ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΧΡΗΣΤΟΥ Β. ΚΥΡΚΕΝΙΔΗ ΔΑΣΟΛΟΓΟΥ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΑΣΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΥΔΡΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΕΥΘΕΤΗΣΗΣ ΟΡΕΙΝΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ : Ο ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΧΡΗΣΤΟΥ Β. ΚΥΡΚΕΝΙΔΗ ΔΑΣΟΛΟΓΟΥ ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ Ν. ΔΡΑΜΑΣ (ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ) ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΠΘ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2004

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ... 4 2. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ... 7 2.1 Η ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΩΝ ΡΕΥΜΑΤΩΝ... 7 2.2 ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ... 7 2.3 ΤΟ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ... 8 2.4 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟΤΗΤΑΣ... 9 2.5 ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ... 10 2.6 ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΑ ΟΡΙΑ ΚΑΙ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΑ ΧΩΡΟΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ... 11 2.7 ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ... 13 2.7.1 ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ... 14 2.7.1.1 ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΩΝ... 14 2.7.1.2 ΑΝΤΛΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΑΠΟ ΥΠΟΓΕΙΟΥΣ ΥΔΡΟΦΟΡΕΙΣ... 14 2.7.1.3 ΑΦΑΛΑΤΩΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΥ ΝΕΡΟΥ... 15 2.7.1.4 ΛΟΙΠΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ... 15 2.7.2 ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΕΡΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΥΠΑΡΧΟΝΤΟΣ ΥΔΑΤΟΣ... 16 2.7.2.1 ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ... 16 2.7.2.2 ΜΕΙΩΣΗ ΑΠΩΛΕΙΩΝ ΣΤΑ ΑΡΔΕΥΤΙΚΑ ΕΡΓΑ... 16 2.7.2.3 ΜΕΙΩΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΤΙΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ... 16 2.7.2.4 ΜΕΙΩΣΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΓΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗ ΧΡΗΣΗ... 17 2.8 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ... 17 3. ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ... 19 4. ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ... 23 5. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ... 24 5.1 ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ... 24 5.2 ΜΟΡΦΟΜΕΤΡΙΚΑ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ... 30 5.3 ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ... 35 5.5 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ... 38 5.4 ΓΕΩΛΟΓΙΚΟ ΥΠΟΘΕΜΑ... 40 5.5 ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ... 47 5.6 ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΜΕΓΙΣΤΗΣ ΥΔΑΤΟΠΑΡΟΧΗΣ (Q MAX )... 49 5.7 ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΜΕΓΙΣΤΗΣ ΣΤΕΡΕΟΠΑΡΟΧΗΣ (G MAX )... 56 5.8 ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ... 59 5.8.1 ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΗ ΛΕΚΑΝΗ ΔΡΑΜΑΣ (ΛΕΚΑΝΗ 1)... 59 5.8.2 ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΗ ΛΕΚΑΝΗ ΚΑΤΩ ΝΕΥΡΟΚΟΠΙΟΥ (ΛΕΚΑΝΗ 2)... 67 5.8.3 ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΗ ΛΕΚΑΝΗ ΝΕΣΤΟΥ (ΛΕΚΑΝΗ 3)... 71 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ... 78 6.1 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ... 78 6.2 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ... 80 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 84 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α (ΧΑΡΤΕΣ)... 87 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β (ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ)... 93 2

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα εργασία μου ανατέθηκε το χειμώνα του 2003 από τον αναπληρωτή καθηγητή κ. Παναγιώτη Στεφανίδη, Διευθυντή του Εργαστηρίου Διευθέτησης Ορεινών Υδάτων του τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στα πλαίσια της μεταπτυχιακής μου διατριβής που εντάσσεται στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ. Το θέμα της μεταπτυχιακής μου διατριβής, που προέκυψε μετά από συνεννόηση με τον επιβλέποντα καθηγητή κ Παναγιώτη Στεφανίδη, οφείλεται στην συνεχώς αυξανόμενη ανάγκη για υδάτινους πόρους. Γίνεται μια προσπάθεια να περιγραφεί το ισχύον καθεστώς όσον αφορά το υδάτινο περιβάλλον και τις επεμβάσεις που έγιναν και που μπορούν να γίνουν στις υδρολογικές λεκάνες απορροής του νομού Δράμας, με βάση τις αρχές της ορθολογικής διαχείρισης. Στην πορεία για την ολοκλήρωση αυτής της εργασίας, πολύτιμη ήταν η βοήθεια του υπεύθυνου καθηγητή κ. Παναγιώτη Στεφανίδη και τον ευχαριστώ για τις χρήσιμες συμβουλές του κατά την διάρκεια της έρευνας αυτής και την αμέριστη υλική και ηθική υποστήριξή του με την παροχή των απαραίτητων χαρτών και λοιπών αναγκαίων στοιχείων. Επίσης θέλω να ευχαριστήσω τους υπαλλήλους της Υπηρεσίας Εγγείων Βελτιώσεων Δράμας για την παροχή των διαφόρων στοιχείων και ειδικότερα την Κυρκενίδου Παναγιώτα, σχεδιάστρια της Υπηρεσίας της οποίας η βοήθεια κατά την πραγματοποίηση της εργασίας αυτής ήταν ανεκτίμητη. Ακόμη επιθυμώ να ευχαριστήσω όλα τα μέλη του εργαστηρίου Διευθέτησης Ορεινών Υδάτων για τη βοήθειά τους σε επιμέρους τομείς της εργασίας αυτής. Τέλος, νιώθω την ανάγκη να ευχαριστήσω από τα βάθη της καρδιάς μου την οικογένειά μου, τα μέλη της οποίας ήταν πάντοτε αρωγοί μου στην προσπάθειά για την ολοκλήρωση της έρευνας αυτής, προσφέροντάς μου πάντοτε οτιδήποτε χρειαζόμουν. 3

4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Το νερό αποτελεί το πολυτιμότερο αγαθό για τον άνθρωπο μιας και είναι απαραίτητο σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας (ύδρευση, άρδευση, βιομηχανία, παραγωγή ενέργειας). Το γλυκό (πόσιμο) νερό όμως, αντιπροσωπεύει μια πολύ μικρή ποσότητα η οποία θα είχε εξαντληθεί αν δεν ανανεώνονταν με κάποιο τρόπο. Αυτό όμως βρίσκεται σε συνεχή κίνηση ακολουθώντας μια πορεία που είναι γνωστή ως υδρολογικός κύκλος και περιγράφεται ως εξής : Το νερό φτάνει στην επιφάνεια της γης με τη μορφή κατακρημνισμάτων (βροχή, χιόνι, χαλάζι). Ένα μέρος αυτού εξατμίζεται κατά την πτώση και επιστρέφει στην ατμόσφαιρα, ενώ το μεγαλύτερο μέρος πέφτει πάνω στη βλάστηση και το έδαφος. Από αυτήν την ποσότητα ένα μέρος εξατμίζεται είτε απευθείας είτε διαμέσου των φυτών (διαπνοή) και ένα άλλο διηθείται στο έδαφος και εμπλουτίζει τους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες. Ότι απομένει, που είναι και η μεγαλύτερη ποσότητα, απορρέει επιφανειακά προς τις χαμηλότερες περιοχές σχηματίζοντας προοδευτικά από πολύ μικρά χειμαρρικά ρέματα έως ποταμούς και καταλήγοντας τελικά σε έναν μεγαλύτερο αποδέκτη (λίμνη ή θάλασσα). Από εκεί με την εξάτμιση δημιουργούνται υδρατμοί που επιστέφουν στην ατμόσφαιρα και σχηματίζουν νέφη που όταν ψύχονται δημιουργούν ξανά κατακρημνίσματα επαναλαμβάνοντας τον υδρολογικό κύκλο. Η πορεία, όμως, του υδρολογικού κύκλου δεν είναι ομοιόμορφη (πολλές βροχές το χειμώνα, λίγες έως ελάχιστες το καλοκαίρι) προκαλώντας μεγάλες διακυμάνσεις στη δίαιτα των ρευμάτων δηλαδή στην ετήσια πορεία της υδατοπαροχής τους. Αυτό έχει συχνά βλαπτικές συνέπειες, αφού ισχυρές βροχοπτώσεις μπορεί να οδηγήσουν σε αυξημένη υδαταπορροή και πλημμύρες, ενώ αντίθετα έλλειψη βροχοπτώσεων μειώνει ή και εξαφανίζει την παροχή των ρεμάτων οδηγώντας σε λειψυδρία. Σε περίπτωση μεγάλων βροχοπτώσεων, ιδιαίτερα σε λεκάνες απορροής όπου έχει απομακρυνθεί με πυρκαγιά ή αποψίλωση η βλάστηση που δρα προστατευτικά στο έδαφος, το νερό με τη συρτική του δύναμη παρασύρει μεγάλες ποσότητες φερτών υλών και τις μεταφέρει προς τα κατάντη. Όταν 4

5 αυτές οι φερτές ύλες μεταφερθούν στο σημείο της κοίτης όπου έχει κατασκευαστεί κάποιο τεχνικό έργο (φράγματα, γέφυρες κ.α.) που συνήθως συνοδεύεται και από ταυτόχρονη μείωση του πλάτους της κοίτης και αποτεθούν εκεί, την φράζουν, αναγκάζοντας το νερό να βγει έξω από αυτήν προκαλώντας καταστροφές στη γύρω περιοχή και βάζοντας σε κίνδυνο ακόμα και ανθρώπινες ζωές. Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος είναι απαραίτητες οι επεμβάσεις στις ορεινές λεκάνες απορροής με φυτοτεχνικά έργα, αναδασώσεις, φραγματικές κατασκευές κ.α., καθώς και η σωστή κατασκευή και συντήρηση των τεχνικών έργων στα πεδινά. Έκτός όμως από τις καταστροφές λόγω της περίσσειας του νερού, προβλήματα δημιουργούνται και από την έλλειψη του. Το νερό είναι απαραίτητο για την ύδρευση πόλεων και χωριών και για την άρδευση γεωργικών εκτάσεων, ενώ δεν πρέπει να παραβλεφτεί η βιομηχανική χρήση του νερού και η χρήση του για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας που βοηθάει μερικώς στην επίλυση του ενεργειακού προβλήματος. Ποσοστό 83-87 % από τα αποθέματα των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων της χώρας προορίζεται για γεωργική χρήση, ενώ το αντίστοιχο για την ύδρευση είναι 10-12 %. Παράλληλα πρέπει να σημειωθεί ότι η μεγαλύτερη ζήτηση νερού για ύδρευση και άρδευση συμπίπτει με την περίοδο μικρότερης προσφοράς του (Απρίλιος Οκτώβριος), δημιουργώντας την ανάγκη για την εξεύρεση μεγαλύτερων ποσοτήτων νερού που θα ανταποκρίνονται στις νέες απαιτήσεις που δημιουργούνται εξαιτίας της πληθυσμιακής αύξησης και της εντατικοποίησης των καλλιεργειών. Από την ολική ποσότητα νερού του πλανήτη, όπως προαναφέρθηκε, ένα πάρα πολύ μικρό μέρος είναι γλυκό (πόσιμο) και μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον άνθρωπο για την ικανοποίηση των αναγκών του καθιστώντας απαραίτητη τη σωστή διαχείριση των υδάτινων αποθεμάτων. Παράλληλα είναι αναγκαία και η συνεχής αύξηση των αποθεμάτων αυτών μιας και οι απαιτήσεις συνεχώς αυξάνονται. Συγκριτικά με άλλες χώρες της Ευρώπης, η Ελλάδα πλεονεκτεί όσον αφορά την ποιότητα του νερού, γεγονός που πρέπει να διαφυλάξουμε και να διατηρήσουμε. Το πλεονέκτημα αυτό όμως δεν προέκυψε από κάποια μέτρα που εφαρμόστηκαν με επιτυχία, αλλά 5

6 πρόκειται για τυχαίο γεγονός που οφείλεται στις κοινωνικές δομές και την ιστορική διαδρομή της περιοχής, οι οποίες διατήρησαν το περιβάλλον σε μια ικανοποιητική κατάσταση. Από τα παραπάνω γίνεται φανερή η ανάγκη για ενδελεχή μελέτη του υδάτινου περιβάλλοντος και των υπαρχόντων έργων μιας περιοχής προτού γίνει οποιαδήποτε επέμβαση ώστε να υπάρχει μια πλήρης εικόνα των συνθηκών που επικρατούν. Έτσι θα είναι δυνατό να προταθούν τα κατάλληλα νέα έργα που θα προσφέρουν αυτό που είναι απαραίτητο για την περιοχή χωρίς να δημιουργούν άλλα προβλήματα. Γι αυτούς τους λόγους η εργασία αυτή, που αναφέρεται στην περιοχή του νομού Δράμας, επιδιώκει : Τον προσδιορισμό του χειμαρρικού δυναμικού (περιβάλλοντος) των τριών λεκανών απορροής (Δράμας, Κάτω Νευροκοπίου και Νέστου) του νομού Δράμας. Συγκεκριμένα, ανάλυση των βασικών παραγόντων χειμαρρικότητας : κλίμα, ανάγλυφο, βλάστηση και γεωλογικό υπόθεμα. Την καταγραφή των υπαρχόντων υδρολογικών έργων και των ανθρωπογενών επεμβάσεων και τη διερεύνηση της σημασίας τους. Τις προτάσεις για περαιτέρω ενέργειες με σκοπό την ορθολογική διαχείριση των παραπάνω υδρολογικών λεκανών απορροής. 6

7 2. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 2.1 Η ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΩΝ ΡΕΥΜΑΤΩΝ Κάθε χειμαρρικό ρεύμα διαθέτει ένα χώρο χειμαρρικής δράσης ή χειμαρρικό χώρο, στον οποίο εξελίσσονται τα φαινόμενα της υδαταπορροής και της διακίνησης (παραγωγής, μεταφοράς, απόθεσης) φερτών υλών. Αυτός αρχίζει από τα πιο απομακρυσμένα τμήματα των ορεινών όγκων που περιβάλλουν το χώρο, τα οποία τροφοδοτούν με νερά την κεντρική κοίτη του ρεύματος και τελειώνει στη θέση εκβολής του στο μεγαλύτερο φυσικό αποδέκτη (ποταμό, λίμνη, θάλασσα) ή ακόμη στο αποχετευτικό δίκτυο μιας πόλης. Η επιφάνεια του εδάφους που τροφοδοτεί ένα χειμαρρικό ρεύμα με νερά και φερτά υλικά, αποτελεί την λεκάνη απορροής ή συλλεκτήρια λεκάνη ή υδρολογική λεκάνη του. Η περίμετρος της καθορίζεται από τη γραμμή του υδροκρίτη που την περιβάλλει. Η λεκάνη απορροής ενός ρεύματος από το υψηλότερο σημείο του χειμαρρικού χώρου μέχρι την εκβολή του στον τελικό αποδέκτη (ποταμό, λίμνη, θάλασσα) χαρακτηρίζεται ως συνολική. Κάθε συνολική λεκάνη απορροής διακρίνεται σε δύο τμήματα, ως εξής : - την ορεινή λεκάνη απορροής, η οποία περιλαμβάνει την ορεινή περιοχή του χειμαρρικού χώρου και - πεδινή λεκάνη απορροής, η οποία εκτείνεται από την έξοδο του ρεύματος στην πεδινή περιοχή μέχρι την εκβολή του στον αποδέκτη. 2.2 ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ Ο τρόπος λειτουργίας και ο χαρακτήρας των χειμαρρικών ρευμάτων καθορίζονται από τα χειμαρρικά γνωρίσματα ή τις χειμαρρικές ιδιότητες τους, που είναι : - η απόσταση από τα ορεινά, η μεταφορά και απόθεση στα πεδινά στερεών υλικών, και 7

8 - η ανώμαλη, μη ορθολογική δίαιτα των χειμαρρικών υδάτων. Τα παραπάνω γνωρίσματα έχουν ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη ορισμένων χειμαρρικών φαινομένων στο χώρο δράσης των χειμαρρικών ρευμάτων, τα οποία είναι τα εξής : - οι διαβρώσεις, οι αποσαθρώσεις, οι γεωλισθήσεις και οι γεωκατακρημνίσεις κάθε μορφής, που προκαλούνται από τη δράση του ύδατος, επί του γεωλογικού υποθέματος των λεκανών απορροής και παράγουν φερτά υλικά, καθώς και οι προσχώσεις λόγω απόθεσης των υλικών αυτών - οι αιφνίδιες πλημμυρικές παροχές, που προέρχονται από ισχυρές βροχοπτώσεις με μεγάλη ένταση ή από αιφνίδια τήξη του χιονιού και - οι ελάχιστες, συχνά μηδαμινές παροχές ή και η πλήρης έλλειψη ροής, που παρουσιάζονται σε διάφορες εποχές, συνήθως κατά το θέρος (ιδίως στη χώρα μας). Στα παραπάνω μπορεί να προστεθεί και η μη ορθολογική αξιοποίηση του απορρέοντος ύδατος, καθώς και η μη ορθολογική χρήση του ευρύτερου χειμαρρικού χώρου. Ως χειμαρρικότητα χαρακτηρίζεται η εκδήλωση χειμαρρικών φαινομένων από τα χειμαρρικά ρεύματα. Η ένταση, με την οποία αυτά εκδηλώνονται, εκφράζει το βαθμό χειμαρρικότητας των ρευμάτων. Τα χειμαρρικά φαινόμενα δεν εμφανίζονται με τον ίδιο τρόπο σε όλα τα χειμαρρικά ρεύματα. Ποικίλλουν σε έκταση, ένταση και συνδυασμό μεταξύ τους. Συχνά κυριαρχούν ορισμένα φαινόμενα, τα οποία προσδίδουν στα ρεύματα μια χαρακτηριστική χειμαρρική μορφή. Γι αυτό, κάθε χειμαρρικό ρεύμα παρουσιάζει τη δική του χειμαρρική «προσωπικότητα», δηλ. παραμένει μοναδικό και ανεπανάληπτο. 2.3 ΤΟ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Για να εμφανιστούν χειμαρρικά φαινόμενα στον χώρο των χειμαρρικών ρευμάτων, απαιτείται η δράση ενός κατάλληλου χειμαρρικού περιβάλλοντος. Αυτό καθορίζεται από τη συνδυασμένη δράση τεσσάρων βασικών ή αμέσων παραγόντων του φυσικού περιβάλλοντος ή χειμαρρικών παραγόντων, οι 8

9 οποίοι είναι το κλίμα, το γεωλογικό υπόθεμα, η ανάγλυφη όψη και η βλάστηση. Συγκεκριμένος συνδυασμός των παραγόντων αυτών μεταξύ τους δημιουργεί ορισμένο τύπο χειμαρρικού περιβάλλοντος, με αποτέλεσμα την εμφάνιση συγκεκριμένων χειμαρρικών φαινομένων. Το είδος, ο συνδυασμός και η έκταση των φαινομένων αυτών προσδίνουν στα χειμαρρικά ρεύματα μια συγκεκριμένη χειμαρρική φυσιογνωμία. 2.4 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟΤΗΤΑΣ Κατά τον Κωτούλα, στη διαδικασία της χειμαρρικής δράσης, η οποία προκαλεί την εμφάνιση τόσο υδρολογικών χειμαρρικών φαινομένων, όσο και φαινομένων διακίνησης φερτών υλών, το κλίμα είναι ο φορέας ενέργειας, ο οποίος στην περίπτωση της παραγωγής και μεταφοράς υλικού δρα ως παράγοντας επίθεσης (διάβρωσης). Το γεωλογικό υπόθεμα, που διαμορφώνει τις εξάρσεις στο χειμαρρικό χώρο, αποτελεί το αδρανές υπόβαθρο επί του οποίου εκδηλώνεται η δράση του φορέα ενέργειας, δηλ. είναι αυτό που υφίσταται τις συνέπειες της επίθεσής του. Ο ρόλος του αναγλύφου είναι ρυθμιστικός : καθορίζει την ένταση με την οποία δρα ο φορέας ενέργειας (κλίμα). Τέλος, η βλάστηση, η οποία παρεμβάλλεται μεταξύ του φορέα ενέργειας και του αδρανούς υποβάθρου (γεωλογικού υποθέματος), δρα ανασταλτικά ή αμβλυντικά στην επενέργεια του πρώτου επί του δεύτερου. Το είδος, ο συνδυασμός, η έκταση και η ένταση των χειμαρρικών φαινομένων, που δημιουργούνται στο χώρο των χειμαρρικών ρευμάτων, καθορίζονται από το συνδυασμό και την ένταση δράσης των τριών βασικών παραγόντων, δηλ. του κλίματος, του γεωλογικού υποθέματος και του αναγλύφου, που εμφανίζονται σ αυτόν. Η ύπαρξη βλάστησης και ιδίως του δάσους αποτρέπει ή μεταβάλλει (αμβλύνει) την ένταση και την έκταση των φαινομένων αυτών. Δεν μπορεί όμως να επηρεάσει το είδος και το συνδυασμό των χειμαρρικών φαινομένων, που δημιουργούνται από τη δράση των παραπάνω τριών παραγόντων. 9

10 2.5 ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ Το χειμαρρικό περιβάλλον των λεκανών απορροής των ρευμάτων προσδιορίζεται από τον συνδυασμό των τριών βασικών παραγόντων χειμαρρικότητας : κλίμα, ανάγλυφο και γεωλογικό υπόθεμα. Κάθε χειμαρρικό περιβάλλον, που δρα σε ορεινή λεκάνη απορροής, στην οποία δεν υπάρχει βλάστηση (δάσος), προκαλεί, την ανάπτυξη συγκεκριμένων χειμαρρικών φαινομένων (σε είδος, μορφή, ένταση και έκταση) και δημιουργεί ορισμένη χειμαρρικότητα. Εάν στην ορεινή λεκάνη υφίσταται προστατευτικός μανδύας και ιδίως δάσος, τότε επέρχεται (ανάλογα με τη μορφή και τη σύνθεση του μανδύα) μείωση της έκτασης και άμβλυνση της έντασης έως και πλήρη εξαφάνιση των χειμαρρικών φαινομένων, που αναπτύσσονται χωρίς την ύπαρξη του φυτοκαλύμματος. Επίσης, τυχόν καταστροφή του υφιστάμενου ή ιδρυθέντος φυτοκαλύμματος οδηγεί στην επανεμφάνιση των αρχικών χειμαρρικών φαινομένων. Με βάση το παραπάνω σκεπτικό δίνονται οι ακόλουθοι ορισμοί σχετικά με τη δυνατή χειμαρρικότητα και το δυνατό χειμαρρικό τύπο. Δυνατή χειμαρρικότητα ενός χειμαρρικού ρεύματος είναι εκείνη η χειμαρρική κατάσταση, κατά την οποία αναπτύσσεται στο χειμαρρικό χώρο και ιδίως στην ορεινή λεκάνη απορροής το μέγιστο δυνατό των χειμαρρικών φαινομένων σε είδος, ένταση, έκταση και συνδυασμό. Συνεπώς, η δημιουργία της δυνατής χειμαρρικότητας οφείλεται στη δράση ενός δεδομένου χειμαρρικού περιβάλλοντος χωρίς την ύπαρξη βλάστησης και ιδίως δάσους, δηλ. στη δράση ενός ορισμένου συνδυασμού μόνο μεταξύ των βασικών παραγόντων χειμαρρικότητας : κλίμα, ανάγλυφο, γεωϋπόθεμα. Ανάλογα με τη δυνατή χειμαρρικότητα τους τα χειμαρρικά ρεύματα ταξινομούνται σε χειμαρρικούς τύπους. Ως τύπος δυνατής χειμαρρικότητας ή δυνατός χειμαρρικός τύπος ή απλώς χειμαρρικός τύπος χαρακτηρίζεται κάθε σύνολο χειμαρρικών ρευμάτων και ιδίως ορεινών λεκανών απορροής με την αυτή δυνατή χειμαρρικότητα (ή με το αυτό χειμαρρικό περιβάλλον), η οποία περιγράφεται από την εμφάνιση 10

11 συγκεκριμένων χειμαρρικών φαινομένων σε είδος, ένταση, έκταση και συνδυασμό (Κωτούλας 2001). 2.6 ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΑ ΟΡΙΑ ΚΑΙ ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΑ ΧΩΡΟΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ Οι δυνατοί χειμαρρικοί τύποι (άρα και τα χειμαρρικά περιβάλλοντα) διακρίνονται ανάλογα με το γεωλογικό υπόθεμα των ορεινών λεκανών απορροής τους σε : αμιγείς : όταν ολόκληρη η λεκάνη απορροής συγκροτείται από τον ίδιο πετρολογικό σχηματισμό και μικτούς : όταν η ορεινή λεκάνη απορροής συγκροτείται από περισσότερα είδη πετρολογικών σχηματισμών. Η συμμετοχή όμως του κάθε σχηματισμού προσμετράται μόνον όταν η έκτασή του υπερβαίνει το 10-15 % της επιφάνειας της ορεινής λεκάνης, οπότε μπορεί αυτός να επηρεάζει στη χειμαρρικότητα της. Η κατά χώρο κατανομή των δυνατών χειμαρρικών τύπων καθορίζεται με βάση τα εξής κύρια χειμαρρικά όρια : 1. στάθμη της θάλασσας 2. όριο της πλήρους επίδρασης του δάσους : στη χώρα μας και γενικά για ευρωπαϊκές συνθήκες το όριο αυτό βρίσκεται περί το υψόμετρο των 1000 m, το οποίο διαχωρίζει τις ημιορεινές από τις ορεινές περιοχές 3. το φυσικό δασοόριο : για τη μεσευρωπαϊκή και την παραμεσόγειο περιοχή αυτό φθάνει έως τα 2000 m (1800-2000 m) 4. το όριο του αιωνίου χιονιού : για ευρωπαϊκές συνθήκες κυμαίνεται περί τα 3000-3200 m (δεν εμφανίζεται στον ελλαδικό χώρο). Τα παραπάνω κύρια χειμαρρικά όρια καθορίζουν τις ακόλουθες τέσσερις κύριες χειμαρρικές ζώνες,γνωστές και ως χειμαρρικά χωροδιαστήματα ( Σχήμα 1 ) : 1) Χειμαρρική ζώνη I της πλήρους επίδρασης του δάσους (υπερθαλάσσιο ύψος έως και 1000 m για ευρωπαϊκές συνθήκες) : η παρουσία 11

12 του δάσους στη ζώνη αυτή αποτρέπει τα σχετικά ήπια χειμαρρικά φαινόμενα που εμφανίζονται και ασκεί τη μέγιστη δυνατή υδρολογική επίδραση. 2) Χειμαρρική ζώνη II της μερικής επίδρασης του δάσους (υπερθαλάσσιο ύψος μεταξύ 1000 m και 2000 m για ευρωπαϊκές συνθήκες) : το δάσος αποτρέπει μόνο τα εκτατικά, όχι όμως και τα εντατικά χειμαρρικά φαινόμενα, που εμφανίζονται και ασκεί περιορισμένα υδρολογική επίδραση. Σχήμα 1 : Χειμαρρικά όρια και χειμαρρικές ζώνες 3) Χειμαρρική ζώνη III των αλπικών περιοχών (υπερθαλάσσιο ύψος μεταξύ 2000 και 3000 m περίπου για ευρωπαϊκές συνθήκες) : λόγω της έλλειψης δάσους το κλίμα ασκεί άμεση, ισχυρότατη επίδραση στο γεωλογικό υπόθεμα δημιουργώντας πολύ έντονα χειμαρρικά φαινόμενα. 12

13 4) Χειμαρρική ζώνη IV του αιωνίου χιονιού (υπερθαλάσσιο ύψος άνω των 3000 m για ευρωπαϊκές συνθήκες) : λόγω της ύπαρξης μόνιμου χιονοστρώματος το κλίμα δεν επιδρά άμεσα στο γεωλογικό υπόθεμα. Η κίνηση όμως του χιονοστρώματος (παγετώνες) ασκεί στο γεωυπόθεμα διαβρωτική επίδραση. 2.7 ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ Παρατηρώντας τα χαρακτηριστικά των χειμάρρων όπως αναφέρονται παραπάνω, γίνεται φανερή η ανάγκη για ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων και του υδάτινου περιβάλλοντος γενικότερα με βάση την αειφορία της χρήσεως. Η τελευταία συνίσταται στην αποφυγή της αχρήστευσης ή καταστροφής των υφιστάμενων υδάτινων πόρων, στην εξοικονόμηση μεγαλύτερης ποσότητας ύδατος και στην αποδοτικότερη χρήση του υπάρχοντος ύδατος (Κωτούλας 2001). Η εξοικονόμηση αυτής της ποσότητας ύδατος μπορεί να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους όπως με : τη δημιουργία ταμιευτήρων, τον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων, την αφαλάτωση θαλασσινού νερού. Ταυτόχρονα μπορεί να γίνει και αποδοτικότερη χρήση του νερού με : αξιοποίηση αποβλήτων (χρήση νερού μετά από βιολογικό καθαρισμό για άρδευση ή ακόμα και ύδρευση), μείωση απωλειών από τα αρδευτικά και τα υδρευτικά δίκτυα ανακύκλωση του νερού για βιομηχανικές χρήσεις μείωση της κατανάλωσης για οικιακή χρήση. Τα παραπάνω γίνονται πιο κατανοητά αν σκεφτούμε πως εκτιμάται ότι είναι δυνατή η μείωση των απαιτούμενων ποσοτήτων νερού χωρίς υποβάθμιση της ποιότητας ζωής κατά 10 50 % για τη γεωργία, κατά 40 90 % για τη βιομηχανία και κατά 30 % για την ύδρευση. 13

14 2.7.1 ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ 2.7.1.1 ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΩΝ Με την κατασκευή φραγμάτων (κατά κανόνα υψηλών) σε ειδικά επιλεγόμενες θέσεις δημιουργούνται τεχνητές λίμνες (ταμιευτήρες), όπου αποθηκεύονται τα ρέοντα ύδατα, τα οποία έπειτα οδηγούνται με κατάλληλο δίκτυο στις περιοχές κατανάλωσής τους. Τα ταμιευόμενα νερά μπορούν παράλληλα να χρησιμοποιούνται και για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας ή για άλλους σκοπούς (ψυχαγωγία, κολύμβηση, ψάρεμα κλπ.). 2.7.1.2 ΑΝΤΛΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΑΠΟ ΥΠΟΓΕΙΟΥΣ ΥΔΡΟΦΟΡΕΙΣ Για την ικανοποίηση των απαιτήσεων σε νερό πραγματοποιείται άντληση των υπόγειων υδάτων που υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή. Η μέθοδος αυτή βρίσκει μεγάλη εφαρμογή ιδίως στις αναπτυγμένες χώρες. Στη χώρα μας γίνεται ευρεία χρήση της μεθόδου αυτής για άρδευση και ύδρευση. Είναι δυνατόν να γίνει εμπλουτισμός των υπόγειων υδροφορέων με διάφορες τεχνικές παρεμβάσεις, ώστε αυτός να αποδίδει περισσότερο νερό για άντληση. Σε κάθε περίπτωση όμως το νερό που αντλείται δεν πρέπει να υπερβαίνει την μέση ετήσια εισροή ύδατος στον υπόγειο υδροφορέα, έτσι ώστε να διατηρείται μια ισορροπία στο υδάτινο περιβάλλον και να μην προκαλούνται επιζήμιες καταστάσεις με μείωση και αφανισμό του υδάτινου φυσικού πόρου. Παράλληλα είναι δυνατόν να προκληθούν και προβλήματα που ξεφεύγουν από την λειψυδρία που είναι η λογικότερη κατάληξη όπως η καθίζηση του εδάφους, η είσοδος αλμυρού νερού στο υπόγειο υδροφορέα κ.α.. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Καλοχώρι Θεσσαλονίκης που καθίζησε εξαιτίας της υπεράντλησης των υπόγειων υδάτων του. 14

15 2.7.1.3 ΑΦΑΛΑΤΩΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΥ ΝΕΡΟΥ Με την αφαλάτωση απομακρύνονται τα διαλυμένα άλατα από το θαλασσινό νερό με διύλιση ή αντίστροφη όσμωση. Η αφαλάτωση ως μέθοδος είναι πολύ δαπανηρή (σχεδόν τριπλάσιο κόστος), επειδή καταναλώνει μεγάλες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας και γι αυτό η χρήση της περιορίζεται σε ειδικές περιπτώσεις. Λόγω των μεγάλων εξόδων που απαιτούνται για τη μεταφορά του νερού σε μεγαλύτερα υψόμετρα, του υψηλού κόστους και της δυσκολίας διαχείρισης της άλμης που προκύπτει από την όλη διαδικασία περιορίζει τη μέθοδο αυτή για την ύδρευση παράκτιων πόλεων σε άνυδρες περιοχές (νησιά). 2.7.1.4 ΛΟΙΠΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ Μια άλλη μέθοδος είναι η τεχνητή πρόκληση βροχής που επιτυγχάνεται με τον βομβαρδισμό των υδροφόρων νεφών με ειδικές ουσίες (ιωδιούχος άργυρος) οπότε σχηματίζονται μικρά σταγονίδια ύδατος ή σωματίδια πάγου γύρω από τα μικροσκοπικά σωματίδια των χημικών (πυρήνες συμπύκνωσης) τα οποία είναι αρκετά βαριά ώστε να δημιουργούν υδατοκατακρημνίσματα. Υπάρχει όμως πρόβλημα όσον αφορά τη συγκέντρωση των προαναφερθέντων χημικών στο έδαφος όπου καταλήγουν, ενώ εκφράζονται και παράπονα για την κατά κάποιο τρόπο κλοπή βροχοπτώσεων μιας και τα νέφη που βομβαρδίζονται θα μπορούσαν να προκαλέσουν βροχή σε κάποιο άλλο μέρος το οποίο έτσι τη στερείται. Επίσης, υπάρχει ως λύση και η μεταφορά παγόβουνων από τις πολικές περιοχές για την υδροδότηση παραλιακών άνυδρων περιοχών με την τήξη του νερού. Το υπέρογκο κόστος της μεθόδου αυτής την καθιστά απαγορευτική τη χρήση της σε φτωχές αναπτυσσόμενες χώρες. 15

16 2.7.2 ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΕΡΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΥΠΑΡΧΟΝΤΟΣ ΥΔΑΤΟΣ 2.7.2.1 ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Αποσκοπεί στη διατήρηση του νερού με την επαναχρησιμοποίησή του μετά από κατάλληλο καθαρισμό του. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται μεγάλη εξοικονόμηση ύδατος. Το καθαρισμένο νερό μπορεί να χρησιμοποιείται για όλες της χρήσεις, ακόμα και ως πόσιμο. Έτσι αποφεύγονται οι επιβαρύνσεις από την κατασκευή εγκαταστάσεων εκροής και αποχέτευσης των αποβλήτων, από την εκτέλεση έργων για την ταμίευση του νερού και τη διανομή του, καθώς και από τις επιπτώσεις όλων αυτών στο περιβάλλον. Η επαναχρησιμοποίηση του νερού αυτού και ιδιαίτερα η πόση αυτού δεν είναι πολύ διαδεδομένη. Αντίθετα επικρατεί στις ιδιαίτερα ανεπτυγμένες χώρες, παρόλο που αυτές δε χαρακτηρίζονται γενικά ως άνυδρες. 2.7.2.2 ΜΕΙΩΣΗ ΑΠΩΛΕΙΩΝ ΣΤΑ ΑΡΔΕΥΤΙΚΑ ΕΡΓΑ Κατά τη χρήση του ύδατος σημειώνονται συχνά σοβαρές απώλειες, οι οποίες μειώνουν σημαντικά την ποσότητα του διαθέσιμου χρήσιμου νερού. Η αποτροπή ή μείωση των απωλειών μπορεί να εξασφαλίσει επιπλέον ποσότητες νερού για την ικανοποίηση νέων αναγκών ή για την βελτίωση της παρεχόμενης υδροδότησης. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία αν σκεφτεί κανείς ότι η άρδευση καταναλώνει σήμερα παγκοσμίως τα 2/3 του χρησιμοποιούμενου νερού. Ακόμα και μια μικρή μείωση των απωλειών του αρδευόμενου νερού μπορεί να απελευθερώσει μεγάλες ποσότητες για άλλες χρήσεις. 2.7.2.3 ΜΕΙΩΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΤΙΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ Η μείωση του νερού που χρησιμοποιείται στη βιομηχανία μπορεί να επιτευχθεί με την επαναχρησιμοποίηση του αποβαλλόμενου νερού μετά τον καθαρισμό του. Ο καθαρισμός αυτός πραγματοποιείται στο βιομηχανικό χώρο μετά την αποβολή του νερού και προσαρμόζεται στα δεδομένα ρύπανσης ή 16

17 μόλυνσης της βιομηχανίας. Η μέθοδος δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη αλλά φτάνει ακόμα και να υποδεκαπλασιάζει την ποσότητα νερού που απαιτείται. 2.7.2.4 ΜΕΙΩΣΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΓΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗ ΧΡΗΣΗ Οι απώλειες κατά τη διανομή και οι σπατάλες κατά τη χρήση του νερού στις κατοικημένες περιοχές μπορεί να είναι σημαντικές αν και δε γίνονται συχνά αντιληπτές. Υπολογίζεται ότι νερό που καταναλώνεται στο χώρο του μπάνιου καλύπτει το 70 75 % της ποσότητας που ξοδεύει μια μέση οικογένεια ανεπτυγμένου κράτους. Στις ξηρές και ημιάνυδρες περιοχές, καθώς και σε εκείνες με ξηρό και θερμό κλίμα το καλοκαίρι (μεσογειακές περιοχές) προστίθεται και η χρήση νερού για διατήρηση γκαζόν σε ποσοστό 80 % της οικιακής κατανάλωσης. Φθορά και κακή συντήρηση του δικτύου μεταφοράς και διανομής ύδατος οδηγεί συχνά σε σημαντικές απώλειες. Γι αυτούς τους λόγους επιβάλλεται να γίνεται ορθολογικότερη χρήση του οικιακού νερού πράγμα που μπορεί να πραγματοποιηθεί με την εφαρμογή καταλλήλων κινήτρων. 2.8 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ Οι Κωνσταντινίδου και Μέντης (2003), αναφέρονται στην επιδοτούμενη δάσωση αγροτικών εκτάσεων στην περιοχή της πεδιάδας της Δράμας. Οι Κισσούδης (2003) και Πανταρτζής κ.α (1993) περιγράφουν την προοπτική μεταφοράς νερού από τα φράγματα του Νέστου για την άρδευση γεωργικών καλλιεργειών. Οι Μελιάδης και Μέντης (1997) προτείνουν τη χρήση των γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών για την καλύτερη αποτύπωση του δάσους του Φρακτού Δράμας. Ο Ξανθουλέας (1994) και ο Τσικνάκος (1993), περιγράφουν την ενεργειακή αξιοποίηση που επιτυγχάνεται με την κατασκευή των φραγμάτων του Νέστου. Ο Στεφανίδης (1993) προτείνει την κατασκευή μικροφραγμάτων για την ικανοποίηση αρδευτικών αναγκών. 17

18 Ο Δημάδης κ.α.(1993) ερευνά τη λειτουργία των καρστικών πηγών του Φαλακρού όρους και των Πηγών του Αγγίτη (Μααρά). Οι Μαυρουδής και Πανώρας (1993) περιγράφουν μεθόδους υπολογισμού των διαρροών από τα αρδευτικά δίκτυα. Ο Κωτούλας (1992) περιγράφει της δυνατότητες αύξησης των υδατικών πόρων στον Ελλαδικό χώρο. Ο Στεφανίδης (1990) περιγράφει την μορφομετρική και υδρογραφική συγκρότηση διαφόρων περιοχών της Βόρειας Ελλάδας στις οποίες περιλαμβάνεται και η υδρολογική λεκάνη του Νέστου. 18

19 3. ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ Ο νομός Δράμας βρίσκεται στο ανατολικό άκρο της Μακεδονίας. Ανήκει στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (χάρτης 1), καταλαμβάνει έκταση 3.468 Km 2 και έχει πληθυσμό 103.975 κατοίκων (απογραφή 2001). Οριοθετείται από το Νέστο ποταμό και τα όρη της δυτικής Ροδόπης στα ανατολικά, από τα όρη της Λεκάνης στα νοτιοανατολικά, τα τενάγη των Φιλίππων στα νότια, από τον Αγγίτη ποταμό και το Μενοίκιο όρος στα νοτιοδυτικά, από τα όρη Βροντούς στα δυτικά και από τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα στα βόρεια (χάρτης 2). Το μεγαλύτερο υψόμετρο εμφανίζεται στο Φαλακρό όρος (2.232 μ). Εκτείνεται από γεωγραφικό πλάτος 23 ο 54 έως 25 ο 04 και γεωγραφικό μήκος από 40 ο 57 μέχρι 41 ο 34 (χάρτης 2). Χάρτης 1 : Περιοχή έρευνας 19

20 Χάρτης 2 : Ν. Δράμας και όμοροι νομοί Ο νομός Δράμας διαιρείται σε 8 δήμους και 1 κοινότητα των οποίων οι εκτάσεις και οι κάτοικοι (σύμφωνα με την απογραφή του 2001) παρατίθενται στον παρακάτω πίνακα 1(βλέπε χάρτη 3). Ο νομός, από υδρολογική άποψη, χωρίζεται σε τρεις μεγάλες υδρολογικές λεκάνες : της Δράμας (υδρ. λεκ. 1), του Κάτω Νευροκοπίου (υδρ. λεκ. 2) και του Νέστου (υδρ. λεκ. 3). Η πρωτεύουσα Δράμα βρίσκεται στο κέντρο σχεδόν της αντίστοιχης λεκάνης στα νότια του Φαλακρού όρους, σε απόσταση 160 χμ από τη Θεσσαλονίκη. Είναι κτισμένη πάνω στα ερείπια του αρχαίου οικισμού Δύραμα ή Ύδραμα από τον οποίο είναι φανερό ότι προήλθε και το σημερινό της όνομα (Δύραμα Ύδραμα η Δράμα) παραπέμποντας όπως είναι πιθανό στον υδατικό πλούτο της περιοχής, γεγονός που χαρακτηρίζει την πόλη της Δράμας ακόμα και σήμερα. Το μεγαλύτερο κομμάτι της λεκάνης (1) αυτής αποτελείται από γεωργικές εκτάσεις οι οποίες διασχίζονται από ένα μεγάλο αριθμό αρδευτικών καναλιών. Άλλοι μεγάλοι 20

21 οικισμοί της περιοχής (πόλεις, κωμοπόλεις) είναι η Προσωτσάνη, το Καλαμπάκι, το Δοξάτο κ.α. Πίνακας 1 : Έκταση και πληθυσμός ανά δήμο νομού Δράμας Δήμος Έκταση (Km 2 ) Πληθυσμός Δοξάτου 161,30 11.000 Δράμας 483,39 55.632 Καλαμπακίου 81,55 6.481 Κάτω Νευροκοπίου 872,45 8.026 Νικηφόρου 240,90 4.279 Παρανεστίου 789,20 1.646 Προσωτσάνης 418,68 11.215 κ. Σιδηρόνερου 353,45 430 Σιταγρών 63,34 5.266 Η κλειστή λεκάνη του Κάτω Νευροκοπίου (2) περιβάλλεται από ορεινούς όγκους που την περιορίζουν (Φαλακρό, όρη Βροντούς, Γρανίτης κ.α.). Ο μεγαλύτερος οικισμός της είναι το Κάτω Νευροκόπι, ενώ άλλοι σημαντικοί οικισμοί είναι ο Βώλακας (κοντά στον οποίο βρίσκεται το χιονοδρομικό κέντρο του Φαλακρού), Λευκόγεια (με το ομώνυμο φράγμα) κ.α. Πρόκειται για οροπέδιο (ελάχιστο υψόμετρο 540 m) στο οποίο είναι αρκετά ανεπτυγμένη η γεωργία. Η υδρολογική λεκάνη του Νέστου (3) περιλαμβάνει το ελληνικό τμήμα της υδρολογικής λεκάνης του ποταμού Νέστου. Καταλαμβάνεται κατά το μεγαλύτερο κομμάτι της από δασικές εκτάσεις. Οι σημαντικότεροι οικισμοί του είναι το Παρανέστι, το Τέμενος, το Σιδηρόνερο, οι Παπάδες, οι Ποταμοί κ.α. 21

22 22

23 4. ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ Για την ολοκλήρωση της συγκεκριμένης εργασίας χρησιμοποιήθηκαν τοπογραφικοί χάρτες της Γ.Υ.Σ. κλίμακας 1 : 50.000, γεωλογικοί χάρτες του Ι.Γ.Μ.Ε. και ο χάρτης βλάστησης του νομού Δράμας κλίμακας 1 : 200.000 του υπουργείου Γεωργίας (Ε.Σ.Υ.Ε.). Στη συνέχεια, οι χάρτες σαρώθηκαν ( σκανάρισμα ) και αποθηκεύτηκαν σε ηλεκτρονική μορφή. Με αυτή τη μορφή επεξεργάστηκαν μέσω των προγραμμάτων AutoCAD και ArcGIS, οδηγώντας στη δημιουργία των χαρτών και λοιπών δεδομένων. Οι χάρτες περιέχουν διάφορα επίπεδα πληροφοριών, δομημένα σε προσωπική βάση δεδομένων (Personal Geodatabase) όπως αυτά παρατίθενται αναλυτικά στους πίνακες 1 και 2, ταξινομημένα σε αρχεία μορφοτύπου.mxd, με τέτοιο τρόπο ώστε να δίνουν κάθε φορά το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα (Παράρτημα Α). Τα μετεωρολογικά και υδρολογικά δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν ελήφθησαν είτε από την Υπηρεσία Εγγείων Βελτιώσεων (Υ.Ε.Β.) Δράμας είτε από το Εργαστήριο Διευθέτησης Ορεινών Υδάτων. Με αυτά κατασκευάστηκαν ομβροθερμικά διαγράμματα που παρατίθενται στη συνέχεια. Επίσης έγιναν οι αναγκαίοι υπολογισμοί για την μέγιστη υδατοστερεοπαροχή (Q max ) με τη χρήση των προαναφερθέντων στοιχείων καθώς και των μορφομετρικών και υδρογραφικών χαρακτηριστικών που προέκυψαν από την ψηφιακή επεξεργασία των χαρτών, ενώ προσδιορίστηκαν και οι χειμαρρικοί τύποι των λεκανών απορροής. Τέλος, έγινε η καταγραφή των υδρολογικών έργων και των ανθρωπογενών επεμβάσεων στις τρεις (3) υδρολογικές λεκάνες του Ν. Δράμας. 23

24 5. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 5.1 ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Τα μετεωρολογικά δεδομένα ελήφθησαν από 24 σταθμούς που λειτουργούν ή λειτούργησαν στο νομό Δράμας. Οι εννιά (9) από αυτούς βρίσκονται στη λεκάνη της Δράμας (1), οι εφτά (7) στη λεκάνη Κάτω Νευροκοπίου (2), οι οχτώ (8) σε αυτή του Νέστου (3), ενώ ένας βρίσκεται στο Ν. Ξάνθης, αλλά πολύ κοντά στα όρια της λεκάνης 1 (Πίνακας 2, Χάρτης 4). Πίνακας 2 : Μετεωρολογικοί σταθμοί περιοχής έρευνας Τοποθεσία Φορέας Υψόμετρο Έτη Λειτουργίας Λεκάνη 1 Αχλαδιά ΔΕΗ 600 1964-1978 Νέστου 2 Βώλακας ΔΕΗ 840 1964-1978 Νέστου 3 Γρανίτης ΔΕΗ 790 1964-1978 Κάτω Νευροκοπίου 4 Δράμα ΥΕΒ 101 1933-34,1939, 1952-2003 Δράμας 5 Εξοχή ΔΕΗ 620 1964-1978 Κάτω Νευροκοπίου 6 Καλαμπάκι ΥΕΒ 65 1977-2003 Δράμας 7 Κατάφυτο ΔΕΗ 740 1964-1978 Κάτω Νευροκοπίου 8 Κάτω Βροντού ΔΕΗ 660 1964-1978 Κάτω Νευροκοπίου 9 Κάτω Νευροκόπι ΥΕΒ 580 1981-2003 Κάτω Νευροκοπίου 10 Λεκάνη ΔΕΗ 710 1964-1978 Ν. Ξάνθης 11 Λευκόγεια ΔΕΗ 640 1964-1978 Κάτω Νευροκοπίου 12 Λιβαδερό ΥΕΒ 650 1977-2003 Νέστου 13 Μακρυπλάγι ΔΕΗ 750 1964-1978 Δράμας 14 Μεσοχώρι ΔΕΗ 120 1964-1978 Νέστου 15 Μικρόπολη ΥΕΒ 360 1977-2003 Δράμας 16 Νικηφόρος ΥΕΒ 280 1977-2003 Δράμας 17 Οχυρό ΔΕΗ 550 1964-1978 Κάτω Νευροκοπίου 18 Πανόραμα ΔΕΗ 550 1964-1978 Δράμας 19 Περιθώρι ΔΕΗ 600 1964-1978 Κάτω Νευροκοπίου 20 Ποταμοί ΔΕΗ 390 1964-1978 Νέστου 21 Πρασινάδα ΔΕΗ 660 1964-1978 Νέστου 22 Προσωτσάνη ΥΕΒ 140 1997-2003 Δράμας 23 Πτελέα ΔΕΗ 410 1964-1978 Νέστου 24 Σιδηρόνερο ΔΕΗ 570 1964-1978 Νέστου 24

25 Με βάση τα δεδομένα των παραπάνω σταθμών υπολογίσθηκαν οι μέσες ετήσιες βροχοπτώσεις (πίνακας 3) και οι μέσες μηνιαίες θερμοκρασίες (πίνακας 4) για όσους υπήρχαν παρατηρήσεις. Χάρτης 4 : Μετεωρολογικοί σταθμοί ανά υδρολογική λεκάνη Από τη μελέτη των πινάκων 2 και 3 προκύπτει ότι η ελάχιστη μέση ετήσια τιμή βροχόπτωσης του νομού εμφανίζεται στο Καλαμπάκι (572,63 mm υψόμετρο 65 m), ενώ η μέγιστη στο Πανόραμα (1044,70 mm υψ. 550 m). Αντιστοίχως, τα ελάχιστα και τα μέγιστα κάθε υδρολογικής λεκάνης είναι για τον Νέστο στο Μεσοχώρι (670,66 mm υψ. 120 m) και στο Βώλακα (881,51 mm υψ. 840 m), ενώ για τη λεκάνη Κάτω Νευροκοπίου ελάχιστο παρατηρείται στο σταθμό Λευκογείων (696,17 mm υψ. 610 m) και το μέγιστο στο σταθμό του Γρανίτη (978,82 mm υψ. 790 m). Τα μέγιστα και τα ελάχιστα της λεκάνης της Δράμας είναι τα ίδια που αντιστοιχούν και σε ολόκληρη το νομό. Η αύξηση του ύψους βροχής από τον ένα σταθμό στον άλλο οφείλεται στην υψομετρική τους διαφορά. 25

26 Πίνακας 3 : Μέσες ετήσιες βροχοπτώσεις Α/Α Τοποθεσία Μέση Ετήσια Βροχόπτωση (mm) 1 Αχλαδιά 739.84 2 Βώλακας 881.51 3 Γρανίτης 978.82 4 Δράμα 612.16 5 Εξοχή 781.42 6 Καλαμπάκι 572.63 7 Κατάφυτο 750.22 8 Κάτω Βροντού 815.45 9 Κάτω Νευροκόπι 704.35 10 Λεκάνη 1005.73 11 Λευκόγεια 696.17 12 Λιβαδερό 838.55 13 Μακρυπλάγι 853.39 14 Μεσοχώρι 670.66 15 Μικρόπολη 881.11 16 Νικηφόρος 584.92 17 Οχυρό 819.79 18 Πανόραμα 1044.7 19 Περιθώρι 851.06 20 Ποταμοί 690.89 21 Πρασινάδα 827.34 22 Προσωτσάνη 643.39 23 Πτελέα 745.53 24 Σιδηρόνερο 684.56 Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί, πάντως, πως από τους σταθμούς του Ν. Δράμας που εμφανίζονται στον πίνακα 3, οι 15 εμφανίζουν μέσες ετήσιες τιμές μεγαλύτερες από 700 mm, δείχνοντας πως πρόκειται για μια περιοχή αρκετά πλούσια σε βροχές και συνεπώς σε υδάτινους πόρους. Παράλληλα δημιουργήθηκαν και τα ομβροθερμικά διαγράμματα των παρακάτω σταθμών για τις οποίους υπάρχουν τα απαραίτητα στοιχεία : Με βάση τα δεδομένα του πίνακα 3 υπολογίζουμε με τη μέθοδο Thiessen τη μέση ετήσια βροχόπτωση ολόκληρού του νομού Δράμας είναι 739,05 mm. Για τις επιμέρους λεκάνες ισχύουν : Δράμας 713,91mm, Κάτω Νευροκοπίου 766,53 mm και Νέστου 751,26 mm. 26

27 Πίνακας 4 : Μέσες ετήσιες θερμοκρασίες αέρα ( ο C) Α/Α Τοποθεσία Μέση Ετήσια Θερμοκρασία 1 Δράμα 14,58 2 Καλαμπάκι 14,65 3 Κάτω Νευροκόπι 11,05 4 Προσωτσάνη 14,32 Από το ομβροθερμικό διάγραμμα που προκύπτει από τα στοιχεία του σταθμού τις Δράμας, παρατηρούμε την εμφάνιση μιας ξηροθερμικής περιόδου κατά τη διάρκεια των μηνών Ιουλίου Αυγούστου Σεπτεμβρίου, όπως παρατηρείται και σε αυτό του Καλαμπακίου. Τα παραπάνω οδηγούν στο συμπέρασμα ότι κατά τους τρεις αυτούς μήνες (Ιούλιο Αύγουστο Σεπτέμβριο) και ιδιαίτερα τον Αύγουστο θα παρατηρείται ένα έλλειμμα βροχής που μεταφράζεται σε ελάττωση του υδατικού δυναμικού και μάλιστα κατά την περίοδο με τη μεγαλύτερη ζήτηση νερού. Αντίθετα, από το ομβροθερμικό διάγραμμα του Κάτω Νευροκοπίου παρατηρούμε ότι η ξηροθερμική περίοδος είναι σχεδόν ανύπαρκτη (πολύ μικρή κατά το μήνα Αύγουστο), γεγονός που οφείλεται όχι τόσο στις υψηλές τιμές βροχόπτωσης όσο στις χαμηλές μέσες μηνιαίες θερμοκρασίες αέρα, όπως αυτό φαίνεται στον πίνακα 4. Αυτό μας οδηγεί στη σκέψη ότι η κατάσταση από άποψη υδατικού δυναμικού θα είναι καλύτερη στη λεκάνη αυτή. 27

Ύψος Βροχής (mm) Θερμοκρασίες (ο C) Ύψος Βροχής (mm) Θερμοκρασίες (ο C) ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ Ν. ΔΡΑΜΑΣ 28 80 70 60 40 35 30 50 40 30 20 10 0 ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΪ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ Μήνες 25 20 15 10 5 0 Σχήμα 2 : Ομβροθερμικό διάγραμμα σταθμού Δράμας 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0-10 ΙΑΝ. ΦΕΒ. ΜΑΡ. ΑΠΡ. ΜΑΙ. IΟΥΝ. IΟΥΛ. ΑΥΓ. ΣΕΠ. ΟΚΤ. ΝΟΕ. ΔΕΚ. 55 45 35 25 15 5-5 Μήνες Σχήμα 3 : Ομβροθερμικό διάγραμμα σταθμού Κάτω Νευροκοπίου 28

Ύψος Βροχής (mm) Θερμοκρσαίες (ο C) Ύψος Βροχής (mm) Θερμοκραασίες (ο C) ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ Ν. ΔΡΑΜΑΣ 29 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΪ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ Μήνες Σχήμα 4 : Ομβροθερμικό διάγραμμα σταθμού Καλαμπακίου 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 100 90 80 70 60 50 45 40 35 30 50 40 30 20 10 0 ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΪ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ Μήνες 25 20 15 10 5 0 Σχήμα 5 : Ομβροθερμικό διάγραμμα σταθμού Προσωτσάνης 29

30 5.2 ΜΟΡΦΟΜΕΤΡΙΚΑ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Στη συνέχεια παρατίθενται τα μορφομετρικά και υδρογραφικά χαρακτηριστικά των χειμαρρικών ρευμάτων που καταγράφηκαν κατά την επεξεργασία των τοπογραφικών χαρτών, στις τρεις (3) υδρολογικές λεκάνες του Ν. Δράμας (Πίν. 5,6,7). Στη λεκάνη της Δράμας (υδρ. λεκ. 1) εμφανίζονται εφτά (7) χειμαρρικά ρεύματα με μεγαλύτερο από άποψη έκτασης λεκάνης απορροής αυτό του Αγγίτη. Οι τρεις (3) πρώτοι χείμαρροι που πηγάζουν από το Φαλακρό όρος έχουν πολύ μεγάλα μέγιστα υψόμετρα (2.232 m) και μέγιστα χειμαρρικά υψόμετρα. Αυτό μας προϊδεάζει για τις διαφορετικές συνθήκες που θα επικρατούν σε αυτούς σε σχέση με τις υπολοίπους. Οι μέσες κλίσεις κοίτης και λεκάνης ποικίλουν με τη μεγαλύτερες τιμές να εμφανίζονται στο χείμαρρο Μοναστηράκι (10,12 % - 35,64 %) και τις μικρότερες στους χείμαρρους Δοξάτου (3,94 % μέση κλίση κοίτης) και Κύριων (19.76 % μέση κλίση λεκάνης). Οι πυκνότητες υδρογραφικού δικτύου φτάνουν μέχρι τα 2,75 Km/Km 2, ενώ τα μέσα υψόμετρα δεν ξεπερνούν τα 860 m (Αγγίτης 855,3 m) με εξαίρεση το Μοναστηρακίου (1013,4 m). Παρατηρούμε λοιπόν ότι πρόκειται για μια λεκάνη με χειμαρρικά ρεύματα που παρουσιάζουν έντονο ανάγλυφο αλλά όχι και αντιστοίχως πάρα πολύ μεγάλες μέσες κλίσεις κοίτης και λεκάνης. Η λεκάνη Κάτω Νευροκοπίου (υδρ. λεκ. 2) περιλαμβάνει τρία (3) χειμαρρικά ρεύματα με μεγαλύτερο αυτό του Κάτω Νευροκοπίου (Μυλόρεμα). Το μέγιστο υψόμετρο φτάνει τα 2.100 m και το ελάχιστο τα 540 m. Γι αυτό το λόγο και παρά το γεγονός ότι πρόκειται για χείμαρρους με μεγάλα μέγιστα χειμαρρικά και μέσα υψόμετρα, δεν παρουσιάζουν πολύ μεγάλες κλίσεις λεκάνης και κοίτης (Κάτω Βροντούς : 36,58 % και 6,46 %). Επιπρόσθετα, οι πυκνότητες του υδρογραφικού δικτύου είναι μεγαλύτερη από αυτές τις προηγούμενης λεκάνης πλησιάζοντας τις δύο από τις τρεις τα 3 Km/Km 2. Τέλος, η λεκάνη του Νέστου (υδρ. λεκ. 3) περιλαμβάνει 53 χειμαρρικά ρεύματα με μεγαλύτερο από άποψη έκτασης λεκάνης απορροής το Διαβολόρεμα. Πρόκειται για χειμαρρικά ρεύματα των πεδινών, ημιορεινών και ορεινών περιοχών. Οι μέσες κλίσεις λεκάνης και κοίτης ποικίλλουν αντιστοίχως 30

31 με μέγιστη κλίση στο χειμαρρικό ρεύμα Μάνδρα Παντελή (57,18 %) και τη μέγιστη κλίση κοίτης στο χειμαρρικό ρεύμα Μαυρόρεμα ΙΙ (27,16 %). Οι πυκνότητες υδρογραφικού δικτύου παίρνουν τιμές μεγαλύτερες από 3 Km/Km 2 που φτάνουν και τα 5,3. 31

Χειμαρρικό Ρεύμα Έκταση (Km 2 ), F Περίμετρος (Km), U Βαθμός Στρογγυλομορ φίας, B Μέγιστο Υψόμετρο (m), Hmax Ελάχιστο Υψόμετρο (m), Hmin Μέγιστο Ανάγλυφο (m), Hr Μέσο Υψόμετρο (m), Hm Μέγιστο Χειμαρρικό Υψόμετρο (m), Hx Μήκος Κεντρικής Κοίτη (Km), Lκ.κ. Συνολικό Μήκος Ρεμάτων (Km), Lλεκ. Μέση Κλίση Λεκάνης (%), Jλ Μέση Κλίση Κοίτης (%), Jκ Πυκνότητα Υδρογραφικού Δικτύου (Km/Km 2 ),D Χειμαρρικό Ρεύμα Έκταση (Km 2 ), F Περίμετρος (Km), U Βαθμός Στρογγυλομορ φίας, B Μέγιστο Υψόμετρο (m), Hmax Ελάχιστο Υψόμετρο (m), Hmin Μέγιστο Ανάγλυφο (m), Hr Μέσο Υψόμετρο (m), Hm Μέγιστο Χειμαρρικό Υψόμετρο (m), Hx Μήκος Κεντρικής Κοίτη (Km), Lκ.κ. Συνολικό Μήκος Ρεμάτων (Km), Lλεκ. Μέση Κλίση Λεκάνης (%), Jλ Μέση Κλίση Κοίτης (%), Jκ Πυκνότητα Υδρογραφικού Δικτύου (Km/Km 2 ),D Πίνακας 5 : Μορφομετρικά Υδρογραφικά Χαρακτηριστικά Υδρολογικής Λεκάνης Δράμας (1) 1.01 Αγγίτη 457.6 107.6 4.25 2232 60 2172 855.3 1500 26.48 862.59 32.27 8.20 1.88 1.02 Μυλοποτάμου 111.5 50.7 2.20 2194 80 2114 842.6 1500 24.20 168.16 23.69 8.74 1.51 1.03 Μοναστηρακίου 48.3 39.1 1.24 2200 120 2080 1013.4 1800 19.76 115.41 35.64 10.53 2.39 1.04 Καλλιφύτου 112.4 57.6 1.95 1500 100 1400 625.7 1000 23.42 308.81 34.67 5.98 2.75 1.05 Μακρυπλαγίου 49.5 38.0 1.30 1028 100 928 531.7 800 18.46 104.03 19.75 5.03 2.10 1.06 Δοξάτου Αγοράς 272.0 89.8 3.03 1200 80 1120 604.3 930 27.93 709.45 31.28 4.01 2.61 1.07 Κύριων 50.6 36.5 1.39 702 80 622 316.7 500 17.5 103.50 19.76 3.55 2.05 Πίνακας 6 : Μορφομετρικά Υδρογραφικά Χαρακτηριστικά Υδρολογικής Λεκάνης Κάτω Νευροκοπίου (2) 2.01 Κάτω Βροντούς 72.7 45.2 1.61 1500 560 940 908.8 1300 13.94 215.64 36.58 6.74 2.97 2.02 Βαθυτόπου 149.8 53.7 2.79 2100 550 1550 1030.2 1500 24.98 440.79 30.63 6.20 2.94 2.03 Κάτω Νευροκοπίου 250.6 76.2 3.29 1700 540 1160 842.6 1150 27.48 667.21 26.47 4.22 2.66

Χειμαρρικό Ρεύμα Έκταση (Km 2 ), F Περίμετρος (Km), U Βαθμός Στρογγυλομορ φίας, B Μέγιστο Υψόμετρο(m), Hmax Ελάχιστο Υψόμετρο (m), Hmin Μέγιστο Ανάγλυφο(m), Hr Μέσο Υψόμετρο (m), Hm Μέγιστο Χειμαρρικό Υψόμετρο (m), Hx Μήκος Κεντρικής Κοίτη (Km), Lκ.κ. Συνολικό Μήκος Ρεμάτων (Km), Lλεκ. Μέση Κλίση Λεκάνης (%), Jλ Μέση Κλίση Κοίτης (%), Jκ Πυκνότητα Υδρογραφικού Δικτύου (Km/Km 2 ),D ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ Ν. ΔΡΑΜΑΣ 33 Πίνακας 7 : Μορφομετρικά Υδρογραφικά Χαρακτηριστικά Υδρολογικής Λεκάνης Νέστου (3) 3.01 Αγριοκερασιάς 2.7 8.2 0.33 760 400 360 617.4 720 3.70 9.06 29.25 9.73 3.30 3.02 Παλιάς Διμοιρίας 2.3 7.7 0.30 730 400 330 586.3 720 3.64 8.17 29.50 9.07 3.48 3.03 Ανώνυμο 2.6 6.7 0.38 730 400 330 586.9 720 2.31 8.77 35.82 14.29 3.42 3.04 Δεσπάτη Ποταμού 117.5 52.1 2.26 1530 360 1170 900.4 1390 30.93 448.12 34.00 3.78 3.81 3.05 Ξεριά 11.3 17.1 0.66 782 400 382 526.3 690 7.34 42.03 30.49 5.20 3.70 3.06 Μικρομηλιάς 28.1 34.7 0.81 1200 400 800 610.4 1050 15.93 123.71 31.49 5.02 4.40 3.07 Λειμώνος 200.6 73.1 2.74 1814 400 1414 1090.2 1590 34.00 782.73 36.11 4.16 3.90 3.08 Σιδηρόνερου 11.9 16.2 0.74 800 400 400 594.2 750 6.12 45.56 29.35 6.54 3.82 3.09 Σκαλωτής 44.1 37.3 1.18 1500 300 1200 821.7 1350 16.65 167.79 35.18 7.21 3.80 3.10 Πετρορέματος 38.3 36.4 1.05 1631 300 1331 914.2 1500 16.10 156.22 36.01 8.27 4.08 3.11 Μάνδρας Παντελή 4.0 10.2 0.39 1200 300 900 698.1 1150 4.47 13.64 57.18 20.13 3.45 3.12 Αδάλη Χαράδρας 16.3 20.5 0.80 1400 300 1100 797.2 1200 9.23 60.66 55.24 11.92 3.72 3.13 Αρκουδορέματος 128.4 63.3 2.03 1648 200 1448 969.6 1550 26.52 546.91 48.72 5.46 4.26 3.14 Διαβολορέματος 204.7 87.6 2.34 1950 200 1750 1005.7 1730 37.57 859.48 52.53 4.66 4.20 3.15 Λουκατίνας 10.7 15.8 0.68 1100 200 900 599.6 970 7.03 45.99 51.20 12.80 4.29 3.16 Μυλορέματος 11.3 21.0 0.54 1136 300 836 766.0 1100 10.28 52.16 45.60 8.13 4.62 3.17 Πρασινάδας 44.4 32.6 1.36 1709 400 1309 972.6 1500 13.55 181.01 46.54 9.66 4.08 3.18 Διπόταμα 115.3 53.0 2.17 1700 400 1300 1142.4 1590 23.13 427.48 40.04 5.62 3.71 3.19 Αγίας Βαρβάρας 56.1 32.6 1.72 1600 400 1200 992.1 1380 15.19 240.23 39.16 7.90 4.28 3.20 Ανώνυμο 1 5.4 11.8 0.46 1100 400 700 848.1 930 4.85 19.27 41.10 14.43 3.59 3.21 Κρύα Νερά 15.3 20.0 0.76 1000 200 800 618.2 900 8.36 73.85 49.25 9.57 4.84 3.22 Παρανεστίου 2.4 8.2 0.30 320 200 120 230.1 300 3.48 10.50 22.06 3.45 4.30 3.23 Ανώνυμο(Κίτρ.Βρ.) 4.9 10.0 0.49 828 200 628 351.7 580 3.92 22.71 32.94 16.02 4.67

34 3.24 Διδυμορέματος 4.7 12.2 0.39 800 200 600 479.8 670 5.47 24.29 45.32 10.97 5.12 3.25 Κρήνης 3.7 9.0 0.41 800 200 600 426.1 680 4.02 19.39 40.15 14.93 5.26 3.26 Ανώνυμο(Μεσοβ.) 3.2 10.6 0.30 800 200 600 488.0 720 4.78 16.85 40.62 12.55 5.29 3.27 Δροσορέματος 11.5 19.7 0.58 1100 100 1000 595.9 900 9.18 56.22 45.97 10.89 4.90 3.28 Στέρνας 7.3 17.6 0.42 1264 200 1064 647.6 1100 8.29 34.54 46.23 12.83 4.74 3.29 Καπνοφύτου 4.3 10.9 0.39 1043 200 843 382.5 950 4.58 18.20 37.02 18.41 4.27 3.30 Αιδονόκαστρου 46.8 31.6 1.48 1155 200 955 520.8 1000 14.68 144.22 30.54 6.51 3.08 3.31 Μεσοχωρίου 9.9 18.9 0.52 875 200 675 476.6 780 8.88 48.88 35.42 7.60 4.92 3.32 Περίβλεπτου 49.3 30.5 1.62 1100 200 900 632.7 910 14.96 215.34 34.86 6.02 4.37 3.33 Πολύσυκου 9.5 18.6 0.51 1008 200 808 514.7 840 8.60 49.71 33.61 9.40 5.23 3.34 Ανώνυμο 2 4.9 9.2 0.54 1008 200 808 647.4 950 3.07 21.08 43.34 26.32 4.27 3.35 Λυκόρεμα 4.4 9.3 0.47 1000 300 700 712.4 940 3.38 13.90 42.65 20.71 3.18 3.36 Υδρομύλων 6.0 12.1 0.50 1010 300 710 667.4 840 4.39 15.99 38.03 16.17 2.65 3.37 Μαυρορέματος 10.6 15.0 0.71 1000 400 600 710.1 910 6.26 27.71 40.11 9.58 2.61 3.38 Αγ. Παντελεήμονα 39.2 26.2 1.50 976 400 576 721.3 850 9.56 145.92 37.31 6.03 3.72 3.39 Ανώνυμο (Ερ. Αετού) 7.1 12.5 0.56 1054 400 654 749.1 950 5.53 28.55 39.81 11.83 4.03 3.40 Ανώνυμο 3 3.9 9.1 0.43 1054 400 654 775.5 950 3.89 19.65 45.10 16.81 5.00 3.41 Βαθυλάκκου 6.3 11.3 0.56 1086 400 686 791.2 970 4.84 31.52 42.58 14.17 4.98 3.42 Νεστοχωρίου 3.3 10.5 0.31 1220 400 820 747.9 1050 4.88 14.72 44.01 16.80 4.45 3.43 Ασβεστόλιθου 5.2 11.8 0.44 1260 400 860 788.5 1140 5.17 19.28 42.13 16.63 3.74 3.44 Καστανοχώματος 7.1 14.3 0.50 1300 400 900 823.6 1150 6.17 25.83 47.22 14.59 3.62 3.45 Κορομηλιάς 8.5 15.9 0.54 2100 400 1700 1070.3 1800 6.58 29.88 46.39 25.84 3.51 3.46 Μαυρορέματος II 7.0 14.9 0.47 2100 400 1700 1030.2 2000 6.26 22.01 48.41 27.16 3.13 3.47 Χοιρορέματος 9.9 18.4 0.54 2232 400 1832 1393.1 2050 7.95 35.24 46.03 23.04 3.56 3.48 Πανιώτη 8.0 16.1 0.50 1800 400 1400 857.9 1600 7.12 32.73 42.37 19.66 4.08 3.49 Χασάνη 10.1 18.5 0.54 1882 400 1482 912.4 1520 8.19 44.59 41.45 18.10 4.44 3.50 Μικροκλεισούρας 93.6 43.3 2.16 1809 400 1409 940.7 1400 16.53 262.10 35.13 8.52 2.80 3.51 Παγονερίου 4.8 9.2 0.52 759 400 359 616.8 720 3.31 14.93 32.90 10.85 3.14 3.52 Αχλαδομηλιάς 20.0 19.9 1.00 1045 400 645 744.7 950 7.14 62.45 31.64 9.03 3.13 3.53 Βαθύ Ρέμα 2.4 7.7 0.32 1010 500 510 668.6 910 3.53 7.67 28.20 14.45 3.14

35 5.3 ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Στον ελλαδικό χώρο διαμορφώνονται πέντε κυρίως ζώνες βλάστησης, που διακρίνονται χλωριδικά, οικολογικά, φυσιογνωμικά και ιστορικά. Τα όρια των ζωνών αυτών πολλές φορές συμπλέκονται και αλληλοσυγχέονται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να γίνονται ασαφή, η δε απεικόνιση τους πάνω στο χάρτη είναι δυνατή μόνο μετά από μεγαλύτερη ή μικρότερη αφαίρεση και όχι χωρίς κάποια δόση αυθαιρεσίας (Αθανασιάδης 1998). Ως προς την περιγραφή και διάκριση των ζωνών αυτών ακολουθείται αυτή που δίνεται από τον Σ. Ντάφη. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τις ανώτερες φυτοκοινωνικές μονάδες του συστήματος Braun-Blanquet (τάξη, σύνδεσμος, φυτοκοινωνία) και ακολουθεί την ταξινόμηση της βλάστησης της ΝΑ Ευρώπης, που έγινε από τον Horvat, με μικρές μόνο αποκλίσεις. Οι ζώνες αυτές είναι : α)ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quercetalia ilicis) (Παραλιακή, λοφώδης και υποορεινή περιοχή). Διαιρείται σε δύο υποζώνες (Oleo- Ceratonion και Quercion ilicis). β)παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quercetalia pubescentis) (Λοφώδης, υποορεινή). Διαιρείται σε δύο υποζώνες (Ostryo-Carpinion και Quercion confertae). γ)ζώνη δασών οξυάς-ελάτης και ορεινών παραμεσόγειων κωνοφόρων (Fagetalia) (ορεινή-υπαλπική). Γίνεται διάκριση στις υποζώνες Abietioncephalonicae και Fagion moesiacae. δ)ζώνη ψυχρόβιων κωνοφόρων (Vaccinio-Picetalia) ( ορεινήυπαλπική). Διακρίνεται στις υποζώνες Pinion-heldreichii και Vaccinio-Piceion. ε)εξωδασική ζώνη υψηλών ορέων (Astragalo-Acantholimonetalia). Διακρίνεται στις υποζώνες (Astragalo-Daphnion και Junipero-Daphnion). Η βλάστηση της Δράμας είναι πολύ πλούσια, απόρροια του πλούσιου υδάτινου περιβάλλοντος της. Έτσι εμφανίζονται οι τέσσερις τελευταίες ζώνες που προαναφέρθηκαν ενώ λείπει η Ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης μιας και η περιοχή απέχει αρκετά από την παραλιακή όπου αυτή εμφανίζεται. Στο χάρτη

36 4.1 (παράρτημα Α) αποτυπώνονται τα διάφορα είδη βλάστησης της περιοχής έρευνας που παρατίθενται στον πίνακα 8. Είδος Βλάστησης Πίνακας 8 : Είδη βλάστησης νομού Δράμας (Km 2 ) Δράμα (1) Κάτω Νευροκόπι (2) Νέστος (3) Km 2 % Km 2 % Km 2 % Αείφυλλα Πλατύφυλλα 138,23 10,11 51,15 10,75 135,77 8,29 Άγονα 5,71 0,42-11,80 0,72 Βοσκότοποι 235,37 17,21 9,37 1,97 1,69 0,10 Γεωργικές Καλλιέργειες 594,21 43,45 104,04 21,86 62,15 3,80 Δασική Πεύκη (Πυκνή) 0,13 0,01 1,59 0,33 69,23 4,23 Δασική Πεύκη - Ερυθρελάτη - - - - 60,30 3,68 Δασική Πεύκη - Σημύδα - - - - 36,40 2,22 Δρυς (Πυκνή) 39,34 2,88 92,44 19,42 681,66 41,63 Δρυς (Αραιά) 5,12 0,37 14,51 3,05 42,57 2,60 Δρυς - Δασική Πεύκη - - 10,94 2,30 - - Δρυς - Καστανιά - - - 7,16 0,44 Δρυς - Μαύρη Πεύκη - - 1,9 0,40 12,05 0,74 Δρυς - Οξυά 3,44 0,25 13,73 2,88 36,76 2,24 Δρυς - Πλάτανος - - 4,51 0,95 1,88 0,11 Δρυς - Σημύδα - - - 2,22 0,14 Δρυς - Φυλλοβόλοι Θάμνοι 15,38 1,12 18,58 3,90 98,69 6,03 Δρυς - Λοιπά Φυλλοβόλα - - 1,98 0,42 - - Πλατύφυλλα Ελάτη - - 2,00 0,42 - - Ερυθρελάτη - - - - 10,32 0,63 Καστανιά 1,65 0,12 - - - Μαύρη Πεύκη (Πυκνή) 3,99 0,29 18,58 3,90 30,62 1,87 Μαύρη Πεύκη (Αραιά) - 0,86 0,18 - - Μαύρη Πεύκη - Δασική Πεύκη 3,66 0,27 4,98 1,05 20,05 1,22 Μαύρη Πεύκη - Λευκόδερμος Πεύκη - - 4,36 0,92 - - Μαύρη Πεύκη - Φυλλοβόλοι Θάμνοι - - 2,58 0,54 - - Οξυά (Πυκνή) 51,77 3,79 37,72 7,92 140,69 8,59 Οξυά (Αραιά) 5,12 0,37 1,27 0,27 1,15 0,07 Οξυά - Δασική Πεύκη - - - - 50,12 3,06

37 Οξυά - Ερυθρελάτη - - - - 12,02 0,73 Οξυά - Καστανιά 1,15 0,08 - - 9,29 0,57 Οξυά - Μαύρη Πεύκη - - - - 7,44 0,45 Οξυά - Πλάτανος - - - - 0,64 0,04 Οξυά - Σημύδα - - - - 30,37 1,85 Οξυά - Φυλλοβόλοι Θάμνοι 14,62 1,07 24,79 5,21 9,20 0,56 Πλάτανος (Πυκνή) 4,87 0,36 - - - - Πλάτανος (Αραιά) 1,11 0,08 1,31 0,28 - - Σημύδα (Πυκνή) - - - 12,84 0,78 Σημύδα (Αραιά) - - - 10,15 0,62 Χαλέπιος Πεύκη 4,19 0,31 - - 0,80 0,05 Φυλλοβόλοι Θάμνοι 8,53 0,62 - - - - Φυλλοβόλα Πλατύφυλλα 199,25 14,57 49,8 10,46 29,1 1,78 Οικισμοί 30,64 2,24 3,03 0,64 2,32 0,14 Στην υδρολογική λεκάνη Δράμας (1), από τις δασικές εκτάσεις (36,7 % επί του συνόλου της έκτασης) το μεγαλύτερο μέρος καλύπτεται από φυλλοβόλα πλατύφυλλα (πλην των όσων αναφέρονται ξεχωριστά) (14,6 %), θαμνώνες αείφυλλων πλατύφυλλων (10 %), αμιγή και μεικτά δάση οξυάς (5,3 %), αμιγή και μεικτά δάση δρυός (4,6 %). Η λεκάνη Κάτω Νευροκοπίου (2) καταλαμβάνεται από δασικές εκτάσεις κατά 75,5 %. Από αυτή την έκταση το μεγαλύτερο κομμάτι καταλαμβάνεται από αμιγή και μεικτά δάση δρυός (25,2 %), αμιγή και μεικτά δάση οξυάς (10 %), αείφυλλα πλατύφυλλα (8,1 %) και φυλλοβόλα πλατύφυλλα (7,9 %). Τέλος, στη λεκάνη του Νέστου (3) οι δασικές εκτάσεις (95,2 %) περιλαμβάνουν αμιγή και μεικτά δάση δρυός (51,4 %), αμιγή και μεικτά δάση οξυάς (15,2 %), αμιγή και μεικτά δάση δασικής πεύκης (9,6 %), αείφυλλα πλατύφυλλα (7,9 %). Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στο σπάνιο για τον ελληνικό χώρο δάσος ερυθρελάτης που σε αμιγή μορφή καταλαμβάνει 0,6 % ενώ σε μείξη με τη δασική πεύκη καταλαμβάνει 3,7 %.