Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1936)

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ, σελ. 1 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1936)

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ, σελ. 2 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ Β.1. ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1844 Ο ρόλος των πολιτικών κομμάτων 1 μετά την Επανάσταση της 3 ης Σεπτεμβρίου 1843 Σαφέστερη έκφραση πολιτικών-ιδεολογικών αντιλήψεων κομμάτων Ενεργότερος ο ρόλος των κομμάτων Σαφέστερες οι διαφορές τους (συζητήσεις για Σύνταγμα-όλα υπέρ-ακόμα και το ρωσικό) Στόχος : ο περιορισμός των βασιλικών εξουσιών Η Εθνοσυνέλευση του 1843-44-Το Σύνταγμα του 1844 Οι ηγέτες των κομμάτων διηύθυναν τις εργασίες Απέφυγαν τις ακραίες θέσεις >> κοινές αποφάσεις Θεμελιώδη δικαιώματα που κατοχυρώθηκαν συνταγματικά Βασιλικές εξουσίες Ισότητα απέναντι στο νόμο (=ισονομία) Απαγόρευση δουλείας Απαραβίαστο οικογενειακού ασύλου Ελευθερία γνώμης και τύπου Προστασία ιδιοκτησίας Δωρεάν εκπαίδευση Δεν κατοχυρώθηκε το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι>>εμπόδιο στη συγκρότηση κομμάτων Συμμετοχή στη νομοθετική εξουσία Αρχηγία κράτους στρατού Προσυπογραφή αρμόδιου υπουργού Δικαίωμα καθολικής ψηφοφορίας για άνδρες Εκλογική διαδικασία : ψήφος σε όσους υποψηφίους θέλει ο εκλογέας-ακόμα και διαφορετικών συνδυασμών «άλλες διατάξεις» Νομοθετική εξουσία : Βουλή Γερουσία (ισόβια-διορίζεται από βασιλιά) Δεν έγινε ρύθμιση για λειτουργία κομμάτων-οι Κοινοβουλευτικές επιτροπές με κλήρωση Η σημασία της καθιέρωσης της καθολικής ψηφοφορίας και των νέων θεσμών Ευρύ πεδίο συμμετοχής πολιτών κομμάτων στο δημόσιο βίο Διευκολύνθηκε η διεκδίκηση συμφερόντων (μέσω των κομμάτων) Κόμματα-κοινοβουλευτισμός : προϊόν μικρής ηγετικής ομάδας αρχικά δεν ανταποκρινόταν στις ανάγκες ελλ. κοινωνίας (μίμηση δυτικών προτύπων) κοινοβουλευτισμός ρίζωσε-προσαρμόστηκε στην ελληνική πραγματικότητα-τα κόμματα αναγκαία 1 Τα πρώτα χρόνια μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους παγιώνονται οι πολιτικοί σχηματισμοί που έμειναν ευρύτερα γνωστοί ως αγγλικό, γαλλικό και ρωσικό κόμμα ή αλλιώς Ναπαίοι (από το όνομα κάποιου που λεγόταν Nάπας και υπήρξε ένθερμος και γνωστός υποστηρικτής του Kαποδίστρια). Οι τρεις αυτοί κομματικοί σχηματισμοί ιδρύθηκαν στη διάρκεια της Επανάστασης και επιβίωσαν έως τα χρόνια του Κριμαϊκού πολέμου (1856). Δεν ήταν κόμματα αρχών, αλλά μάλλον πολιτικές ομάδες που συσπειρώνονταν γύρω από το πρόσωπο ενός αρχηγού ή μιας μικρής ηγετικής ομάδας. Ταυτόχρονα, καθένα από τα κόμματα αυτά υποστηριζόταν από μια εκ των τριών Μεγάλων Δυνάμεων (Aγγλία, Γαλλία και Ρωσία αντίστοιχα), γεγονός που ευθύνεται για τα ονόματα με τα οποία έμειναν τελικά γνωστά. Το γαλλικό κόμμα συσπειρωνόταν γύρω από τη χαρισματική προσωπικότητα του Ι. Κωλέττη. Στους Ναπαίους, ηγετικές φυσιογνωμίες υπήρξαν ο Θ. Κολοκοτρώνης και ο A. Μεταξάς. Σε αντίθεση με τα λεγόμενα συνταγματικά κόμματα, το γαλλικό και το αγγλικό, που ήταν στην αντιπολίτευση κατά την πρώτη οθωνική δεκαετία (1833-43) με βασική τους διεκδίκηση την παραχώρηση συντάγματος, οι Ναπαίοι έριξαν το βάρος τους στην "προάσπιση της Ορθοδοξίας", γεγονός που τους προσέδωσε μεγαλύτερο λαϊκό έρεισμα. Πίστευαν ότι το πολίτευμα θα έπρεπε να έχει τη μορφή μιας ισχυρής συγκεντρωτικής μοναρχίας, χωρίς Σύνταγμα, κατά τα πρότυπα του ρωσικού τσαρικού καθεστώτος. Το αγγλικό κόμμα τέλος στερούνταν τοπικών ερεισμάτων στις επαρχίες και η δύναμή του εντοπίζεται σε ένα στενό κύκλο εγγράμματων και εξοικειωμένων σε ζητήματα διοίκησης προσωπικοτήτων, που έθεταν το αίτημα του θεσμικού εκσυγχρονισμού της δημόσιας ζωής και συγκεντρώνονταν γύρω από τον Αλ. Mαυροκορδάτο.

δεν χαρακτηρίζονται με σημερινούς όρους Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ, σελ. 3

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ, σελ. 4 Β.2. Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΩΝ ΞΕΝΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΜΟΝΑΡΧΙΑΣ 2 Η εξέλιξη των κομμάτων μετά το 1844 (γενικά) Δεν αναπτύχθηκαν, παρά το Σύνταγμα Στασιμότητα >>> παρακμή (και τελικά, διάλυση) Ρωσικό κόμμα Ικανοποίηση όλων των αιτημάτων του Λύση εκκλησιαστικών ζητημάτων (Αυτοκέφαλη Ελληνική Εκκλησία) Δεν είχε θέσεις για επίκαιρα ζητήματα Γαλλικό κόμμα Αρχηγός (και πρωθυπουργός) : Ιωάννης Κωλέττης Υπονόμευσε κοινοβουλευτισμό Βία και νοθεία-τρομοκρατία στις εκλογές 3 Κατείχε 5 από τα 7 υπουργεία Δεν πάταγε στη Βουλή (αδύνατος ο κοινοβουλευτικός έλεγχος) Κοινοβουλευτική Δικτατορία Μετά το θάνατό του(1847) >>> διαμάχη για διαδοχή >> διάλυση 4 Οι παρεμβάσεις του Όθωνα 5 Ενίσχυση κυβερνητικών υποψηφίων στις εκλογές Σύγκρουση κομμάτων αντιπολίτευσης με αυλή >>> αποδυνάμωση Ο Κριμαϊκός Πόλεμος (1853-56) Ναυτικός αποκλεισμός από Αγγλία-Γαλλία 6 (+υπόθεση Πατσίφικο 7 ) >> αγγλικό και γαλλικό κόμμα χάνουν τους οπαδούς τους-πρόσκαιρα κέρδη για ρωσικό Ήττα Ρωσίας >> αποδυνάμωση-διάλυση και του ρωσικού 2 Η περίοδος 1844-1863, από την ψήφιση του Συντάγματος του 1844 ως την έξωση του Όθωνα, είναι η περίοδος της Συνταγματικής Μοναρχίας. Η περίοδος 1833-1843 αντίθετα, ονομάζεται περίοδος της Απόλυτης Μοναρχίας του Όθωνα. 3 Οι παρατυπίες στην εκλογική διαδικασία, η άσκηση βίας και η νόθευση των αποτελεσμάτων χαρακτηρίζουν λιγότερο ή περισσότερο έντονα κάθε φορά τις εκλογές κατά το 19ο αιώνα. Από τις πλέον χαρακτηριστικές είναι οι εκλογές του 1844. Η ιδιαιτερότητα των εκλογών αυτών πέρα από το ότι ήταν οι πρώτες έγκειται στο γεγονός ότι η "γαλλορωσική" αντιπολίτευση, υπό την ηγεσία του Ι. Kωλέττη και του Α. Μεταξά, επέδειξε μεγαλύτερη έφεση στη νόθευση των εκλογικών αποτελεσμάτων από την υπηρεσιακή κυβέρνηση του Aλ. Μαυροκορδάτου. 4 Η επιδείνωση της υγείας του I. Κωλέττη στο τέλος του 1846 επανέφερε την ένταση στην πολιτική ζωή της χώρας. Στο γαλλικό κόμμα ξέσπασε πόλεμος για τη διαδοχή του ετοιμαθάνατου αρχηγού, ενώ πολλοί βουλευτές προσχώρησαν στην αντιπολίτευση, που την εποχή αυτή συγκροτούνταν από τους Ναπαίους και τον Aλ. Μαυροκορδάτο. 5 Είναι χαρακτηριστικό ότι από το 1847 και ως τις απαρχές του Κριμαϊκού πολέμου (1854) ο Όθωνας υπονόμευσε με συστηματικό τρόπο το ενδεχόμενο σχηματισμού κυβέρνησης από τον Aλ. Mαυροκορδάτο, την πλέον συγκροτημένη πολιτική προσωπικότητα την εποχή εκείνη. Ταυτόχρονα, ευνόησε την ανάδειξη πολιτικών που δε θα στέκονταν εμπόδιο στις βασιλικές παρεμβάσεις στο κυβερνητικό έργο. Έτσι, ύστερα από μία τριετία διακριτικής παρουσίας του στην πολιτική ζωή του τόπου (1844-47), ο Όθωνας ανέλαβε και πάλι πρωταγωνιστικούς ρόλους. 6 Tο Mάιο του 1854 γαλλικά πολεμικά πλοία αποβίβασαν στον Πειραιά 3.000 στρατιώτες, οι οποίοι και τον κατέλαβαν. Σύντομα η δύναμη αυτή ενισχύθηκε με την προσθήκη ενός αγγλικού συντάγματος πεζικού. Tο καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς η Κατοχή επεκτάθηκε και στην περιοχή της Αθήνας (έως την πεδιάδα των Πατησιών και τις παρυφές της Πεντέλης), που την εποχή εκείνη μαστιζόταν από επιδημία χολέρας. Το Φεβρουάριο του 1857 αποχώρησαν τα αγγλογαλλικά στρατεύματα τερματίζοντας έτσι την περίοδο της Κατοχής. Η προκλητική όμως συμπεριφορά των ξένων στρατευμάτων είχε σημαντικές συνέπειες στην πολιτική ζωή της Ελλάδας. 7 Η Υπόθεση Πατσίφικο ήταν μια διπλωματική και πολιτική κρίση μεταξύ Ελλάδας και Βρετανίας με αφορμή την επίθεση το 1849 του αθηναϊκού όχλου κατά της περιουσίας του βρετανικής υπηκοότητας Εβραίου Δον Πατσίφικο. Η κυβέρνηση είχε απαγορεύσει τη χρονιά εκείνη για πρώτη φορά ένα γνωστό πασχαλινό έθιμο, το «κάψιμο του Εβραίου» ή του «Ιούδα». Με αφορμή την απαγόρευση αυτήν όχλος επιτέθηκε στον Εβραίο Δον Πατσίφικο, και λεηλάτησε το σπίτι του. Ο Πατσίφικο ζήτησε υπέρογκο ποσό ως αποζημίωση από το ελληνικό κράτος αλλά δεν ικανοποιήθηκε και στράφηκε στη βρετανική κυβέρνηση. Η υπέρμετρη αντίδραση της Βρετανίας, που κορυφώθηκε με τον ναυτικό αποκλεισμό της χώρας από το Βρετανικό Ναυτικό το 1850 και την κατάσχεση ελληνικών πλοίων στο Αιγαίο, ώστε να αναγκαστεί η Ελλάδα να καταβάλει αποζημίωση, αποτελεί πρωτοφανή στην ιστορία των διεθνών σχέσεων αναίτια επίδειξη ισχύος και αμφισβήτηση της κυριαρχίας κυρίαρχου κράτους. Η κρίση έληξε ύστερα από παρέμβαση των άλλων δύο προστάτιδων δυνάμεων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, της Γαλλίας και της Ρωσίας και αφού η Ελλάδα δέχτηκε ισχυρό οικονομικό πλήγμα. Ο βρετανικός ναυτικός αποκλεισμός έμεινε στην ιστορία ως Παρκερικά, από το όνομα του Βρετανού ναυάρχου.

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ, σελ. 5 Β.3. Η «ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ» «Παλαιά» γενιά 8 «Νέα» γενιά 9 Διαφορές «παλαιάς» και «νέας» γενιάς ηγέτες ξενικών κομμάτων Έζησαν την Επανάσταση Διαμόρφωσαν προεπαναστατικά τη νοοτροπία, τα ιδανικά, τις απόψεις τους Η Επανάσταση είναι ιστορία (δεν την έζησαν) Ζουν τις ραγδαίες πολιτικές και οικονομικοκοινωνικές μεταβολές Νέα αντίληψη για τη ζωή Αύξηση αστικού πληθυσμού >> πιο κοντά στα κέντρα λήψης αποφάσεων δυνατότητα ενημέρωσης Μείωση αναλφαβητισμού-διάδοση παιδείας >> αύξηση κοινωνικών εντάσεων και απαιτήσεων >> επικρίσεις δυσλειτουργιών κράτους-καθυστέρησης - επιθυμία συμμετοχής στα κοινά Αποστασιοποίηση από παλαιότερες κομματικές αντιπαραθέσεις Ασκεί κριτική στην παλαιά γενιά Θεωρεί αδύνατη την ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού λόγω των βασιλικών παρεμβάσεων Οι αντιπολιτευτικοί όμιλοι και τα εκσυγχρονιστικά αιτήματά τους Τέλη δεκαετίας 1850 :δυσαρέσκεια >> συγκρότηση αντιπολιτευτικών ομίλων 1. ελεύθερες εκλογές 2. φορολογική μεταρρύθμιση (ελάφρυνση αγροτών) αιτήματα 3. κρατικές επενδύσεις σε έργα υποδομής 4. ίδρυση αγροτικών τραπεζών 5. απλούστερη διοίκηση κύριος φορέας :Αλέξανδρος Κουμουνδούρος 10 Η επανάσταση του 1862 και η έξωση του Όθωνα 11 Φεβρουάριος 1862 : επανάσταση με αίτημα απομάκρυνση Όθωνα Συμμετείχαν :αξιωματικοί, άνεργοι πτυχιούχοι, ανώτερη τάξη 12 Οκτωβρίου 1862 :ο Όθων εγκαταλείπει τη χώρα (έξωση) 8 Η παλαιά γενιά πολιτικών, όπως ο Ι. Κωλέττης και ο Αλ. Μαυροκορδάτος είχαν διαμορφώσει την νοοτροπία τους και την πολιτική τους πρακτική μέσα από τα γεγονότα της Επανάστασης και της Οθωνικής περιόδου. Δεν ενδιαφέρονταν παρά για την κομματική και προσωπική τους επικράτηση, υιοθετώντας πελατειακές πολιτικές πρακτικές και συγκρουόμενοι ή συνεργαζόμενοι με το βασιλιά. Οι γερασμένες αυτές πρακτικές χρειάζονταν ανανέωση, καθώς ο κόσμος προχωρούσε μπροστά και η Ελλάδα δεν μπορούσε να ακολουθήσει. 9 Μετά το Σύνταγμα του 1844, η λειτουργία του Κοινοβουλευτισμού μόνο ομαλή δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί. Ο Όθωνας εκμεταλλεύτηκε τις διατάξεις του συντάγματος που όριζαν ότι η εκτελεστική Εξουσία ασκείται από το βασιλιά, μέσω υπουργών τους οποίους διορίζει και παύει κατά βούληση χωρίς την προηγούμενη έγκριση της βουλής. Αποτέλεσμα της πολιτικής αυτής υπήρξαν οι λεγόμενες αυλικές κυβερνήσεις. Οι βασιλικές παρεμβάσεις στο σχηματισμό κυβέρνησης, αποτέλεσαν σημείο ρήξης στις σχέσεις του παλατιού με τα κόμματα, ιδιαίτερα από τα μέσα της δεκαετίας του 1850, οπότε και αναδεικνύεται μια νέα γενιά πολιτικών με διαφορετική πολιτική παιδεία και συμπεριφορά. Η ρήξη αυτή κορυφώθηκε με την Επανάσταση του Οκτωβρίου του 1862, η οποία οδήγησε στην έξωση του Όθωνα και στην ενθρόνιση του Γεωργίου Α'. Η αλλαγή αυτή συνοδεύθηκε από νέα πολιτειακή μεταβολή καθώς και από καινούριο σύνταγμα. 10 O Αλ. Κουμουνδούρος είναι ο βασικός πρωταγωνιστής στην πολιτική ζωή της χώρας έως τις αρχές της δεκαετίας του 1880 και μαζί με το Χ. Τρικούπη θεωρούνται από τους πρώτους πολιτικούς στο ελληνικό κράτος που ενστερνίζονταν ουσιαστικά τις αρχές του κοινοβουλευτισμού. 11 Η επανάσταση εκδηλώθηκε στην Πελοπόννησο, Στερεά και, τελικά, τη νύχτα της 10ης προς 11η Οκτωβρίου και στην Αθήνα, όπου επικράτησε με χαρακτηριστική ευκολία. Το πρωί της 11ης Oκτωβρίου οι επαναστάτες διακήρυξαν την κατάργηση της βασιλείας του Όθωνα και τη συγκρότηση προσωρινής κυβέρνησης με επικεφαλής τους Δ. Βούλγαρη, Κ. Κανάρη και Μπ. Ρούφο. Την επομένη το βασιλικό ζεύγος επιβιβάστηκε στο βρετανικό ατμόπλοιο Σκύλλα και εγκατέλειψε οριστικά τη χώρα

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ, σελ. 6 Β.4. Η ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ 1862-4 Οι εκλογές του Νοεμβρίου 1862 Συντακτική Εθνοσυνέλευση (νέο Σύνταγμα) Πλειοψηφία αντιπροσώπων από τοπικά ψηφοδέλτια (χρεοκοπία ξενικών κομμάτων) πολιτικές παρατάξεις πεδινοί Δ. Βούλγαρης ορεινοί διάφορες ομάδες (Δ.Γρίβας, Κ.Κανάρης) Εθνικόν Κομιτάτον Επ. Δεληγιώργης Εκλεκτικοί ετερόκλητη παράταξη πολιτικών, λογίων και αξιωματικών Η Εθνοσυνέλευση του 1862-64 12 Χαρακτηριστικά δημιουργία σώματος «πραιτωριανών» για επικράτηση οπαδοί : παράνομα διορισθέντες, άνεργοι πτυχιούχοι, μικροκαλλιεργητές Αντίσταση στην πολιτική των πεδινών οπαδοί : μικροκαλλιεργητές, κτηνοτρόφοι, έμποροι, πλοιοκτήτες ανάπτυξη κοινοβουλευτισμού εκσυγχρονισμό οικονομική ανάπτυξη μεταρρυθμίσεις πολιτιστική εξάπλωση στην Οθ. Αυτοκρατορία μετριοπαθείς θέσεις μεσολαβεί και υποστηρίζει σταθερές κυβερνήσεις Πολίτευμα Δικαιώματα που κατοχυρώθηκαν Το Σύνταγμα του 1864 Βασιλευομένη Δημοκρατία Αρχή λαϊκής κυριαρχίας Άμεση, μυστική, καθολική ψηφοφορία με σφαιρίδια Ανεξαρτησία δικαιοσύνης Ελευθερία συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι (κόμματα απαραίτητα για αποφυγή συνομωσιών-βιαιοτήτων) Το πρόβλημα της πολιτικής αστάθειας η λύση Χ. Τρικούπης (1875- Τις πταίει;) Η συνέπεια Η αρχή της δεδηλωμένης 13 συνταγματική ασάφεια : δεν ορίστηκε συνταγματικά ότι ο βασιλιάς όφειλε να δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτή του κόμματος που έχει την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής Γεώργιος Α : διόριζε κυβερνήσεις της αρεσκείας του (>>αστάθεια) συγκρότηση δυο ισχυρών κομμάτων εξουσίας (αγγλικό πρότυπο) εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε πολιτικό που έχει την δεδηλωμένη εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής =ΑΡΧΗ ΔΕΔΗΛΩΜΕΝΗΣ μεταβολή του πολιτικού τοπίου = επικράτηση δικομματισμού 12 Στη διάρκεια των εργασιών της Εθνοσυνελεύσεως ο πολιτικός κόσμος ήταν διχασμένος σε δύο αντίπαλους πόλους: τους ορεινούς και του πεδινούς, όπως αποκλήθηκαν (κατά το γαλλικό υπόδειγμα) οι προσκείμενοι στον Κ. Κανάρη και το Δ. Βούλγαρη αντίστοιχα. Οι πολιτικές αντιπαραθέσεις οδήγησαν συχνά σε κυβερνητική κρίση. Τον Ιούνιο του 1863 το κέντρο της Αθήνας μετατράπηκε για αρκετές μέρες σε πραγματικό πεδίο πολέμου, καθώς διεξάγονταν ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα σε οπαδούς των δύο πλευρών. Στις συγκρούσεις αυτές συμμετείχαν με τη μία ή την άλλη πλευρά στρατιωτικές μονάδες αλλά και ομάδες ληστών. Τα Ιουνιανά, όπως έμειναν γνωστά, έληξαν με την υπογραφή ανακωχής και τη συγκρότηση νέας Προσωρινής Κυβέρνησης που ειρωνικά της δόθηκε η προσωνυμία Προσωρινή Kυβέρνηση του Oροπεδίου, εξαιτίας της σύνθεσής της από ορεινούς και πεδινούς. Η κυβέρνηση αυτή άσκησε την εκτελεστική εξουσία έως την άφιξη του Γεωργίου στην Ελλάδα (Οκτώβριος 1863). 13 Στις 29 Ιουνίου 1874, λίγες μόνο μέρες μετά το πέρας των εκλογών, δημοσιεύθηκε στην αθηναϊκή εφημερίδα Καιροί ανυπόγραφο άρθρο που έφερε τον τίτλο "Τίς πταίει;". Ο συγγραφέας του υποστήριζε ότι η πολιτική αστάθεια που χαρακτήριζε το δημόσιο βίο οφειλόταν στο προνόμιο του στέμματος αναφορικά με το διορισμό και την παύση των κυβερνήσεων. Tο προνόμιο αυτό απέρρεε μεν από το Σύνταγμα του 1864, είχε ωστόσο ως αποτέλεσμα το σχηματισμό αδύναμων κυβερνήσεων μειοψηφίας που στηριζόταν αποκλειστικά και μόνο στη βασιλική εύνοια. Τόνιζε μάλιστα ότι αν δεν "επέλθη θεραπεία", η χώρα θα οδηγούνταν σε επανάσταση. Για να μη συμβεί, πρότεινε τον περιορισμό των βασιλικών προνομίων με την εισαγωγή της αρχής της δεδηλωμένης που, όπως υποστήριζε, θα οδηγούσε στην ομαλοποίηση της πολιτικής ζωής μέσω της διαμόρφωσης ενός δικομματικού κατά βάση κοινοβουλευτικού συστήματος. Τα φύλλα της εφημερίδας κατασχέθηκαν και ασκήθηκε δίωξη στον εκδότη της. Τότε φανερώθηκε και ο συντάκτης του άρθρου, επωμιζόμενος έτσι τις ευθύνες του. Δεν ήταν άλλος από το Χαρίλαο Τρικούπη που οδηγήθηκε στον ανακριτή και προφυλακίσθηκε, απαλλάχθηκε ωστόσο λίγες μέρες αργότερα. Ύστερα από ένα χρόνο μάλιστα ο θιασώτης αυτός του κοινοβουλευτισμού δέχθηκε να διοριστεί πρωθυπουργός -αν και τότε δεν ήταν καν βουλευτής- και να διενεργήσει τις εκλογές του 1875. Τις εκλογές τις έχασε, επικράτησε όμως η πολιτική του. Κατά την εναρκτήρια συνεδρίαση της νέας βουλής ο Γεώργιος δεσμεύθηκε για την τήρηση της αρχής της δεδηλωμένης. Λίγες μέρες αργότερα, η εντολή σχηματισμού κυβέρνησης δόθηκε σε έναν άλλο θιασώτη του κοινοβουλευτισμού, στον Αλ. Κουμουνδούρο, ο οποίος αναδείχθηκε νικητής των εκλογών και διέθετε εκφρασμένη/δεδηλωμένη κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ, σελ. 7 Γ.1. Η ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΥ Η μεταβατική περίοδος ως την επικράτηση του δικομματισμού Εκλογές 1875 και 1879 : κανένα κόμμα δεν κερδίζει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία Εκλογές 1884 : τα δύο μεγάλα κόμματα (Τρικούπης Δηλιγιάννης) έχουν το 92,2% των εδρών στο κοινοβούλιο Το εκσυγχρονιστικό πρόγραμμα του Τρικούπη Βασικές θέσεις Συγκρότηση κράτους δικαίου Ανάπτυξη οικονομίας, ιδίως γεωργίας Εξορθολογισμός της δημόσιας διοίκησης με καθορισμό προσόντων δημοσίων υπαλλήλων Βελτίωση άμυνας και υποδομών (συγκοινωνίες) Μέσα για την υλοποίησή του Οργανωτικές μεταβολές βελτίωση οικονομικών κράτους με αύξηση φόρων και σύναψη δανείων Παροχή κινήτρων στην ιδιωτική πρωτοβουλία για επενδύσεις Η κατάληξη της προσπάθειας του Τρικούπη για εκσυγχρονισμό Παρά την εξάντληση των φορολογουμένων και εξαιτίας του υπερδανεισμού 1893 : πτώχευση Ο νέος ρόλος του κράτους μετά το 1870 Ως το 1870 : Το κράτος εργοδότης των πολιτών (διορισμός σε δημόσιες θέσεις) Οι δημόσιες θέσεις περιζήτητες (εισόδημα-κοινωνική ανέλιξη) Μετά το 1870 : Εκχρηματισμός οικονομίας (:ανάπτυξη) Εμφάνιση νέων κοινωνικών στρωμάτων (αστοί) που επιζητούν από το κράτος την προώθηση των συμφερόντων τους Ο Τρικούπης εξυπηρέτησε τα συμφέροντα αυτά Η πολιτική του Δηλιγιάννη Ο Δηλιγιάννης συσπείρωσε όλους του δυσαρεστημένους από την πολιτική Τρικούπη, εκφράζοντας εντελώς αντίθετες απόψεις. Βασικές θέσεις επιδίωκε τον έλεγχο όλων των εξουσιών από το κόμμα (ενώ ο Χ.Τ αποδεχόταν τον χωρισμό των εξουσιών) Προέβαλλε το αίτημα της κοινωνικής δικαιοσύνης : μείωση φόρων παροχή ευκαιριών στους προστατευόμενούς του για κατάληψη δημοσίων θέσεων. (ενώ ο Χ.Τ. επιδίωκε τον εκσυγχρονισμό με κάθε κόστος) Στο ζήτημα της Θεσσαλίας υποστήριξε τους αγρότες (ενώ ο Χ.Τ τους μεγαλογαιοκτήμονες) Επέκρινε το κοινωνικό κόστος του εκσυγχρονισμού και υποστήριξε ένα κράτος κοινωνικής αλληλεγγύης Απεχθανόταν το τυχοδιωκτικό χρηματιστικό κεφάλαιο (ενώ ο Χ.Τ. το υποστήριξε) και υποστήριξε μια αργή οικονομική ανάπτυξη με βάση παραδοσιακές παραγωγικές δραστηριότητες. Ο ήδη επιβαρυμένος ελληνικός λαός αρνείται να επωμιστεί τα πρόσθετα φορολογικά βάρη που του επιβάλλει ο Τρικούπης. Ο Δηλιγιάννης αποδοκιμάζει. Ο Δηλιγιάννης κερδίζει τις εκλογές επωφελούμενος από τους φόρους που επιβάλλει ο Τρικούπης.

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ, σελ. 8 Γ. 2. Η ΟΡΓΑ ΝΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΚΑ ΤΑ ΤΟ ΤΕΛ ΕΥ ΤΑ ΙΟ Τ ΕΤΑΡΤΟ ΤΟΥ 19 Ο Υ Α Ι. Η συγκρότηση των κομμάτων και ο μη «προσωποπαγής» 14 τους χαρακτήρας Παράγοντες κινητοποίησης των οπαδών οικογενειοκρατία 15 Το κριτήριο επιλογής υποψηφίων Το εκλογικό σύστημα Κριτήρια ψήφου μετά το 1882 Κοινωνική προέλευση υποψηφίων και μελών Η οργάνωση των κομμάτων σε επίπεδο ηγεσίας Μέθοδοι προσέλκυσης εκλογέων Αίτια απουσίας ταξικών κομμάτων 20 Πιο συγκροτημένα μετά το θάνατο του ηγέτη τους : δεν διαλύονται αναγκαστικά, αλλά επιβιώνουν χάρη στη θέση τους στην πολιτική ζωή και την τακτική τους Παράγοντες που υπήρχαν και Νέοι παράγοντες παλαιότερα κρίση για πολιτική κομμάτων πελατειακές σχέσεις επιδράσεις κατά περιοχές εξαγορά ψήφων συμφέροντα κοινωνικών ομάδων Τοπικός κύκλος οπαδών 16 (πελατεία-εξυπηρετήσεις) Τότε Δεν ψηφίζεται μόνο ένα κόμμα Ψηφίζονται οι υποψήφιοι όλων των κομμάτων θετικά ή αρνητικά δυνατότητα ψήφου σε υποψηφίους διαφορετικών κομμάτων σήμερα Ψηφίζεται μόνο ένα κόμμα και οι υποψήφιοί του Κομματικά κριτήρια Περιορίζεται η ψήφιση υποψηφίων άλλων κομμάτων Δεκαετία 1890 : ψηφίζονται πολιτικοί με επιρροή και σαφή κομματική τοποθέτηση Περιορίζεται η εκλογή ανεξάρτητων τοπικών προσωπικοτήτων Ανεξάρτητοι υποψήφιοι εντάσσονται σε κομματικά ψηφοδέλτια 17 Υποψ.βουλευτών : Μεσαία και ανώτερα στρώματα, δικηγόροι, δημόσιοι υπάλληλοι κομματικών μελών : και από κατώτερα στρώματα Μετά τον αρχηγό Κοινοβουλευτική ομάδα 18 = βουλευτές ασκούν πίεση στην ηγεσία με την απουσία τους από τη Βουλή >>> επιτυγχάνουν εξυπηρετήσεις υπέρ εκλογικής τους περιφέρειας Σπάνιος ο εξαναγκασμός-εξαγορά ψήφων (όπως παλαιότερα) Πατρωνία (διορισμοί, μεταθέσεις, δάνεια) Συστηματική διαφθορά μέσω του διοικητικού μηχανισμού 19 Άμβλυνση κοινωνικών αντιθέσεων μέσω πελατειακών σχέσεων 21 και κοινωνικής κινητικότητας 22 Αυτονομία της πολιτικής ελίτ από την κοινωνία 23 Όλα τα κόμματα απευθύνονται στους αγρότες (πολλές ψήφοι) 14 Προσωποπαγή κόμματα είναι τα κόμματα που οφείλουν την ύπαρξή τους στην προσωπικότητα του ιδρυτή και ηγέτη τους. Όταν αυτός εκλείψει, τα κόμματα αυτά διαλύονται. 15 Οικογενειοκρατία : η επικράτηση μελών ισχυρών οικογενειών στην πολιτική ζωή. Οι εκτεταμένες κοινωνικές σχέσεις και η μεγάλη επιρροή των οικογενειών αυτών εξασφάλιζαν ψήφους. 16 Οι υποψήφιοι που είχαν πολλούς οπαδούς-ψηφοφόρους στην εκλογική τους περιφέρεια εντάσσονταν εύκολα στα ψηφοδέλτια των κομμάτων, γιατί μπορούσαν να προσελκύσουν πολλές ψήφους. 17 Οι ανεξάρτητοι τοπικοί υποψήφιοι αναγκάζονται να ενταχθούν στα ψηφοδέλτια των μεγάλων κομμάτων της εποχής, για να μπορέσουν να εκλεγούν. 18 Κοινοβουλευτική ομάδα :το σύνολο των βουλευτών ενός κόμματος 19 Πολλοί δημόσιοι υπάλληλοι χρησιμοποιούσαν την ιδιότητά τους για να επηρεάσουν τους ψηφοφόρους υπέρ του ενός ή του άλλου κόμματος. 20 Ταξικά κόμματα : κόμματα που προωθούν τα συμφέροντα συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. Για παράδειγμα, τα αστικά κόμματα, τα εργατικά κλπ. 21 Ενώ στην Ευρώπη του 19 ου αιώνα υπήρχαν ταξικά κόμματα, δεν συνέβαινε το ίδιο στην Ελλάδα. Οι κοινωνικές και ταξικές αντιθέσεις είχαν πολύ μικρότερη ένταση. Αυτό οφειλόταν στην ατομική επίλυση των προβλημάτων :κάθε πολίτης προσπαθούσε, απευθυνόμενος στον πολιτευτή προστάτη του, να εξασφαλίσει διορισμό, μετάθεση, δάνειο, ευμενέστερη μεταχείριση από τις δημόσιες υπηρεσίες κλπ. Δεν υπήρχε δηλαδή οργανωμένη προσπάθεια επίλυσης των προβλημάτων μιας κοινωνικής τάξης μέσω ενός ενιαίου φορέα, ενός κόμματος. Επίσης, στην Ελλάδα υπήρχε έντονη κοινωνική κινητικότητα, δυνατότητα δηλαδή 22 Κοινωνική κινητικότητα : η δυνατότητα κοινωνικής ανέλιξης, αλλαγής κοινωνικής τάξης. Ένας αγρότης θα μπορούσε, για παράδειγμα, να γίνει εργάτης ή και αστός, μετακινούμενος στην πόλη και να διεκδικήσει βελτίωση της κοινωνικής και οικονομικής του θέσης. Η ελπίδα αυτή απέτρεπε τις κοινωνικές εντάσεις. 23 Πολιτική ελίτ : η πολιτική ηγεσία. Στην Ελλάδα του 19 ου αιώνα οι πολιτικοί δεν εκπροσωπούσαν συγκεκριμένα κοινωνικά στρώματα, ούτε είχαν στενή επαφή με τις πραγματικές ανάγκες και τα προβλήματα του λαού. Ενδιαφέρονταν πρωτίστως για την διατήρηση της εξουσίας ή για την εφαρμογή του προγράμματος τους, που μπορεί να ήταν και ανεδαφικό (όπως π.χ. ο Τρικούπης).

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ, σελ. 9 Γ.3. ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ (1893-1909) Η δυσαρέσκεια έναντι των κομμάτων μετά την πτώχευση του 1893 αποτυχία οράματος Τρικούπη >> Πτώχευση 1893 (παρά τη φορολόγηση) οι δυσαρεστημένες τάξεις αστοί και διανοούμενοι αναποτελεσματικότητα κράτους (γραφειοκρατία) οικονομική ανάπτυξη καθυστερεί- απόσταση από Δύση μεγαλώνει μικροκαλλιεργητές (οικονομική δυσπραγία) αξιωματικοί αναποτελεσματικότητα στρατού (λόγω οικονομικής αδυναμίας) Η περίοδος 1893-1897 (πτώχευση ως ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο) Αποτυχία μεγάλων κομμάτων >>> γενικό αδιέξοδο Ήττα 1897 >> πολιτικό αδιέξοδο 24 Η περίοδος 1897-1909 (ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο ως κίνημα στο Γουδί) Κορύφωση δυσπιστίας προς κόμματα >>> προσωπική πολιτική Γεωργίου Α Λίγες διοικητικές μεταρρυθμίσεις ως το 1909 (κυβερνήσεις Θεοτόκη 25 ) Η ομάδα των Ιαπώνων (ομάδα βουλευτών, 1906-1908, Δημήτριος Γούναρης) Επέκρινε την αδυναμία του πολιτικού συστήματος να ανταποκριθεί στις εξελίξεις 26 Οι διαδηλώσεις των συντεχνιών και εργατικών ενώσεων Αιτήματα : φορολογικές ελαφρύνσεις περιορισμός γραφειοκρατίας Το κίνημα στο Γουδί (15 Αυγούστου 1909 Στρατιωτικός Σύνδεσμος) αιτήματα : μεταρρυθμίσεις στο στρατό, διοίκηση, εκπαίδευση, δημοσιονομική πολιτική προώθηση αιτημάτων στη Βουλή (όχι δικτατορία) υποστήριξη από επαγγελματικά σωματεία (διαδήλωση 14 Σεπτεμβρίου 1909-ψήφισμα) ψήφιση από Βουλή νόμων>>>μεταρρυθμίσεις Φεβρουάριος 1910 : απόφαση για αναθεώρηση Συντάγματος >> εκλογές για αναθεωρητική βουλή 15 Μαρτίου 1910 : διάλυση Στρατιωτικού Συνδέσμου 24 Η "ντροπή του '97" θα σημαδέψει ανεξίτηλα το πολιτικό κλίμα ως το τέλος της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα, οδηγώντας στη συνειδητοποίηση της ανεπάρκειας του πολιτικού κατεστημένου και της ανάγκης για πολιτική μεταρρύθμιση τόσο σε επίπεδο δομών όσο και σε επίπεδο προσώπων. Στις τάξεις του στρατού, ειδικά των κατώτερων στρατιωτικών, ήταν διάχυτη η πεποίθηση ότι η εμπλοκή των πριγκήπων στην ηγεσία του στρατεύματος και η συνολικότερη ανικανότητα και διαφθορά πολιτικών και στρατιωτικών ιθυνόντων ήταν άμεσα υπεύθυνες για την εθνική αποτυχία. Η οξύτατη έκφραση της λαϊκής αγανάκτησης συνοδεύτηκε από ένα γενικευμένο αντιδυναστικό αίσθημα την αμέσως μετά την ήττα εποχή χωρίς ωστόσο να ανατραπεί ο βασιλιάς. Ταυτόχρονα, τα οικονομικά προβλήματα λαμβάνουν διαστάσεις κρίσης που οξύνεται με την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου. Την πρώτη δεκαετία του αιώνα σημειώθηκε ευρύτατο κύμα μετανάστευσης κυρίως προς την Αμερική, τροφοδοτούμενο σε μεγάλο βαθμό από τη σταφιδική κρίση. 25 Την πολιτική αστάθεια μετά τον πόλεμο του 1897 τερματίζει το 1899 η εκλογική νίκη του τρικουπικού κόμματος, με αρχηγό τον Γεώργιο Θεοτόκη, που ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το στρατιωτικό και το σταφιδικό ζήτημα. Η πτώση της κυβέρνησης Θεοτόκη (1901) προκάλεσε νέα πολιτική ανωμαλία τα επόμενα έτη (1902-4) και κατέστησε ακόμα πιο αισθητό το αδιέξοδο της χώρας, την "κακοδαιμονία", κατά την κοινή έκφραση των συγχρόνων. Στην εξουσία εναλλάσσονταν το τρικουπικό και το δηλιγιαννικό κόμμα. Το 1905 δολοφονείται ο πρωθυπουργός Δηλιγιάννης. Η οικονομική κρίση, η αυξανόμενη κοινωνική δυσαρέσκεια και ταραχή, όλα αυτά οδηγούν όλο και περισσότερο στο αίτημα εξόδου από το τέλμα. Το 1906 σχηματίζεται, και πάλι κυβέρνηση του Γεώργιου Θεοτόκη, που στόχευσε (στην τετραετία 1906-9) στην αναδιοργάνωση του στρατού, εκτιμώντας ότι λόγω του επικείμενου διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η Ελλάδα έπρεπε να είναι αξιόμαχη. Η επιλογή της κυβέρνησης να μεριμνήσει για την άμυνα δεν επέτρεψε όμως κανένα μέτρο κοινωνικής πρόνοιας ούτε έργα υποδομής. Η έκρυθμη κατάσταση, φανερή από την αρχή κιόλας του 1909, οδήγησε στην οριστική παραίτηση του Θεοτόκη το καλοκαίρι του 1909. Τον διαδέχεται κυβέρνηση του Δημήτριου Ράλλη, η οποία θα κληθεί να διαχειριστεί τις εξελίξεις του κινήματος στο Γουδί. 26 Το φθινόπωρο του 1906 εμφανίστηκε στη Βουλή μια μικρή αλλά μαχητική αντιπολιτευτική ομάδα ανεξάρτητων βουλευτών, προτείνοντας μεταρρυθμίσεις και στηλιτεύοντας την κακή διαχείριση της πολιτικής και της διοίκησης. Η μαχητικότητα και ο δυναμισμός τους θύμισαν στον εκδότη της Ακροπόλεως Βλάσση Γαβριηλίδη τους ιάπωνες μεταρρυθμιστές που εξέλιξαν τη χώρα τους σε μεγάλη δύναμη, γι' αυτό και τους ονόμασε "ομάδα των Ιαπώνων". Η ομάδα αυτή υποστηρίχθηκε έντονα από τον τύπο. Μέλη της υπήρξαν ο Στέφανος Δραγούμης, ο Δημήτριος Γούναρης, ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης κά. Η υπουργοποίηση του Δημήτριου Γούναρη στον ανασχηματισμό της κυβέρνησης Θεοτόκη το 1908 διέλυσε την ομάδα, ενώ ούτε και εκείνος προώθησε κάποιες από τις μεταρρυθμιστικές του αντιλήψεις.

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ, σελ. 10 Δ.1. ΤΟ ΚΟΜΜΑ ΤΩΝ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΩΝ Οι εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910 27 παλαιά κόμματα : 211 έδρες συνασπισμός παλ. κομ. + 29 έδρες ανεξάρτητοι παλ. κομ. Νέες πολιτικές ανεξάρτητοι εκσυγχρονιστές υποψήφιοι (όχι νέα κόμματα) δυνάμεις «Ανόρθωσις»=υλοποίηση αιτημάτων συντεχνιών ή επίλυση αγροτικού ζητήματος 112 έδρες Σοσιαλιστές - «Κοινωνιολογική Εταιρεία» Το εκσυγχρονιστικό πρόγραμμα του Ελ. Βενιζέλου (ομιλία στο Σύνταγμα 5 Σεπτεμβρίου 1910) 1. Εκσυγχρονισμός πολιτικού συστήματος Βασικοί στόχοι 2. Εξισορρόπηση συμφερόντων όλων των τάξεων 1. Κοινωνική γαλήνη 2. Ελάφρυνση κατωτέρων στρωμάτων 3. Εκσυγχρονισμός κρατικού μηχανισμού >> αποτελεσματικότητα Βασικές θέσεις 4. Στρατιωτικοί εξοπλισμοί >> πραγματοποίηση εθνικών διεκδικήσεων 5. Αναθεώρηση συντάγματος (όχι νέο Σύνταγμα 28 ) 6. Δεν θέτει πολιτειακό ζήτημα 29 Η ίδρυση του κόμματος των Φιλελευθέρων (22 Αυγ. 1910) : Κόμμα αρχών, φορέας μεταρρυθμίσεων Οι εκλογές της 28ης Νοεμβρίου 1910 1. Παραίτηση Δραγούμη (Οκτώβριος 1910) >> πρωθυπουργός Βενιζέλος >> διάλυση Βουλής >> προκήρυξη νέων εκλογών >> αποχή παλαιών κομμάτων >>> Συντριπτική νίκη Φιλελευθέρων : 307 επί 362 εδρών Το έργο της Β Αναθεωρητικής Βουλής 30 Αναθεωρητικό : 53 τροποποιήσεις μη Νομοθετικό : 337 νέοι νόμοι θεμελιωδών διατάξεων 1. Διορισμός Δ.Υ. με διαγωνισμούς 1. ενίσχυση μοναρχίας >> συμμετέχει στην 2. Κανονισμοί εργασίας στις βιοτεχνίες-βιομηχανίες αναθεώρηση διασφάλιση διάκρισης εξουσιών 3. Διανομή γης στη Θεσσαλία 2. ασυμβίβαστο στρατιωτικής-δ.υ.-βουλευτικής 4. Αναδιοργάνωση τοπικής αυτοδιοίκησης ιδιότητας 5. Βελτίωση απονομής δικαιοσύνης 3. μονιμότητα δικαστικών-δημοσίων υπαλλήλων 6. Αναθεώρηση κανονισμού Βουλής Οι εκλογές του Μαρτίου 1912 : Βενιζέλος :145 έδρες (κυρίαρχος) - Λοιποί :36 έδρες Η δομή του Βενιζελικού κόμματος των Φιλελευθέρων Προσωποπαγές (τα πάντα υπό τον έλεγχο του Βενιζέλου) Σύνδεσμοι Φιλελευθέρων : δε συμμετέχουν στη διαμόρφωση της πολιτικής του κόμματος ομάδες φίλων Αναδιοργάνωση κόμματος : ίδρυση Λέσχης Φιλελευθέρων στην Αθήνα και αλλού (1912) αναγκαστικά λαμβάνονταν υπόψη τα τοπικά συμφέροντα και οι αντιπαλότητες (όπως στα παλαιά κόμματα-όχι «ιδεατό κόμμα») 27 Στις εκλογές του Αυγούστου του 1910, παρά την κοινοβουλευτική πλειοψηφία που κέρδισαν τα παλαιά κόμματα (περίπου 65% των ψήφων), ο Ελευθέριος Βενιζέλος εξελέγη βουλευτής συγκεντρώνοντας έναν εντυπωσιακό αριθμό ψήφων (32.765 ψήφους σε σύνολο 38.800 στη περιφέρεια Αττικο-Βοιωτίας, ξεπερνώντας τον πρωθυπουργό Στ. Δραγούμη και τον Δ. Ράλλη). Και γενικότερα όμως, οι ανεξάρτητοι βουλευτές που ταυτίζονταν με τη μεταρρύθμιση κέρδισαν αξιόλογη νίκη, αν και πρωτοεμφανιζόμενοι. Ο ελληνικός λαός καταψήφιζε στην ουσία τον παλαιό πολιτικό κόσμο. Ας σημειωθεί ότι εξελέγησαν και σοσιαλιστές βουλευτές, γεγονός που αποκαλύπτει τη διάδοση σοσιαλιστικών ιδεών στην Ελλάδα. 28 Χαρακτηριστικός είναι ο διάλογος του Βενιζέλου με το συγκεντρωμένο πλήθος οπαδών του στην πλατεία Συντάγματος την 5 η Σεπτεμβρίου 1910 : ενώ το πλήθος φώναζε «Συντακτική Βουλή», επιθυμώντας την αλλαγή του Συντάγματος του 1864 και την κατάργηση ή τον περιορισμό των βασιλικών εξουσιών, ο Βενιζέλος απάντησε δυο φορές «επαναλαμβάνω Αναθεωρητική Βουλή» και στην επιμονή προτροπή του πλήθους για Συντακτική, αντέτεινε για τρίτη φορά «Είπα! Αναθεωρητική..» 29 Παρά την επιμονή πολλών οπαδών του, ο Βενιζέλος δεν έθεσε ζήτημα απομάκρυνσης του βασιλιά και κατάργησης της μοναρχίας, θεωρώντας ότι κάτι τέτοιο θα προκαλούσε πολιτική διαίρεση των Ελλήνων με δυσάρεστες συνέπειες σε μια κρίσιμη για τον Ελληνισμό περίοδο (εθνικές διεκδικήσεις). 30 Η Β' Αναθεωρητική Βουλή άρχισε τις εργασίες της τον Ιανουάριο του 1911. Θα επεξεργαστεί το Σύνταγμα του 1911, το οποίο αποτέλεσε αναθεώρηση αυτού του 1864. Με το νέο αυτό Σύνταγμα και κυρίως το σύνολο της νομοθεσίας που επακολούθησε ο Βενιζέλος κατορθώνει να θέσει τις βάσεις ενός σύγχρονου κράτους. Όλη αυτή η προσπάθεια διέλυσε οριστικά το αίσθημα της απογοήτευσης που ταλάνιζε τη χώρα από την εποχή της ήττας του 1897 και δημιούργησε κλίμα αυτοπεποίθησης. Γενικά, η περίοδος 1910-20 παρά την παράλληλη πολεμική περιπέτεια στην οποία ενεπλάκη η χώρα υπήρξε περίοδος προόδου, διαδικασιών ολοκλήρωσης της Ελλάδας ως σύγχρονου κράτους.

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ, σελ. 11 Δ. 2. ΤΑ ΑΝΤΙΒΕΝΙΖΕΛΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ Βασικά χαρακτηριστικά Αντιβενιζελικών Κομμάτων- Διαφορές με Φιλελευθέρους Αντιβενιζελικά κόμματα κόμμα Φιλελευθέρων Συντηρητικά (ολοένα περισσότερο) (εκσυγχρονιστικό) Δεν επιθυμούν επιστροφή στην εποχή προ του 1909 Εύρος μεταρρυθμίσεων Όχι μακροπρόθεσμη πολιτική επίλυση επίκαιρων προβλημάτων (ριζικές μεταβολές μακροπρόθεσμοι στόχοι π.χ. Μεγάλη ιδέα) Μέθοδοι άσκησης πολιτικής απεχθάνονται διαρκή παρέμβαση κράτους ενίσχυση εκτελεστικής εξουσίας Υπερασπίζονται συμφέροντα πληττομένων από Φιλελευθέρους (ισχυρότατη εκτελεστική εξουσία, απόλυτος έλεγχος της πολιτικής ζωής από Βενιζέλο) Απορρίπτει υποστηρίζει οπαδοί Ραλλικό (Δημήτριος Ράλλης) εκσυγχρονισμό ισχυρή εκτελεστική εξουσία Κοινοβούλιο ισχυρό Βασιλιάς= σύμβολο εθνικής ενότητας ενίσχυση παραγωγής - αύξηση θέσεων εργασίας >>> εξοπλισμοί καταπολέμηση διαφθοράς και πατρωνίας όχι συγκροτημένο πρόγραμμα για οικονομία μεσαία και κατώτερα αστικά στρώματα μικροκαλλιεργητές Εθνικόν Κόμμα (Κυριακούλης Μαυρομιχάλης) δεν διέφερε από ραλλικό Εκμεταλλεύτηκε συμμετοχή αρχηγού στα πολιτικά πράγματα μετά το 1909 31 υποστήριζε «Ανόρθωση» (που δεν είχαν υλοποιήσει οι Βενιζελικοί) Κόμμα Γ. Θεοτόκη το πιο μετριοπαθές αντιβενιζελικό αύξηση των εξοπλισμών φορολογικές ελαφρύνσεις για τους μικροεισοδηματίες είχε τη μεγαλύτερη εκλογική βάση μεταξύ των αντιβενιζελικών κομμάτων 31 Ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης ήταν ο πρώτος πρωθυπουργός μετά την εκδήλωση του κινήματος στο Γουδί.

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ, σελ. 12 Δ.3. ΤΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΚΟΜΜΑΤΑ (ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ) ιδρύθηκε από διανοούμενους ως αριστερός μεταρρυθμιστικός σύνδεσμος θέσεις 1. ισότητα ευκαιριών για όλα τα μέλη της κοινωνίας 2. κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής 32 3. διανομή των αγαθών ανάλογα με τις ανάγκες καθενός 4. για υλοποίηση θέσεων αναγκαία : σταδιακή αναμόρφωση οικονομίας συνταγματική μεταβολή. οργάνωση εργατών σε επαγγελματικές ενώσεις -ίδρυση κόμματος ίδρυσε το Λαϊκό Κόμμα (1910- Αλέξανδρος Παπαναστασίου ) με προγραμματικές θέσεις : 1. αναμόρφωση πολιτικού συστήματος 2. επιβολή αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης συμμετοχή στις δεύτερες εκλογές του 1910, 7 βουλευτές, κριτική υποστήριξη προς Φιλελευθέρους Δ. 5. ΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ (ΣΕΚΕ ) ιδρύθηκε το 1918 από συνέδριο σοσιαλιστών θέσεις 1. δημοκρατία 33 2. παροχή εκλογικού δικαιώματος στις γυναίκες 3. αναλογικό εκλογικό σύστημα 34 4. εθνικοποίηση των μεγάλων πλουτοπαραγωγικών πηγών 35 5. ειρήνη, χωρίς προσάρτηση εδαφών, βασισμένη στο δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών 36 6. δημοψηφίσματα για τα διαμφισβητούμενα εδάφη 37 ήταν το πιο αυστηρά οργανωμένο κόμμα ως το 1919 υπέρ της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, αργότερα υπέρ της δικτατορίας του προλεταριάτου 38 μετονομάστηκε σε ΚΚΕ το 1924 32 κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής : τα μέσα παραγωγής να ανήκουν στο κράτος (βλ. πιο κάτω για αντίστοιχη θέση του ΣΕΚΕ.. 33 Το πολίτευμα ήταν βέβαια δημοκρατικό κατά το Σύνταγμα. Το ΣΕΚΕ πρέσβευε επιπρόσθετα την αρχή της λαϊκής συμμετοχής (λαϊκά δικαστήρια, περισσότερα δημοψηφίσματα, αυτοδιαχείριση των μέσων παραγωγής από τους εργαζομένους κλπ), επιδίωκε δηλαδή την πιο ενεργό συμμετοχή των πολιτών στην πολιτική ζωή, τη λαϊκή δημοκρατία. 34 Κατά το αναλογικό εκλογικό σύστημα η κατανομή των εδρών της Βουλής γίνεται κατ αναλογίαν προς τον αριθμό των ψήφων. 35 Κατά τη σοσιαλιστική ιδεολογία οι πλουτοπαραγωγικές πηγές και όλα τα μέσα παραγωγής πρέπει να ανήκουν στο κράτος. 36 Το ΣΕΚΕ ήταν εξ αρχής αντίθετο στη μικρασιατική εκστρατεία. 37 Δηλαδή για τα εδάφη της Μικράς Ασίας. 38 Δικτατορία του προλεταριάτου : η αντίληψη ότι τα κομμουνιστικά κόμματα, εφόσον εκπροσωπούν το προλεταριάτο (=κατώτερα κοινωνικά στρώματα, εργατική/ αγροτική τάξη), έχουν εξ ορισμού την πλειοψηφία και μόνο αυτά πρέπει να κατέχουν την εξουσία. Η λειτουργία άλλων κομμάτων απαγορεύεται. Η αντίληψη αυτή εφαρμόστηκε στα κομμουνστικά καθεστώτα.

Δ.4 Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ (1915-1922) α. Από την παραίτηση του Βενιζέλου έως τη Συνθήκη των Σεβρών (1915-1920) Οι σχέσεις Βενιζέλου-Κωνσταντίνου ως το 1915(όχι σύγκρουση) Βενιζέλος : κυρίαρχος χωρίς αντιπολίτευση Κωνσταντίνος : βασιλιάς από το 1913 παρεμβαίνει αντισυνταγματικά στην εξωτερική πολιτική - η αντιπολίτευση του αναγνωρίζει αυτό το δικαίωμα >>> ενίσχυση εχθρών κοινοβουλευτικής δημοκρατίας (αντιδημοκρατικών αξιωματικών) 39 Οι διάσταση απόψεων σχετικά με τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α Π. Πόλεμο Ο Διχασμός (από τη δεύτερη παραίτηση του Βενιζέλου έως την έξοδο της Ελλάδας στον Πόλεμο) Η Ελλάδα στον πόλεμο Ο Εθνικός Διχασμός Φιλελεύθεροι εδαφικά οφέλη >> η Ελλάδα με την Αντάντ Βασιλιάς + Γενικό Επιτελείο Στρατού ενδεχόμενη νίκη Κεντρικών Δυνάμεων ουδετερότητα (λόγω κυριαρχίας Αγγλίας) Μυστική διπλωματία παράνομα μέσα 1915 προκαλεί δυο παραιτήσεις κυβέρνησης Εκλογές (μετά τη β παραίτηση) : αποχή βενιζελικών Εκδηλώσεις βίας και φανατισμού μίσος ανάμεσα στις δυο παρατάξεις Βασιλικοί= κατά κοινοβουλευτισμού- εθνικών συμφερόντων (για τους βενιζελικούς) Βενιζελικοί= πράκτορες Αντάντ- κατά εθνικής ενότητας (για τους βασιλικούς) Ενίσχυση διπολισμού - το Κοινοβούλιο αποδυναμώνεται (μέσα 1916) Δημιουργία δυο αντίπαλων στρατιωτικών οργανώσεων 26 Σεπτεμβρίου 1916 : συγκρότηση κυβέρνησης Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη >> συγκρούσεις με διαστάσεις εμφυλίου πολέμου Βενιζέλος κηρύσσει έκπτωτο το βασιλιά >>>ο βασιλιάς εγκαταλείπει τη χώρα Οι Βενιζελικοί κυριαρχούν >> κήρυξη κατάστασης πολιορκίας Διχασμός στο στρατό («Εθνική Αμυνα») Παράταση θητείας Βουλής 40 Στόχος η ικανοποίηση των εθνικών συμφερόντων Αντιβενιζελικοί : διαφωνούν, θέλουν διατήρηση του εκτός συνόρων ελληνισμού, ευκαιριακή προσάρτηση χωρίς κίνδυνο Κορύφωση διχασμού : απόπειρα δολοφονίας Βενιζέλου, δολοφονία Ίωνα Δραγούμη (1920) 41 β. Από τη συνθήκη των Σεβρών έως την ήττα στη Μ. Ασία Συνθήκη Σεβρών (10 Αυγ. 1920) : Ελλάδα δυο ηπείρων και πέντε θαλασσών υλοποίηση Μεγ. Ιδέας Εκλογές για αναθεωρητική βουλή (>>περιορισμός βασιλικών εξουσιών) Νίκη αντιβενιζελικής αντιπολίτευσης >> Βενιζέλος στο εξωτερικό >> επιστροφή Κωνσταντίνου με δημοψήφισμα >>> συνέχιση εκστρατείας >> ήττα 25 Ιανουαρίου 1921 : Αναθεωρητική Εθνοσυνέλευση ανακηρύσσεται Συντακτική σελ. 13 39 Η πρόθεση του βασιλιά Κωνσταντίνου να επιβάλει τη δική του άποψη στην εξωτερική πολιτική της χώρας σχετικά με την ένταξη ή μη της Ελλάδας στη συμμαχία της Αντάντ ήταν αντίθετη προς τις διατάξεις του Συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο μόνο η κυβέρνηση χαράσσει την πολιτική της χώρας. Γενικότερα, η ενεργός ανάμειξη του βασιλιά στην πολιτική και η αντίθεσή του προς τον Βενιζέλο, συσπείρωσε γύρω του πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις αντίθετες προς τον αστικό εκσυγχρονισμό που επιχειρούσε ο Βενιζέλος. Τον Κωνσταντίνο υποστήριξαν οι μικρονοικοκυραίοι της Παλαιάς Ελλάδας αλλά και οι αστοί γύρω από την κρατική μηχανή, ενώ τον Βενιζέλο οι αστοί επιχειρηματίες, οι μικροαστοί και οι ακτήμονες αγρότες, μαζί με τους Έλληνες των Νέων Χωρών. Οι «κωνσταντινικοί» - «αντιβενιζελικοί» αντιδρούσαν στο φιλελευθερισμό και τον εξευρωπαϊσμό, ενώ οι «βενιζελικοί» υπερασπίζονταν τις κατακτήσεις του 1909 και της ίδιας της φιλελεύθερης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και αντιστέκονταν στην πρόθεση του θρόνου να παραβιάσει τα συνταγματικά κεκτημένα της δημοκρατικής νομιμότητας. 40 Της λεγομένης και Βουλής των Λαζάρων, λόγω της παρατεταμένης θητείας της (πέντε αντί τεσσάρων ετών). 41 Ο Ίων Δραγούμης ήταν σημαίνον στέλεχος της αντιβενιζελικής παράταξης.

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΟΡΙΣΜΟΙ, σελ. 14 ΟΡΙΣΜΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ Εθνοσυνέλευση του 1843-44 : Συντακτική Εθνοσυνέλευση που συγκροτήθηκε μετά την Επανάσταση της 3 ης Σεπτεμβρίου 1843 και ψήφισε το Σύνταγμα του 1844. Τις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης του 1843-1844 διηύθυναν οι ηγέτες των τριών «ξενικών» κομμάτων, γεγονός που αποδεικνύει τη δυναμική παρουσία των κομμάτων στην πολιτική ζωή της χώρας. Οι ηγέτες αυτοί κατόρθωσαν να αποφύγουν τις ακραίες θέσεις, να επιβληθούν στις ριζοσπαστικές ομάδες των κομμάτων τους και να πάρουν από κοινού αποφάσεις για τις συνταγματικές ρυθμίσεις. Σύνταγμα του 1844 : Το πρώτο Σύνταγμα που εφαρμόστηκε στο νέο ελληνικό κράτος. Ψηφίστηκε από την Εθνοσυνέλευση του 1843-44, που συγκροτήθηκε μετά την Επανάσταση της 3 ης Σεπτεμβρίου του 1843. Μετά την Επανάσταση του 1843, υπέρ του συντάγματος τάχθηκαν και τα τρία «ξενικά» κόμματα. Ακόμη και το ρωσικό θεώρησε την ψήφιση συντάγματος ως μοναδική λύση, αφού δεν ήταν δυνατόν να ανατραπεί ο Όθων. Το ζητούμενο λοιπόν κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης του συντάγματος ήταν ο περιορισμός των εξουσιών του βασιλιά. Τις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης του 1843-1844 για τη διαμόρφωση του Συντάγματος του 1844 διηύθυναν οι ηγέτες των τριών «ξενικών» κομμάτων, γεγονός που αποδεικνύει τη δυναμική παρουσία των κομμάτων στην πολιτική ζωή της χώρας. Οι ηγέτες αυτοί κατόρθωσαν να αποφύγουν τις ακραίες θέσεις, να επιβληθούν στις ριζοσπαστικές ομάδες των κομμάτων τους και να πάρουν από κοινού αποφάσεις για τις συνταγματικές ρυθμίσεις. Οι κομματικές παρατάξεις συμφώνησαν στην ανάγκη να κατοχυρωθούν συνταγματικά ορισμένα θεμελιώδη δικαιώματα: η ισότητα απέναντι στο νόμο, η απαγόρευση της δουλείας, το απαραβίαστο του οικογενειακού ασύλου, η ελευθερία γνώμης και τύπου, η προστασία της ιδιοκτησίας, η δωρεάν εκπαίδευση. Όλοι οι αντιπρόσωποι συνειδητοποίησαν ότι υπήρχαν αξίες και δικαιώματα που έπρεπε να προστατευτούν από την αυθαιρεσία της κρατικής εξουσίας. Μια αδυναμία ήταν το ότι δεν κατοχυρώθηκε συνταγματικά το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, πράγμα που μπορούσε να φέρει εμπόδια στη συγκρότηση κομματικών μηχανισμών. Στο σύνταγμα καθορίστηκαν και οι βασιλικές εξουσίες. Μεταξύ των σπουδαιότερων ήταν η συμμετοχή του βασιλιά στην άσκηση της νομοθετικής εξουσίας και η αρχηγία του κράτους και του στρατού. Όμως, καμία πράξη του δεν είχε ισχύ χωρίς την προσυπογραφή του αρμόδιου υπουργού. Με άλλες διατάξεις, α) κατοχυρωνόταν, με ελάχιστους περιορισμούς, το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας για τους άνδρες, ρύθμιση που αποτελούσε παγκόσμια πρωτοπορία, β) οριζόταν η εκλογική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία οι εκλογείς μπορούσαν να δώσουν θετική ψήφο σε όσους υποψηφίους ήθελαν, συμπληρώνοντας ψηφοδέλτια, ακόμη και διαφορετικών Συνδυασμών, γ) προβλεπόταν η ύπαρξη Βουλής και Γερουσίας. Οι γερουσιαστές θα διορίζονταν από τον βασιλιά και θα διατηρούσαν το αξίωμα τους ισόβια. Συνταγματική πρόβλεψη για τα κόμματα δεν υπήρξε. Ο κανονισμός της Βουλής προέβλεπε ότι η σύνθεση των κοινοβουλευτικών επιτροπών θα γινόταν με κλήρωση. Αυτό αναγκαστικά οδηγούσε τις παρατάξεις σε διαβουλεύσεις και, ορισμένες φορές, σε συναίνεση. Ρωσικό κόμμα: Ένα από τα τρία «ξενικά» ελληνικά πολιτικά κόμματα, που εμφανίστηκαν στην πολιτική ζωή κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 και διαλύθηκαν περί τα μέσα του 19 ου αιώνα. Θεωρείται το πιο συντηρητικό από τα τρία ξενικά και ήταν γνωστό και με το όνομα «ναπαίοι». Έπαιξε ενεργό ρόλο στα γεγονότα της Επανάστασης της 3 ης Σεπτεμβρίου. Μετά την Επανάσταση οι πολιτικές και ιδεολογικές αντιλήψεις των κομμάτων του εκφράστηκαν με μεγαλύτερη σαφήνεια και τα κόμματα άρχισαν να παίζουν, όπως όλα τα κόμματα, άρχισε να παίζει ενεργότερο ρόλο στην πολιτική ζωή της χώρας. Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για το σύνταγμα έγιναν σαφέστερες οι μεταξύ τους διαφορές του με τα άλλα κόμματα. Αν και συντηρητικών απόψεων, το ρωσικό κόμμα τάχθηκε Πάντως, και τα τρία κόμματα τάχθηκαν υπέρ του συντάγματος, Ακόμη και το ρωσικό καθώς θεώρησε την ψήφιση συντάγματος ως μοναδική λύση, αφού δεν ήταν δυνατόν να ανατραπεί ο Όθων. Το ζητούμενο λοιπόν κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης του συντάγματος ήταν ο περιορισμός των εξουσιών του βασιλιά. Η δυναμική παρουσία των κομμάτων του ρωσικού κόμματος, όπως και των άλλων δύο, στην πολιτική ζωή της χώρας αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι οι τρεις ηγέτες τους διηύθυναν τις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης κατά το 1843-1844. Οι ηγέτες αυτοί κατόρθωσαν να αποφύγουν τις ακραίες θέσεις, να επιβληθούν στις

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΟΡΙΣΜΟΙ, σελ. 15 ριζοσπαστικές ομάδες των κομμάτων τους και να πάρουν από κοινού αποφάσεις για τις συνταγματικές ρυθμίσεις. Μετά την ψήφιση του Συντάγματος του 1844, το ρωσικό κόμμα, τα πολιτικά κόμματα, μολονότι μπορούσαν να αναπτυχθούν μπορούσε να αναπτυχθεί περαιτέρω μέσα στο νέο συνταγματικό καθεστώς, έδειξαν έδειξε συμπτώματα στασιμότητας και δεν ανταποκρίθηκαν ανταποκρίθηκαν στις νέες ανάγκες, κάτι που τα το οδήγησε σε παρακμή, όπως άλλωστε συνέβη και με τα άλλα δύο «ξενικά» κόμματα. Στην περίοδο μεταξύ των δύο συνταγμάτων (1844-1864) ουσιαστικά ικανοποιήθηκαν όλα τα αιτήματα του ρωσικού κόμματος, τα οποία είχαν σχέση με την Ορθόδοξη Εκκλησία. Οι ναπαίοι προέβαλλαν σε κάθε περίπτωση τον κίνδυνο για την Ορθοδοξία, καθώς όμως τα μεγάλα εκκλησιαστικά ζητήματα είχαν λυθεί και όλοι οι πολιτικοί πρέσβευαν το ορθόδοξο δόγμα, το ρωσικό κόμμα δεν είχε λόγο ύπαρξης, εφόσον δεν είχε θέσεις για πιο επίκαιρα θέματα. Κατά την περίοδο του Κριμαϊκού πολέμου, όταν το αγγλικό και γαλλικό κόμμα έχασαν την εμπιστοσύνη των οπαδών τους, μετά τη βίαιη συμπεριφορά της Αγγλίας και της Γαλλίας απέναντι στην Ελλάδα, με το ναυτικό αποκλεισμό της χώρας, Είχε προηγηθεί και η υπόθεση Πατσίφικο, και της υπόθεσης Πατσίφικο, η οποία είχε δυσχεράνει τις σχέσεις των χωρών, το ρωσικό κόμμα είχε κάποια προσωρινά κέρδη από αυτό. Η ήττα όμως της Ρωσίας στον Κριμαϊκό πόλεμο συνέβαλε στην αποδυνάμωση του κόμματος, το οποίο σταδιακά εξαφανίστηκε από την πολιτική σκηνή. Γαλλικό κόμμα: Ένα από τα τρία «ξενικά» ελληνικά πολιτικά κόμματα, που εμφανίστηκαν στην πολιτική ζωή κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 και διαλύθηκαν περί τα μέσα του 19 ου αιώνα. Έπαιξε ενεργό ρόλο στα γεγονότα της Επανάστασης της 3 ης Σεπτεμβρίου. Μετά την Επανάσταση οι πολιτικές και ιδεολογικές αντιλήψεις των κομμάτων του εκφράστηκαν με μεγαλύτερη σαφήνεια και τα κόμματα άρχισαν να παίζουν, όπως όλα τα κόμματα, άρχισε να παίζει ενεργότερο ρόλο στην πολιτική ζωή της χώρας. Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για το σύνταγμα έγιναν σαφέστερες οι μεταξύ τους διαφορές του με τα άλλα κόμματα. Το γαλλικό κόμμα τάχθηκε, όπως και τα άλλα κόμματα, Πάντως, και τα τρία κόμματα τάχθηκαν υπέρ του συντάγματος, Ακόμη και το ρωσικό καθώς θεώρησε την ψήφιση συντάγματος ως μοναδική λύση, αφού δεν ήταν δυνατόν να ανατραπεί ο Όθων. Το με ζητούμενο λοιπόν κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης του συντάγματος ήταν ο περιορισμός τον περιορισμό των εξουσιών του βασιλιά. Η δυναμική παρουσία των κομμάτων του γαλλικού κόμματος, όπως και των άλλων δύο, στην πολιτική ζωή της χώρας αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι οι τρεις ηγέτες τους διηύθυναν τις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης κατά το 1843-1844. Οι ηγέτες αυτοί κατόρθωσαν να αποφύγουν τις ακραίες θέσεις, να επιβληθούν στις ριζοσπαστικές ομάδες των κομμάτων τους και να πάρουν από κοινού αποφάσεις για τις συνταγματικές ρυθμίσεις. Μετά την ψήφιση του Συντάγματος του 1844, το γαλλικό κόμμα, τα πολιτικά κόμματα, μολονότι μπορούσαν να αναπτυχθούν μπορούσε να αναπτυχθεί περαιτέρω μέσα στο νέο συνταγματικό καθεστώς, έδειξαν έδειξε συμπτώματα στασιμότητας και δεν ανταποκρίθηκαν ανταποκρίθηκαν στις νέες ανάγκες, κάτι που τα το οδήγησε σε παρακμή, όπως άλλωστε συνέβη και με τα άλλα δύο «ξενικά» κόμματα. Ο Κωλέττης, ως αρχηγός του γαλλικού κόμματος, επεδίωκε μια κυβερνητική πολιτική που θα ενίσχυε το ρόλο του βασιλιά, υπονομεύοντας έτσι τον κοινοβουλευτισμό. Δεν δίσταζε να χρησιμοποιεί βία και νοθεία για να τρομοκρατεί τους εκλογείς, ώστε να ψηφίζουν υπέρ του κόμματος του. Το 1846/ 1847 κατείχε πέντε από τα επτά υπουργεία της κυβέρνησης του, δεν παρουσιαζόταν όμως σχεδόν καθόλου στο Κοινοβούλιο και καθιστούσε αδύνατο τον έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας. Επέβαλε έτσι ένα είδος κοινοβουλευτικής δικτατορίας. Μετά το θάνατο του Κωλέττη, το 1847, το γαλλικό κόμμα πέρασε σε φάση παρακμής, καθώς επικράτησε διαμάχη για τη διαδοχή. Κατά την περίοδο του Κριμαϊκού πολέμου, όπως το αγγλικό, έτσι και το γαλλικό κόμμα έχασαν την εμπιστοσύνη των οπαδών τους, μετά τη βίαιη συμπεριφορά της Αγγλίας και της Γαλλίας απέναντι στην Ελλάδα, με το ναυτικό αποκλεισμό της χώρας. Είχε προηγηθεί και η υπόθεση Πατσίφικο, η οποία είχε δυσχεράνει τις σχέσεις των χωρών. Αγγλικό κόμμα: Ένα από τα τρία «ξενικά» ελληνικά πολιτικά κόμματα, που εμφανίστηκαν στην πολιτική ζωή κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 και διαλύθηκαν περί τα μέσα του 19 ου αιώνα. Έπαιξε ενεργό ρόλο στα γεγονότα της Επανάστασης της 3 ης Σεπτεμβρίου. Μετά την Επανάσταση οι πολιτικές και ιδεολογικές αντιλήψεις των κομμάτων του εκφράστηκαν με μεγαλύτερη σαφήνεια και τα κόμματα άρχισαν να παίζουν, όπως όλα τα κόμματα, άρχισε να παίζει ενεργότερο ρόλο στην πολιτική ζωή της χώρας. Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για το σύνταγμα έγιναν σαφέστερες οι μεταξύ τους διαφορές του με τα άλλα κόμματα. Το αγγλικό κόμμα τάχθηκε, όπως και τα άλλα κόμματα, Πάντως, και τα τρία κόμματα τάχθηκαν υπέρ του συντάγματος,

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΟΡΙΣΜΟΙ, σελ. 16 Ακόμη και το ρωσικό καθώς θεώρησε την ψήφιση συντάγματος ως μοναδική λύση, αφού δεν ήταν δυνατόν να ανατραπεί ο Όθων. Το με ζητούμενο λοιπόν κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης του συντάγματος ήταν ο περιορισμός τον περιορισμό των εξουσιών του βασιλιά. Η δυναμική παρουσία των κομμάτων του αγγλικού κόμματος, όπως και των άλλων δύο, στην πολιτική ζωή της χώρας αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι οι τρεις ηγέτες τους διηύθυναν τις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης κατά το 1843-1844. Οι ηγέτες αυτοί κατόρθωσαν να αποφύγουν τις ακραίες θέσεις, να επιβληθούν στις ριζοσπαστικές ομάδες των κομμάτων τους και να πάρουν από κοινού αποφάσεις για τις συνταγματικές ρυθμίσεις. Μετά την ψήφιση του Συντάγματος του 1844, το αγγλικό κόμμα, τα πολιτικά κόμματα, μολονότι μπορούσαν να αναπτυχθούν μπορούσε να αναπτυχθεί περαιτέρω μέσα στο νέο συνταγματικό καθεστώς, έδειξαν έδειξε συμπτώματα στασιμότητας και δεν ανταποκρίθηκαν ανταποκρίθηκαν στις νέες ανάγκες, κάτι που τα το οδήγησε σε παρακμή, όπως άλλωστε συνέβη και με τα άλλα δύο «ξενικά» κόμματα. Κατά την περίοδο του Κριμαϊκού πολέμου, το αγγλικό κόμμα, όπως και το γαλλικό, έχασαν την εμπιστοσύνη των οπαδών τους, μετά τη βίαιη συμπεριφορά της Αγγλίας και της Γαλλίας απέναντι στην Ελλάδα, με το ναυτικό αποκλεισμό της χώρας. Είχε προηγηθεί και η υπόθεση Πατσίφικο, η οποία είχε δυσχεράνει τις σχέσεις των χωρών. Ναυτικός αποκλεισμός (1854-57): Αποκλεισμός της Ελλάδας που επέβαλαν η Αγγλία και η Γαλλία κατά τον Κριμαϊκό Πόλεμο. Η βίαιη συμπεριφορά της Αγγλίας και της Γαλλίας απέναντι στην Ελλάδα, στη διάρκεια του ναυτικού αποκλεισμού, είχε ως αποτέλεσμα το αγγλικό και γαλλικό κόμμα να χάσουν την εμπιστοσύνη των οπαδών τους. Είχε προηγηθεί και η υπόθεση Πατσίφικο, η οποία είχε δυσχεράνει τις σχέσεις των χωρών. Το ρωσικό κόμμα είχε κάποια προσωρινά κέρδη από αυτό. Η ήττα όμως της Ρωσίας στον Κριμαϊκό πόλεμο συνέβαλε στην αποδυνάμωση του κόμματος, το οποίο σταδιακά εξαφανίστηκε από την πολιτική σκηνή. νέα γενιά : Ονομάζεται έτσι η γενιά πολιτικών (και πολιτών) που αμφισβήτησε και διαδέχθηκε την παλαιά ηγετική γενιά των ξενικών κομμάτων μετά τα μέσα του 19 ου αιώνα. Συγκεκριμένα, η παρακμή των ξενικών κομμάτων συμπίπτει με την ανάδειξη μιας νέας γενιάς ανθρώπων με εντελώς διαφορετική νοοτροπία και καταβολές. Οι ηγετικές προσωπικότητες των ξενικών κομμάτων είχαν βιώσει την Επανάσταση και η νοοτροπία τους, τα ιδανικά τους, οι απόψεις τους είχαν διαμορφωθεί στην προεπαναστατική περίοδο. Για την αμέσως επόμενη γενιά, η Επανάσταση ανήκε στην ιστορία. Η γενιά αυτή βίωνε ραγδαίες αλλαγές λόγω των συχνών πολιτικών μεταβολών και της οικονομικής και τεχνικής ανάπτυξης, που ακολουθούσαν πρωτόγνωρους ρυθμούς. Η οικονομική και κοινωνική μεταβολή είχαν ως συνέπεια την εκ θεμελίων μεταβολή της αντίληψης για τη ζωή. Οι άνθρωποι σταμάτησαν να ζουν όπως οι προγονοί τους. Αυξήθηκε ο αστικός πληθυσμός, ο οποίος βρισκόταν πιο κοντά στα κέντρα λήψης αποφάσεων και είχε μεγαλύτερη δυνατότητα ενημέρωσης για τις εξελίξεις. Εντυπωσιακή ήταν επίσης και η μείωση των αναλφάβητων στον ανδρικό πληθυσμό. Η σχετικά γρήγορη διάδοση της παιδείας αύξησε τις κοινωνικές εντάσεις. Οι απαιτήσεις των ανθρώπων αυξήθηκαν. Ακόμη και οι ημιμαθείς άρχισαν να επικρίνουν τις δυσλειτουργίες του κράτους και την καθυστέρηση σε σχέση με τις χώρες της Δύσης, ενώ εντάθηκε η επιθυμία για συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα. Η νέα γενιά δεν είχε τις εμπειρίες της προηγούμενης (τουρκοκρατία, επανάσταση, αντιβασιλεία, βοήθεια των Δυνάμεων σε κρίσιμες στιγμές) και αποστασιοποιήθηκε από τις αντιπαραθέσεις που κυριαρχούσαν στην προηγούμενη γενιά και από τα κόμματα που τις εξέφραζαν. Η νέα γενιά ασκούσε έντονη κριτική στους παλαιότερους και φρονούσε ότι το συνταγματικό πολίτευμα δεν μπορούσε να αναπτυχθεί, καθώς το εμπόδιζαν η Αυλή και ο ίδιος ο βασιλιάς, τον οποίο θεωρούσε πολιτικά ατάλαντο. Περί τα τέλη της δεκαετίας του 1850 έγινε φανερή μια συνολική δυσαρέσκεια μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού λόγω της οικονομικής δυσπραγίας και της δυσλειτουργίας του πολιτικού συστήματος και συγκροτήθηκαν αντιπολιτευτικοί όμιλοι με εκσυγχρονιστικά κατά κύριο λόγο αιτήματα. [ ]Το Φεβρουάριο του 1862 η δυσαρέσκεια κατέληξε σε επανάσταση, με αίτημα την απομάκρυνση του βασιλιά. [ ] Στις 12 Οκτωβρίου 1862 ο Όθων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα. Αντιπολιτευτικοί Όμιλοι (δεκαετία 1850): Περί τα τέλη της δεκαετίας του 1850 έγινε φανερή μια συνολική δυσαρέσκεια μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού λόγω της οικονομικής δυσπραγίας και της δυσλειτουργίας του πολιτικού συστήματος και συγκροτήθηκαν αντιπολιτευτικοί όμιλοι με εκσυγχρονιστικά κατά κύριο λόγο αιτήματα: ελεύθερες εκλογές, φορολογική μεταρρύθμιση με στόχο την ελάφρυνση των αγροτών, κρατικές επενδύσεις σε έργα υποδομής, ίδρυση αγροτικών τραπεζών, απλούστερη διοίκηση. Τα αιτήματα αυτά εξέφρασε σε μεγάλο βαθμό με την πολιτική του δράση ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος.

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΟΡΙΣΜΟΙ, σελ. 17 [Το Φεβρουάριο του 1862 η δυσαρέσκεια κατέληξε σε επανάσταση, με αίτημα την απομάκρυνση του βασιλιά. Στην επανάσταση συμμετείχαν κατά κύριο λόγο αξιωματικοί, άνεργοι απόφοιτοι πανεπιστημίου που δεν ήθελαν να εργαστούν στους κλάδους της αγροτικής και βιοτεχνικής παραγωγής και αισθάνονταν κοινωνικά αδικημένοι. Συμμετείχαν ακόμη και πολλά άτομα ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, τα οποία ζητούσαν ευκαιρίες για ενεργότερη συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα. Στις 12 Οκτωβρίου 1862 ο Όθων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα.] Επανάσταση του 1862 : Το Φεβρουάριο του 1862 η δυσαρέσκεια μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού λόγω της οικονομικής δυσπραγίας και της δυσλειτουργίας του πολιτικού συστήματος (για την οποία ευθυνόταν και ο ίδιος ο βασιλιάς Όθων) κατέληξε σε επανάσταση, με αίτημα την απομάκρυνση του βασιλιά. Στην επανάσταση συμμετείχαν κατά κύριο λόγο αξιωματικοί, άνεργοι απόφοιτοι πανεπιστημίου που δεν ήθελαν να εργαστούν στους κλάδους της αγροτικής και βιοτεχνικής παραγωγής και αισθάνονταν κοινωνικά αδικημένοι. Συμμετείχαν ακόμη και πολλά άτομα ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, τα οποία ζητούσαν ευκαιρίες για ενεργότερη συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα. Στις 12 Οκτωβρίου 1862 ο Όθων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα. Εθνοσυνέλευση του 1862-64 : Η Συντακτική Εθνοσυνέλευση του 1862-64 συγκροτήθηκε μετά την επανάσταση του 1862 και την αποχώρηση του Όθωνα από την Ελλάδα, με σκοπό την ψήφιση νέου Συντάγματος. Συγκεκριμένα, μετά την «έξωση» του Όθωνα (12 Οκτωβρίου 1862), οι επαναστάτες προκήρυξαν εκλογές αντιπροσώπων για Εθνοσυνέλευση, η οποία θα ψήφιζε νέο σύνταγμα. Οι εκλογές έγιναν το Νοέμβριο του 1862. Η πλειονότητα των αντιπροσώπων που εκλέχθηκαν προερχόταν από τοπικά ψηφοδέλτια, χωρίς κομματικές παρεμβάσεις. Αυτό είναι μία ακόμη απόδειξη ότι τα «ξενικά» κόμματα είχαν χρεοκοπήσει. Μέσα στην εθνοσυνέλευση συγκροτήθηκαν οι πυρήνες των δύο μεγάλων παρατάξεων, των πεδινών και των ορεινών, όπως ονομάστηκαν, καθώς και παρατάξεις με μικρότερη απήχηση, το Εθνικόν Κομιτάτον και οι Εκλεκτικοί. Μέσα σε συνθήκες κυβερνητικής αστάθειας και εμφυλίου πολέμου, η Εθνοσυνέλευση του 1862-4 χρειάστηκε δύο ολόκληρα χρόνια για να φτάσει στην ψήφιση συντάγματος. Με το νέο Σύνταγμα του 1864, ως πολίτευμα ορίστηκε η βασιλευομένη δημοκρατία. Πεδινοί: Μέσα στην εθνοσυνέλευση του 1862-4 συγκροτήθηκαν οι πυρήνες των δύο μεγάλων παρατάξεων, των πεδινών και των ορεινών, όπως ονομάστηκαν. Οι πεδινοί είχαν ως ηγέτη τον Δημήτριο Βούλγαρη, ο οποίος υπονόμευε τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς. Με παρεμβάσεις στο στρατό επιχείρησε τη δημιουργία σώματος «πραιτωριανών» για να εξασφαλίσει την παραμονή του στην εξουσία. Εμπόδιο στις επιδιώξεις του στάθηκαν πολιτικές ομάδες και θεσμοί. Ο Βούλγαρης έβρισκε οπαδούς ανάμεσα σ' εκείνους που είχαν διοριστεί παράνομα στο στρατό ή στο δημόσιο, και φοβούνταν μη χάσουν τη θέση τους σε περίπτωση επικράτησης συνθηκών κοινοβουλευτικής νομιμότητας, σε άνεργους πτυχιούχους και στους μικροκαλλιεργητές. Ορεινοί: Μέσα στην εθνοσυνέλευση του 1862-4 συγκροτήθηκαν οι πυρήνες των δύο μεγάλων παρατάξεων, των πεδινών και των ορεινών, όπως ονομάστηκαν. Οι ορεινοί απαρτίστηκαν από διάφορες ομάδες (υπό τον Δ. Γρίβα και τον Κ. Κανάρη) με κοινό στόχο την αντίσταση στην πολιτική των πεδινών. Βρήκαν υποστηρικτές μεταξύ των μικροκαλλιεργητών, των κτηνοτρόφων, των εμπόρων και των πλοιοκτητών. Ο λαός συμμετείχε ενεργά στη συγκρότηση αυτών των δύο παρατάξεων. Εθνικόν Κομιτάτον: Μια από τις πολιτικές παρατάξεις με μικρότερη απήχηση που σχηματίστηκαν στην Εθνοσυνέλευση του 1862-4. Το Εθνικόν Κομιτάτον, υπό τον Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, υποστήριζε την ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού και τον εκσυγχρονισμό της χώρας, οικονομική ανάπτυξη και μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση και στο στρατό, πολιτισμική εξάπλωση στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Εκλεκτικοί: Μια από τις πολιτικές παρατάξεις με μικρότερη απήχηση που σχηματίστηκαν στην Εθνοσυνέλευση του 1862-4. Οι Εκλεκτικοί ήταν μια ετερόκλητη παράταξη εξεχόντων πολιτικών, λογίων και αξιωματικών, με μετριοπαθείς θέσεις, η οποία προσπαθούσε να μεσολαβεί μεταξύ των άλλων παρατάξεων και να υποστηρίζει σταθερές κυβερνήσεις. Σύνταγμα του 1864 : Μέσα σε συνθήκες κυβερνητικής αστάθειας και εμφυλίου πολέμου, η Εθνοσυνέλευση του 1862-4 χρειάστηκε δύο ολόκληρα χρόνια για να φτάσει στην ψήφιση συντάγματος. Ως πολίτευμα ορίστηκε η βασιλευομένη δημοκρατία αντί της μέχρι τότε συνταγματικής μοναρχίας. Κατοχυρώθηκαν μεταξύ άλλων η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, η άμεση, μυστική και καθολική (για τον ανδρικό πληθυσμό) ψήφος με σφαιρίδια, η

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΟΡΙΣΜΟΙ, σελ. 18 ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και η ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, η οποία άνοιγε το δρόμο για την ελεύθερη συγκρότηση κομμάτων. Τα κόμματα θεωρήθηκαν απαραίτητα για την έκφραση της βούλησης της κοινής γνώμης, με το επιχείρημα ότι η εναλλακτική λύση είναι οι συνωμοτικοί κύκλοι ή οι βιαιοπραγίες. αρχή της δεδηλωμένης : Πολιτική αρχή που εφαρμόστηκε από το 1875, μετά από πρόταση του Χαριλάου Τρικούπη. Οι συνθήκες που οδήγησαν στην υιοθέτησή της ήταν οι ακόλουθες : Παρά την έντονη αντίδραση του βασιλιά Γεωργίου Α', η Εθνοσυνέλευση του 1862-4 επέβαλε την αρχή να προέρχεται η κυβέρνηση από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Αυτό που δεν ορίστηκε με σαφήνεια, διότι θεωρήθηκε αυτονόητο, ήταν ότι ο βασιλιάς όφειλε να δώσει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτή του κόμματος που είχε την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής. Ο Γεώργιος εκμεταλλεύτηκε αυτήν την ασάφεια, για να διορίζει κυβερνήσεις της αρεσκείας του, μέχρι την ψήφιση της αρχής της δεδηλωμένης το 1875. Η ιδέα ανήκε στον νέο τότε πολιτικό Χαρίλαο Τρικούπη, ο οποίος υποστήριξε δημόσια ότι μόνη λύση στο πρόβλημα της πολιτικής αστάθειας ήταν η συγκρότηση δύο μεγάλων κομμάτων εξουσίας, σύμφωνα με το πρότυπο της Αγγλίας. Για να καταστεί αυτό δυνατόν, έπρεπε ο βασιλιάς να αναθέτει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μόνο σε πολιτικό ο οποίος σαφώς είχε τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών. Αυτό θα στερούσε από τα κόμματα μειοψηφίας τη δυνατότητα να σχηματίζουν κυβέρνηση, θα τα ωθούσε σε συνένωση με τα μεγάλα και θα είχε ως αποτέλεσμα σταθερότερες κυβερνήσεις πλειοψηφίας. Ο βασιλιάς, υπό την πίεση της αντιπολίτευσης και του επαναστατικού αναβρασμού του λαού, υιοθέτησε τελικά την άποψη του Τρικούπη, η οποία αποτελεί τομή στην πολιτική ιστορία της χώρας, καθώς οδήγησε σε μεταβολή του πολιτικού τοπίου. ταξικά κόμματα: ταξικά κόμματα είναι αυτά που εκπροσωπούν κατά κύριο λόγο ή αποκλειστικά τα συμφέροντα μιας κοινωνικής τάξης. Σε ότι αφορά στην Ελλάδα, αντίθετα με άλλες χώρες της Ευρώπης, στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα δεν προέκυψαν ταξικά κόμματα. Στην Ελλάδα πολλές κοινωνικοοικονομικές αντιθέσεις αμβλύνονταν μέσω των πελατειακών σχέσεων και με τη μεγάλη, συγκριτικά με άλλες χώρες, κοινωνική κινητικότητα. Τα δύο μεγάλα κόμματα δεν προσπάθησαν να δώσουν ένα τοπικό ή κοινωνικό-ταξικό στίγμα. Παρατηρείται επίσης σχετική αυτονομία της πολιτικής ελίτ από την κοινωνία. Όμως, όλα τα κόμματα απευθύνονταν ιδιαίτερα στους αγρότες, που αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος του ενεργού πληθυσμού. Στις αρχές του 20 ου αιώνα, με την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος, εμφανίζεται το πρώτο καθαρά ταξικό κόμμα, το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΕΚΕ), που υπερασπιζοταν τα συμφέροντα των εργατών και αγροτών. Το 1924 μετονομάστηκε σε ΚΚΕ. ομάδα των Ιαπώνων : Το μοναδικό νέο πολιτικό στοιχείο έως το 1909 (κίνημα στου Στρατιωτικού Συνδέσμου στο Γουδί) ήταν η εμφάνιση της κοινοβουλευτικής ομάδας των Ιαπώνων, πολιτικού μορφώματος υπό τον Δημήτριο Γούναρη, που ιδρύθηκε το 1906. Επίκεντρο της κριτικής του ήταν η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να προσαρμοστεί στις εξελίξεις της κοινωνίας. Η ομάδα δεν μπόρεσε να επιβιώσει και διαλύθηκε το 1908. Εν τω μεταξύ οι συντεχνίες και οι εργατικές ενώσεις έκαναν διαδηλώσεις ζητώντας φορολογικές ελαφρύνσεις και περιορισμό της γραφειοκρατίας. κίνημα στο Γουδί : Το 1909 συντελείται μια τομή στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας γενικότερα, και των πολιτικών κομμάτων ειδικότερα. Στις 15 Αυγούστου 1909 εκδηλώθηκε κίνημα στο Γουδί, το οποίο έγινε από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο, μια μυστική ένωση στρατιωτικών, με αιτήματα που αφορούσαν μεταρρυθμίσεις στο στρατό, τη διοίκηση, τη δικαιοσύνη, την εκπαίδευση και τη δημοσιονομική πολιτική. Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος δεν εγκαθίδρυσε δικτατορία, αλλά προώθησε τα αιτήματα του μέσω της Βουλής. Με αφορμή το κίνημα, έγινε στις 14 Σεπτεμβρίου μεγάλη διαδήλωση των επαγγελματικών σωματείων της πρωτεύουσας. Οι διαδηλωτές υποστήριξαν το διάβημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου και υπέβαλαν ψήφισμα στο παλάτι με το οποίο ζητούσαν την επίλυση σειράς οικονομικών αιτημάτων. Υπό την πίεση του Συνδέσμου η Βουλή ψήφισε, χωρίς ιδιαίτερη προετοιμασία και συζήτηση, μεγάλο αριθμό νόμων, που επέφεραν ριζικές αλλαγές. Το Φεβρουάριο του 1910 η Βουλή αποφάσισε την αναθεώρηση ορισμένων άρθρων του συντάγματος. Έτσι προκηρύχθηκαν εκλογές, από τις οποίες προήλθε αναθεωρητική βουλή. Στις 15 Μαρτίου 1910 ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος διαλύθηκε έχοντας επιτύχει τις επιδιώξεις του. Στρατιωτικός Σύνδεσμος : Το 1909 συντελείται μια τομή στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας γενικότερα, και των πολιτικών κομμάτων ειδικότερα. Στις 15 Αυγούστου 1909 εκδηλώθηκε κίνημα στο Γουδί, το οποίο έγινε από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο, μια μυστική ένωση στρατιωτικών, με αιτήματα που αφορούσαν μεταρρυθμίσεις στο στρατό, τη διοίκηση, τη δικαιοσύνη, την εκπαίδευση και τη δημοσιονομική πολιτική. Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΟΡΙΣΜΟΙ, σελ. 19 δεν εγκαθίδρυσε δικτατορία, αλλά προώθησε τα αιτήματα του μέσω της Βουλής. Με αφορμή το κίνημα, έγινε στις 14 Σεπτεμβρίου μεγάλη διαδήλωση των επαγγελματικών σωματείων της πρωτεύουσας. Οι διαδηλωτές υποστήριξαν το διάβημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου και υπέβαλαν ψήφισμα στο παλάτι με το οποίο ζητούσαν την επίλυση σειράς οικονομικών αιτημάτων. Υπό την πίεση του Συνδέσμου η Βουλή ψήφισε, χωρίς ιδιαίτερη προετοιμασία και συζήτηση, μεγάλο αριθμό νόμων, που επέφεραν ριζικές αλλαγές. Το Φεβρουάριο του 1910 η Βουλή αποφάσισε την αναθεώρηση ορισμένων άρθρων του συντάγματος. Έτσι προκηρύχθηκαν εκλογές, από τις οποίες προήλθε αναθεωρητική βουλή. Στις 15 Μαρτίου 1910 ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος διαλύθηκε έχοντας επιτύχει τις επιδιώξεις του. Σύνταγμα του 1911 : Ως «Σύνταγμα του 1911» έχει επικρατήσει να ονομάζεται η αναθεωρημένη μορφή του Συντάγματος του 1864. Όπως είναι γνωστό, ο Ελ. Βενιζέλος, παρά την πίεση των οπαδών του, υποστήριξε την αναθεώρηση του υπάρχοντος συντάγματος και όχι την ψήφιση νέου. Πολιτειακό ζήτημα δεν έθεσε. Έτσι, μετά την επικράτηση του κόμματος των Φιλελευθέρων στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1910, η νέα κυβέρνηση Βενιζέλου προχώρησε στην αναθεώρηση του Συντάγματος. Το πρώτο εξάμηνο του 1911 ψηφίστηκαν από τη Βουλή 53 τροποποιήσεις μη θεμελιωδών διατάξεων του συντάγματος. Δεν έγιναν ριζικές αλλαγές, αλλά αντίθετα, ενισχύθηκε η θέση της μοναρχίας και επετράπη στον βασιλιά, παρά τη συνταγματική απαγόρευση, να συμμετάσχει στη διαδικασία της αναθεώρησης. Οι σπουδαιότερες τροποποιήσεις αφορούσαν τη διασφάλιση της διάκρισης των εξουσιών, το ασυμβίβαστο μεταξύ στρατιωτικής και δημοσιοϋπαλληλικής ιδιότητας αφ' ενός και βουλευτικού αξιώματος αφ' ετέρου, και τη μονιμότητα των δικαστικών και των δημοσίων υπαλλήλων. Ραλλικό Κόμμα : Ένα από τα πιο αδιάλλακτα αντιβενιζελικά κόμματα. Το ραλλικό κόμμα ήταν αντίθετο προς τον εκσυγχρονισμό. Ήταν κατά της ισχυρής εκτελεστικής εξουσίας, όπως αυτή διαμορφώθηκε κατά τα τέλη του 19ου αιώνα και όπως το απαιτούσε η μεταρρυθμιστική πολιτική των Φιλελευθέρων. Υποστήριζε ότι το Κοινοβούλιο έπρεπε να έχει ισχυρή θέση στο πολιτικό σύστημα. Στο πρόσωπο του βασιλιά, όμως, έβλεπε το σύμβολο της εθνικής ενότητας που ξεπερνούσε τα σύνορα της χώρας. Απευθυνόταν κατά κύριο λόγο στα μεσαία και κατώτερα στρώματα των πόλεων καθώς και στους μικροκαλλιεργητές, δεδομένου ότι η οικονομική πολιτική των Φιλελευθέρων έδειχνε να ευνοεί, κυρίως, τα ανώτερα αστικά στρώματα. Ζητούσε ενίσχυση της παραγωγής και αύξηση των θέσεων εργασίας, ώστε με την οικονομική ανάπτυξη να εξευρεθούν χρήματα για εξοπλισμούς, να καταπολεμηθεί η διαφθορά και η πατρωνία των κομμάτων. Πάντως, το ραλλικό κόμμα δεν είχε κάποιο συγκροτημένο πρόγραμμα για την οικονομική ανάπτυξη. Εθνικόν Κόμμα : Ένα από τα πιο αδιάλλακτα αντιβενιζελικά κόμματα. Το Εθνικό Κόμμα του Κ. Μαυρομιχάλη δεν διέφερε από το ραλλικό. Όπως και το ραλλικό, ήταν αντίθετο προς τον εκσυγχρονισμό. Ήταν κατά της ισχυρής εκτελεστικής εξουσίας, όπως αυτή διαμορφώθηκε κατά τα τέλη του 19ου αιώνα και όπως το απαιτούσε η μεταρρυθμιστική πολιτική των Φιλελευθέρων. Υποστήριζε ότι το Κοινοβούλιο έπρεπε να έχει ισχυρή θέση στο πολιτικό σύστημα. Στο πρόσωπο του βασιλιά, όμως, έβλεπε το σύμβολο της εθνικής ενότητας που ξεπερνούσε τα σύνορα της χώρας. Οι εκπρόσωποι του Εθνικού Κόμματος προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν τη συμμετοχή του αρχηγού τους στα πολιτικά πράγματα μετά το κίνημα του 1909. Υποστήριζαν την «Ανόρθωση», που κατά την εκτίμηση τους δεν μπόρεσαν να υλοποιήσουν οι Βενιζελικοί. Κόμμα Γ. Θεοτόκη : Το κόμμα του Γ. Θεοτόκη ήταν πιο μετριοπαθές από τα άλλα δύο αντιβενιζελικά κόμματα και ζητούσε να διορθώσει αυτά που θεωρούσε λάθη των Φιλελευθέρων. Συμφωνούσε με την πάση θυσία αύξηση των εξοπλισμών και ζητούσε φορολογικές ελαφρύνσεις για τους μικροεισοδηματίες. Από το κίνημα στο Γουδί έως τη συνταγματική κρίση του 1915, μεταξύ των αντιβενιζελικών κομμάτων το θεοτοκικό κόμμα είχε τη μεγαλύτερη εκλογική βάση, και έτσι αποτέλεσε τον πυρήνα των Αντιβενιζελικών. Κοινωνιολογική Εταιρεία: Αριστερός μεταρρυθμιστικός σύνδεσμος που ιδρύθηκε στις αρχές του 20 ου αιώνα. Ειδικότερα, τα αριστερά κόμματα αρχικά ήταν ομάδες με σοσιαλιστικές ιδέες, συνήθως ξένες προς την κοινωνική βάση στην οποία ήθελαν να απευθυνθούν, και αντιμετώπιζαν δυσκολίες συνεννόησης και κομματικής συσπείρωσης. Σοβαρότερη από όλες αυτές τις ομάδες ήταν η Κοινωνιολογική Εταιρεία, η οποία ξεκίνησε από μερικούς διανοούμενους ως αριστερός μεταρρυθμιστικός σύνδεσμος, με στόχο να προπαγανδίσει πολιτικές θέσεις και στη συνέχεια να ιδρύσει κόμμα. Επιζητούσε για όλα τα μέλη της κοινωνίας ισότητα ευκαιριών, κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και διανομή των αγαθών ανάλογα με τις ανάγκες καθενός, πράγμα που θα μπορούσε να υλοποιηθεί με τη σταδιακή αναμόρφωση της οικονομίας και τη συνταγματική μεταβολή. Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι έπρεπε να οργανωθούν οι εργάτες σε επαγγελματικές ενώσεις και να ιδρύσουν

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΟΡΙΣΜΟΙ, σελ. 20 κόμμα. Πράγματι, στα μέσα του 1910 οι Κοινωνιολόγοι ίδρυσαν το Λαϊκό Κόμμα, με αρχηγό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου. [Βασικές προγραμματικές δηλώσεις του ήταν η αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος και η επιβολή αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης. Στις δεύτερες εκλογές του 1910 εξελέγησαν 7 υποψήφιοι του κόμματος, οι οποίοι παρείχαν κριτική υποστήριξη στους Φιλελευθέρους.] Αξίζει, τέλος, να αναφερθεί ότι, η σοσιαλδημοκρατική «Κοινωνιολογική Εταιρεία» εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις εκλογές της 8 ης Αυγούστου 1910, όταν σε κάποιες εκλογικές περιφέρειες έθεσαν υποψηφιότητα σοσιαλιστές υποψήφιοι. Λαϊκό Κόμμα : Η «Κοινωνιολογική Εταιρεία» θεωρούσε ότι για να επιτευχθούν οι στόχοι της έπρεπε να οργανωθούν οι εργάτες σε επαγγελματικές ενώσεις και να ιδρύσουν κόμμα. Πράγματι, στα μέσα του 1910 οι Κοινωνιολόγοι ίδρυσαν το Λαϊκό Κόμμα, με αρχηγό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Βασικές προγραμματικές δηλώσεις του ήταν η αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος και η επιβολή αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης. Στις δεύτερες εκλογές του 1910 εξελέγησαν 7 υποψήφιοι του κόμματος, οι οποίοι παρείχαν κριτική υποστήριξη στους Φιλελευθέρους. Σοσιαλιστικό κόμμα (ΣΕΚΕ) : Οι υψηλοί δείκτες ανεργίας και οι άθλιες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των εργατών οδήγησαν σε έντονη πολιτικοποίηση τους, κατά τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα. Οι συνθήκες έδιναν την εντύπωση ότι οι πλούσιοι γίνονταν πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι. Το 1918 ιδρύθηκε το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε.) από συνέδριο σοσιαλιστών. Βασικές θέσεις του προγράμματος του ήταν δημοκρατία, παροχή εκλογικού δικαιώματος στις γυναίκες, αναλογικό εκλογικό σύστημα, εθνικοποίηση των μεγάλων πλουτοπαραγωγικών πηγών. Σχετικά με την εξωτερική πολιτική, ζητούσε ειρήνη, χωρίς προσάρτηση εδαφών, βασισμένη στο δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών. Τα προβλήματα που αφορούσαν διαμφισβητούμενα εδάφη, θα λύνονταν με δημοψηφίσματα. Το Σ.Ε.Κ.Ε. ήταν το πιο αυστηρά οργανωμένο κόμμα. Έως το 1919 ήταν υπέρ της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Σταδιακά απομακρύνθηκε από αυτή, υιοθετώντας την αρχή της δικτατορίας του προλεταριάτου. Το 1924 μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος (Κ.Κ.Ε.).