Περιεχόμενα 11 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 7 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 17 ΚΥΡΙΟΤΕΡΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 21 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ... 37 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Σκοπός και αντικείμενο της εργασίας... 43 2. Ο Άρειος Πάγος... 51 3. Το δικαίωμα της θρησκευτικής ελευθερίας... 53 I. Ανεξιθρησκεία και θρησκευτική ελευθερία... 53 II. «Επικρατούσα» θρησκεία... 60 III. Διεθνής προστασία... 70 4. Διάρθρωση της ύλης... 73 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΤΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΡΕΙΟΥ ΠΑΓΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΕΩΣ Τίτλος Α Η ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ 5. Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος... 85 I. Η ισχύς των ιερών κανόνων... 85 1. Κατοχύρωση όλων των κανόνων... 87 2. Κατοχύρωση μόνο των δογματικών κανόνων... 88 3. Σύγκριση των θέσεων του Αρείου Πάγου και του Συμβουλίου της Επικρατείας... 89 II. Η περιπτωσιολογία... 94 1. Ιεροψάλτες και νεωκόροι... 95
12 Περιεχόμενα 2. Εγκυρότητα γάμου μεταξύ συγγενών... 99 3. Βάπτισμα και ονοματοθεσία... 99 4. Κληρονομική διαδοχή μοναχού... 102 5. Αντιποίηση εκκλησιαστικής αρχής από Επίσκοπο... 103 6. Υιοθεσία από Επίσκοπο ή μοναχό... 104 III. Συμπεράσματα... 105 6. Οι Γνήσιοι Ορθόδοξοι Χριστιανοί (Παλαιοημερολογίτες)... 106 I. Το ιστορικό πλαίσιο... 106 II. Η θέση της νομολογίας του Αρείου Πάγου... 111 7. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία... 119 I. Το δίκαιο του γάμου... 119 II.Η εκπροσώπηση ναών, μονών και ιδρυμάτων... 127 1. Το πρόβλημα... 128 2. Η Α. Π. 360/94... 131 3. Κριτική... 134 8. Η Ευαγγελική Εκκλησία... 144 9. Η μουσουλμανική θρησκευτική κοινότητα... 147 I. Το νομοθετικό πλαίσιο... 147 II. Η θέση της νομολογίας του Αρείου Πάγου... 152 Τίτλος Β ΛΟΙΠΕΣ ΕΚΦΑΝΣΕΙΣ 10. Η ελευθερία επιλογής θρησκείας... 155 11. Το δικαίωμα της θρησκευτικής εκπαιδεύσεως... 158 I. Οι εννοιολογικός προσδιορισμός... 158 II. Η έκταση δικαστικής παρεμβάσεως... 163 III. Η καταχρηστική άσκηση... 165 1. Η μετάγγιση αίματος... 165 2. Ο προσηλυτισμός ανηλίκου... 168 3. Κριτικές παρατηρήσεις... 171 12. Ο όρκος... 172 I. Εισαγωγικά... 172 II. Ο όρκος των Ορθοδόξων... 176 III. Ο όρκος των αλλόθρησκων ή ετερόδοξων... 184 IV. Ο όρκος των θρησκευτικών λειτουργών της Ορθόδοξης Εκκλησίας... 188
Περιεχόμενα 13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ 13. Η ίδρυση θρησκευτικών καταστημάτων γενικώς... 195 I. Εισαγωγικά... 195 II. Η νομοθεσία... 197 III. Ο «ναός» και ο «ευκτήριος οίκος»... 200 IV. Η θέση σε λειτουργία ναού και ευκτήριου οίκου... 203 14. Η ίδρυση θρησκευτικών καταστημάτων ετεροδόξων... 208 I. Η «άδεια» του Μητροπολίτη... 208 II. Η άδεια του Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων... 214 III. Κριτική... 227 15. Η περίπτωση των Γνησίων Ορθοδόξων Χριστιανών (παλαιοημερολογιτών)... 231 I. Η νομολογία του Αρείου Πάγου... 231 II. Η άποψη του Συμβουλίου της Επικρατείας... 239 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΦΡΑΓΜΟΙ ΚΑΙ ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΗ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΣΤΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΡΕΙΟΥ ΠΑΓΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ 16. Θρησκεία «γνωστή»... 243 I. Το ιστορικό πλαίσιο... 243 II. Η θέση του Αρείου Πάγου... 247 17. Η δημόσια τάξη και τα χρηστά ήθη... 249 I. Η δημόσια τάξη... 249 II. Τα χρηστά ήθη... 252 18. Οι αντιρρησίες συνειδήσεως... 256 I. Τα καθήκοντα απέναντι στο Κράτος και η συμμόρφωση στους νόμους..256 II. Η θέση της νομολογίας... 262 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β ΠΡΟΣΗΛΥΤΙΣΜΟΣ 19. Η νομοτυπική υπόσταση... 267
14 Περιεχόμενα I. Εισαγωγικά... 267 II. Ο εννοιολογικός προσδιορισμός... 270 III. Η τυποποίηση του αδικήματος και η συνταγματικότητα των διατάξεων.. 280 1. Ο προσηλυτισμός ως τυπικό αδίκημα... 280 2. Η έννοια της διεισδύσεως... 282 3. Η απαρίθμηση των μέσων τελέσεως... 283 4. Η συνταγματικότητα των διατάξεων... 286 α. Η ισχύς των νομοθετικών διατάξεων... 286 β. Ο έλεγχος της συνταγματικότητας... 287 20. Οι τρόποι τελέσεως... 292 I. Τα αθέμιτα μέσα... 292 1. Προϊσχύσαν νομοθετικό καθεστώς... 292 2. Ισχύον νομοθετικό πλαίσιο... 293 II. Οι παροχές και υποσχέσεις... 306 III. Η κουφότητα και η πνευματική αδυναμία... 306 21. Κριτική αποτίμηση... 310 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ ΠΡΟΣΒΟΛΗ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ 22. Η κακόβουλη βλασφημία... 317 Ι. Το αντικείμενο προστασίας... 317 II. Η αντικειμενική υπόσταση... 322 1. Καθύβριση του Θεού... 322 2. Δημόσια τέλεση... 324 III. Η υποκειμενική υπόσταση... 327 IV. Η συνταγματικότητα της διατάξεως... 328 23. Η καθύβριση θρησκευμάτων... 330 Ι. Τα άρθρα 152 και 196 Π.Ν.... 330 1. Θεωρία... 330 2. Η νομολογία του Αρείου Πάγου... 331 II. Το άρθρο 199 Π.Κ.... 334 1. Θεωρία... 335 2. Η νομολογία του Αρείου Πάγου... 336 24. Η διατάραξη θρησκευτικών συναθροίσεων... 340 Ι. Το άρθρο 194 Π.Ν... 340 1. Εισαγωγικά... 341
Περιεχόμενα 15 2. Η νομολογία του Αρείου Πάγου... 341 II. Το άρθρο 200 Π.Κ.... 342 1. Θρησκευτική συνάθροιση για λατρεία... 343 2. Κακόβουλη παρεμπόδιση ή διατάραξη... 344 3. Ανάρμοστες πράξεις... 345 25. Η αφαίρεση πραγμάτων αφιερωμένων στη θεία λατρεία... 347 Ι. Eισαγωγικά... 347 II. Η αντικειμενική υπόσταση... 349 1. Πράγματα αφιερωμένα... 349 2. Τόπος λατρείας... 351 III. Η υποκειμενική υπόσταση... 353 26. Η αντιποίηση της υπηρεσίας θρησκευτικού λειτουργού... 353 I. Εισαγωγικά... 353 II. Οι θρησκευτικοί λειτουργοί της Ορθόδοξης Εκκλησίας... 355 III. Οι θρησκευτικοί λειτουργοί των Γνησίων Ορθοδόξων Χριστιανών.. 359 IV. Οι Μουσουλμάνοι θρησκευτικοί λειτουργοί (μουφτήδες)... 362 ΣΥΓΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ... 369 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 393 ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ... 431