Διαφωτισμός και Επανάσταση
Γαλλική Επανάσταση και οι επιπτώσεις της 5o μάθημα 31.10.2018
Ως ξεκίνημα της Επανάστασης: η κατάληψη της Βαστίλης στις 14 Ιουλίου 1789.
Το ουσιαστικό ξεκίνημα της Επανάστασης: μερικές εβδομάδες νωρίτερα, με τη σύγκληση των Γενικών Τάξεων. Αφορμή: η απόφαση του βασιλιά (προτάσεις των Calonne, Loménie de Brienne) να επιβάλει έναν γενικό φόρο, τον φόρο χαρτοσήμου (+άμεσο φόρο στην ετήσια παραγωγή της γης) αντίδραση των αριστοκρατών
1139 εκλεγμένοι αντιπρόσωποι (291 για τον κλήρο, 270 για την αριστοκρατία, 578 για την Τρίτη Τάξη) Το ζήτημα του τρόπου ψηφοφορίας Κατά τάξη ή κατ άτομο;
Βασιλική διαταγή για κατά τάξη ψηφοφορία άρνηση της Τρίτης Τάξης αυτοανακήρυξή της σε «Εθνική Συνέλευση» [17.6.1789] 20.6.1789: Όρκος του Σφαιριστηρίου μεταβολή της απόφασης του βασιλιά (αποδοχή της πρότασης για ψηφοφορία κατ άτομο)
Σύγκληση των αντιπροσώπων 9.7. 1789 Μετατροπή της Εθνοσυνέλευσης σε «Συντακτική Συνέλευση»
Απόλυση του υπουργού οικονομικών Νεκέρ 11 Ιουλίου 1789 (ιδιαίτερα δημοφιλής στην αστική τάξη) πρώτες συγκρούσεις μεταξύ βασιλικών στρατευμάτων και του απλού λαού. Φήμες για στρατιωτική επέμβαση με σκοπό την διάλυση της Συνέλευσης στις Βερσαλλίες κατάληψη της Βαστίλης (14.07.1789).
Περιστατικά λαϊκής εξέγερσης Α. Βαστίλη Β. Κλίμα του μεγάλου τρόπου / Επαρχία : αγρότες πυρπόληση αρχοντικών, καταστροφή μοναστηριών, κατοικιών επισκόπων, δολοφονία ευγενών [Ιούλιος, Αύγουστος] Γ. γυναίκες > Βερσαλλίες ζητούν ακρόαση > ο βασιλιάς οδηγείται στο Παρίσι.
Συντακτική συνέλευση και το έργο της Κατάργηση των προνομίων των τάξεων - προκήρυξη της ισότητας των υποχρεώσεων για όλους (04.08.1789) Κατάργηση της εκκλησιαστικής δεκάτης, αγγαρειών, κυνηγετικών προνομίων, δουλοπαροικίας, φοροαπαλλαγών κτλ. Νομική εξύψωση όλων των Γάλλων πολιτών
Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη (26.08.1789) 17 άρθρα = ενσάρκωση των ιδανικών του Διαφωτισμού.
Έμφαση στα δικαιώματα της ελευθερίας, της ασφάλειας και της ιδιοκτησίας, καθώς και στο δικαίωμα αντίδρασης σε οποιαδήποτε μορφή καταπίεσης δίκαια κατανεμημένη φορολογία εθνική κυριαρχία
Έμφαση και σε σύγχρονες κρατικοθεωρητικές ιδέες όπως ανεξιθρησκία, ελευθερία γνώμης, αυτονομία του λαού και διαχωρισμός των εξουσιών
Εντός της συντακτικής συνέλευσης: τρία ρεύματα Α. δεξιά πτέρυγα [ευγενείς: καμία μεταβολή] Β. κέντρο [ισχυρή μοναρχία όμως με 2 βουλές ευγενών και μεγαλοαστών] Γ. αριστερή πτέρυγα [«πατριώτες»] Λέσχες των Ιακωβίνων (Ροβερπιέρος) και των Κορντελιέ (Δαντών, Μαρά, Ερμπέρ κ.ά.)
Μέσα σε ατμόσφαιρα αντιπαραθέσεων και των έντονων ιδεολογικών διαφορών, ψήφιση του Συντάγματος (1791) Καθιέρωση της συνταγματικής μοναρχίας.
Διάκριση εξουσιών Εθνική κυριαρχία εκλογές Ποιοι όμως ψηφίζουν;
Πολιτικά δικαιώματα: μόνο στους ενεργούς πολίτες (κάτοχοι περιουσίας και δυνατότητα πληρωμής φόρων). «Έτσι η αντιπροσώπευση στο νομοθετικό σώμα, αφού εξαρτάται από το φόρο που πληρώνει καθένας, θα πέσει στα χέρια των πλουσίων και η τύχη των φτωχών που πάντα υποτάσσονται και πάντα καταπιέζονται δε θα βελτιωθεί ποτέ με ειρηνικά μέσα. Αυτό είναι αναμφισβήτητα μια χτυπητή απόδειξη της επιρροής του χρήματος πάνω στους νόμους. Άλλωστε, οι νόμοι τότε αποκτούν κύρος, όταν οι λαοί με τη θέλησή τους υποτάσσονται σε αυτούς και αφού ο λαός έσπασε τα δεσμά που του επέβαλλαν οι ευγενείς, θα σπάσει το ίδιο και τα δεσμά του πλούτου» (Μαρά, από την εφημερίδα «Ο φίλος του λαού», 18.11.1789)
Άλλα μέτρα: 1. κατάσχεση της εγγείου περιουσίας της εκκλησίας, μετατροπή τους σε εθνικά κτήματα 2. Αναδιοργάνωση της εκκλησίας (μείωση του αριθμού των επισκοπών + ενοριών, εκλογή από τον λαό των επισκόπων και των εφημερίων) Με νόμο: μεταβολή των κληρικών σε κρατικούς υπαλλήλους [όρκος = πίστη στην Πολιτεία] Επιβολή φιλελεύθερης οικονομίας > κατάργηση των συντεχνιών
Νόμος του Le Chapelier (14.06.1791) Απαγόρευση των εργατικών ενώσεων και των συνδικάτων ως το 1864
Αντίθετος με τις μεταρρυθμίσεις = ο Λουδοβίκος ΙΣΤ. Εμιγκρέδες προσπάθεια για αντεπανάσταση όμορες χώρες κατά της επανάστασης Ιούνιος 1891: προσπάθεια να διαφύγει το βασιλικό ζεύγος σύλληψη και επιστροφή στο Παρίσι. Διάσπαση των Ιακωβίνων οι αποχωρούντες: δημιουργία της λέσχης των Φεγιάν (Feuillants / φιλομοναρχική) Συμμαχία Ιακωβίνων και Κορντελιέ Διάλυση της συντακτικής συνέλευσης λόγω περάτωσης του έργου της.
Περίοδος της Νομοθετικής Συνέλευσης Η ΣΣ δίνει τη θέση της στην ΝΣ (01.10.1791) Στη Συνέλευση: τρεις ομάδες, ανάλογες προς τις πολιτικές και γενικότερα τις ιδεολογικές απόψεις των αντιπροσώπων: η δεξιά (μέλη της λέσχης των Φεγιάν), η αριστερά (Γιρονδίνοι, Ιακωβίνοι) και το κέντρο
Γιρονδίνοι: έκφραση της εύπορης φιλελεύθερης αστικής τάξης. Jacques Pierre Brissot (1754-1793) Marie-Jean-Antoine-Nicolas Caritat, Marquis de Condorcet, 1743-1794 Κατά την περίοδο της ΝΣ: επιδείνωση της κατάστασης
1. Θρησκευτικές διαιρέσεις λόγω του «Πολιτικού Συντάγματος του Κλήρου» - αντίθετο σε αυτό μεγάλου μέρους των εκκλησιαστικών. 2. Υπαγωγή της εκκλησίας στο κράτος θέσπιση του πολιτικού γάμου (1791) ο γάμος ως απλή αστική συμφωνία τα μητρώα περνούν στην κοινότητα 3. Μαζική μετανάστευση των ευγενών υπέρ της εξωτερικής επέμβασης κατά της Επανάστασης 4. Αυστρία + Πρωσία: προετοιμασία πόλεμο για την επαναφορά της απόλυτης μοναρχίας στην Γαλλία.
Ο πόλεμος κηρύχθηκε τελικά από την Γαλλία τον Απρίλιο του 1792. Έκπτωση του βασιλιά (10.08.1792) κατάληψη των ανακτόρων του Κεραμεικού από τους ξεβράκωτους - κατηγορία για συνωμοσία με τους ξένους Βασιλιάς + η οικογένειά του στη φυλακή.
Ανάθεση της εκτελεστικής εξουσίας σε επαναστατικό συμβούλιο με επικεφαλής τον Δαντόν Νομοθετική συνέλευση: Κατάργηση τελευταίων προνομίων των ευγενών (εξαγορά φεουδαλικών δικαιωμάτων) Ψήφιση καθολικής ψηφοφορίας Δήμευση περιουσίας μεταναστών Καταδίωξη των ανώμοτων ιερέων Κατάργηση μοναχικών ταγμάτων Χωρισμός εκκλησίας από το κράτος
2-3.9.1792: σφαγή 1.400 ευγενών 20.9.1792: ήττα των Πρώσων στο Valmy
Συμβατική Συνέλευση Η Συμβατική Συνέλευση (ανάδειξή της με καθολική ψηφοφορία): κατάργηση της μοναρχίας στις 21 Σεπτεμβρίου 1792. Δίκη του βασιλιά > προδοσία προς τους επαναστάτες > θάνατος (21.01.1793) Στις 24 Ιουνίου 1793: η Συμβατική Συνέλευση ψήφισε το σύνταγμα της Πρώτης Γαλλικής Δημοκρατίας.
Αντιεπαναστατική συσπείρωση των Ευρωπαίων ηγεμόνων ρήξη στο εσωτερικό μέτωπο της Γαλλίας / εκδήλωση φιλοβασιλικών εξεγέρσεων. 1793: ριζοσπαστικοποίηση της επανάστασης αντικατάσταση της δημοκρατίας με δικτατορία
Σχηματισμός της Επιτροπής Δημόσιας Σωτηρίας (Απρίλιος 1793), με επικεφαλής αρχικά τον Δαντόν και εν συνεχεία (Ιούλιος 1793-Ιούλιος 1794) τον Ροβεσπιέρο.
Σύσταση επαναστατικού δικαστηρίου στο Παρίσι: αποκεφαλισμός χιλιάδων πολιτών «εχθρών της επανάστασης» Συνολικός αριθμός των θυμάτων της τρομοκρατίας: 35-40.000
27.07.1794: εκτέλεση του Ροβεσπιέρου τέλος της τρομοκρατίας Τα ηνία της εξουσίας: οι μετριοπαθείς Επιστροφή εμιγκρέδων Λευκή τρομοκρατία: καταδίωξη και θανάτωση εκείνων που ενεπλάκησαν στην τρομοκρατία
Το διευθυντήριο και η εσωτερική σταθερότητα (1795-1799) Η Συμβατική Συνέλευση (ελεγχόμενη από τους μετριοπαθείς) ψήφιση νέου συντάγματος.
Δικαίωμα ψήφου: μόνον όσοι πληρώνουν φόρο εισοδήματος Νομοθετική εξουσία: κατανεμήθηκε σε 2 σώματα : Βουλή (500 μέλη) + Γερουσία (250 μέλη) Εκτελεστική: το Διευθυντήριο, με 5 μέλη Τέλη Οκτωβρίου 1795: τερματισμός της θητείας της Συμβατικής Συνέλευσης.
Παρίσι 1795: κατάπνιξη της εξέγερσης των βασιλοφρόνων από τον Ναπολέοντα > ορίστηκε διοικητής στρατού. 1796-97: νίκη του Ναπολέοντα κατά του αυτοκράτορα της γερμανικής αυτοκρατορίας (δηλαδή των Αυστριακών) 1798-99: εκστρατεία στην Αίγυπτο.
Μετά από πολλές νίκες και εκστρατείες στην Αίγυπτο και στη Μέση Ανατολή: επιστροφή το 1799 στην Γαλλία. Με πραξικόπημα (09.11.1799): ανατροπή του Διευθυντηρίου, διάλυση των νομοθετικών σωμάτων και ανάληψη εξουσίας από τριμελή Υπατεία με Πρώτο Ύπατο τον Ναπολέοντα.
Υποστήριξη της αστικής τάξης Προσπάθεια εξυγίανσης των οικονομικών - ίδρυση της Τράπεζας της Γαλλίας δημιουργία σταθερού νομίσματος. 1804: στέφθηκε αυτοκράτορας των Γάλλων Α Γαλλική Αυτοκρατορία
Ναπολεόντειοι πόλεμοι (1805-1815) Ήττα στο Βατερλώ (Ιούνιος 1815) > εξορία και θάνατος στο Νησί της Αγίας Ελένης (1821)
1815: το συνέδριο της Βιέννης αποκατάσταση της παλαιάς τάξης πραγμάτων.
Σύμφωνα με τον ιστορικό Ε. J. Hobsbawm, το σημαντικότερο κληροδότημα της Γαλλικής Επανάστασης στις μάζες: 1. η απόκτηση πολιτικής συνείδησης, 2. η ενθάρρυνση της μόνιμης πολιτικής δραστηριότητας και 3. η πεποίθηση για τον βασικό ρόλο που θα έπαιζαν, αργά ή γρήγορα, στις πολιτικές διεργασίες.