Συνεργασίες αποστέλλονται υπόψη Θ. Πλατσή, Αγίας Ζώνης 42, 11364 Αθήνα, τηλ.: 210 8650236, fax: 2108652088, e-mail: lespar@asterias.

Λεσβιακή Παροικία Ζήνωνος 29-31, 104 37 Αθήνα, τηλ.: 210 5237789, fax: 210 8652088 e-mail: info@lesviaki-parikia.gr - site: www.lesviaki-parikia.gr Καίτη Μεσσηνέζη - Πλατσή Αγίας Ζώνης 42, 113 64 Αθήνα Τηλ.: 210 8674520 Μιχάλης Βασίλας Θεόδωρος Πλατσής Στρατής Μολίνος Απόστολος Γονιδέλλης Μάριος Λούπος Γεώργιος Κόμης Eιρήνη Βεκρή Θεόδωρος Πλατσής Στρατής Μολίνος Υπεύθυνη του site: Eιρήνη Βεκρή ASTERIAS G.D.G. ΕΠΕ Λεωφ. Βεϊκου 14, 11147 Γαλάτσι, Αθήνα τηλ.: 210 8650236, fax: 210 8652088 E-mail: lespar@asterias.gr Συνεργασίες αποστέλλονται υπόψη Θ. Πλατσή, Αγίας Ζώνης 42, 11364 Αθήνα, τηλ.: 210 8650236, fax: 2108652088, e-mail: lespar@asterias.gr 1

Εν Λευκώ: Καίτη Μεσσηνέζη 3 Σημείωμα της Σ.Ε. Μικρές και μεγάλες ειδήσεις: Επιμέλεια: Θ. Πλατσής 4 5-7 Εκδηλώσεις: - Η μονοήμερη εκδρομή μας στην Αράχοβα, τους Δελφούς και την Ιτέα - Η ομιλίας της Ντόρας Πολίτη - Μουσική Εκδήλωση της «Λεσβιακής Παροικίας» στις 10 Αυγούστου στη Μυτιλήνη - Oμιλία Λιούμπας Σκούρτη - Παράταση του Λογοτεχνικού Διαγωνισμού Διηγήματος Νέων 8-10 11-13 14 14 14 Πρόσωπα της Τέχνης: Ο εξπρεσιονισμός στη τέχνη Ζωγραφική - Κινηματογράφος - Μ. Βασίλας 15-22 Λογοτεχνία: Μυτιλήνη: Πώς ήταν χθες και πώς είναι σήμερα Τάκης Ιορδάνης Τα πρώτα ποιήματα του Μίλτου Κουντουρά - Αριστείδης Καλάργαλης Ανοιξιάτικο - Πάνος Αναγνώστου 23-26 27-28 29-31 Αγριολούλουδα της Λέσβου: Οι ανεμώνες της Λέσβου - Αρτέμης Γιαννίτσαρος 32-34 Λαογραφία: Κλήδονας - Στρατής Μολίνος 35-37 Χρονογράφημα: Οι σαμάνοι του ποδοσφαίρου - Γιώργος Κόμης Γυναίκες του κόσμου - Μαίρη Γούναρη «Οι Θεοί του Ολύμπου» - Μάριος Κακαδέλλης 38-39 39 40 Πρόσωπα: Οδυσσέας Ελύτης - Βασίλης Πλάτανος Ένας καλλιτέχνης για ένα πανωφόρι - Βασίλης Πλάτανος 41-44 45-48 Επίκαιρα Θέματα: ΟΧΙ στην Ανέγερση Πυρηνικών Εργοστασίων στο Ακούγιου και στη Σινώπη της Τουρκίας Επιμέλεια: Θ. Πλατσής 49-50 Γεύση & Παράδοση: Χρήσιμες διατροφικές συμβουλές σχετικά με τον αστακό Αστακομακαρονάδα 51-52 Nησιώτικο Aνθολόγιο: Αργύρης Εφταλιώτης, Παν. Αλεξέλλης, Μάριος Κακαδέλλης, Δημήτρης Νικορέτζός, Ειρήνη Βαρβαρέσσου, Γιαννακός Βόμβας, Δήμος Α. Καρατζόγλου 53-56 Βιβλιοπαρουσιάση: Κριτικά σημειώματα 57-58 Φύση και Άνθρωπος: Τι είναι τα μεταλλαγμένα προϊόντα; - Επιμέλεια: Θ. Πλατσής 59-64 Φίλοι που έφυγαν: Βασίλης Πλάτανος 65 Τηλέγραφος: Επιστολές φίλων 66-68 Φιλαλληλία: 68 σελ. Η νέα μας ταχυδρομική διεύθυνση (μόνο για επιταγές) Λεσβιακή Παροικία ΕΛΤΑ - Κουμουνδούρου 29, Τ.Θ. 34118, 10029 Αθήνα Site: www.lesviaki-parikia.gr Eικόνα εξωφύλλου Ανεμώνη η στεφανική (Anemone coronaria) από τη Λέσβο (φωτ. Κ. Ραδέα) 2

Καλοκαίρι στο νησί! Ιούνιος, Ιούλιος, Αύγουστος, γιατί όχι και Σεπτέμβριος. Όλοι αυτοί οι μήνες καλοκαίρι μας θυμίζουν και τι άλλο ακόμα; Μα βέβαια τη θάλασσα, τα μπάνια, τις διακοπές με τους αγαπημένους μας. Όλα αυτά οδηγούν τη σκέψη μας στο νησί, όχι οποιοδήποτε νησί, αλλά τη Λέσβο μας, το στολίδι του Αιγαίου, των νεανικών τρυφερών αναμνήσεων, την αγάπη της καρδιάς μας! Δεν κρύβεται η αγάπη αυτή! Το βλέπω στα μάτια όλων όσων φέρνουν στην κουβέντα τους κάτι που αφορά το νησί. Θαρρείς πως μέσα τους καθρεφτίζεται η καθάρια κρυσταλλένια θάλασσά μας και το χαμόγελο έρχεται στο πρόσωπό τους λαμπερό. Το βλέπω καθώς όλοι μαζευόμαστε κάθε καλοκαίρι σαν τα σαλιγκάρια του Οκτώβρη στα γραφικά ακρογιάλια και χαιρόμαστε σαν τα μικρά παιδιά. Καθρεφτίζεται παντού και σ όλους αυτή η αγάπη για τον τόπο μας. Κι έτσι, μ αυτόν τον ενθουσιασμό παρακινούμε τα παιδιά μας, τους συγγενείς, τους φίλους, να μας επισκεφτούνε το καλοκαίρι στ αγαπημένα «λημέρια» μας, να τα γνωρίσουν, αν δεν τα έχουν ξαναεπισκεφτεί, και να χαρούνε κι εκείνοι όλες τις ομορφιές που υπάρχουν σ αυτόν τον ευλογημένο τόπο. Είμαι σίγουρη πως το ίδιο κάνετε όλοι σας, γι αυτό σε μένα μένει να σας στείλω τις θερμές μου ευχές για ένα καλό και χαρούμενο καλοκαίρι και να ευχηθώ καλή αντάμωση στη Λέσβο! 3

Η πληρωμή της συνδρομής σας Αγαπητά μέλη και φίλοι της «Λεσβιακής Παροικίας» Μαζί μ αυτό το τεύχος της «Αιολίδας», θα βρείτε και την ταχυδρομική επιταγή με την οποία μπορείτε να εξοφλήσετε τις οικονομικές υποχρεώσεις προς τον Σύλλογό μας. Όσοι από εσάς έχουν πληρώσει το 2011 δεν θα πρέπει να λάβουν υπ όψη την επιταγή. Όσοι οφείλουν το 2011 μόνο, θα μας αποστείλουν 30 ευρώ όση είναι η συνδρομή για ένα έτος. Αν οι οφειλές σας είναι περισσότερες από τα δύο τελευταία έτη, μετά από απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου θα καταβάλετε εκτός από το 2011 και άλλα δύο χρόνια και θα μπείτε στην ενημερότητα. Σας υπενθυμίζουμε ότι οι συνδρομές σας είναι το μοναδικό έσοδό μας για να καλύψουμε τα λειτουργικά έξοδα των γραφείων του Συλλόγου μας, να οργανώσουμε τις εκδηλώσεις και να εκδώσουμε την «Αιολίδα». Τις συνδρομές σας, καθώς και κάποιες άλλες προσφορές σας εκτός από την ταχυδρομική επιταγή που στέλνετε στη διεύθυνση: «Λεσβιακή Παροικία» - ΕΛΤΑ Κουμουνδούρου 29 - ΤΘ 34118 - ΑΘΗΝΑ 10029, μπορείτε να τις καταθέσετε και στην Εθνική Τράπεζα στο λογαριασμό της «Λεσβιακής Παροικίας» Νο 415/481058-93. Σας ευχαριστούμε εκ των προτέρων και σας ευχόμαστε Καλό Καλοκαίρι! Πληρωμή της ετήσιας συνδρομής των κατοίκων του εξωτερικού: Κατάθεση 60 $ ή 40 στο λογαριασμό της Εθνικής Τράπεζας Νο 415/481058-93, ΙΒΑΝ GR 34 0110 4150 0000 4154 8105 893 KΩΔ. SWIFT ΤΡΑΠΕΖΑΣ - BIC ETHNGRAA 4

Επιμέλεια: Θ. Πλατσής Η ΔΕΗ αγοράζει 300 στρέμματα στη Σαρακήνα Διπλή απόφαση έλαβε λίγο πριν το Πάσχα το διοικητικό συμβούλιο της ΔΕΗ για το ενεργειακό πρόβλημα της Λέσβου. Αφενός αποφάσισε να ξεκινήσει την επένδυση για την κατασκευή νέου εργοστασίου στο νησί με την αγορά της απαιτούμενης έκτασης στη Σαρακήνα και αφετέρου να επανεξετάσει πριν αξιοποιήσει την άδεια παραγωγής που έχει στην κατοχή της η Επιχείρηση, τα ισχύοντα δεδομένα και για τη διασύνδεση και με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, πιθανόν για να μειώσει το μέγεθος της μονάδας. Σύμφωνα με το εγκεκριμένο αναπτυξιακό πρόγραμμα της επιχείρησης για την περίοδο έως το 2015, στην ατζέντα των θεμάτων προς άμεση λήψη απόφασης είχε συμπεριλάβει και την «Κατασκευή Νέου Σταθμού Παραγωγής στη θέση Σαρακήνα του Δήμου Μανταμάδου της Νήσου Λέσβου». Ο αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Νίκος Σηφουνάκης, μιλώντας στα Μ.Μ.Ε. της Λέσβου τη Μεγάλη Τρίτη ανέφερε ότι «θα τελειώνουμε σύντομα με το θέμα αυτό και θα προχωρήσει η επένδυση όπου έχει αποφασιστεί». Στην περίληψη της απόφασης που αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα της επιχείρησης, «το διοικητικό συμβούλιο ενέκρινε την έναρξη των διαδικασιών αδειοδότησης κατασκευής νέου Σταθμού Παραγωγής και λιμενικών εγκαταστάσεων, στη θέση Σαρακήνα, του Δήμου Μανταμάδου, της Νήσου Λέσβου, συνολικής ισχύος 120 MW, και τη σύσταση επιτροπής διενέργειας έρευνας και διαπραγματεύσεων για την αγορά της απαιτούμενης έκτασης, 300 στρεμμάτων, στην πιο πάνω θέση». Η ΔΕΗ προϋπολογίζει το κόστος της όλης παρέμβασης στα 185 εκατ., ενώ για τη διάρκεια της κατασκευής το πλέον απαισιόδοξο σενάριο ανεβάζει σε έξι χρόνια το διάστημα υλοποίησης της επένδυσης. Ένα αφιέρωμα στη χορωδιακή δημιουργία της Λέσβου Χορωδίες του νησιού μας συναντήθηκαν το Μάιο στο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης, για να παρουσιάσει η καθεμιά τη δουλειά της, σε ρεπερτόρια που κυμαίνονταν από μουσική του Μεσαίωνα, μέχρι γνωστούς Έλληνες συνθέτες και μουσική από ταινίες. Δεν είναι η πρώτη φορά που πραγματοποιείται αντίστοιχη διοργάνωση, αφού οι χορωδίες του νησιού είχαν συναντηθεί και πριν από δύο χρόνια, ενώ έχουν κάνει κι άλλες φορές κοινές εμφανίσεις. Οι χορωδίες που συμμετείχαν σ αυτή τη μουσική συνάντηση ήταν οι εξής: Η Παιδική και νεανική χορωδία του Δήμου Λέσβου, η χορωδία «Animato», η παιδική και η μικτή χορωδία του Παγγεραγωτικού Συλλόγου Γέρας, και η χορωδία του Μουσικού Σχολείου Μυτιλήνης. 5

Κάθε χορωδία παρουσίασε ένα δικό της πρόγραμμα, αποτελούμενο από τέσσερα τραγούδια λόγω του περιορισμένου χρόνου. Στόχος της συνάντησης αυτής, είναι αφ ενός να αναπτυχθεί το χορωδιακό τραγούδι στη Λέσβο, και αφ ετέρου να δημιουργηθεί σύσφιξη σχέσεων μεταξύ των χορωδών. Καλό θα ήταν ο θεσμός αυτός να καθιερωθεί σε ετήσια βάση, σαν ένα χορωδιακό φεστιβάλ Βορείου Αιγαίου, ώστε στο μέλλον να υπάρχει συμμετοχή από όλες τις χορωδίες του νησιού, αλλά και γειτονικές χορωδίες από τη Χίο, τη Λήμνο, τη Σάμο, ακόμη και από την Τουρκία. Πολλά περιστατικά σαλμονέλλας στη Λέσβο Εξακολουθούν να ταλαιπωρούν μικρούς και μεγάλους οι γαστρεντερίτιδες, ενώ αυξάνονται τα περιστατικά σαλμονέλλας χωρίς οι γιατροί να είναι σε θέση να εντοπίσουν την αιτία που προκάλεσε τα απανωτά κρούσματα. Στην αρχή διαπιστώθηκαν αρκετά περιστατικά σε Μυτιλήνη και Καλλονή - κυρίως σε βρέφη και μικρά παιδιά, ενώ τώρα πλέον έχουν επιβεβαιωθεί δείγματα ασθενών σε παιδιά και ενήλικες και σε άλλες περιοχές του νησιού. Οι γιατροί συνιστούν ως γενική προφύλαξη το καλό πλύσιμο των χεριών, πολλές φορές την ημέρα και ιδιαίτερα πριν το φαγητό. Ειδικά όσον αφορά στη σαλμονέλλα, συστήνεται το καλό βράσιμο ή ψήσιμο των αυγών, καθώς βέβαια και των πουλερικών. Όλα τα περιστατικά σαλμονέλλας έχουν αντιμετωπιστεί ικανοποιητικά. Αυξημένη, όμως, παραμένει η κίνηση στα εξωτερικά ιατρεία του Νοσοκομείου για περιστατικά γαστρεντερίτιδας. Οι γιατροί κάνουν λόγο για ανοιξιάτικες ιώσεις, ενώ αναμένουν ότι μέσα στον Ιούνιο θα ξεκινήσει να παρουσιάζεται ύφεση. Παράδειγμα προς μίμηση οι δράσεις καθαρισμού της Βρίσας και των Βατερών με συλλογική προσπάθεια! Με το συντονισμό της Τοπικής Κοινότητας Βρίσας εργάστηκαν σύλλογοι και μεμονωμένοι εθελοντές της περιοχής, προκειμένου να καθαριστούν το χωριό και τα Βατερά, ώστε να είναι έτοιμα να υποδεχθούν επισκέπτες για τις γιορτές αλλά και τους τουρίστες της θερινής περιόδου. Με τη βοήθεια των συλλόγων του χωριού, αλλά και με εθελοντές που προσφέρθηκαν να βοηθήσουν στον καθαρισμό, είτε με προσωπική εργασία είτε με τη διάθεση των απαραίτητων μέσων, μηχανημάτων και χρημάτων, τα χωριά έλαμψαν. Η πρώτη παρέμβαση έγινε στη Βρίσα, όπου με την ενίσχυση του Ιππικού Συλλόγου «Ο Άγιος Γεώργιος» καθαρίστηκαν και ασπρίστηκαν οι δρόμοι του χωριού. Με χρήματα που προσέφερε ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Ο Άγιος Κωνσταντίνος», προσλήφθηκαν εργάτες που καθάρισαν πριν τη Μεγάλη Παρασκευή το νεκροταφείο της Βρίσας. Το Σάββατο πριν την Πρωτομαγιά, ο Σύλλογος Τουριστικών Επαγγελματιών πλήρωσε δύο εργάτες για τον καθαρισμό του παραλιακού δρόμου των Βα- 6

τερών, ενώ με τη βοήθεια μελών του Συλλόγου αλλά και άλλων εθελοντών απομακρύνθηκαν και τα σκουπίδια που είχαν συγκεντρωθεί απ τον καθαρισμό που έγινε με τη βοήθεια στρατιωτών. Η πρόεδρος της Τοπικής Κοινότητας εξέφρασε τις ευχαριστίες της προς τους συλλόγους της περιοχής και όσους δούλεψαν εθελοντικά, τονίζοντας πως χωρίς τη συμβολή τους θα ήταν αδύνατο να γίνει ο καθαρισμός. Σε καλό «δρόμο» τα ποδήλατα και ο ποδηλατόδρομος Με τον αντιδήμαρχο Γιάννη Τσακίρη, υπεύθυνο για τα Ευρωπαϊκά Προγράμματα, συναντήθηκαν την περασμένη βδομάδα εκπρόσωποι των Ποδηλατών της Μυτιλήνης, των Aeolistas και του Εμπορικού Συλλόγου της πόλης, προκειμένου να του καταθέσουν τις προτάσεις τους για το ποδήλατο στη Μυτιλήνη. Κατά τη συνάντηση τόνισαν ότι οι σχεδιασμοί για το ποδήλατο θα πρέπει υποχρεωτικά να εντάσσονται σε μια γενικότερη στρατηγική για την αποφόρτιση της πόλης από κυκλοφορία και στάθμευση. Όπως χαρακτηριστι- κά ανέφεραν, κάτι τέτοιο θα δώσει τη δυνατότητα απελευθέρωσης δημόσιων χώρων, που η Μυτιλήνη έχει ανάγκη τόσο για τους κατοίκους της, όσο και για τον τουρισμό. Αυτό που συζητήθηκε κυρίως, ήταν η ανάγκη να δοθεί προτεραιότητα από το Δήμο Λέσβου στην υλοποίηση της πρότασης Βλαστού για τη δημιουργία δικτύου ποδηλατόδρομων στην πόλη της Μυτιλήνης, με βασικό άξονα τη διαδρομή Πύργος Γιαννέλλη - Καλαμάρη, αλλά και ποδηλατόδρομουπεζόδρομου από τον Πύργο Γιαννέλλη προς το αεροδρόμιο. Έργα που, σύμφωνα με τους άμεσα ενδιαφερομένους, θα πρέπει να συνδυαστούν και με σύστημα κοινόχρηστων ποδηλάτων, με σταθμούς σε διάφορα κομβικά σημεία της πόλης. Ο κ. Τσακίρης δήλωσε άλλωστε στην επιτροπή ότι υπάρχουν ήδη έτοιμες μελέτες για τη διαδρομή Άγαλμα Ελευθερίας - Άγιος Νικόλαος και Πύργος Γιαννέλλη - Κοχύλια, που έχουν ενταχθεί στα Ολοκληρωμένα Αστικά Προγράμματα και γίνονται προσπάθειες να υλοποιηθούν άμεσα, ενώ για το δεύτερο έργο εκκρεμεί η τελική έγκριση από τη Διεύθυνση Περιβάλλοντος του Υπουργείου Περιβάλλοντος, λόγω ενστάσεων της αρμόδιας υπηρεσίας. Ο δαίμων του τυπογραφείου... Στο προηγούμενό μας τεύχος ο «δαίμων» του τυπογραφείου έβαλε πάλι την ουρά του, όπως συχνά το συνηθίζει: Στη σελίδα 10 στη 2η στήλη, στο κομμάτι που η ομιλήτρια Λιούμπα Σκούρτη αναφέρεται στις δύο Γαλλίδες ελληνίστριες, Γκιουρσενάρ και Ζακλίν ντε Ρομιγύ α) Αντί του σωστού «ευρηματική γραφή» γράφτηκε «ευρωπαϊκή γραφή» και β) πιο κάτω αντί του σωστού «η Ρομιγύ ανάλωσε τη ζωή της στη μελέτη» γράφτηκε «η Ρομιγύ άπλωσε τη ζωή της στη μελέτη» 7

Eκδηλώσεις Η «Λεσβιακή Παροικία» με την πολύ επιτυχημένη κατά γενική ομολογία μονοήμερη εκδρομή με ξενάγηση στον αρχαιολογικό χώρο και στο μουσείο των Δελφών και με την εξαιρετική ομιλία της Ντόρας Πολίτη στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών τελείωσε με επιτυχία τις εκδηλώσεις του χειμώνα. α) Η μονοήμερη εκδρομή μας στην Αράχοβα, τους Δελφούς και την Ιτέα Μια εκδρομή, που όπως και οι προηγούμενες στις Μυκήνες και τη Νεμέα, έγινε όπως το συνηθίζει η Παροικία με πλήρη ξενάγηση στους αρχαιολογικούς χώρους και το Μουσείο και άφησε απόλυτα ικανοποιημένους όλους τους εκδρομείς. Το πούλμαν μας ξεκίνησε στις 8 το πρωί από το Καλλιμάρμαρο και με μικρές στάσεις στο δρόμο έφτασε στις 11.00 στο χώρο του Μουσείου όπου είχαμε συνάντηση με την ξεναγό μας. Πρώτη ξενάγηση το πολύ σημαντικό Μουσείο των Δελφών. Η έμπειρη ξεναγός βοήθησε να γνωρίσουμε τα τόσα σπουδαία ευρήματά του. Όπως μας εξήγησε: Το 1958 αποφασίσθηκε Ξενάγηση των εκδρομέων στο μουσείο των Δελφών μπροστά στο άγαλμα του Ηνίοχου. (Φωτο: Π. Αλατερός) 8

πλήρης ανανέωση και τα έργα άρχισαν το καλοκαίρι του 1958, βασισμένα σε σχέδια του αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού. Δίπλα στο μουσείο οικοδομήθηκαν εργαστήρια και αποθήκες γλυπτών, αγγείων και αρχιτεκτονικών μελών. Το 1975 το μουσείο εμπλουτίστηκε με τα χρυσελεφάντινα αντικείμενα που βρέθηκαν στις ανασκαφές στην Ιερά Οδό. Η τελευταία μεγάλη ανακαίνιση του μουσείου πραγματοποιήθηκε το 1999 από το Υπουργείο Πολιτισμού και έγινε αναδιαρρύθμιση των εκθεμάτων σύμφωνα με την τελευταία μουσειολογική αντίληψη. Μέσα στο Μουσείο ξεναγηθήκαμε στις πολύ ενδιαφέρουσες συλλογές: Το Θησαυρό των Αθηναίων, το Θησαυρό των Σιφνίων, τα Γλυπτά Ελληνιστικής Τέχνης, και τα Αετώματα του Ναού του Απόλλωνα. Αξιοσημείωτα εκθέματα που θαυμάσαμε ήταν: ο Ηνίοχος, ο Ομφαλός, το άγαλμα με του δύο κούρους Κλεόβι και Βίτωνα κ.α. Βγήκαμε απ το Μουσείο γεμάτοι ωραίες εντυπώσεις και περηφάνια για όσα είδαμε και ακούσαμε. Στη συνέχεια όσοι δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν στην ξενάγηση του ανηφορικού υπαίθριου αρχαιολογικού χώρου έμειναν στο καφενείο του Μουσείου. Οι υπόλοιποι συνέχισαν με τη ξεναγό για να γνωρίσουν και να μάθουν ότι σχετικό υπήρχε για την περιοχή των Δελφών. Οι Δελφοί ήταν αρχαία ελληνική πόλη στην οποία λειτούργησε το σημαντικότερο μαντείο του αρχαιοελληνικού κόσμου. Η πόλη αναφέρεται από τους ομηρικούς χρόνους με την ονομασία Πυθώ. Στην αρχή των ιστορικών χρόνων ήταν μία από τις πόλεις της αρχαίας Φωκίδας, αλλά σταδιακά ο ρόλος της πόλης ενισχύθηκε και εξελίχθηκε σε πανελλήνιο κέντρο και ιερή πόλη των αρχαίων Ελλήνων. Αποτέλεσε επίσης κέντρο της Δελφικής Αμφικτιονίας. Οι Δελφοί διατήρησαν την σημαντική τους θέση μέχρι τα τέλη του 4ου αιώνα μ.χ. οπότε δόθηκε οριστικό τέλος στη λειτουργία του μαντείου με διάταγμα του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α. Τους επόμενους αιώνες η πόλη παρήκμασε και εγκαταλείφθηκε οριστικά την περίοδο των σλαβικών επιδρομών. Ο Αρχαιολογικός Χώρος των Δελφών, σε θέση που μόνο οι θεοί μπορούσαν να διανοηθούν και να δημιουργήσουν, είναι από τα πιο σημαντικά αρχαία κληροδοτήματα της πατρίδας μας. Το μέγεθος της συμβολής των Δελφών στη εξέλιξη του αρχαίου πολιτισμού συνολικά δεν μπορεί ακριβώς να αποτιμηθεί. Οι πρώτες ανασκαφές άρχισαν το 1838, πήραν συστηματική μορφή το 1893 και συμπληρώθηκαν το 1935. Στα υστερότερα χρόνια έγιναν κυρίως έργα συντήρησης και αναστηλώσεων. Το Ιερό του Απόλλωνα με τους Θησαυρούς (κτήρια στα οποία οι αρχαίες πόλεις-κράτη διατηρούσαν τα αφιερώματά τους και τα λατρευτικά αγγεία τους), οι Ναοί και ο Περίβολος, βρίσκονται στη νότια όψη του Παρνασσού, στα δεξιά μας ερχόμενοι από Αράχοβα. Στο κέντρο του Ιερού βρίσκεται ο επιβλητικός Δωρικός ναός του Απόλλωνα. Η Ιερά Οδός που οδηγεί στο ναό έχει, και στις δύο πλευρές, τα κτήρια των Θησαυρών, διάφορα μνημεία και αναθήματα. Βορειοδυτικά του ναού είναι το θέατρο, με 5000 θέσεις, όπου γί- 9

Ξενάγηση των εκδρομέων στον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών μπροστά στον Ναό του Απόλλωνα. (Φώτο: Σοφία Μαχαίρα) νονταν οι Δελφικές Γιορτές. Αυτές είχαν σαν κεντρικό θέμα την αναπαράσταση της νίκης του Απόλλωνα επί του φιδιού Πύθωνα, γι αυτό και οι σχετικοί αγώνες ονομάστηκαν Πύθια, όνομα που υιοθετήθηκε και από τις κατά καιρούς γυναίκες-μάντεις. Λίγο πιο δυτικά, και κάπως πιο ψηλά από το θέατρο, είναι το στάδιο όπου διεξάγονταν τα Πύθια. Στα δεξιά της εισόδου του Ιερού βρίσκεται η Κασταλία Πηγή, όπου η Πυθία πλενόταν πριν καθίσει στη θέση απ όπου θα έλεγε τις προφητείες της. Αριστερά, κάτω από το δρόμο, βρίσκεται το Ιερό της Προναίας Αθηνάς. Πολλά ευρήματα συνηγορούν στο ότι το συγκεκριμένο Ιερό ήταν αφιερωμένο, ήδη από την Μυκηναϊκή Εποχή, σε μια γυναικεία θεότητα. Ο Θόλος, ένα από τα πιο αξιοπρόσεκτα αρχιτεκτονήματα της αρχαιότητας, βρίσκεται δίπλα στον ναό που προαναφέραμε. Μέχρι σήμερα δεν γνωρίζουμε τη χρήση του. Τελειώνοντας την δίωρη, υπέροχη ξενάγησή μας, επιβιβαστήκαμε στο πούλμαν που μας περίμενε για να μας μεταφέρει στο γραφικό λιμανάκι της Ιτέας όπου είχαμε κανονίσει να πάρουμε το μεσημεριανό μας με συνοδεία όπως πάντα μυτιληνιού ούζου. Κατά την επιστροφή μια στάση για καφέ και μια μικρή βόλτα στη γραφική Αράχοβα και μετά επιστροφή στην Αθήνα. Έτσι όμορφα, όπως ξεκίνησε, τελείωσε η τελευταία μας εκδρομή αυτού του χειμώνα. 10

β) Η ομιλία της Ντόρας Πολίτη Την Τετάρτη 18 Μαΐου, στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών - Ίδρυμα Βούρου - Ευταξία, η «Λεσβιακή Παροικία» διοργάνωσε την προγραμματισμένη διάλεξη της Ντόρας Πολίτη, δημοσιογράφου - συγγραφέως - ιστορικής ερευνήτριας, με θέμα: «Οι τελευταίες 52 ημέρες της Βασιλεύουσας. Το χρονικό των αυτοπτών μαρτύρων». Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε και στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τη Διεθνή Ημέρα των Μουσείων. Την προκαθορισμένη ώρα οι δυο αίθουσες του μουσείου γέμισαν από μέλη και της Παροικίας και τους φίλους του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών. Με την παρουσία τους τίμησαν την εκδήλωση: Ο τέως Υπουργός Αιγαίου κ. Αριστοτέλης Παυλίδης, ο Βουλευτής Λέσβου κ. Σπύρος Γαληνός, ο τ. Πρύτανης του Ε.Μ.Π. κ. Κώστας Μουτζούρης, ο επίτιμος Πρόεδρος της Παροικίας συγγραφέας Τάκης Χατζηαναγνώστου, ο τ. Πρόεδρος της Παροικίας συγγραφέας κ. Στρατής Μολίνος, ο Πρόεδρος του σωματείου των Καλλονιατών κ. Χρήστος Τραγέλλης, η καθηγήτρια της Ιστορίας Τέχνης του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Αθηνά Σχινά και πολλοί άλλοι άνθρωποι των Γραμμάτων. Ο πρόεδρος του Μουσείου κ. Αντώνης Βογιατζής, καλωσόρισε τους παριστάμενους, και ευχαρίστησε τη «Λεσβιακή Παροικία» για την πρωτοβουλία της να οργανώσει τη συγκεκριμένη ομιλία. Στη συνέχεια ο Γεν, Γραμματέας της Παροικίας Μάριος Λούπος, αφού ανέγνωσε τα μηνύματα που απέστειλαν ο υπουργός κ. Νίκος Σηφουνάκης, ο Γ.Γ. Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής κ. Δημήτρης Χαλκιώτης και ο Δήμαρχος Λέσβου κ. Δημήτριος Βουνάτσος, έδωσε το λόγο στη πρόεδρο της Λ.Π. Καίτη Μεσσηνέζη - Πλατσή, η οποία με τη σειρά της ευχαρίστησε τον Πρόεδρο του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών κ. Βογιατζή, την Διευθύντρια κα Αγλα- Η Ντόρα Πολίτη στην ομιλία της. (Φώτο: Θ. Πλατσής) 11

ΐα Αρχοντίδου, καθώς επίσης και το Διοικητικό Συμβούλιο, για τη θερμή φιλοξενία της εκδήλωσης, στο χώρο του Μουσείου. Καλωσορίζοντας στη συνέχεια, την Ντόρα Πολίτη, την ευχαρίστησε για την ευγενή καλοσύνη που είχε να αναθέσει την οργάνωση μιας τόσο σημαντικής διάλεξης στην Παροικία, και αναφέρθηκε με πολύ κολακευτικά λόγια στην προσωπικότητα της ομιλήτριας και στη λαμπρή της καριέρα σαν δημοσιογράφος τόσο στις ΗΠΑ. όσο και την Ελλάδα. Για να συλλέξει το προϊόν της έρευνάς της η Ντόρα Πολίτη δούλεψε ακατάπαυστα από το 1970, είκοσι ολόκληρα χρόνια. Τα στοιχεία της συγκεντρώθηκαν από το Μυστρά, την Κωνσταντινούπολη, τη Ρώμη, τη Βενετία, τη Σόφια, τη Σερβία και συγκεκριμένα από συναντήσεις με τους Πατριάρχες, και από συγγράμματα των χρονογράφων της εποχής και των αρχείων του Αγ. Παύλου στο Βατικανό. Η κα Πολίτη, 558 χρόνια μετά την Άλωση, κάθισε μπροστά στο χαμηλό τραπέζι, μπροστά σε μια κατάμεστη αίθουσα κι άρχισε να ξεφυλλίζει ένα - ένα τα χαρτιά της, με άνεση, με συγκίνηση και καμάρι και θα στοιχημάτιζε κανείς πως δεν είχε καμιά ανάγκη από το έντυπο υλικό της, γιατί όλα ήταν χαραγμένα στο νου και την καρδιά της. Έτσι απλά ξεκίνησε να μιλά και να μοιράζεται μαζί μας το θησαυρό της. Είπε πολλά η Ντόρα απ τη Χρυσομαλλούσα, το χρονικό της κάθε μέρας στη σειρά, 52 χρονικά ένα - ένα, συγκλονιστικά, με στοιχεία άγνωστα στους περισσότερους από εμάς.. Είπε για τη μέρα του Ευαγγελισμού, που ήταν και Κυριακή των Βαΐων μαζί, Και μετά το τέλος πολλά συγχαρητήρια. (Φώτο: Θ. Πλατσής) 12

το τελευταίο Πάσχα για τη Βασιλεύουσα που ήρθε την Πρωταπριλιά του 1453, το Εξαμίλιον Τείχος που δεν πρόφτασε να επισκευαστεί, τους λίγους στρατιώτες, τα δέκα σαπιοκάραβα της Βασιλεύουσας. Τις επανειλημμένες προδοσίες, την εγκατάλειψη από τους χριστιανούς φίλους. Μόνο ο Ιωάννης Ιουστινιάνης Λόγγος απ όλους τους χριστιανούς ρηγάδες της Δύσης, μόνο αυτός, λογάριασε την τιμή της ιστορικής μνήμης και της χριστιανικής πίστης και ήρθε με τους 700 γενναίους του που έμειναν μέχρι το τέλος κι έπεσαν στο πλευρό του τραγικού βασιλιά Κων/νου Παλαιολόγου. Τις διοσημίες, που κάθε μέρα σημάδια δυνατά του ουρανού προανήγγελλαν τα μέλλοντα να συμβούν. Το φως πάνω απ την Αγιά Σοφιά, την ομίχλη που σκέπασε το Σταυρό τότε που ο Θεός εγκατέλειψε πια την Πόλη, τη λειψή πανσέληνο, την Λιτανεία με την Εικόνα της Οδηγήτριας μπροστά, που πέφτει στο χώμα ξαφνικά και όλοι, κλήρος και στρατιώτες και λαός μαζί, δεν κατάφερναν να τη σηκώσουν και τη στερνή γιορτή στην Πόλη, που «Μεγαλείο της Απελπισιάς» την είπαν. Έτσι όπως άρχισε, ζωντανά και ακούραστα, μιλώντας γύρω στα 100 λεπτά, σαν μια ανάσα να ήταν όλη η διαδρομή, το μεγάλο και δραματικό ταξίδι των 52 τελευταίων ημερών, έκλεισε την αφήγησή της η κα Πολίτη που καταχειροκροτήθηκε. Μας συγκίνησε. Κι αυτό είναι πολύ σημαντικό στις μέρες μας. (Μετά από γενική επιθυμία, θα γίνει προσπάθεια, ώστε η τόσο σημαντική ομιλία της Ντόρας Πολίτη να εκδοθεί σε ανάτυπο). Αναμνηστική φωτογραφία από αριστερά διακρίνονται: Θ. Πλατσής, Α. Αρχοντίδου, Ν. Πολίτη, Κ. Μεσσηνέζη και Ε. Βεκρή. Στην πίσω σειρά από αριστερά: Τ. Χατζηαναγνώστου, Σπ. Γαληνός, Α. Βογιατζής και Μ. Λούπος. (Φώτο: Ν. Δημητριάδη) 13

Μουσική Εκδήλωση της «Λεσβιακής Παροικίας» στις 10 Αυγούστου στη Μυτιλήνη Συνεχίζοντας τις επιτυχημένες εκδηλώσεις του χειμώνα η «Λεσβιακή Παροικία» θα πραγματοποιήσει μουσική εκδήλωση την Δευτέρα 8 Αυγούστου 2011 και ώρα 9:00 μ.μ. στα πλαίσια των εκδηλώσεων του «Λεσβιακού Καλοκαιριού», με χορηγία του Δήμου Λέσβου. Θα ακουστούν τα τραγούδια των σπουδαίων Λέσβιων συνθετών Νίκου Μυρογιάννη, Γιώργου Μυρογιάννη, Λεό Ραπίτη και Τίτου Ξηρέλλη. Τραγουδούν: η Χρύσα Βέκιου και ο τενόρος της Λυρικής Σκηνής Μιχάλης Ψείρας. Στο πιάνο τους συνοδεύει η γνωστή πιανίστα Χρυσούλα Καμπουράκη. Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης θα βραβευθεί από την Παροικία ο γνωστός, βραβευμένος τενόρος, συμπατριώτης μας Δημήτρης Στεφάνου ο οποίος τα πρώτα μαθήματά του τα πήρε από τον αξέχαστο Νίκο Μυρογιάννη. Η εκδήλωση θα γίνει στον κλιματιζόμενο χώρο του Δημοτικού Θεάτρου. Ομιλία Λιούμπας Σκούρτη Επανάληψη κατά γενική παράκληση της ομιλίας της Λιούμπας Σκούρτη με θέμα: «Γυναίκες που διακρίθηκαν στο λογοτεχνικό στερέωμα σε χώρο και ημερομηνίας που θα ανακοινωθεί έγκαιρα. Παράταση του Λογοτεχνικού Διαγωνισμού Διηγήματος Νέων Ο σύλλογος «Λεσβιακή Παροικία» Αθηνών, παρατείνει το χρόνο υποβολής συμμετοχών στον 1ο Λογοτεχνικό Διαγωνισμό Διηγήματος Νέων, για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Οδυσσέα Ελύτη, με θέμα που να αναφέρεται στη Λέσβο, μέχρι τις 16 Σεπτεμβρίου 2011 (σφραγίδα ταχυδρομείου), μετά από παράκληση, ώστε να δοθεί η ευκαιρία στους μαθητές οι οποίοι δεν είχαν ελεύθερο χρόνο να μπορέσουν να συμμετάσχουν. Θα δοθούν: Α Βραβείο επαμειβόμενο με 1.000 Ευρώ, Β Βραβείο με 500 Ευρώ και τρεις έπαινοι. Η απονομή των βραβείων θα γίνει κατά την Πρωτοχρονιάτικη γιορτή της «Λεσβιακής Παροικίας» τον Ιανουάριο 2012. Τηλέφωνο επικοινωνίας: 6989979760, ιστοσελίδα: www.lesviaki-parikia.gr Εκ του Διοικητικού Συμβουλίου 14

Ο εξπρεσιονισμός στη τέχνη Ζωγραφική - Κινηματογράφος Γράφει ο Μ. Βασίλας Α. Ο εξπρεσιονισμός στην τέχνη Στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και στις πρώτες του 20ου αναπτύσσονται, αλληλοεπηρεάζονται και εξαπλώνονται στην Ευρώπη νέα καλλιτεχνικά κινήματα, ιδιαίτερα στη ζωγραφική. Ενδεικτικά αναφέρονται το κίνημα του ιμπρεσιονισμού (Μανέ, Μονέ, Ρενουάρ, Ντεγκά, Πισαρό, κλπ), του μετα-ιμπρεσιονισμού (Σεζάν, Γκογκέν, Βαν Γκογκ, Λοτρέκ, κλπ), των φωβιστών (Ματίς, Ντερέν, κ.λπ.) του εξπρεσιονισμού (Κίρχνερ, Κλέε, Καντίνσκυ, κ.λπ.) του κυβισμού (Μπράκ, Πικάσο, κ.λπ.), του φουτουρισμού (Μαρινέτι, Μποτσιόνι, Μπάλα, κ.λπ..), του νταντά (Πικάμπια, Ντισάν, κ.λπ..). Την ίδια περίοδο στη Ρωσία έχουμε τη «Ρώσικη πρωτοπορία» με το ρεύμα του σουπρεματισμού (Μαλέβιτς), κονστρουκτιβισμού (Τάτλιν), κ.λπ. Οι καλλιτέχνες - δημιουργοί των παραπάνω κινημάτων μελετούν την ζωγραφική των μεγάλων ζωγράφων των προηγούμενων αιώνων, των κινημάτων της εποχής τους ενώ μερικοί από αυτούς επηρεάζονται και από την πρωτόγονη αφρικανική τέχνη, τις ιαπωνικές ξυλογραφίες, την τέχνη των νησιών του Ειρηνικού, κ.λπ.. Προχωρούν όμως σε μια σημαντική αλλαγή. Παύουν πια να ενδιαφέρονται για την αναπαραστατική - ακαδημαϊκή ζωγραφική και αρχίζουν να απεικονίζουν τη φύση, τα πρόσωπα, τα αντικείμενα, τις καταστάσεις, κλπ. αποκλειστικά με την προσωπική τους ματιά, τον ψυχισμό τους και τον συναισθηματικό τους κόσμο. Τα κινήματα αυτά που μερικές φορές τα συνόδευαν και αντίστοιχα ιδεολογικά μανιφέστα, δεν περιορίζονται μόνο στα πλαίσια των εικαστικών τεχνών αλλά διαχέονται και επιδρούν σημαντικά σε όλες τις μορφές της τέχνης. Οι κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές, πολεμικές, επιστημονικές και λοιπές συνθήκες και θεωρίες της εποχής επηρεάζουν σημαντικά όλα τα καλλιτεχνικά κινήματα. Η ανακάλυψη π.χ. της φωτογραφίας, η θεωρία της ψυχανάλυσης του Φρόιντ, διάφορες φιλοσοφικές και κοινωνιολογικές θεωρίες, η βιομηχανική επανάσταση, οι πόλεμοι, κλπ., επηρεάζουν βαθύτατα πολλά καλλιτεχνικά κινήματα του 19ου και 20ου αιώνα. Κανένα κίνημα δεν προήλθε από παρθενογένεση και κανένα από αυτά δεν έγινε αμέσως αποδεκτό από το περιβάλλον του. Επισημαίνεται ότι 15

οι αλλαγές στην Ευρώπη, στις δεκαετίες της περιόδου που αναφερόμαστε ήταν συνεχείς και καταλυτικές. O εξπρεσιονισμός αποτελεί ένα καλλιτεχνικό κίνημα της μοντέρνας τέχνης που αναπτύχθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα και ξεκίνησε από τη ζωγραφική. Αναπτύχτηκε και απέκτησε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του στη Γερμανία τις δυο πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα και ιδιαίτερα στις πόλεις Δρέσδη, Βερολίνο, Μόναχο και στη συνέχεια σε πολλές κεντροευρωπαϊκές πόλεις όπως στη Βιέννη, στη Πράγα, κλπ. Δεν υπήρξε απλώς μια τάση ανάμεσα στις άλλες, αλλά η κινητήρια δύναμη όλων σχεδόν των καλλιτεχνικών εξελίξεων και η κύρια προσφορά της χώρας αυτής στη μοντέρνα τέχνη. Ο εξπρεσιονισμός θεωρήθηκε ότι βρήκε πρόσφορο έδαφος στη Γερμανία γιατί αυτός βρίσκεται πιο κοντά στη Βόρεια - Γοτθική νοοτροπία των Γερμανών καθώς και στον ρομαντισμό που άνθισε στη χώρα αυτή. Πολλοί ιστορικοί της τέχνης όμως πιστεύουν ότι δεν είναι αποκλειστικά Γερμανικό φαινόμενο αφού οι μεγάλοι πρόδρομοι του εξπρεσιονισμού στη ζωγραφική δεν ήταν Γερμανοί. Ο Βαν Γκόγκ ήταν Ολλανδός, ο Μούνκ ήταν Νορβηγός, ο Ένσορ ήταν Βέλγος, ο Χόντλερ και ο Κλέε ήταν Ελβετοί, ενώ ένας σημαντικός εκπρόσωπός τους ο Καντίνσκυ ήταν Ρώσος. Ο εξπρεσιονισμός ήταν κάτι παραπάνω από ένα συγκεκριμένο αισθητικό «στυλ». Ήταν μια ψυχολογική και πνευματική θέση των καλλιτεχνών απέναντι στην ίδια τη ζωή. Βασικό χαρακτηριστικό των εξπρεσιονιστών ήταν η τάση να παραμορφώνουν την πραγματικότητα στα έργα τους, αδιαφορώντας για την πιστή και αντικειμενική αναπαράστασή της. Μέσα από το στοιχείο της εκφραστικής υπερβολής και της αυτονομίας του δημιουργού σε σχέση με τα δεδομένα του εξωτερικού κόσμου, αποτύπωναν στο έργο τους την προσωπική τους αγωνία και συναισθήματα για τον ανθρώπινο πόνο, τη φτώχεια, τη βία, τη φρίκη του πολέμου, κλπ. Οι εξπρεσιονιστές θέλουν να αναδειχτούν σε κήρυκες ενός ριζικά νέου κόσμου, μέσα από μια ριζικά νέα τέχνη. Ο εξπρεσιονισμός διακηρύσσει τη διάλυση και παράλληλα την αναγέννηση της κοινωνίας. Τον όρο «εξπρεσιονισμός» που δεν θεωρείται ο πιο επιτυχής, χρησιμοποίησε για πρώτη φορά το 1901 ο Γάλλος ζωγράφος Ζ.Ω. Ερβέ. Ο όρος όμως αποδίδεται από μερικούς στον Τσέχο ιστορικό τέχνης A.Mάτετσικ to 1910, και από άλλους στον συγγραφέα δοκιμίων για τον εξπρεσιονισμό Β. Βόριγκερ το 1911. Στην Ελλάδα το κίνημα του εξπρεσιονισμού βρήκε πολύ μικρή ανταπόκριση. Ο εξπρεσιονισμός είναι ένα καλλιτεχνικό - αισθητικό ρεύμα που ξεκίνησε μεν από τη ζωγραφική υιοθετήθηκε όμως και επηρέασε και τις άλλες μορφές τέχνης, όπως π.χ. την λογοτεχνία, την μουσική, το θέατρο, τον κινηματογράφο, την υποκριτική, την αρχιτεκτονική, κλπ. Σ αυτό βοήθησε το γεγονός ότι πολλοί εξπρεσιονιστές ζωγράφοι είχαν πολύπλευρη μόρφωση και δεξιότητες καθώς και το ότι βρίσκονταν σε στενή επαφή με δημιουργούς άλλων 16

τεχνών. Στη λογοτεχνία ο εξπρεσιονισμός εμφανίζεται ως αντίδραση στον ρεαλισμό και τον νατουραλισμό καταργώντας κάθε είδους δέσμευση στη δομή των κειμένων. Σημαντικοί εξπρεσιονιστές ποιητές και πεζογράφοι ήταν ο Χόντις, ο Λίχτενστάιν ο Ντόμπλιν, ο Άινστάιν και πολλοί άλλοι. Τα μυθιστορήματα του Φράντς Κάφκα συχνά χαρακτηρίζονται εξπρεσιονιστικά. Στη μουσική, μερικοί σημαντικοί συνθέτες του 20ου αιώνα όπως ο Α. Σαίνμπεργκ, ο Α. Βέμπερν, και ο Α. Μπέργκ, καταργώντας τον μουσικό ρεαλισμό, συνέθεσαν έργα που ξέφυγαν από την παραδοσιακή τονική σύνθεση, εισήγαγαν την ατονική μουσική και χαρακτηρίστηκαν εξπρεσιονιστικά έργα. Χαρακτηριστική εξπρεσιονιστική μουσική σύνθεση αποτελεί η όπερα «Lulu» του Μπέργκ, καθώς και η όπερα «Σαλώμη» του Στράους Oι Γερμανοί Μπάρλαχ και Λέμπρουκ ήταν μεγάλοι εξπρεσιονιστές γλύπτες της περιόδου αυτής. Τον εξπρεσιονισμό εισήγαγαν επίσης στο Γερμανικό θέατρο καταργώντας την ενότητα του χρόνου οι Γ. Κάιζερ και Ε.Τόλερ στις αρχές του 20ου αιώνα, ενώ πολύ αργότερα ο Μπρέχτ αν και θεωρητικός του «ανοιχτού ρεαλισμού» δεν αρνήθηκε τις επιρροές του εξπρεσιονισμού στο θέατρό του. Τέλος μια αρχιτεκτονική σχολή που σχεδίασε και υλοποίησε στο Ντεσσάου ο Γερμανός Βάλτερ Γκρόπιους, εισήγαγε και καθιέρωσε τον ρυθμό Μπάουχάους (bauhaus). Ο Γκρόπιους επηρεασμένος από τον εξπρεσιονισμό, προσπάθησε να συντονίσει και να συνενώσει όλες τις δυνάμεις των καλλιτεχνών των καλών τεχνών και των τεχνικών των εφαρμοσμένων τεχνών, για μια καινούργια καλλιτεχνική αρχιτεκτονική με σύγχρονα υλικά και νέο «στυλ» στο οποίο κυριαρχούσε η απλότητα και το χρώμα. Στη σχολή αυτή δίδαξαν οι Κλέε και Καντίνσκυ. Β. Ο εξπρεσιονισμός στη ζωγραφική O εξπρεσιονισμός στη ζωγραφική έχει βαθιά τις ρίζες του στην κεντρική Ευρώπη με την γοτθική παράδοση των Μπός, Μπρέγκελ, Γκρούνεβαλντ και φθάνει ως τους μετα-ιμπρεσιονιστές Βαν Γκογκ, Γκογκέν, Σεζάν και τους Φωβιστές Ματίς και Ντερέν. Ιδιαίτερα ο Σεζάν επηρέασε πολλούς σύγχρονους του και μεταγενέστερους ζωγράφους. Το κίνημα του εξπρεσιονισμού στη ζωγραφική ξεκινά στα τέλη του 19ου αιώνα, εποχή του ιμπρεσιονισμού και μετα- ιμπρεσιονισμού. Πρόδρομοί του ήταν ο Νορβηγός ζωγράφος Έντβαρ Μούνκ που με το χρώμα και τις γραμμές διεισδύει στον εσωτερικό κόσμο και την ανθρώπινη αγωνία. Ήταν ο Βαν Γκογκ που αποτυπώνει με τις πινελιές του τον ψυχικό του κόσμο. Ήταν ο Σεζάν με τις αφαιρετικές γεωμετρικές απεικονίσεις του. Ήταν τέλος ο Τζεϊμς Ενσορ που με την εκφραστική δύναμη της μάσκας και των νεκροκεφαλών αποδίδει ένα εφιαλτικό κόσμο. Οι καλλιτέχνες αυτοί είχαν χρησιμοποιήσει τη ζωγραφική για να εκφράσουν με εντελώς προσωπικό τρόπο αισθήματα αγωνίας, άγχους και εσωτερικής έντασης ενώ σε πολλά έργα τους διακρίνεται μια φανερή πρόθεση κοινωνικής 17

κριτικής και καταγγελίας της ανθρώπινης δυστυχίας. Το κίνημα του εξπρεσιονισμού συμπορεύτηκε στη αρχή του με το κίνημα του κυβισμού που αποτέλεσε και αυτό, με ηγέτες τον Μπράκ και κυρίως τον Πικάσσο, άλλη μεγάλη επανάσταση στην τέχνη, την σημαντικότερη ίσως του 20ου αιώνα. Το κίνημα του εξπρεσιονισμού παίρνει νέα ώθηση στις αρχές του 20ου αιώνα. Ο εξπρεσιονισμός λεκτικά και εννοιολογικά βρίσκεται στον αντίποδα του ιμπρεσιονισμού. Από τη πλευρά του εξπρεσιονισμού έχουμε την έκφραση και από την πλευρά του ιμπρεσιονισμού την εντύπωση. Η έκφραση πηγάζει από τον δημιουργό και κατευθύνεται στο αντικείμενο ενώ η εντύπωση πηγάζει από το αντικείμενο και κατευθύνεται στον δημιουργό. Στον εξπρεσιονισμό ο καλλιτέχνης επιθυμεί πάνω από όλα να μεταφέρει στο αντικείμενο τον ψυχικό και πνευματικό του κόσμο σε αντίθεση με τον ιμπρεσιονισμό στον οποίο ο καλλιτέχνης επεδίωκε μια ελεύθερη αναπαράσταση της πραγματικότητας. Εκείνο που ενόχλησε στην αρχή το κοινό σχετικά με την εξπρεσιονιστική τέχνη, δεν ήταν τόσο το γεγονός της παραμόρφωσης, όσο ότι το τελικό αποτέλεσμα εξαφάνιζε εντελώς από τον πίνακα την κλασσική ομορφιά όπως την είχε βιώσει μέχρι τότε ο κόσμος. Το κίνημα ξεκίνησε από μια ομάδα νέων Γερμανών και Αυστριακών ζωγράφων ανάμεσα στους οποίους ήταν ο Πάουλ Κλέε, και ο Όσκαρ Κοκόσκα, που στράφηκαν εναντίον του «ιμπρεσιονισμού» αλλά και του «ρεαλισμού» και ζητούσαν η τέχνη να εκφράζει με υποκειμενικό, αυθόρμητο και βίαιο Πίνακας του Wassily Kadinsky 18

τρόπο τα συναισθήματα αγωνίας, ψυχολογικής έντασης, κλπ. Το 1905 οι φοιτητές της αρχιτεκτονικής Ερνστ Λούντβιχ Κίρχνερ, Εριχ Χέκελ, Καρλ Σμιτ - Ρόττλουφ, Εμίλ Νόλντε, και Φρίτς Μπλεϋλ ξεκινώντας από τη Δρέσδη και εγκατασταθέντες στο Βερολίνο, ίδρυσαν μια καλλιτεχνική ομάδα με το όνομα «Γέφυρα» που μέχρι το 1910 περιέλαβε πολλούς νέους καλλιτέχνες και για λίγο τον μεγαλύτερο τους σε ηλικία, Εμιλ Νόλντε. Πρόθεσή τους ήταν να προσελκύσουν όλα τα «επαναστατικά» πνεύματα και να ανατρέψουν τον άψυχο ακαδημαϊσμό της Γερμανικής τέχνης και τις παραδοσιακές αξίες της Δυτικής τέχνης. Αρχηγός και καθοδηγητής της κίνησης αυτής ήταν ο Κίρχνερ. Ζωγραφίζουν παραμορφωμένες φιγούρες με έντονα αντιθετικά και βίαια χρώματα απλωμένα με πινελιές και κηλίδες. Οι φόρμες τους είναι γωνιώδεις και επιθετικές και χωρίς βάθος. Στο κέντρο της θεματικής τους προβάλλει ο άνθρωπος και η μοίρα του, οι φωτεινές και σκοτεινές πτυχές της αστικής ζωής, ο νοσηρός ερωτισμός, κλπ. Τα ψυχολογικά πορτρέτα και οι σκηνές δρόμου του Κίρχνερ της περιόδου του Βερολίνου με την ανεπανάληπτη ένταση τους ανήκουν στα τυπικότερα δείγματα εξπρεσιονιστικής ζωγραφικής. Στο εξής το κοινό δεν θα βλέπει πια τον καλλιτέχνη σαν θεματοφύλακα της παράδοσης αλλά σαν ένα προφήτη που διασπά τις κοινωνικές συμβατικότητες. Το 1896 έρχεται από τη Μόσχα στο Μόναχο ο Βασίλυ Καντίνσκυ, που γρήγορα θα παίξει καταλυτικό ρόλο στα εικαστικά δρώμενα. Το 1911πρωτοστατεί στην δημιουργία της άλλης μεγάλης ομάδας του εξπρεσιονισμού του «Γαλάζιου Καβαλάρη» καθώς και στην εκτύπωση και κυκλοφορία του ομότιτλου ημερολογίου. Η ομάδα περιέλαβε πολλούς καλλιτέχνες μεταξύ των οποίων τον Φ.Μάρκ, Α.Μάκε, τον Ζελένσκι, και τον Πάουλ Κλέε που είχε επηρεαστεί από τον κυβισμό. Οι δημιουργοί της ομάδας αυτής αντιμετωπίζουν τη ζωγραφική πιο νοητικά, λιγότερο συναισθηματικά και συχνά με λυρισμό δίνοντας στα έργα τους μια πιο κλασσική αίσθηση σε σχέση με την προηγούμενη ομάδα. Κυρίως όμως αναζητούν την κάθαρση μέσα από την τέχνη. Χρησιμοποιούν το χρώμα και τις μορφές για να εκφράσουν κάποια ψυχική εγρήγορση όχι όμως ψυχικές διαταραχές. Ο Κλέε που ήταν πολύ μορφωμένος είχε εισάγει στα έργα του τα μικρά στοιχεία - ψηφίδες σαν νότες ενός μουσικού έργου, ενώ στα έργα του Μάρκ διακρίνεται μια έντονη θρησκευτικότητα. Ο Καντίνσκυ που περιπλανήθηκε σε πολλές Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες θεωρήθηκε ο θεμελιωτής της αφηρημένης ζωγραφικής. Η ποιητική αφαίρεση που εισήγαγε προοδευτικά στα έργα του οδηγεί στην εξάλειψη του συσχετισμού του θέματος με την πραγματικότητα και προχωρεί σε μια πνευματική επαφή του έργου του με τον θεατή, εισάγοντας σταδιακά και το γεωμετρικό στοιχείο. Στους «Κοζάκους» του π.χ. υπάρχουν μερικά αναγνωρίσιμα στοιχεία που στα επόμενα έργα του εξαφανίζονται εντελώς αλλά προκα- 19

λούν μια εσωτερική ένταση στον θεατή από τον συσχετισμό φόρμας και χρώματος. Τα δυο θεμελιώδη στοιχεία για τον Καντίνσκυ είναι η φόρμα και το χρώμα. Το περιεχόμενο της φόρμας αλλάζει όταν αλλάζει το χρώμα. Ο Καντίνσκυ που ήταν πολυμαθέστατος εισήγαγε νέες θεωρίες αισθητικής για τα χρώματα, τον συσχετισμό μουσικής και ζωγραφικής, κλπ. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος έφερε το τέλος σχεδόν των δυο ομάδων οπότε και αρχίζει η φθίνουσα πορεία του εξπρεσιονισμού. Μερικοί όμως ανεξάρτητοι εξπρεσιονιστές όπως ο Κοκόσκα, ο Σήλε, Μοντιλιάνι, Σίλε, κλπ. συνεχίζουν να σφραγίζουν με τις δημιουργίες τους την εποχή τους, ενώ στη συνέχεια θα κυριαρχήσει ο εξπρεσιονιστικός ρεαλισμός με σημαντικότερους εκπροσώπους τους Μπάρλαχ, Κόλοβιτς, Μπέκμαν, Γκρός, Ντιξ, κλπ. Με τη άνοδο του ναζισμού ο εξπρεσιονισμός κατηγορήθηκε ως εκφυλιστική τέχνη και εξαφανίζεται από τη Γερμανία. Είχε ήδη όμως συμβάλλει καθοριστικά στην δημιουργία της μοντέρνας τέχνης του 20ου αιώνα με κύρια χαρακτηριστικά την αφαίρεση και την απομάκρυνση από τον ρεαλισμό. Νέα μετα-εξπρεσιονιστικά κινήματα συνέχισαν να δημιουργούνται και να επιφέρουν νέες συγκλονιστικές αλλαγές στην εξέλιξη της τέχνης και από τις δυο πια όχθες του Ατλαντικού. Γ. Ο εξπρεσιονισμός στον κινηματογράφο Πριν τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο ο Γερμανικός κινηματογράφος ήταν ανύπαρκτος και κάλυπτε τις ανάγκες του με εισαγωγές ξένων ταινιών. Κατά την διάρκεια του πολέμου όταν έγινε αντιληπτή η δύναμη του κινηματογράφου στην προπαγάνδα, απαγορεύτηκαν οι εισαγωγές ξένων ταινιών και δημιουργήθηκε η UFA. Ήταν ένας μονοπωλιακός κολοσσός παραγωγής ταινιών που μετά τον πόλεμο γιγαντώθηκε περισσότερο και παρήγαγε μεγάλο αριθμό ταινιών με ποικιλία θεμάτων. Οι διανοούμενοι όμως απεχθάνονταν το κλίμα ευθυμίας που έδιναν οι ταινίες της UFA και τις περιφρονούσαν. Ένας ευρύς κύκλος διανοουμένων και καλλιτεχνών, κυρίως των εικαστικών τεχνών, όπως πχ. οι Βαρμ, Ρίμαν, Ρόριγκ, Λάνγκ, κλπ. επιδρούν άμεσα με τα κείμενά τους στην εισαγωγή του εξπρεσιονισμού στον κινηματογράφο. Την ίδια περίοδο ένας φιλόδοξος παραγωγός, ο Έριχ Πόμμερ, θέλοντας να χτυπήσει το μονοπώλιο της UFA, δημιουργεί την ανεξάρτητη εταιρία Decla, και διακηρύσσει την ανάγκη δημιουργίας ενός εναλλακτικού ύφους και στυλ, βασισμένου στον εξπρεσιονισμό. Την παρακμή και εξαθλίωση του Γερμανικού έθνους μετά το τέλος του Α παγκοσμίου πολέμου μπορούσε να εκφράσει πληρέστερα από κάθε άλλο κίνημα ο εξπρεσιονισμός που βρήκε πρόσφορο έδαφος στη ψυχή του μέσου πολίτη γιατί εξέφραζε την απαισιοδοξία και την απογοήτευση για τη ζωή. Ο σπόρος του εξπρεσιονισμού ήταν θαμμένος στο γοτθικό μυθιστόρημα τρόμου. Το εξπρεσιονιστικό στυλ πήγαζε από τους συμβολισμούς της νύχτας και οι εξπρεσιονιστές σκηνο- 20

θέτες στηρίζονταν στις έντονες αντιθέσεις του μαύρου - άσπρου. Στις ταινίες τους χρησιμοποιούσαν θολούς φωτισμούς, στυλιζαρισμένες ερμηνείες και σουρεαλιστικά ντεκόρ. Η εικόνα τους έδειχνε μια προτίμηση στην μη ρεαλιστική αλλά παραμορφωτική αρχιτεκτονική χώρων και σχημάτων, στις σκοτεινές σκιές στους τοίχους, στους ατέλειωτους διαδρόμους, στα είδωλα στους καθρέφτες, κλπ. Οι ηθοποιοί είναι συχνά βαριά μακιγιαρισμένοι και κινούνται σπασμωδικά. Η θεματολογία ήταν προσανατολισμένη στο φόβο του θανάτου και του μεταφυσικού. Σε αντίθεση με τον γαλλικό ιμπρεσιονισμό οποίος βασίζει το ύφος του πρωτίστως στη φωτογραφία και στο μοντάζ, οι γερμανικές ταινίες του εξπρεσιονισμού εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το συνολικό πλάνο (μιζανσέν). Υπήρξαν πολλοί σημαντικοί Γερμανοί εξπρεσιονιστές σκηνοθέτες και γυρίστηκαν πολλές σημαντικές ταινίες την περίοδο αυτή που γνώρισαν και παγκόσμια επιτυχία. Θα γίνει αναφορά σε 3 σημαντικούς εξπρεσιονιστές σκηνοθέτες και τις ταινίες τους. Βίνε: Το 1919 σε σενάριο των Μάγιερ - Γιάνοβιτς ο σκηνοθέτης Ρόμπερτ Βίνε παρουσιάζει την ταινία «Το εργαστήρι του Δρος Καλιγκάρι» που έμοιαζε με ένα κινούμενο εξπρεσιονιστικό πίνακα και αποτέλεσε την πρώτη ώριμη ταινία του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Είχε καταλυτική σημασία για τον παγκόσμιο κινηματογράφο και άνοιξε νέους δρόμους στην 7η τέχνη. Στην ταινία αυτή σημαντική ήταν η συμβολή των τριών σκηνογράφων. Του Βάρμ που υποστήριζε ότι η κινηματογραφική εικόνα πρέπει να γίνει γραφιστική τέχνη, του Ράιμαν, και του Ρέριγκ, που ήταν υπεύθυνοι για τα αρχιτεκτονικά ντεκόρ, το μακιγιάζ, και τα κουστούμια. Το εξαιρετικά πρωτότυπο σκηνοθετικό ύφος της ταινίας εισάγει το γεωμετρικό σβήσιμο της προοπτικής, τους φωτισμούς πάνω στις αντιθέσεις του άσπρου και μαύρου, καθώς και την παραμόρφωση των προσώπων από το στήσιμο και το μακιγιάζ των ηθοποιών. Επειδή η ταινία ήταν «βουβή» η εικόνα έπρεπε να είναι τόσο εντυπωσιακή ώστε να περάσει στον ψυχισμό του θεατή ο τρόμος, χωρίς ηχητικά εφέ. Η ταινία απλή στην υπόθεση εκφράζει την παραμορφωτική οπτική του περιβάλλοντος ενός τρελού και την δύναμη της εξουσίας μέσω του υπνωτισμού και της αδιαφορίας των πολιτών. Η ταινία αυτή αποδείχτηκε αλληγορική και προφητική για την έλευση του Χίτλερ. Εξάντλησε με μιάς όλες τις δυνατότητες του εξπρεσιονισμού στον κινηματογράφο, ενώ είχε και μεγάλη εμπορική επιτυχία. Το αποτέλεσμα της ταινίας ήταν η καθιέρωση ενός υφολογικού κινηματογραφικού κινήματος που διήρκεσε πολλά χρόνια. Μουρνάου: Το 1922 ο Πλόϋμπε, πιο γνωστός ως Μουρνάου, ένας εξαιρετικά μορφωμένος και ευαίσθητος καλλιτέχνης, θα δώσει τον ποιητικό «Νοσφεράτου». Ήταν μια παραλλαγή του «Δράκουλα» του Στόουκερ που άλλαξε σε πολλά σημεία την πλοκή για να αποφύγει, χωρίς επιτυχία, τις δικαστικές περιπέτειες με τη χήρα του Στόουκερ. O Μουρνάου προσέδωσε ένα 21

απροσδόκητο ρεαλισμό στην ιστορία του θρυλικού βρικόλακα που εγκαταλείπει τα Καρπάθια για να «γραπώσει» με τα γαμψά του νύχια την ψυχή μιας Γερμανικής πόλης σκορπώντας την αρρώστια και τον θάνατο. Ήταν ένα μελαγχολικό αριστούργημα που εισήγαγε πολλούς νεωτερισμούς και που θεωρείται μέχρι σήμερα μια από τις σημαντικότερες ταινίες όλων των εποχών. Η ταινία είναι μια σπουδή στα όρια του έρωτα και του θανάτου. Η χρήση του φωτός και η ευελιξία της κάμερας είναι ιδιοφυής και συνδέονται εκπληκτικά με τις σκηνές του βρικόλακα ενώ ο Μουρνάου δημιουργεί μια εφιαλτική ατμόσφαιρα. Αργότερα ο Μουρνάου θα φύγει για την Αμερική όπου κλείνει τον κύκλο των ταινιών του με την «Αυγή» (1927). Λάνγκ: Η τρίτη σημαντική προσωπικότητα της περιόδου αυτής είναι ο Φρίτς Λάνγκ. Ο Βιεννέζος αυτός σκηνοθέτης με σπουδές αρχιτεκτονικής έκανε το κινηματογραφικό του ντεμπούτο το 1920. Το 1922 γυρίζει το «Δρ. Μαμπούζε, ο παίκτης» όπου συνδυάζει τις εξπρεσιονιστικές τεχνικές με τη σουρεαλιστική ελευθερία των επιφυλλίδων, δίνοντας τις περιπέτειες ενός μεγαλοφυούς παράφρονα εγκληματία κάνοντας ταυτόχρονα αναφορά στην παρακμή και διαφθορά της Γερμανίας. Το 1927 θα δώσει την ταινία-θρύλο του Γερμανικού κινηματογράφου, «Μητρόπολη». Στην ταινία παρουσιάζεται μια πόλη του μέλλοντος χωρισμένη σε δυο ζώνες. Στην επάνω ζουν οι άρχοντες μέσα στη χλιδή και στην κάτω εξαθλιωμένοι εργάτες. Οι δυο τάξεις αρχικά συγκρούονται αλλά στο τέλος συμφιλιώνονται, υπόθεση που χαρακτήρισε την ταινία στην αρχή αριστερή και αργότερα φασιστική. Η «Μητρόπολη» με τα εκπληκτικά σκηνικά είναι η τελευταία αμιγώς εξπρεσιονιστική ταινία Ο Λάνγκ μεταναστεύει και αυτός στην Αμερική όπως και μεγάλος αριθμός Γερμανών δημιουργών, τεχνικών, κλπ. Όλοι αυτοί οι «μετανάστες - δημιουργοί» θα παίξουν σημαντικό ρόλο στο αμερικάνικο φίλμ-νουάρ, αφού αυτό υιοθέτησε στην αισθητική της εικόνας του πολλά εξπρεσιονιστικά στοιχεία. Από το 1927 και μετά ο εξπρεσιονισμός αρχίζει να σβήνει βαθμιαία. Τελευταίες αναλαμπές του είναι οι ταινίες του Λάνγκ, «Ο δράκος του Ντύσσελντορφ ή Μ ο δολοφόνος» (1930) και η «Διαθήκη του Δρ. Μαμπούζε» (1932). Στη συνέχεια αρχίζει η περίοδος των «ταινιών του δρόμου» που ενώ κρατούν μερικά στοιχεία του εξπρεσιονισμού, απομακρύνονται σημαντικά από αυτόν στο ύφος και στη θεματολογία, παίρνοντας πια πολλά νέα στοιχεία από τον αμερικάνικο κινηματογράφο που βρίσκεται τότε σε μεγάλη ανάπτυξη. Ο Γερμανικός εξπρεσιονισμός έγινε αντικείμενο πολλών μελετητών (κοινωνιολόγων, ψυχολόγων, αισθητικών, κλπ.). Οι μακάβριες και απαισιόδοξες ταινίες του γερμανικού εξπρεσιονισμού, για πολλούς ήταν το αποτέλεσμα της γερμανικής ιδιοσυγκρασίας της εποχής αυτής, ενώ για άλλους ήταν το αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης ιδεολογίας που ετοίμαζε τον δρόμο προς τον αυταρχισμό. 22

Μυτιλήνη: Πώς ήταν χθες και πώς είναι σήμερα Γράφει ο Τάκης Ιορδάνης* Η Μυτιλήνη που έχω στο μυαλό μου τότε που ήμουν μαθητής στο Γυμνάσιο στην μακρινή πιά δεκαετία του 60 ήταν μια ήσυχη πόλη, λειτουργική, άνετη και ευχάριστη για τη ζωή των κατοίκων της. Οι δρόμοι της ήταν επαρκείς αφού τα αυτοκίνητα που υπήρχαν ήταν ακόμη λίγα, οι όποιοι ελεύθεροι χώροι της ευρύχωροι, πάρκινγκ δεν ήταν αναγκαία, τα σπίτια ήταν ακόμα με αυλές και κήπους που μοσχομύριζαν οι τριανταφυλλιές και τα γιασεμιά και ο πεζός είχε αμεσότητα επαφής με την θάλασσα σε αρκετό μήκος στο κέντρο της ως το Μακρύ Γιαλό, όπου και μπορούσε να καθίσει στην εκεί ακροθαλασσιά αφού δεν τον έδιωχνε η αναδυόμενη μπόχα απ το βιολογικό. Τότε που η περιοχή της Χρυσομαλλούσας ήταν ακόμη κήποι και περιβόλια, τότε που ο Μακρύ Γιαλός και η ακροθαλασσιά του χρησιμοποιούταν και ως τόπος δροσισμού και μπάνιου, πέραν αυτού του περιπάτου, και τότε που στην Παγανή δεν υπήρχε ίχνος ανθρώπινης δραστηριότητας. Βεβαίως ο καθένας θα μπορούσε να ρωτήσει: και καλά δεν θέλεις τα πράγματα να εξελιχθούν, να γίνουν επενδύσεις και έργα, να υπάρξει πρόοδος, δηλ. η πόλη μας να αναπτυχθεί; Κάθε άλλο, ακριβώς το αντίθετο. Για μένα η Ανάπτυξη (για την οποία παλεύω μια ολόκληρη ζωή από κάθε μετερίζι που μπορώ) ενός τόπου είναι ευλογία για τον τόπο αυτό και βέβαια ευχή για την πρόοδο και ευημερία των κατοίκων του. Όμως μια βασική παράμετρος το κύριο στοιχείο και για την ανάπτυξη, είναι αυτό που οι Αρχαίοι υμών πρόγονοι έλεγαν «μέτρον άριστον». Πολύ φοβούμαι ότι για τη πρωτεύουσά του νησιού μας, το μέτρο όχι μόνο άριστο δεν ήταν, αλλά πολύ φοβούμαι ότι έλλειψε παντελώς. Ας δούμε λοιπόν το αν για την πρωτεύουσα μας οι ενέργειες και δράσεις μας για την Ανάππτυξή της είχαν σαν οδηγό, το μέτρο. Ας πάρουμε ένα - ένα επί μέρους στοιχεία που εύκολα μπορούν να διαγνωστούν και να εκτιμήσουμε. Για τα θέματα οίκησης που ασφαλώς θα έπρεπε να ικανοποιηθούν με τη δημιουργία νέων κατοικιών για την κάλυψη αντιστοίχων αναγκών, άρχισε και στη Μυτιλήνη το 60, να επικρατεί ο συρμός της αντιπαροχής. Έτσι ωραιότατα σπίτια και πολλές φορές αρχοντικά με τεράστιες αυλές γινόντουσαν θυσία του γρήγορου πλουτισμού και έτσι άναρχα σ όλο σχεδόν τον ιστό της νέας πόλη άρχισαν να ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια πολυκατοικίες. Το μεγαλύτερο ανοσιούργημα ασφαλώς έγινε στη Χρυσομαλλούσα. Εκεί που άλλοτε υπήρχαν κήποι, και μπαχτσέδες και χωράφια, μετετράπησαν όλα αυτά χωρίς ιδιαίτερη αναστολή και προβληματισμό (κρίνοντας εκ του αποτελέ- 23

σματος) σε πολύφερνα οικόπεδα τα οποία δινόντουσαν για αντιπαροχή και έτσι η όμορφη καταπράσινη αυτή περιοχή μετατράπηκε σε μια κακέκτυπη αστική συνοικία που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τα Πατήσια και αυτή ακόμα την Κυψέλη. Χωρίς δε κανένα ενδοιασμό θα μπορούσα να πω ότι το μέγιστο των αγροτικών επιδοτήσεων στο νησί από το 80 ως σήμερα, που θα έπρεπε να διατεθούν για την βελτίωση των καλλιεργειών, την προστασία του ζωϊκού κεφαλαίου, την όποια εκμηχάνιση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας του νησιού μας κ.λπ., ατυχώς επενδύθηκαν στην Χρυσομαλλούσα σε τούβλα και τα τοιαύτα. Πάντως μία ευχή θα ήθελα να κάνω σχετικά, το να μη έχουν της Χρυσομαλλούσας τα καλά, όλα τα βουνά πάνω απ την Καλλιθέα ως το Χάλικα και ως πάνω τον Προφήτη Ηλία, γιατί έτσι που βλέπει κανείς να προχωράνε οι οικιστικές εργασίες εκεί, οδηγούμαστε σε Χρυσομαλλοποίηση (ας μου συγχωρεθεί ο νεολογισμός) και των πλαγιών αυτών. Έτσι το αυτόχθον ή τεχνητό περιαστικό πράσινο σιγά - σιγά χάνεται κι εκεί. Σε ότι αφορά την πολεοδομική ως και την ρυμοτομική διευθέτηση και εξ αυτών το κυκλοφοριακό πρόβλημα της Μυτιλήνης ατυχώς είναι κι εδώ όπως και σ άλλες πόλεις της χώρας μας. Τούτο δε γιατί οι πόλεις μας και τα χωριά μας σχεδιάστηκαν και πήραν την τελική τους μορφή στη διάρκεια αιώνων, στη λογική των σχετικών τότε πολεοδομικών αντιλήψεων, των επικρατουσών συνθηκών και των αντιστοίχων αναγκών. Έτσι είναι χαρακτηριστικό να αναφερθεί ότι σήμερα πολλές φορές σε παλιές πόλεις αυτοκίνητο είναι αδύνατο να περάσει λόγω του ότι οι δρόμοι τους είναι ιδιαίτερα στενοί, με απότομες στροφές, αδιέξοδα κ.λ.π. Τούτο δε γιατί τότε που έγιναν οι δρόμοι τους, ήταν κατάλληλοι για να περνούν τα κάθε λογής υποζύγια ακόμη και έμφορτα, αλλά οπωσδήποτε σήμερα είναι ακατάλληλοι για τη διέλευση οχημάτων. Άλλο ιδιαίτερα χαρακτηριστικό πρόβλημα των οικισμών αυτών είναι η έλλειψη χώρων σταθμεύσεως αυτοκινήτων, γιατί απλά τότε δεν υπήρχε τέτοια ανάγκη. Έτσι με την υπερπληθώρα των αυτοκινήτων στην πρωτεύουσα του νησιού μας το κυκλοφοριακό πρόβλημα της είναι σήμερα ιδιαίτερα οξύ και κυρίως στις παλιές συνοικίες του. Το ίδιο και το πρόβλημα της στάθμευσης (πάρκινγκ). Για τις ηλεκτρενεργειακές ανάγκες της στην Μυτιλήνη τότε υπήρχε το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής εταιρείας που βισκόταν στην άκρη της θάλασσας (πριν την επίχωσή της) κάτω από το 6ο Δημοτικό Σχολείο. Ασφαλώς ήταν μικρής δυναμικότητας και όταν όλο το νησί άρχισε να ηλεκτροδοτείται από την πρωτεύουσα, το εργοστάσιο αυτό εξ ανάγκης εγκαταλείφθηκε. Η νέα θέση του εργοστασίου κρίνοντας και πάλι εκ του αποτελέσματος δεν προέκυψε στη λογική να καλύψει τις ανάγκες του νησιού για περίοδο τουλάχιστο δύο - τριών γενεών (δηλ. για 50-70 χρόνια) και το εγκατέστησαν εκεί που είναι σήμερα, στου Καλαμάρη. Αυτό όμως το νέο εργοστάσιο της ΔΕΗ πολύ γρήγορα, σε χρόνο λιγότερο από μια γενεά, από τα τέλη της δεκαετίας του 80, απεδείχθη ανεπαρκές και θα έπρεπε να 24

μετεγκατασταθεί εκτός Μυτιλήνης. Αρχικά δε είχε ορισθεί και ο νέος χώρος του, στην «Καράβα». Δυστυχώς παρά την παρέλευση 20 και πλέον χρόνων, μετά τα προβλήματα στο ΣτΕ τις νέες θέσεις (Μάγειρας κ.λπ), το πρόβλημα εξακολουθεί να είναι άλυτο. Πλέον των άλλων, ρύπανση, κ.άλ., η τοποθέτησή του εργοστασίου της ΔΕΗ στου Καλαμάρη, έχει δημιουργήσει και διάφορα προβλήματα ως προς πολεοδομικά, ρυμοτομικά κ.λπ. θέματα της πόλης. Ένα θέμα βασικής σημασίας αφορά στην αμεσότητα του Μυτιληνιού με τη θάλασσα. Τότε υπήρχε ένα ελεύθερο θαλάσσιο μέτωπο στο κέντρο ουσιαστικά της πόλης που ο πεζός Μυτιληνιός μπορούσε να περπατήσει δίπλα στη θάλασσα και που εκτεινόταν από το μόλο του Φαναριού κάτω απ την Νομαρχία και δια του Μακρύ Γιαλού έφθανε ως το Ναυτικό Όμιλο. Τούτο το μέτωπο έδινε ανάσα και αγέρα στην Μυτιλήνη όλη. Δυστυχώς αυτό υπέστη στην κυριολεξία βιασμό και τελικά εξέλειπε. Ένα βιασμό που βεβαίως τον συνειδητοποιεί κανείς μόνο με τη μέθοδο της συγκρίσεως αναλογιζόμενος πως ήταν τότε και πως είναι σήμερα. Η θάλασσα απ το μόλο του Φαναριού ως το ύψος του Πάρκου Καταπαναγιώτη επιχωματώθηκε και μάλιστα σε μεγάλο πλάτος. Στην επίχωση αυτή σήμερα υπάρχει το εμπορικό λιμάνι (Θεός να το κάνει) αλλά και το ασφαλτοστρωμένο - τσιμεντοστρωμένο πάρκινγκ. Ακόμη, για λόγους που ποτέ δεν μπόρεσα να καταλάβω, από το σημείο που τελείωνε η επίχωση αυτή της θάλασσας ως το Ναυτικό Όμιλο, έγινε της «Άρτας το Γιοφύρι», η μαρίνα η οποία άρχισε να σχεδιάζεται απ τα μέσα της δεκαετίας του 90 και ως σήμερα ακόμα δεν έχει λειτουργήσει. Λές και στο νησί μας δεν υπήρχε άλλος τόπος στα τρακόσια τόσα χιλιόμετρα της ακτογραμμής του να χωροθετηθεί το αναπτυξιακό αυτό έργο. Και βέβαια απ το ακρωτήρι Αγριλιάς της Αμαλής ως πάνω στις Νέες Κυδωνίες για να μη είναι ιδιαίτερα μακριά απ την πρωτεύουσα, η ακτογραμμή υπερβαίνει τα σαράντα χιλιόμετρα. Το μόνο που δίνει μία κάποια εξήγηση είναι η νοοτροπία των κρατούντων ότι όλα τα αναπτυξιακά έργα θα πρέπει να γίνουν «στς Μυτιλήν ς μας τουν αφαλό». Δεν μπορώ να ξέρω το αν αυτά τα έργα στο πρώην θαλάσσιο αυτό μέτωπο που προανέφερα δημιούργησαν τις συνθήκες αυτές που σήμερα με την εκεί αναδυόμενη δυσοσμία κάνει αποπνικτικό και απεχθές το περιβάλλον της. Γεγονός πάντως είναι ότι η κατάσταση στο Μακρύ Γιαλό είναι όχι ιδιαίτερα ευχάριστη και ασφαλώς είναι χείριστη σε σύγκριση με τότε. Με την επίχωση της θάλασσας και τη δημιουργία της μαρίνας εξέλειπε η δυνατότητα να «εισπράττει» η πόλις την όποια θαλάσσια αύρα και δροσισμό από την θάλασσα πράγμα που επιτείνει τις συνθήκες ζωής το καλοκαίρι, και ειδικότερα σε περιόδου καύσωνος Τέλος, όταν το δημώδες «Τσήπους τσι Μακρύ Γυαλός τσ Μυτιλήν ς μας γι αφαλός» πρωτολέχθηκε, ασφαλώς είχε την αξία του. Αφού ο Δημοτικός Κήπος είχε την ευρυχωρία και την υπόστασή του σαν τέτοιος. Σήμερα μετά την κολόβωσή του με την δημιουργία του εκεί Δημοτικού Θεάτρου, ποιός κήπος; μάλλον για παρτέρι θα πρέπει 25