Ενότητα : «Δέλτα του Έβρου- Λιμνοθάλασσα Δράνα»

ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Εκπαιδευτικοί Υλοποίησης : Πίνιου Ματούλα, Καφετζή Αγάθη, Παπαδάκης Χρήστος Γνωστικός τομέας : Μελέτη Περιβάλλοντος Ενότητα : «Δέλτα του Έβρου- Λιμνοθάλασσα Δράνα» Τάξη : Δ Δημοτικού ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: 6 μήνες (Νοέμβριος 2013-Απρίλιος 2014) Συντονίστρια προγράμματος : Πίνιου Ματούλα, δασκάλα της Δ τάξης Συνεργαζόμενοι εκπαιδευτικοί : Καφετζή Αγάθη, εκπαιδευτικός Αγγλικής γλώσσας, Παπαδάκης Χρήστος, εκπαιδευτικός Πληροφορικής Αλεξανδρούπολη Μάιος 2014 1

Εισαγωγή Το περιβάλλον και η προστασία του είναι υπόθεση όλων μας αλλά να το προστατέψουμε πρέπει να το αγαπάμε και για να το αγαπήσουμε πρέπει να το γνωρίσουμε πολύ καλά. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση στο σχολείο σκοπό έχει να γνωρίσουν οι μαθητές το χώρο γύρω τους, να τον αγαπήσουν και να τον προστατέψουν. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ Η ύπαρξη ενός σημαντικού υγροβιότοπου στην περιοχή μας και η εύκολη πρόσβαση σ αυτόν. Η προστασία και η διατήρηση του υγροβιότοπου του Δέλτα του Έβρου έχει ζωτική σημασία επιστημονική, αισθητική, ηθική, και οικονομική για όλους μας και ιδιαίτερα για τους οργανισμούς που διαβιούν κοντά, μέσα, αλλά και γύρω από τις περιοχές αυτές. Το ενδιαφέρον και η εκπαίδευση των μαθητών για την προστασία των υγροβιότοπων αλλά και του οικοσυστήματος που αναπτύσσεται γύρω από αυτούς. ΣΚΟΠΟΣ Ο σκοπός του προγράμματος είναι η εξοικείωση των μαθητών με το Δέλτα του Έβρου και συγκεκριμένα με τη λιμνοθάλασσα Δράνα, τον κόσμο των πουλιών και των φυτών και η αναγνώριση του συγκεκριμένου υγροτόπου ως ενός σημαντικού πόρου γι αυτά. 2

ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ (Γνωστικοί Συναισθηματικοί Κοινωνικοί Ψυχοκινητικοί) Ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνείδησης και ευαισθησίας των μαθητών σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος. Κατανόηση της ανάγκης ύπαρξης των υγροτόπων και της αξίας του υγροτόπου για τα πουλιά σε κάθε εποχή του χρόνου. Να γνωρίσουν οι μαθητές τις φυσικές ομορφιές του υγροβιότοπου και να κατανοήσουν τη σημασία του για τη διατήρηση της χλωρίδας και ορνιθοπανίδας. Να κατανοήσουν τους λόγους για τους οποίους πρέπει να αποκατασταθεί η επικοινωνία της Δράνας με τη θάλασσα. Να διαμορφώσουν θετικές τάσεις σε κάθε προσπάθεια προστασίας του περιβάλλοντος. Να μάθουν να αναγνωρίζουν τις κύριες κατηγορίες πουλιών και κάποια σημαντικά είδη πουλιών στο Δέλτα του Έβρου. Να γνωρίσουν τη νανόχηνα σαν ένα αντιπροσωπευτικό είδος των απειλούμενων πουλιών, τα ταξίδια της, τις απειλές που αντιμετωπίζει και να κατανοήσουν την ιδιαιτερότητα του βιοτόπου της. Ανάπτυξη ικανοτήτων ομαδικής εργασίας τεχνικών παρουσίασης αναζήτησης πληροφοριών. Διάχυση της πληροφορίας για την ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας. (Άνοιγμα στην κοινωνία). Μελέτη στην Αγγλική γλώσσα κάποιων παραμέτρων του ποταμού Έβρου, όπως η ιστορία του, τα προστατευόμενα ζώα που κατοικούν εκεί και η δημιουργία φυλλαδίου με εικόνες και πληροφορίες σε μορφή ταυτότητας για κάθε απειλούμενο είδος που ζει στο Δέλτα του ποταμού Έβρου (ειδική αναφορά και παρουσίαση της νανόχηνας). Ανάπτυξη ικανοτήτων ομαδοσυνεργατικού πνεύματος με χρήση εργαλείων web2.0 (wiki). 3

Υποθέματα που θα μελετηθούν: α) Μελέτη της χλωρίδας και πανίδας του Δέλτα β) Σημασία των υγροτόπων ως καταφυγίων για τα πουλιά όλες τις εποχές του χρόνου γ) Ιστορία του ποταμού Έβρου δ) Απειλούμενα είδη που διαβιούν στο Δέλτα του Έβρου και στη λιμνοθάλασσα Δράνα. ε) Νανόχηνα Μεθοδολογία υλοποίησης του προγράμματος: Συγκρότηση μαθητικών ομάδων εργασίας. Συζήτηση στις ομάδες εργασίας για τα σχέδια και τους τρόπους δράσεις των μελών που συμμετέχουν. Δημιουργία wiki και συνεχής ενημέρωση του. Προβολές ταινιών για τον υδροβιότοπο του Έβρου. Αναζήτηση πληροφοριών σε βιβλία, διαδίκτυο. Προβολή οπτικού υλικού για τη νανόχηνα Επίσκεψη των μαθητών στη λιμνοθάλασσα. Επιτόπια παρατήρηση της χλωρίδας και πανίδας της λιμνοθάλασσας. Φωτογράφιση της λιμνοθάλασσας καθώς και των πουλιών που την κατοικούν. Οι μαθητές παίζουν περιβαλλοντικά παιχνίδια (αναγνώρισης πουλιών, ψαριών κ.λ.π.) Συλλογή υλικού. Αισθητική προσέγγιση των υγρότοπων (ζωγραφική, κατασκευές κ.λ.π.) Δημιουργία κολλάζ και αφισών με μηνύματα. Συγγραφή άρθρου για το λεύκωμα του σχολείου. 4

Προβλεπόμενη συνεργασία με άλλους φορείς ή πρόσωπα: α) Υπεύθυνος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Δ/νσης Α/θμιας Εκπ/σης Έβρου β) Κέντρο Πληροφόρησης Δέλτα Έβρου Πιθανά πεδία σύνδεσης με τα προγράμματα σπουδών: Γλώσσα Μελέτη Περιβάλλοντος Πληροφορική - Αισθητική Αγωγή Θεατρική Αγωγή. Οι υγρότοποι Θεωρητική προσέγγιση Υγρότοπος είναι κάθε περιοχή που καλύπτεται εποχιακά ή μόνιμα από νερά (στάσιμο ή τρεχούμενο, γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό) ή που δεν καλύπτεται ποτέ από νερά, αλλά έχει υπόστρωμα (έδαφος, άμμο, χαλίκια κλπ.) υγρό για μεγάλο διάστημα του έτους. Οι φυσικοί υγρότοποι μπορεί να είναι: 1. ΠΑΡΑΚΤΙΟΙ: ρηχά θαλασσινά νερά, δέλτα-εκβολές ποταμών, αλμυρά έλη, κλειστές ή ανοικτές λιμνοθάλασσες κλπ. 2. ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΙ: ποτάμια, ρυάκια, λίμνες, έλη γλυκού νερού, υγρά λιβάδια, καλαμιώνες, παραποτάμια δάση και θαμνώνες. 3. ΤΕΧΝΗΤΟΙ ή ΗΜΙΤΕΧΝΗΤΟΙ υγρότοποι: αλυκές, υδατοκαλλιέργειες, ορυζώνες, τεχνητές λίμνες, τάφροι, κ.α. που χρησιμεύουν για αποθήκευση πόσιμου ή αρδευτικού νερού, υδροηλεκτρική ενέργεια, κλπ. Χαρακτηριστικά του υγροτόπου Οι υγρότοποι σφύζουν από ζωή. Πληθώρα υδρόβιων πουλιών βρίσκουν εκεί χώρους για αναπαραγωγή, φώλιασμα, τροφή και ξεκούραση. Οι υγρότοποι αποτελούν τα πιο παραγωγικά τμήματα του περιβάλλοντος. Συμβάλλουν στην προστασία περιοχών από καταιγίδες και πλημμύρες. 5

Οι υγρότοποι συγκρατούν και αποθηκεύουν τεράστιες ποσότητες νερού. Αποτελούν κύρια πηγή αλιείας, τουριστικό θέρετρο, μεταφορικό μέσο με τη χρήση πλωτών. Απομακρύνουν τον κίνδυνο ξηρασίας και ερήμωσης από τις γύρω περιοχές και διατηρούν το κλίμα σε ισορροπία. Η Σύμβαση Ramsar Στόχος της Σύμβασης: Προστασία και σωστή χρήση όλων των υγροτόπων σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Τέθηκε σε ισχύ τον Δεκέμβριο του 1975. Η σύμβαση Ramsar στηρίζεται νομικά από κάθε συμβαλλόμενο μέρος και φυσικά το διέπουν κανόνες αλλά και κυρώσεις για τη μη τήρηση των κανονισμών. ΤΟ ΔΕΛΤΑ ΤΟΥ ΕΒΡΟΥ Το Δέλτα του Έβρου αποτελεί υγρότοπο διεθνούς σημασίας και αποτελείται από πλήθος βιότοπων. Η διαμόρφωση και λειτουργία του βασίζονται στη μείξη του γλυκού νερού του ποταμού και του αλμυρού νερού της θάλασσας. Παράγοντες στους οποίους οφείλεται η μεγάλη βιοποικιλότητά του: Η ευνοϊκή γεωγραφική θέση του Δέλτα του Έβρου σε σχέση με τους άξονες μετανάστευσης των πουλιών το σχετικά ήπιο κλίμα της περιοχής απομόνωση και δυσκολία προσπέλασης Η κατά τόπους βλάστηση εξαρτάται από: τη σύσταση του εδάφους, τη υγρασία και την αλατότητα. Το καλοκαίρι η ροή του ποταμού είναι μειωμένη και τα θαλάσσια νερά διεισδύουν στην κοίτη του ποταμού, εισχωρώντας αρκετά μέσα στην ξηρά. Αποτέλεσμα να παρουσιάζονται ποικιλόμορφες ακτές, μικρές νησίδες, λιμνοθάλασσες, έλη, αμμοθίνες και διάφοροι άλλοι 6

σχηματισμοί, οι οποίοι μαρτυρούν ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο σύστημα. Χλωρίδα Πανίδα - Ορνιθοπανίδα Χλωρίδα: Δενδρώδη βλάστηση, παραποτάμιο δάσος από υδρόφιλα είδη. Β.Α. «πλημμυρίζουσα ζώνη», με πυκνούς θάμνους και δάση από λεύκες και φτελιές. Ν. καλαμιώνες πλάι στις λίμνες. Τους θερινούς μήνες η πυκνή βλάστηση του βορειοανατολικού τμήματος αποτελεί ιδανικό βοσκότοπο για τα αιγοπρόβατα και τα βοειδή, ενώ τις ψυχρές μέρες του χειμώνα κοπάδια από λύκους και αγριογούρουνα αναζητούν τη λεία τους γύρω από το ποτάμι. Πανίδα: Πουλιά, θηλαστικά, αμφίβια, ψάρια. Απαντώνται 316 είδη πουλιών, 45 διαφορετικά είδη ψαριών, (από τα οποία άλλα είναι γλυκών νερών και άλλα θαλασσινά) 7 είδη αμφιβίων και 21 είδη ερπετών, τα είδη θηλαστικών ξεπερνούν τα 40. Ορνιθοπανίδα: 304 είδη πουλιών, σε σύνολο 408 ειδών που υπάρχουν στην Ελλάδα Οι σημαντικότεροι υδροβιότοποι της περιοχής του Δέλτα Οι λιμνοθάλασσες: Λακί, Δράνα, Μανολίμνη ή Παλούκια, η λίμνη τωννυμφών Νησίδες: Ασάνη, Ξέρα Ασάνη και Κραβιού Ξηράδι. Οι λιμνοθάλασσες είναι ρηχές λιμναίες εκτάσεις ακριβώς δίπλα στη θάλασσα. Δημιουργούνται από τη δράση των ποταμών και των κυμάτων, που για πολλά χρόνια συσσωρεύουν λάσπη, άμμο και κοχύλια σε μία αβαθή ακτή. Αυτά τα φερτά υλικά σχηματίζουν σιγά σιγά μια λωρίδα στεριάς, που κάποια στιγμή απομονώνει ένα κομμάτι θάλασσας και το μετατρέπει σε λιμνοθάλασσα. 7

Η ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΔΡΑΝΑ Η λιμνοθάλασσα Δράνα βρίσκεται στο ΒΔ τμήμα των εκβολών του ποταμού Έβρου. Καλύπτει μια επιφάνεια 4.000 στρεμμάτων. Παλιότερα επικοινωνούσε με τη θάλασσα διαμέσου ενός στενού ανοίγματος. Μέχρι το 1987 ήταν ένας πολύ σημαντικός υγρότοπος όπου έβρισκαν καταφύγιο και τροφή πολλά είδη πουλιών τα οποία και αναπαράγονταν στις αμμονησίδες. Χαρακτηρίζεται από υψηλές τιμές αλατότητας και η ανανέωση των υδάτων της είναι πολύ αργή. Λειτουργούσε και ως φυσικό ιχθυοτροφείο. Οι κάτοικοι θεώρησαν ότι η λιμνοθάλασσα κάνει ζημιά με το αλμυρό νερό της στα χωράφια τους και έκλεισαν την επικοινωνία της με τη θάλασσα (έκλεισαν τη μπούκα). Από τότε η Δράνα μαζεύει μόνο γλυκά νερά από τις βροχές και το χείμαρρο του Λουτρού, άρα δεν είναι πια λιμνοθάλασσα και έτσι δεν αναπαράγονται πια πουλιά στις νησίδες της. Μάλιστα το καλοκαίρι που δεν βρέχει αρκετά, στεγνώνει σχεδόν εντελώς οπότε δε μαζεύει καθόλου πουλιά. Σήμερα γίνονται πολλές προσπάθειες από διάφορους φορείς για την αποκατάσταση της λιμνοθάλασσας Δράνας. Η επικοινωνία με τη θάλασσα αποκαταστάθηκε. 8

ΧΛΩΡΙΔΑ ΤΗΣ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑΣ ΔΡΑΝΑΣ Η βλάστηση στις εκτάσεις με άμμο δεν είναι πολύ πυκνή, μόνο μερικά φυτά ευδοκιμούν όπως ο κατάλευκος κρίνος της θάλασσας. Τα Αρμυρίκια αντέχουν στα αρμυρά νερά και για αυτό συνήθως τα συναντάμε στη λιμνοθάλασσα Δράνα. Όταν βρέχει απορροφάνε το νερό για να μην πλημμυρήσει. Κάτω από τα Αρμυρίκια φυτρώνουν άλλα ποώδη φυτά και αρκετά αγρωστώδη. ΥΔΡΟΒΙΑ ΒΛΑΣΤΗΣΗ Στα αβαθή σημεία των λιμνοθαλασσών, κοντά στις όχθες, εκεί όπου το νερό δεν είναι ούτε αλμυρό ούτε γλυκό, συναντάμε συστάδες από ένα πολύ γνωστό φυτό το αγριοκάλαμο. 9

ΦΥΤΑ ΓΛΥΚΟΥ ΝΕΡΟΥ Όπου υπάρχουν γλυκά νερά πολλά φυτά επιπλέουν ελεύθερα στο νερό ή ριζώνουν στο βυθό. Τέτοια φυτά είναι: το λευκό νούφαρο, το νεροκάστανο, η μικρή φακή του νερού, ο ποταμογείτονας, η αρμύρα, το ψαθί, το καλάμι. ΥΓΡΑ ΛΙΒΑΔΙΑ Στα μέρη που δεν υπάρχει θαλασσινό νερό, υπάρχουν λιβάδια που έχουν άφθονη υγρασία ακόμα και το καλοκαίρι. Εδώ φυτρώνουν βούρλα και άλλα φυτά που είναι πολύ καλή ζωοτροφή για τα ζώα που βόσκουν εκεί αφού τα λιβάδια χρησιμοποιούνται ως βοσκότοποι. Η ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΟΥ ΔΕΛΤΑ ΤΟΥ ΕΒΡΟΥ Στο ΔΕΛΤΑ του Έβρου έχουν παρατηρηθεί 316 είδη πτηνών. Σ αυτά περιλαμβάνονται: 33 είδη αρπακτικών, 20 είδη παπιών, 9 είδη ερωδιών και 6 είδη χηνών. Από αυτά: Πολλά φωλιάζουν εδώ και αναπαράγονται. 10

Άλλα έρχονται από τις κρύες βόρειες χώρες εδώ, ξεχειμωνιάζουν και φεύγουν την Άνοιξη. Άλλα χρησιμοποιούν το ΔΕΛΤΑ ως ενδιάμεσο σταθμό για να ξεκουραστούν και να τραφούν καθώς μεταναστεύουν από την βόρεια Ευρώπη προς την Αφρική και το αντίθετο. ΠΟΥΛΙΑ ΠΟΥ ΦΩΛΙΑΖΟΥΝ ΣΤΟ ΔΕΛΤΑ 6 είδη Ερωδιών που λέγονται και Τσικνιάδες: ο Μικροτσικνιάς ο Σταχτοτσικνιάς ο Πορφυροτσικνιάς ο Κρυπτοτσικνιάς ο Νυχτοκόρακας ο Ήταυρος. 11

Στον υγρότοπο επίσης φωλιάζουν Πάπιες και Χήνες: οι Βαρβάρες, οι Καστανόχηνες, οι Πρασινοκέφαλες. Από τα Αρπακτικά μόνο ένα ζευγάρι Θαλασσαετών φωλιάζει σε δέντρο στις όχθες του ποταμού. Πάνω στα Αρμυρίκια φωλιάζουν πάνω από 300 ζευγάρια Κορμοράνων. Στις όχθες των ποταμών και των καναλιών φωλιάζουν πολλά παρυδάτια πουλιά όπως: η Αβοκέτα, τα Γλαρόνια και διάφορα άλλα μικροπούλια : Μελισσοφάγοι,Χελιδόνια, Αλκυόνες κ. ά. Ο Μαυροκέφαλος Γλάρος είναι ένα σπάνιο εδος που έπαψε να αναπαράγεται στο Δέλτα μετά την αποξήρανση της λιμνοθάλασσας Δράνας. ΠΟΥΛΙΑ ΠΟΥ ΞΕΧΕΙΜΩΝΙΑΖΟΥΝ ΣΤΟ ΔΕΛΤΑ Πάπιες, Χήνες, Φοινικόπτερα, Κύκνοι, Πελεκάνοι, Ψαλίδα, Λαγγόνα, Βουβόκυκνος, Μικροπούλια 12

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΑ ΠΟΥΛΙΑ Σπάνια είδη : Ο Νανόγλαρος Η Χουλιαρομύτα Η Λεπτομύτα Το Μαυρογλάρονο Ο Ροδοπελεκάνος Η χαλκόκοτα ΣΠΑΝΙΑ ΚΑΙ ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΑ ΕΙΔΗ Από τα 316 είδη πουλιών που έχουν παρατηρηθεί στο Δέλτα του Έβρου: 108 είδη χαρακτηρίζονται παγκοσμίως απειλούμενα. 23 είδη θεωρούνται ότι κινδυνεύουν 12 είδη θεωρούνται ότι κινδυνεύουν άμεσα. Κάποια από αυτά είναι: Ο Ροδοπελεκάνος, Ο Αργυροπελεκάνος, Η Χαλκόκοτα, Ο Θαλασσαετός, Ο Βασιλαετός, Ο Στικταετός, Η Λεπτομύτα, Η Νανόχηνα, Η Κοκκινόχηνα, Το Μαυρογλάρονο κ. ά. 13

Σχέδιο εργασίας Δραστηριότητες 1 ος μήνας 2 ος μήνας Συγκρότηση ομάδων εργασίας. Οι μαθητές χωρίζονται σε τρεις ομάδες Φυτολόγοι, Ορνιθολόγοι, Δημοσιογράφοι. Η πρώτη ομάδα θα ασχοληθεί ερευνητικά με τη χλωρίδα του Δέλτα, η δεύτερη με την πανίδα και η τρίτη θα πάρει συνέντευξη από κυνηγούς σχετικά με τις συνθήκες κυνηγιού στον Έβρο γενικότερα και στο Δέλτα ειδικότερα. Επιλογή δράσεων των μελών της κάθε ομάδας. Αναζήτηση σε βιβλία, διαδίκτυο, πληροφοριών και φωτογραφιών σχετικών με το θέμα. Συλλογή υλικού, ταξινόμηση του. Προτάσεις μαθητών και επιλογή του ονόματος του wiki. Σχεδιασμός δομής ως προς την αναπαράσταση της πληροφορίας που θα προκύπτει από τον εκπαιδευτικό Πληροφορικής. Προβολή DVD και ντοκιμαντέρ που αφορούν τους Υγροβιότοπους, τη συνθήκη Ramsar και τα απειλούμενα είδη. Γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στη νανόχηνα (μεταναστευτικές διαδρομές, η νανόχηνα στην Ελλάδα, η νανόχηνα ως απειλούμενο είδος, η νανόχηνα και το κυνήγι, η νανόχηνα σε σχέση με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, πρόγραμμα LIFE-Nature) Διδασκαλία της Ιστορίας του ποταμού Έβρου, του φυσικού του περιβάλλοντος και των προστατευόμενων ειδών από την εκπαιδευτικό της Αγγλικής γλώσσας. Δημιουργία λογαριασμoύ των μαθητών ως μέλη του wiki από τον εκπαιδευτικό Πληροφορικής. Επίδειξη του τρόπου χειρισμού του. 14

3 ος μήνας Επίσκεψη στο Δέλτα και στη λιμνοθάλασσα Δράνα (Συνεργαζόμενοι εκπαιδευτικοί, μαθητές). Παρατήρηση, φωτογράφιση της χλωρίδας και πανίδας. Αναγνώριση των πουλιών από την ομάδα των ορνιθολόγων Παρατήρηση Μελέτη Προσέγγιση χωρίς ενόχληση Καταγραφή των παρατηρήσεων, προβληματισμός. Ενημέρωση του wiki με ψηφιακό υλικό που προέκυψε από την παραπάνω δράση. Παρατήρηση, φωτογράφιση της χλωρίδας από την ομάδα των φυτολόγων. Συλλογή πεσμένων φύλλων, παρατήρηση των διαφορών των φυτών που φυτρώνουν σε υφάρμυρο νερό, καταγραφή των χαρακτηριστικών τους από την ομάδα των φυτολόγων. Το μήνυμα που συνιστάται να μεταθοδεί στα παιδιά κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας είναι ότι μπορούμε να σεβαστούμε τους ίδιους τους οργανισμούς και να μην τους ζημιώσουμε προκειμένου να τους μελετήσουμε 4 ος μήνας Οι μαθητές προσεγγίζουν το θέμα των υγροτόπων σε σχέση με τις ανθρώπινες δραστηριότητες και τους κινδύνους που αυτές ενέχουν όταν είναι αλόγιστες, όπως π.χ. η αποξήρανση της Λίμνης Δράνας. Γίνεται συζήτηση μετά την προβολή ντοκιμαντέρ σχετικά με την ανθρώπινη παρέμβαση και τους κινδύνους που απειλούν τους υγροτόπους λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Δίνεται σε κάθε ομάδα ένα φωτοαντίγραφο του παρακάτω πίνακα. Τα μέλη κάθε 15

ομάδας μελετούν με προσοχή τον πίνακα και βρίσκουν τις αντιστοιχίες δραστηριοτήτων και συνεπειών. Δραστηριότητες Κυνήγι Εργοστάσια Κατοικίες Διάνοιξη δρόμων-καλλιέργειες Υπερβόσκηση-Άντληση νερού Χρήση της λίμνης ή λιμνοθάλασσας για εντατική ιχθυοκαλλιέργεια Περίπατος-Αθόρυβη παρατήρηση Συλλογή αυγών Αμμοληψία Συνέπειες Γνωριμία με ένα από τα πιο πλούσια και όμορφα οικοσυστήματα της χώρας. Εμπειρίες, γνώσεις. Καταστροφή αυγών και χλωρίδας, Μείωση επιφάνειας λίμνης, λιμνοθάλασσας Μείωση ζωτικού χώρου υδρόβιων και παρυδάτιων πουλιών. Διατάραξη της ησυχίας των πουλιών, κυρίως την εποχή που ζευγαρώνουν. Ρύπανση. Καταστροφή μέρους της έκταση του βιοτόπου που συνεπάγεται μείωση ζωτικού χώρου άρα και μείωση πληθυσμού ορισμένων ειδών. Δημιουργία κολάζ από τις φωτογραφίες των μαθητών που συγκεντρώθηκαν κατά την επίσκεψη τους, ανάλογα με την ομάδα τους και με το αντικείμενο στο οποίο εμβαθύνουν (πουλιά η φυτά του υγρότοπου). Αισθητική προσέγγιση των υγροτόπων μέσα από εικαστικές δημιουργίες των μαθητών. Δραματοποίηση μέσω περιβαλλοντικών παιχνιδιών (αναγνώριση πουλιών, ψαριών). Συνέντευξη. Οι μαθητές της ομάδας των δημοσιογράφων προετοιμάζουν τις ερωτήσεις βάση των οποίων θα συγκεντρώσουν 16

πληροφορίες από τους συνεντευξιαζόμενους κυνηγούς. Οι ερωτήσεις αυτές ενδεικτικά μπορούν να είναι: Ενδεικτικές ερωτήσεις: -Πόσες χήνες σκοτώσατε:; -Τα πουλιά αυτά απαγορεύεται ή επιτρέπεται να τα χτυπάτε; -Έχετε κυνηγήσει ποτέ παράνομα; -Ποια είδη πουλιών σας αρέσει να κυνηγάτε; -Άλλα ζώα κυνηγάτε; -Γνωρίζετε ότι απαγορεύεται το κυνήγι για ορισμένα είδη πουλιών στην περιοχή του Δέλτα; -Εσείς τηρείται τους νόμους που απαγορεύουν το κυνήγι για ορισμένα είδη; -Γνωρίζετε με ακρίβεια τις εποχές που επιτρέπεται ή απαγορεύεται το κυνήγι; 5 ος μήνας Μελέτη στην Αγγλική γλώσσα των προστατευομένων ζώων που κατοικούν εκεί. Δημιουργία φυλλαδίου με εικόνες και πληροφορίες σε μορφή ταυτότητας για κάθε απειλούμενο είδος που ζει στο Δέλτα από την εκπαιδευτικό της Αγγλικής γλώσσας. 6 ος μήνας Αξιολόγηση του προγράμματος, συγγραφή άρθρου με τις εμπειρίες και τις παρατηρήσεις των μαθητών για το ετήσιο λεύκωμα του σχολείου. Ανέβασμα φωτογραφιών από την εκπόνηση του προγράμματος στην ιστοσελίδα του σχολείου. 17

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΟΜΑΔΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΓΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Τα περιβαλλοντικά παιχνίδια όπως "τα παιχνίδια με τις μύτες" και "το μαντηλάκι" αντλούνται από το θαυμάσιο βιβλίο "Ας μοιραστούμε τη φύση με τα παιδιά" του Joseph Cornel μεταφρασμένο στην Ελλάδα από τις εκδόσεις "Παρατηρητής" Το μαντηλάκι (σε "περιβαλλοντική" έκδοση!) (Παίζεται σε ανοιχτό χώρο) Τα παιδιά χωρίζονται σε δύο ομάδες και στήνονται σε δύο γραμμές αντικριστές. Ανάμεσα στις δύο σειρές τοποθετούμε αντικείμενα που έχουμε συλλέξει από τους χώρους που επισκεφτήκαμε (ξερά χόρτα, κλαριά, καλάμια, πέτρες, καβούρια!). Δίνουμε αριθμούς στα παιδιά έτσι ώστε να υπάρχουν αντίπαλα ζευγάρια παιδιών (δηλαδή ο κάθε αριθμός να αντιστοιχεί σε ένα παιδί από κάθε ομάδα). Κάθε φορά φωνάζουμε έναν αριθμό και δίνουμε ένα παράγγελμα (π.χ. το 2 να πιάσει τα καβούρια). Όποιο παιδί πιάσει πρώτο τα καβούρια κερδίζει πόντους η ομάδα του. Κερδίζει η ομάδα που έχει τους περισσότερους πόντους στο τέλος του παιχνιδιού. Το παιχνίδι με τις μύτες Συντάξαμε προτάσεις που απευθύνονται σε ένα θέμα π.χ. σε ένα ψάρι που ζει στις λίμνες και τη θάλασσα. Η κάθε πρόταση είναι μια πληροφορία σχετική με το θέμα- στην αρχή γενική- καταλήγοντας όμως σε ειδική. Οι μαθητές κάθονται, ακούνε και βλέπουνε συγχρόνως (με διαφάνεια) μία - μία τις προτάσεις του θέματος. Ύστερα από μερικές προτάσεις ο κάθε μαθητής που νομίζει πως βρήκε το θέμα στο οποίο αναφέρονται οι προτάσεις βάζει το δείκτη του χεριού του στην μύτη του. Ο υπεύθυνος που ανακοινώνει τις προτάσεις πηγαίνει σε αυτά τα άτομα και ακούει κρυφά από τον ακροατή παίκτη αυτό που νομίζει ότι βρήκε. Αν είναι σωστό συνεχίζει να κρατά την μύτη του διαφορετικά ο υπεύθυνος του βάφει την μύτη με έναν μαρκαδόρο (ή με κραγιόν!). Το παιχνίδι τελειώνει με την ανακοίνωση της τελευταίας πρότασης (η οποία είναι καθοριστική και αποδίδει κάποιο φανερό χαρακτηριστικό 18

του θέματος) με περισσότερους από τους μαθητές να έχουν βρει την απάντηση. Παράδειγμα (Το ψάρι κέφαλος - δεν το λέμε στα παιδιά) Έχω γκρίζο χρώμα και ζω στις λίμνες και στην θάλασσα. Μου αρέσει να κολυμπώ μαζί με τους φίλους μου. Συχνάζω σε γειτονικές σας λίμνες. Με εκτρέφουν μέχρι να μεγαλώσω. Μπορείτε να με βρείτε στον ψαρά της γειτονιάς σας. Το όνομά μου θυμίζει μέρος του σώματός σας. Θα με δείτε να κολυμπάω όταν κάνετε επίσκεψή στη λίμνη. 19

HISTORICAL INFORMATION ABOUT EVROS RIVER AND EVROS DELTA Evros River was known as Romvos in mythology. It took its name after Evros, son of Cassander, king of Thrace, who drowned in its waters, after having been defamed by his stepmother because he has rejected her love. Cassander, who did not believe Evros, pulled out his sword to kill him. Evros, who could not avoid death, plunged into the river waters and drowned. Evros River was also named by Euripides as argiroritis (silver-carrier) because it crossed and integrated the land making it rich and fertile. It is finally worth mentioning that during the Persian wars Xerxes, supplied and offered some rest to his army next to Evros River; an incident revealing the great richness of the river. Nowadays, Evros River is called Maritsa by the Turks and Bulgarians. This name is mentioned for the first time by Isaak Comnenos who erected the monastery Virgin Kosmosoteira (Saviour of the world). However, there is another version. The Slavs trace the etymology of the name Maritsa to Moritsi or Movaritsi which according to the Slavic language means peace and tranquility. 20

In the southeastern part of Evros prefecture, next to the border with Turkey, Evros River creates an extensive delta with a total surface are of 188km2. Evros River is the second biggest river in Eastern Europe and is characterized by the large amount of sediment that it transfers and deposits on its delta. Evros River springs from the mountains of Rila in Bulgaria. The total length of the river is 528km, of which 310 km belong to Bulgaria, while 218km determine the borders of Greece with the countries of Bulgaria and Turkey. Evros Delta is an important wetland on a national, European and international level. For many years it is a Protected Area, as it has a big value for wildlife and humanity. In Evros Delta hundreds of thousands of birds find shelter and food all year round, while it constitutes a very important natural resource for the local community, because of its value for fishing, stock breeding, agriculture, climate, flood protection, education, recreation and science. 21