ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Θέμα πτυχιακής εργασίας: << H ΕΓΚΑΙΡΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ. Η ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΚΑΙ Η ΣΥΝΗΘΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΛΗΨΗΣΠ Σ>>. ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ ΙΩΑΝΝΑ Α.Ε.Μ. 391 ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2013
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Θέμα πτυχιακής εργασίας: << H ΕΓΚΑΙΡΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ. Η ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΚΑΙ Η ΣΥΝΗΘΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΛΗΨΗΣΠ Σ>>. ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Δρ. ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ ΙΩΑΝΝΑ Α.Ε.Μ. 391 ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2013
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Με την ολοκλήρωση της εργασίας μου αισθάνομαι την ανάγκη και την υποχρέωση να εκφράσω τις θερμές ευχαριστίες μου στους ανθρώπους, χωρίς την βοήθεια και τη συνδρομή των οποίων δεν θα είχε υλοποιηθεί αυτή η μελέτη. Θα ήθελα λοιπόν να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέπων καθηγητή μου Δρ. Θεοδοσίου Θεοδόσιο, για την αμεσότητα της επικοινωνίας του, την πολύτιμη καθοδήγηση του, τις ανεκτίμητες συμβολές του, που μου προέφερε για την εκπόνηση αυτής της πτυχιακής εργασίας. κυρίως όμως τον ευχαριστώ για την καθοριστική συμβολή του στην καλλιέργεια και ανάπτυξη του επιστημονικοί τόπου σκέψης. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους ανθρώπους που με συμπαραστάθηκαν για την υλοποίηση της πτυχιακής μου εργασίας.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εν λόγο πτυχιακή μου εργασία ασχολείται με το θέμα «Η έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του μαστού. Η ενημέρωση του πληθυσμού και η συνήθης πρακτική πρόληψης». Ένα θέμα ιδιαίτερα ευαίσθητο για της γυναίκες. Στο θεωρητικό μέρος αυτής της εργασίας έχουμε αρχικά την περιγραφή της ανατομία και της φυσιολογίας του μαστού, στο ίδιο κεφάλαιο ασχολούμαστε επίσης με την παθοφυσιολογία του μαστού αλλά και κάποιες αλλαγές που συμβαίνουν στο μαστό ανά ηλικιακή περίοδο. Στη συνέχεια αναφέρονται διαδοχικά οι καλοήθειες και οι κακοήθειες του μαστού. Ως καλοήθειες παθήσεις αναφέρονται οι ινοκυστικές αλλοιώσεις, κύστες μαστού, ινοαδενώματα, θηλώματα κ.α. Ως κακοήθειες παθήσεις αναφέρονται το μη διηθητικό λοβιακό καρκίνωμα, μη διηθητικό πορογενές καρκίνωμα, το διηθητικό πορογενές καρκίνωμα, νόσος Paget κ.α. Έπειτα στο επόμενο κεφάλαιο ακολουθούν οι παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση KM. Το επόμενο κεφάλαιο με το οποίο ασχολούμαστε είναι η κλινική εικόνα, η διάγνωση του ΚΜ για την οποία απαιτούνται συγκεκριμένα και υπεύθυνα βήματα τα οποία εξηγούνται με λεπτομέρεια. Επίσης σε αυτό το κεφαλαία αναφέρουμε τη σταδιοποίηση και την πρόγνωση του ΚΜ. Ακολουθεί στο έκτο κεφάλαιο η θεραπεία του ΚΜ, τα προβλήματα που αντιμετωπίζονται και η νοσηλευτική φροντίδα. Τέλος στο όγδοο κεφάλαιο αναφέρω την ψυχολογία της γυναίκας με ΚΜ, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ίδια η γυναίκα και η οικογένεια της και η βοήθεια που μπορεί να δοθεί στην ίδια την ασθενή και στο οικογενειακό της περιβάλλον.
Πίνακας περιεχομένων ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ... 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ... 4 1.1 Ανατομία μαζικού αδένα... 4 1.2 Αγγεία, νεύρα και λεμφαγγεια του μαστού... 8 1.2.1 Αρτηριακή παροχή... 10 1.2.2 Φλεβική παροχέτευση... 11 1.2.3 Λεμφική παροχέτευση... 11 1.2.4 Μεγάλες ομάδες λεμφαδένων... 12 1.3. Φυσιολογία μαστού... 14 1.3.1 Η λειτουργική σημασία της υπόφησης... 14 1.4Παθοφυσιολογία μαστού... 16 1.5 Αλλαγές του μαστού κατά τη διάρκεια της εμμηναρχής... 17 1.6 Αλλαγές του μαστού κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης... 18 1.7 Αλλαγές του μαστού κατά τη διάρκεια του θηλασμού... 19 1.8 Αλλαγές του μαστού κατά τη διάρκεια της εμμηνόπαυσης... 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΚΑΛΟΗΘΗ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ... 21 2.1 Ινοκυστικές αλλοιώσεις... 21 2.2 Κύστεις μαστού... 21 2.3 Ινοαδενώματα... 21 2.4 Θηλώματα... 22 2.5 Σκληρυντική αδένωση... 22 2.6 Μαστίτιδα πορεκτασία... 22 2.7 Άτυπη υπερπλασία πόρων και λοβίων... 23 2.8 Άλλες σπάνιες καλοήθεις παθήσεις... 23 2.9 Μασταλγία... 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΦΥΣΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ ΕΙΔΗ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ... 25 3.1 Επιδημιολογικά στοιχεία... 25 3.2 Μη διηθητικά... 25
3.2.1 Μη διηθητικό λοβιακό καρκίνωμα (ΜΔΛΚ Ή LCIS)... 25 3.2.2 Μη διηθητικό πορογενές καρκίνωμα (DCIS ΜΔΠΚ)... 27 3.3 Διηθητικά... 30 3.3.1 Διηθητικό πορογενές καρκίνωμα... 30 3.3.2 Διηθητικό Λοβιακό καρκίνωμα... 30 3.3.3 Νόσος του Paget... 30 3.3.4 Φλεγμονώδης καρκίνος... 31 3.4 Αδενοκυστικό καρκίνωμα... 31 3.5 Θηλώδες καρκίνωμα... 32 3.6 Καρκινοσαρκώμα... 32 3.7 Καρκίνος του μαστού και εγκυμοσύνη... 32 3.8 Αμφοτερόπλευρος καρκίνος... 35 3.9 Φλεγμονώδες καρκίνωμα... 36 3.10 Καρκίνος του μαστού σε ηλικιωμένες γυναίκες... 36 3.11 Κληρονομούμενος καρκίνος του μαστού... 37 3.12 Θεραπεία υπογονιμότητας και καρκίνος... 38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ... 40 4.1 Παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση καρκίνου του μαστού... 40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5:ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΣΤΑΔΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ... 44 5.1 Κλινική εικόνα... 44 5.2 Διάγνωση του καρκίνου του μαστού... 44 5.3 Αυτοεξέταση των μαστών... 46 5.4 Γενετικός έλεγχος... 47 5.5 Απεικονιστικές εξετάσεις... 48 5.5.1 Μαστογραφία... 49 5.6 Εργαστηριακός έλεγχος... 56 5.6.1 Καρκινικοί δείκτες... 57 5.7 Ιστολογικές εξετάσεις... 59 5.7.1 Παρακέντηση με λεπτή βελόνη... 59 5.7.2 Βιοψία... 59
5.8 Ξηρογραφία... 60 5.9 Θερμογραφία... 60 5.10 Σταδιοποίηση της νόσου... 61 5.11 Πρόγνωση της νόσου... 62 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ... 65 6.1 Πρωτογενής πρόληψη... 65 6.2 Δευτερογενής πρόληψη... 66 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ... 68 7.1 Θεραπευτικό πρωτόκολλο θεραπείας καρκίνου του μαστού... 68 7.2 Συνήθεις θεραπείες, προβλήματα και νοσηλευτική φροντίδα... 70 7.3 Χειρουργική αντιμετώπιση... 81 7.4 Ακτινοθεραπεία... 82 7.5 Χημειοθεραπεία... 86 7.6 Ορμονοθεραπεία... 87 7.6.1 Τοπική/Περιοχική θεραπεία... 88 7.6.2. Συστηματική θεραπεία... 89 7.7 Χειρουργική αποκατάσταση των μαστών... 90 7.7.1 Μαστοπλαστική για μείωση μεγέθους... 90 7.7.2 Μαστοπλαστική για αύξηση μεγέθους... 91 7.7.3 Μαστοπλαστική για αποκατάσταση... 91 7.8 Νοσηλευτική φροντίδα ασθενούς με χειρουργική επέμβαση για καρκίνο του μαστού... 91 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ... 98 8.1 Προσωπικότητα καρκινοπαθούς... 98 8.2 Οι ιδιαιτερότητες του καρκίνου του μαστού... 99 8.3 Μηχανισμοί προσαρμογής και αντιμετώπισης του καρκίνου του μαστού... 99 8.4 Ψυχική νοσηρότητα καρκινοπαθούς... 101 8.5 Η ζωή μετά τη μαστεκτομή... 102 8.5.1 Το σεξ μετά τη μαστεκτομή... 104 8.6 Η οικογένεια της καρκινοπαθούς... 105 8.6.1 Αντιδράσεις μελών οικογένειας καρκινοπαθούς και ο ρόλος του ειδικού 106
8.6.2 Οι συγγενείς όταν αναλαμβάνουν την φροντίδα της άρρωστης γυναίκας 108 8.6.3 Αντιδράσεις των παιδιών όταν η μητέρα πάσχει από καρκίνο... 109 8.7 Νοσηλευτική φροντίδα ασθενούς στο τέλος της ζωής... 110 ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ... 113 1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 114 2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ... 115 2.1 Κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά δείγματος.... 115 2.2 Περίοδος Αναπαραγωγικού κύκλου... 118 2.3 Αριθμός παιδιών... 119 2.4 Τρόπος σύλληψης παιδιών... 120 2.5 Οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού... 121 2.6 Συγγενικό πρόσωπο με καρκίνο του μαστού... 122 2.7 Γυναικολογικό ιστορικό... 123 2.8 Τρόπος ενημέρωσης για καρκίνο του μαστού... 124 2.9 Παράγοντες κινδύνου για καρκίνο του μαστού... 125 2.10 Παράγοντες που ελαττώνουν ή αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του μαστού... 136 2.11 Μέθοδοι έγκαιρης διάγνωσης για τον καρκίνο του μαστού... 144 2.12 Προσωπικές πεποιθήσεις του δείγματος... 153 2.13 Εφαρμογή προληπτικών ελέγχων... 159 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 168 4. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ... 171 5. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ... 172 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 173 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι... 175
Περιεχόμενα Εικόνων Γενικού Μέρους Εικόνα 1:Ανατομία του μαστού... 5 Εικόνα 2 Σχηματική απεικόνιση των ορμονών που εκλύονται από τον πρόσθιο λοβό της υπόφησης. Πηγή: (HANSEN, 2004)... 14 Εικόνα 3 Αυτοεξέταση μαστού. Πηγή :http://www.obstetric.gr... 47 Εικόνα 4 Αναλογική μαστογραφια. Πηγή: http://bio care.gr... 51 Εικόνα 5 Ψηφιακή μαστογραφία. Πηγή:http://bio care.gr... 52 Εικόνα 6 Μαγνητική τομογραφία. Πηγή:http://www.hsumb.gr... Error! Bookmark not defined. Εικόνα 7 Υπερηχογράφημα μαστού. Πηγή:http://www.yperichos.gr... Error! Bookmark not defined. Εικόνα 8 Ακτινοθεραπεία. Πηγή:http://prolipsidiagnosikarkinou.blogspot.gr... 82
Περιεχόμενα Πινάκων Γενικού Μέρους Πίνακας 1 Ομάδες πρόγνωσης με το score του NPI (Nottingham Prognostic Index... 64
Περιεχόμενα Γραφημάτων Ειδικού Μέρους Γράφημα 1: Ποσοστό επί τις % που απεικονίζει το επάγγελμα των γυναικών του δείγματος...115 Γράφημα 2: Ποσοστό επί τις % που απεικονίζει την καταγωγή του δείγματος..116 Γράφημα 3: Συχνότητα ηλικιών του δείγματος.....117 Γράφημα 4: Ποσοστό επί τις % που απεικονίζει την περίοδο αναπαραγωγικού κύκλου του δείγματος....118 Γράφημα 5: Ποσοστό επί τις % που απεικονίζει τον αριθμό των παιδιών....119 Γράφημα 6: Ποσοστό επί τις % που απεικονίζει τον τρόπο σύλληψης των παιδιών..120 Γράφημα 7: Ποσοστό επί τις % που απεικονίζει το οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού.... 121 Γράφημα 8: Ποσοστό επί τις % που απεικονίζει τις πηγές από τις οποίες το δείγμα ενημερώθηκε για τον καρκίνο του μαστού 124 Γράφημα 9: Παράγοντας κάπνισμα για την εμφάνιση καρκίνου του μαστού..126 Γράφημα 10: Παράγοντας άγχος για την εμφάνιση καρκίνου του μαστού...127 Γράφημα 11: Παράγοντας αλκοόλ για την εμφάνιση του καρκίνου του μαστού..128 Γράφημα 12: Παράγοντας λίπη για την εμφάνιση του καρκίνου του μαστού.129 Γράφημα 13: Παράγοντας φυτικές ίνες για την εμφάνιση του καρκίνου του μαστού.130 Γράφημα 14: Παράγοντας σωματικό βάρος για την εμφάνιση καρκίνου του μαστού....131 Γράφημα 15: Παράγοντας ιστορικό για την εμφάνιση καρκίνου του μαστού.132 Γράφημα 16: Παράγοντας κληρονομικότητα για την εμφάνιση του καρκίνου του μαστού. 133 Γράφημα 17: Παράγοντας περιβάλλον για την εμφάνιση του καρκίνου του μαστού.134
Γράφημα 18: Παράγοντας ακτινοβολία για την εμφάνιση του καρκίνου του μαστού.135 Γράφημα 19: Παράγοντας αντισυλληπτικά...136 Γράφημα 20: Παράγοντας εγκυμοσύνη... 137 Γράφημα 21: Παράγοντας θηλασμός....138 Γράφημα 22: Παράγοντας θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης. 139 Γράφημα 23: Παράγοντας πλαστική στήθους.140 Γράφημα 24: Παράγοντας ατεκνία.. 141 Γράφημα 25: Καλοήθης πάθηση του μαστού..142 Γράφημα 26: Παράγοντας πρώιμη εμμηναρχή και καθυστερημένη εμμηνόπαυση. 143 Γράφημα 27: Ψηλάφηση μαστού....144 Γράφημα 28: Μαστογραφία.... 145 Γράφημα 29: Υπερηχογραφία....146 Γράφημα 30: Ξηρογραφία. 147 Γράφημα 31: Έλεγχος γονιδίων BRCA1 και BRCA2.....148 Γράφημα 32: Μαγνητική τομογραφία..149 Γράφημα 33: Τρόπος αυτοεξέτασης..150 Γράφημα 34: Καλύτερη χρονική περίοδος για την αυτοεξέταση μαστού...152 Γράφημα 35:Πιθανή χρονική περίοδος για μαστογραφία..153 Γράφημα 36:Άποψη για κληρονομικότητα του καρκίνου του μαστού. 154 Γράφημα 37:Εξετάσεις σε θετικό οικογενειακό ιστορικό... 155 Γράφημα 38:Άποψη του δείγματος για κατάλληλη περίοδος διενέργειας μαστογραφίας...156
Γράφημα 39 :Άποψη του δείγματος για επιτυχία συνδυασμένων εξετάσεων ως προς τη διάγνωση.157 Γράφημα 40: Άποψη του δείγματος για τρόπους ενημέρωσης για έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του μαστού.158 Γράφημα 41: Συχνότητα εφαρμογής προληπτικών μέτρων από το δείγμα 159 Γράφημα 42: Συχνότητα εφαρμογής προληπτικών μέτρων από το δείγμα 160 Γράφημα 43:Συχνότητα αυτοεξέτασης μαστού από το δείγμα..161 Γράφημα 44:Συχνότητα εμφάνισης παθολογικού ευρήματος από το δείγμα...162 Γράφημα 45:Συχνότητα επίσκεψης στο γυναικολόγο σε εμφάνισης παθολογικού ευρήματος 163 Γράφημα 46: Συχνότητα διενέργειας μαστογραφίας από το δείγμα..164 Γράφημα 47: Συχνότητα διενέργειας προληπτικών μέτρων από το δείγμα..165 Γράφημα 48:Προτάσεις μέτρων ενημέρωσης.. 167
Περιεχόμενα Πινάκων Ειδικού Μέρους Πίνακας 1: Συγγενικό πρόσωπο με Ca μαστού...122 Πίνακας 2: Άτομο που ενημέρωσε το δείγμα για τον τρόπο αυτοεξέτασης του μαστού.... 151
Κυκλικά Διαγράμματα Ειδικού Μέρους Κυκλικό Διάγραμμα 1:Γυναικολογικά προβλήματα.123 Κυκλικό Διάγραμμα 2:Παράγοντας ηλικία για Ca μαστού....... 125 Κυκλικό Διάγραμμα 3:Πρόταση για προληπτικά μέτρα....... 166
Κατάλογος Συντμήσεων Ελληνικές Συντμήσεις γραμμ. γραμμάρια δηλ. δηλαδή Κ.Μ καρκίνος μαστού κ.α και άλλα ΑΕΜ αυτοεξέταση μαστού (τεχνική) εκ. εκατοστά χιλ. χιλιοστά ΜΔΠΚ μη διηθητικό πρωτογενές καρκίνωμα ΜΔΛΚ μη διηθητικό λοβιακό καρκίνωμα Ξένες Συντμήσεις ACTH Aderenalcorticotropi hormone (Φλοιοεπινεφριδιοτρόπος ορμόνη) ADH Antidiuretic Hormone (Αντιδιουρητική ορμόνη) CA 15-3 Cancer Antigen 15-3 (Καρκινικό αντιγόνο 15-3) CT-scan Computed tomography (Αξονική τομογραφία) DCIS Ductal Carcinoma in situ (Επί τόπου πορογενές καρκίνωμα) FNA Fine Needle Aspiration (Βιοψία διά λεπτής βελόνης) FNAB Fine Needle Aspiration Biopsy (Βιοψία με βελόνη) GH Growth Hormone (Αυξητική ορμόνη) GnRH Gonadotropin Realising Hormone (Γοναδοεκλυτίνη) PRL Προλακτίνη HRT Hormone Replacement Therapy (Θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης) IDC Invasive Ductal Carcinoma (Πορογενές διηθητικό καρκίνωμα) LCIS Lobular carcinoma in situ (Μη διηθητικό λοβιακό καρκίνωμα) ILC Invasive Lobular Carcinoma
MRI TSH (Διηθητικό λοβιακό καρκίνωμα) Magnetic Resonance Imagin (Απεικόνιση Μαγνητικού Συντονισμού) Thyroid-stimulating hormone
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο καρκίνος αποτελεί ακόμη και σήμερα τη σοβαρότερη ασθένεια η οποία προσβάλει όλους ιστούς του σώματος γιατί επιδρά, αλλοιώνει και μεθίσταται από ιστό σε ιστό. Ο καρκίνος του μαστού είναι πλέον συχνός καρκίνος στις γυναίκες 12% ή 1/9 θα αναπτύξει καρκίνο κατά τη διάρκεια της ζωής της και 3,5 θα χάσουν τη ζωή του από τη νόσο. Αποτελεί δυστυχώς τη συχνότερη αιτία θανάτου σε γυναίκες 40-55ετών. (ΑΝΡΔΟΥΛΑΚΗΣ, 2001) Με το όρο καρκίνο εννοούμε το κακοήθη όγκο που προέρχεται από του γαλακτοφόρους πόρους (πορογενές καρκίνωμα) ή από τα λοβία (λοβιακό καρκίνωμα). Οφείλεται στον πολλαπλασιασμό παθολογικών κυττάρων στους ιστούς του σώματος, προκαλώντας έτσι τον σχηματισμό κακοήθους όγκους. Τα παθολογικά κύτταρα έχουν τη δυνατότητα να επεκταθούν σα γειτονικούς ιστούς, δλδ, να εξαπλωθούν και σε άλλα μέρη του σώματος δημιουργώντας έτσι μεταστατικούς όγκους τα οποία έχουν δυσάρεστες συνέπειες για τον οργανισμό. Υπάρχουν πολλά και διάφορα είδη καρκίνου, και έτσι οι θεραπευτικές επιλογές βασίζονται στον τύπο του καρκίνου, το στάδιο της νόσου και πολλούς άλλους παράγοντες. Με τη βοήθεια της επιστήμης και την εξέλιξη της τεχνολογίας το όριο επιβίωσης των ασθενών έχει βελτιωθεί. Ο ΚΜ μπορεί να αναπτυχθεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά ο κίνδυνος ανάπτυξης αυξάνεται με τη μεγάλη ηλικία της γυναίκας. Στην Ευρώπη, το 60% των περιστατικών καρκίνου του μαστού διαγιγνώσκεται σε πρώιμο στάδιο, ενώ στην Ελλάδα είναι πολύ χαμηλότερο. Αυτό δείχνει ότι οι Ελληνίδες δεν είναι σωστά ενημερωμένες για τη διαφύλαξη της υγείας τους. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι εάν η διάγνωση και θεραπεία γίνουν σε πρώιμα στάδια πάνω από 95% των περιστατικών καρκίνου του μαστού είναι δυνατό να αντιμετωπιστούν. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τον ΚΜ είναι η προχωρημένη ηλικία της γυναίκας, η πρώιμη εμμηναρχή και όψιμη εμμηνόπαυση, η τεκνοποίηση, ο θηλασμός, η κληρονομικότητα, το ατομικό ιστορικό, η έκθεση σε ακτινοβολία, αντισυλληπτικά 1
φάρμακα, η παχυσαρκία, η ύπαρξη προηγουμένου καρκίνου της μήτρας ή των ωοθηκών, ψυχολογικοί παράγοντες. Η σταδιοποιήση της νόσου εξελίσσεται σε πέντε στάδια από το πιο ελαφρύ προχωρώντας από στάδιο σε στάδιο προς στις βαρύτερες καταστάσεις. Ο καρκίνος του μαστού θεραπεύεται σε ποσοστό περίπου 95%, αν η διάγνωση και η θεραπεία γίνουν σε πρώιμα στάδια. Γι αυτό το λόγο η έγκαιρη διάγνωση του ΚΜ βοηθά: Να καταλάβουν οι ασθενείς καλύτερα τη πρόγνωση και τη πιθανή έκβαση της ασθένειας. Να επιλεγούν οι κατάλληλες θεραπείες για την αντιμετώπιση του καρκίνου. Να παραχθεί ένας κοινός τρόπος για να περιγραφεί η έκταση του ΚΜ στους γιατρούς και τους νοσηλευτές σε όλο τον κόσμο, έτσι ώστε τα αποτελέσματα των εξετάσεων και της θεραπείας να μπορούν να συγκριθούν και να κατανοηθούν. Η πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση αποτελεί καλύτερη αντιμετώπιση της νόσου. 2
ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ 1.1 Ανατομία μαζικού αδένα Ο μαστός είναι ένας αδένας που σκοπός του είναι να παράγει γάλα για να θρέψει τους απογόνους μας. Αποτελεί περίπου ημισφαιρική, λιπώδη πτυχή του δέρματος που περιέχει το μαζικό αδένα και είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένος στα έφηβα θήλεα άτομα. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) Οι δύο μαστοί καταλαμβάνουν την πρόσθια επιφάνεια του θώρακος, μεταξύ 2 ης, 3 ης, 6 ης και 7 ης πλευράς. Προς τα έξω κάθε μαστός φθάνει μέχρι την πρόσθια μασχαλιαία γραμμή, ενώ προς τα έσω μέχρι το πλάγιο χείλος του στέρνου(δείτε την εικόνα 1. Ανάμεσα στους μαστούς σχηματίζεται ο μεσομάστιος κόλπος. Ο μαστός της άτοκης έχει σχήμα κωνικό, που από το κέντρο του προβάλλει προς τα εμπρός και έξω η θηλή. Το σχήμα τους μεταβάλλεται από πολλά αιτία όπως π.χ. η εγκυμοσύνη, η γαλουχία κ.α, όπου το επάνω μέρος του επιπεδώνεται, ενώ το κάτω από το βάρος τους κυρτώνεται. Έτσι ανάμεσα τους στο θωρακικό τοίχωμα σχηματίζεται η υπομάστια πτυχή. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) Για την περιγραφή του μαστού διακρίνουμε δύο επιφάνειες, την πρόσθια και την οπίσθια καθώς και την περιφέρεια.(χατζημπουγιασ, 2007) α) Η πρόσθια επιφάνεια του μαστού καλύπτεται από λεπτό και λείο δέρμα, στο μέσο του οποίου παρατηρούνται η θηλή και η θηλέα άλως. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) Η θηλή του μαστού βρίσκεται πιο κάτω και έξω από το μέσο του μαστού και αποτελεί κωνοειδές έπαρμα του δέρματος, που παρουσιάζει στην κορυφή της ρωγμές, όπου υπάρχουν 15 έως 20 στόμια για την εκβολή των γαλακτοφόρων πόρων. Το ύψος της θηλής είναι κατά μέσο όρο 1 έως 1,5εκ και αυξάνεται στο θηλασμό, χαρακτηρίζεται δε από την άφθονη παρουσία μελανίνης, που της δίνει καστανέρυθρο χρώμα. Η θέση της θηλής σε σχέση με το πρόσθιο θωρακικό τοίχωμα δεν είναι σταθερή και εξαρτάται από το μέγεθος και το βαθμό χαλάρωσης του μαστού. Πάντως, μία μέση θέση είναι 4
αυτή στην οποία η θηλή βρίσκεται στο ύψος του 4 ου μεσοπλευρίου διαστήματος και σε απόσταση 10 έως 12 εκατοστά από τη μέση γραμμή.(χατζημπουγιασ, 2007) Εικόνα 1: Ανατομίαα του μαστού Πηγή: http://xn mxamaafdh3ap1bdeegl. com/ Α. Γαλακτοφόροι πόροι Β. Λοβία Γ. Διευρύνσεις των πόρων που αποθηκεύεται το γάλα Δ. Θηλή Ε. Λίπος ΣΤ. Μείζων θωρακικός μυς Ζ. Θωρακικό τοίχωμα Η. Φυσιολογικ κά κύτταρα των πόρωνν Θ. Βασική μεμβράνη Ι. Αυλός των γαλακτοφόρων πόρων. α. Μείζων θωρακικός μυς β. Μασχαλιαίοι λεμφαδένες επίπεδο γ. μασχαλιαίοι λεμφαδένες επίπεδο ΙΙ - δ. Μασχαλιαίοι λεμφαδένες επίπεδο ε. Υπερκλειδιοί λεμφαδένες στ. έσω μαστικοί λεμφαδένες Ι ΙΙΙ Η θηλέα άλως είναι υποστρόγγυλη και ελαφρά επηρμένη περιοχή γύρο από τη θηλή, που χαρακτηρίζεται από το καστανέρυθρο χρώμα της. Η διάμετρος είναι 1, 5 έως 6εκ. Η εξωτερική επιφάνεια της θηλέας άλω, παρουσιάζει 101 έως 15 μικρά επάρματα, τα αλωαία οζίδια, που είναι διατεταγμέναα σε κύκλο γύρω από τη θηλή. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) 5
Τα οζίδια αυτά έχουν ως υπόθεμα τους αδένες του Montgomery που είναι οσμηγόνοι, αλλά και σμηγματογόνους και υποτυπώδεις γαλακτικούς αδένες.(χατζημπουγιασ, 2007) β) Η οπίσθια επιφάνεια του μαστού, είναι ελαφρά υπόκοιλη και επικάθεται στην περιτονία του μείζονος θωρακικού μυός. Σε μεγάλους μαστούς, η οπίσθια επιφάνεια μπορεί να φθάνει μέχρι τον πρόσθιο οδοντωτό ή και τον έξω λοξό κοιλιακό μυ.(χατζημπουγιασ, 2007) γ) Η περιφέρεια του μαστού μεταβαίνει βαθμιαία στο γύρω δέρμα.(χατζημπουγιασ, 2007) Από άποψη κατασκευής ο μαστός αποτελείται από δέρμα, περιμαστικό λίπος και αδενικό ιστό.(χατζημπουγιασ, 2007) α) Το δέρμα: το δέρμα του μαστού είναι λεπτό διαφανές και έχει σμηγματογόνους και πολλούς ιδρωτοποιούς αδένες και συνδέεται στενά με το περιμαστικό λίπος.(χατζημπουγιασ, 2007). Ιδιαίτερα στη θηλή και τη θηλέα άλω, υπάρχουν πολλά χρωστικοφόρα κύτταρα, που δίνουν τη σκοτεινότερη χροιά των περιοχών αυτών σε σχέση προς το γύρω δέρμα.(χατζημπουγιασ, 2007) Στο χόριο του δέρματος των θέσεων αυτών υπάρχουν πολλές λείες μυϊκές ίνες, που προκαλούν σκλήρυνση των μορφωμάτων αυτών κατά την προστριβή ή το θηλασμό.(χατζημπουγιασ, 2007) β) Το περιμαστικό λίπος : Το περιμαστικό λίπος είναι συνέχεια του υποδόριου λίπους και είναι αφθονότερο στην πρόσθια περιοχή του μαστού, ανάμεσα στο δέρμα και στο μαστό, όπου μέσα σε αυτό κατασκηνώνει ο μαζικός αδένας. Διακρίνουμε σε αυτό την πρόσθια στιβάδα του από την οποία περνάνε συνδετικές ίνες που λέγονται σύνδεσμοι του Cooper καθώς και την οπίσθια στιβάδα. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) 6
Οι κρεμαστήρες σύνδεσμοι του Cooper σε περίπτωση που διηθηθούν από καρκίνο, χάνουν την ελαστικότητα τους με συνέπεια τη βράχυνσή τους. Έτσι έχουμε εισολκή του δέρματος που είναι σοβαρό κλινικό σημείο, στη διάγνωση του καρκίνου του μαστού.(χατζημπουγιασ, 2007) γ) Ο μαζικός αδένας: Αυτός αποτελεί δισκοειδή αδένα, που στην γυναίκα που δεν έμεινε έγκυος βρίσκεται πίσω από τη θηλέα άλω και μόλις υπερβαίνει τα όρια της. Στη γυναίκα που γέννησε το μέγεθός του είναι αρκετά μεγαλύτερο και το σχήμα του ανώμαλο. Σε διατομή ο μαζικός αδένας είναι λευκωπός υπόσκληρος και ελαστικός, σε αντίθεση με το περιμαστικό λίπος που είναι υποκίτρινό και μαλακό.(χατζημπουγιασ, 2007) Η πρόσθια επιφάνεια του αδένα είναι υπόκυρτη και ανώμαλη και παρουσιάζει εντυπώματα που χωρίζονται με ακρολοφίες. Ανάμεσα στις ακρολοφίες και στο χόριο του δέρματος επεκτείνονται ινώδεις δεσμίδες, οι κρεμαστήρες σύνδεσμοι του μαστού, που διαιρούν τον αδένα σε 15 έως 20 λοβούς. Τα παραπάνω εντυπώματα της πρόσθιας επιφάνειας γεμίζουν από το περιμαστικό λίπος, εκτός από την περιοχή της θηλέα άλω και της θηλής, όπου ο αδένας συνδέεται απευθείας με το χόριο του δέρματος. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) Η οπίσθια επιφάνεια χωρίζεται από την περιτονία του μείζονα θωρακικού μυός με λίγο ινολιπώδη ιστό. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) Η περιφέρεια, τέλος, του μαζικού αδένα παρουσιάζει προς τα έσω τη στερνική απόφυση και προς τα έξω, την άνω και κάτω μασχαλιαία απόφυση. Από τις τρείς η τελευταία είναι η μεγαλύτερη.(χατζημπουγιασ, 2007) Οι λοβοί του μαζικού αδένα έχουν σχήμα πυραμοειδές με την κορυφή προς τη θηλή, από όπου βγαίνει ένας γαλακτοφόρος πόρος. Οι πόροι αυτοί, συγκλείνουν προς τη θηλή και εκβάλλουν είτε μόνοι, είτε μαζί με άλλους σε τρήματα της κορυφή της θηλής. Πριν από την εκβολή τους, κάθε γαλακτοφόρος πόρος παρουσιάζει ένα ανεύρυσμα, τον γαλακτοφόρο κόλπο, όπου συλλέγεται το γάλα. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) 7
Το εκκριτικό τμήμα του αδένα αποτελείται από τις αδενοκυψέλες. Οι αδενοκυψέλες που εκβάλλουν σε ένα μεγάλο κλάδο του γαλακτοφόρου πόρου, αποτελούν ένα λόβιο. Τα παραπάνω αδενικά στοιχεία βρίσκονται μέσα σε ένα υπόστρωμα από ινώδη συνδετικό ιστό, που είναι χαλαρότερος γύρω από τις αδενοκυψέλες. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) Με βάση όλα τα παραπάνω μπορούμε να πούμε ότι ο μαστικός αδένας είναι συνήθως σωληνοκυψελοειδής και μοιάζει με τους ιδρωτοποιούς αδένες του δέρματος, ως προς τον τρόπο δε παραγωγής του εκκρίματος είναι αποκρινής αδένας. Πάντως, λεπτότερη κατασκευή του αδένα παραλλάζει ανάλογα με το φύλο, την ηλικία και τη λειτουργική του δραστηριότητα.(χατζημπουγιασ, 2007) Μύες: Οι μύες στην περιοχή του μαστού που έχουν σχέση με τις εγχειρήσεις σε αυτόν, είναι : α) μείζων θωρακικός, β) ελάσσων θωρακικός, γ) πρόσθιος οδοντωτός, δ) πλατύς ραχιαίος, ε) κορακοβραχιόνιος, στ) υποπλάτιος, ζ) έξω λοξός κοιλιακός.(χατζημπουγιασ, 2007) Περιτονίες: Οι περιτονίες στην περιοχή του μαστού που αφορούν την εγχειρητική του είναι: η υποδόρια,β) η περιτονία του μείζονα θωρακικού μυός, γ) η κορακοπλευρική, δ)και η περιτονία της μασχάλης. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) 1.2 Αγγεία, νεύρα και λεμφαγγεια του μαστού Α) Αρτηρίες: οι αρτηρίες προέρχονται από την έσω μαστική, την πλάγια και ανώτερη θωρακική, το θωρακικό κλάδο της ακρωμιοθωρακικής, τους διατιτραίνοντες κλάδους των μεσοπλεύριων αρτηριών και τη υποπλάτιο αρτηρία, που αναστομώνονται μεταξύ τους και σχηματίζουν πυκνό δίκτυο γύρο από τους γαλακτοφόρους πόρους και τις αδενοκυψέλες.(χατζημπουγιασ, 2007) Β)Φλέβες: ο μαστός έχει πλούσιο φλεβικό δίκτυο που διακρίνεται σε επιπολής και εν τω βάθει. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) Οι επιπολής εκβάλλουν στην έσω μαστική φλέβα. Οι εν τω βάθει φλέβες αποχετεύουν ακολουθώντας τρείς οδούς: 1) προς την έσω μαστική φλέβα, 2)προς τη μασχαλιαία φλέβα και 3) προς τις μεσοπλεύριες φλέβες που αναστομώνονται με τις 8
σπονδυλικές και καταλήγουν στην άζυγο φλέβα. Η τελευταία αυτή οδός εξηγεί την παρουσία μεταστάσεων από καρκίνο του μαστού στη σπονδυλική στήλη. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) Γ)Λεμφαγγεία: το πλούσιο λεμφαγγειακό δίκτυο του μαστού, δηλαδή του δέρματος και του μαστικού αδένα αποχετεύει τη λέμφο προς δύο κατευθύνσεις: 1)προς τα έξω στους μασχαλιαίους λεμφαδένες και 2) προς τα έσω στους λεμφαδένες της έσω μαστική αρτηρίας. Μεταξύ των δύο οδών υπάρχουν πολλές αναστομώσεις. Ακόμη υπάρχουν αναστομώσεις μεταξύ των λεμφαγγείων της έσω μαστικής αρτηρίας του άλλου μαστού. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) Δ)Λεμφογαγγλία: Οι λεμφαδένες του μαστού διακρίνονται στους: 1) μασχαλιαίους, 2) υπερκλείδιους, 3) και της έσω μαστικής. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) Η γνώση των επιχωρίων αυτών λεμφαδένων, θεωρείται σκόπιμη γιατί είναι πλέον σημαντικοί και οι πιο συχνά προσβαλλόμενοι από μεταστάσεις. Εξάλλου οι μεταστάσεις προς τους λεμφαδένες ακολουθούν πορεία από τους κατώτερους προς τους ανώτερους. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) Ε) Νεύρωση: Η νεύρωση του μαστού γίνεται από το μεσοπλευροβραχιόνιο νεύρο το θωρακοραχιαίο, το μακρό θωρακικό ή νεύρο του Bell και από το αυτόνομο σύστημα. Ιδιαίτερη νευροβρίθεια εμφανίζει η θηλή, όπου οι νευρικές ίνες τελειώνουν στα οπτικά σωμάτια του Meissner εξηγώντας έτσι την έντονη διέγερσή της. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι το γεγονός ότι ο μαστός είναι ορµονοεξαρτώµενο όργανο. Η ανάπτυξη των μαστών κατά την εφηβεία, καθώς και η μορφολογία τους κατά τις διάφορες φάσεις του καταμηνίου κύκλου, την κύηση και τη γαλουχία, εξαρτώνται άμεσα από τις γεννητικές ορμόνες και τις ορμόνες της αδενοϋπόφυσης. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) Κατά την κύηση και τη γαλουχία ο μαστός παρουσιάζει εντυπωσιακές αλλαγές. Έτσι, από το δεύτερό μήνα της εγκυμοσύνης, αυξάνει το μέγεθος του μαστού και της θηλής, καθώς και η διάμετρο της θηλέα άλω. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) 9
Παράλληλα, οι εκφορητική πόροι επιμηκύνονται και παράγονται νέες αδενοκυψέλες, έτσι ώστε, στο τέλος της κύησης, ο μαστός να είναι έτοιμος για τη γαλουχία. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) Κατά το τέλος της κύησης και τις δύο πρώτες μέρες μετα τον τοκετό, από τον μαστό παράγεται το πύαρ ή πρωτόγαλα. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) Μετα τη 2 η 3 η μέρα από τον τοκετό αρχίζει η παραγωγή του γάλακτος, που ρυθμίζεται από την προλακτίνη, ορμόνη της αδενοϋπόφυσης. Μετά το τέλος της γαλουχίας,, ο μαστός αρχίζει να υποστρέφει, ενώ η επάνοδος στο μέγεθος και τη μορφή προς της εγκυμοσύνης δεν είναι πλήρης. (ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΓΙΑΣ, 2007) Στους άρρενες ο μαστός δεν είναι αναπτυγμένος.(χατζημπουγιασ, 2007) 1.2.1 Αρτηριακή παροχή Η αιμάτωση του μαστού προέρχεται από τρεις κυρίως αρτηριακούς κλάδους: 1. Τους πρόσθιους διατιτραίνοντες κλάδους της έσω μαστικής αρτηρίας, οι οποίοι περνούν διαμέσου των 2ου-4ου μεσοπλεύριων διαστημάτων, διατρυπούν τη κατάφυση του μείζονα θωρακικού μυός και εισέρχονται στο έσω χείλος του μαστού, αρματώνοντας το 50% του οργάνου. 2. Τη πλάγια ή έξω θωρακική αρτηρία, κλάδο της μασχαλιαίας που πορεύεται κατά μήκος του έξω χείλους του ελάσσονα θωρακικού μυός και δίνει πολλαπλούς πλάγιους μαστικούς κλάδους. Η πλάγια θωρακική αρτηρία παροχετεύει σχεδόν το 30% του στήθους, κυρίως το άνω-έξω τεταρτημόριο. 3. Το θωρακικό κλάδο της ακρωμιοθωρακικής αρτηρίας, επίσης κλάδου της μασχαλιαίας. Πορεύεται μεταξύ των δύο θωρακικών μυών και αιματώνει την οπίσθια επιφάνεια του αδένα. Οι άλλοι αρτηριακοί κλάδοι που αιματώνουν σε πολύ μικρότερο ποσοστό το μαστό είναι η ανωτάτη θωρακική αρτηρία, κλάδος της μασχαλιαίας, οι διατιτρώντες κλάδοι των μεσοπλεύριων αρτηριών και ορισμένοι μικροί κλάδοι της υποπλάτιου αρτηρίας. (ΜΑΡΙΝΑΚΗ & ΝΥΚΤΑΡΗ, 2008) 10
1.2.2 Φλεβική παροχέτευση Οι φλέβες αποτελούν τις πολλαπλές πιθανές οδούς για αιματογενείς μεταστάσεις από το ΚΜ. Οι οδοί λεμφικής παροχέτευσης μπορεί να είναι παράλληλοι προς τις οδούς φλεβικής παροχέτευσης. Ο μαστός έχει ένα πλούσιο αναστομωτικό δίκτυο επιπολής υποδορίων φλεβών, κοντά στο ΣΘΑ που παροχετεύει τη περιφέρεια του μαστού και καταλήγει στο εν τω βάθει φλεβικό σύστημα. Τα εν τω βάθει φλεβικά συστήματα μπορεί να είναι οι άμεσοι οδοί για τη μεταστατική νόσο των πνευμόνων. Οι εν τω βάθει φλέβες του μαστικού αδένα ακολουθούν οδούς αντίστοιχες με τα αρτηριακά στελέχη και διακρίνονται σε τρεις βασικές οδούς: 1. Οι οπίσθιοι μεσοπλεύριοι φλεβικοί κλάδοι 2. Οι μασχαλιαίοι φλεβικοί κλάδοι 3. Οι κλάδοι της έσω μαστικής φλέβας Το Σπονδυλικό πλέγμα (πλέγμα BATSON) σχηματίζεται από τα χωρίς βαλβίδες φλεβικά δίκτυα και περιβάλλει τη σπονδυλική στήλη που εκτείνεται από το κρανίο μέχρι το ιερό οστό. Βρίσκεται δίπλα στα οπίσθια μεσοπλεύρια αγγεία και αποτελεί τη βασική οδό για τις αιματογενείς μεταστάσεις από το ΚΜ στη σπονδυλική στήλη, στις πλευρές και στον εγκέφαλο. (ΑΓΓΕΛΑΚΟΥΔΗ, 2013) 1.2.3 Λεμφική παροχέτευση Ένα πολύ πλούσιο λεμφικό πλέγμα αποχετεύει το δέρμα και τον αδενικό ιστό του μαστού προς δύο κυρίως κατευθύνσεις: τα μασχαλιαία και τα έσω μαστικά λεμφογάγγλια, τα οποία δέχονται λέμφο από όλα τα τεταρτημόρια του μαστού. Η εξωτερική οδός προς τη μασχάλη απάγει το 75% της λέμφου από τη θηλή και το έξω τμήμα του μαστού, η δε εσωτερική οδός προς τα έσω μαστικά γάγγλια αποχετεύει κυρίως τη λέμφο από το εν τω βάθει και έσω τμήμα του μαστού. Μεταξύ των δύο αυτών κύριων οδών υπάρχουν πολλές αναστομώσεις μικρότερης σημασίας λεμφικές οδούς. (ΜΑΡΙΝΑΚΗ & ΝΥΚΤΑΡΗ, 2008) 11
1.2.4 Μεγάλες ομάδες λεμφαδένων Οι λεμφαδένες είναι συλλογές των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος σε σχήμα φασολιού (σημαντικά κύτταρα στην καταπολέμηση των λοιμώξεων) που είναι συνδεδεμένοι με λεμφαγγεία. Τα λεμφαγγεία είναι σαν μικρές φλέβες και μεταφέρουν ένα διαυγές υγρό που ονομάζεται λέμφος, απομακρύνοντας το από το μαστό. Η λέμφος περιέχει υγρά και απόβλητα από τους ιστούς καθώς και κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος. Τα καρκινικά κύτταρα του μαστού μπορούν να εισέλθουν στα λεμφαγγεία και να αρχίσουν να αναπτύσσονται στους λεμφαδένες. 1. ΜΑΣΧΑΛΙΑΙΟΙ ΛΕΜΦΑΔΕΝΕΣ - ΕΠΙΠΕΔΟ Ι 2. ΜΑΣΧΑΛΙΑΙΟΙ ΛΕΜΦΑΔΕΝΕΣ - ΕΠΙΠΕΔΟ ΙΙ 3. ΜΑΣΧΑΛΙΑΙΟΙ ΛΕΜΦΑΔΕΝΕΣ - ΕΠΙΠΕΔΟ ΙΙΙ 4. ΥΠΕΡΚΛΕΙΔΙΟΙ ΛΕΜΦΑΔΕΝΕΣ 5. ΛΕΜΦΑΔΕΝΕΣ ΕΣΩ ΜΑΣΤΙΚΗΣ (ΜΑΡΙΝΑΚΗ & ΝΥΚΤΑΡΗ, 2008) ΜΑΣΧΑΛΙΑΙΟΙ ΛΕΜΦΑΔΕΝΕΣ Η κυριότερη αποχέτευση της λέμφου από το μαστό είναι η πορεία προς τους μασχαλιαίους λεμφαδένες, οι οποίοι είναι 20-50 και παροχετεύουν το 75% της λέμφου του μαστού. Διακρίνονται σε πέντε ομάδες: (ΑΝΡΔΟΥΛΑΚΗΣ, 2001) 1) Έξω: Βρίσκεται έξω και πίσω της μασχαλιαίας φλέβας και αποτελείται από 4-6 λεμφαδένες. 2) Θωρακική ή Πρόσθια: Προβάλλει στο κάτω όριο του ελάσσονος θωρακικού μυός, δέχεται το μέγιστο της λεμφικής παροχέτευσης του μαστού. Παροχετεύει αρχικά στην ομάδα των κεντρικών λεμφαδένων αλλά μπορεί να παροχετεύσει απ ευθείας στην υποκλείδια ομάδα και αποτελείται από 4-5 λεμφαδένες. 3) Οπίσθια ή Υποπλάτια: Προβάλλει κοντά στο κάτω όριο της μασχαλιαίας κοιλότητας και στο έσω όριο της ωμοπλάτης, δέχεται επιπλέον ροή λέμφου από το πίσω τμήμα του λαιμού, του κορμού και του ώμου, παροχετεύει μέσα στην κεντρική και 12