιωτική εκδίκηση ως ορθολογική επιλογή... 536

28 Κωνσταντίνος Ι. Πανάγος δ.5) Η αντιμετώπιση των περιστατικών από το πειθαρχικό συμβούλιο... 538 δ.5.1) Οι υποθέσεις που έχουν απασχολήσει το συμβούλιο... 538 δ.5.2) Η ενεργοποίηση του συμβουλίου και οι δυσχέρειες στην αναζήτηση της αλήθειας... 542 δ.5.3) Η αντιμετώπιση του δράστη... 545 ε) Περιπτωσιολογία... 546 ε.1) Αληθείς και ανέλεγκτες καταγγελίες... 546 ε.2) Ψευδείς καταγγελίες... 556 στ) Αναζητώντας καλές πρακτικές: Η «δυναμική ασφάλεια» και το κοινωνικό κλίμα της φυλακής υπό το πρίσμα της θεωρίας της συμβολικής αλληλεπίδρασης... 558 V. ΤΑ ΠΟΣΟΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ... 562 VΙ. ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΓΕΝΙΚΕΥΣΕΙΣ... 571 VIΙ. ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ... 575 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΤΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ... 579 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ... 593 α) Ελληνική... 587 β) Ξένη... 620