Η Νίκη σε νομίσματα
Νίκη: θεά της ελληνικής μυθολογίας προσωποποιούσε τη δόξα του ελληνικού πολιτισμού. Η Νίκη στέλνονταν από το Δία για να εξυμνήσει μία νίκη, να προσφέρει σπονδές ή να στεφανώσει ένα νικητή. Η Νίκη ήταν κόρη της Στύγας και του Πάλλαντα Είχε αδέρφια της το Κράτος, το Ζήλο και τη Βία. Η λατρεία της θεάς Νίκης περιελάμβανε πομπές, σπονδές και θυσίες για την ευμένειά της. Η μορφή της Νίκης αποτυπώθηκε σε αγγεία, ψηφιδωτά, λυχνάρια, σφραγιδόλιθους, ειδώλια, αγάλματα και νομίσματα
Ήλις (περιοχή της Ηλείας) Η πρώτη πόλη που χρησιμοποίησε την προσωποποίηση της Νίκης στα αργυρά νομίσματά της (αρχές 5ου αιώνα π.χ.) Η ίδια πόλη άρχισε να διοργανώνει τους Ολυμπιακούς Αγώνες, στο ιερό της Ολυμπίας και κράτησε αυτό το ρόλο επί μία χιλιετία. Η Νίκη απεικονίστηκε ως μία όρθια γυναικεία μορφή με έντονη κινητικότητα να κρατά στεφάνι, το τιμητικό έπαθλο για τον νικητή σε αθλητικούς αγώνες ή στον πόλεμο.
Αργυρός στατήρ Ήλιδος, μέσα 5ου αι. π.χ. Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα. Η Νίκη σε έντονη κίνηση, κρατά στεφάνι, το τιμητικό έπαθλο των νικητών στους αθλητικούς αγώνες
Η Νίκη χρησιμοποιήθηκε σε νομίσματα και άλλων ελληνικών πόλεων και αποικιών από την Ιταλία και την Σικελία μέχρι τη Μικρά Ασία. Σ αυτά, το στεφάνι της Νίκης δεν προορίζεται για τον νικητή όπως στην Ολυμπία αλλά για τον νικητή της πόλης. Στα νομίσματα των Συρακουσών, της Μεσσήνης, της Γέλας, των Λεοντίνων, της Κατάνης, της Καμάρινας, η Νίκη υπερίπταται άρματος και στεφανώνει τον ηνίοχο ή τα άλογα. Σε κάποιες περιπτώσεις (στη διάρκεια του πρώτου μισού του 4ου αιώνα π.χ.) οι παραστάσεις νομισμάτων σχετίζονται με πολεμικά γεγονότα και προβάλλουν τη νικηφόρα έκβαση της μάχης.
Αργυρό δεκάδραχμον Συρακουσών, αρχές 4ου αι. π.χ. Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα. Η Νίκη υπερίπταται των αλόγων και στεφανώνει τον ηνίοχο του τεθρίππου. Στο έξεργο απεικονίζεται αμυντικός οπλισμός δηλ. ασπίδα, θώρακας, περικνημίδες και περικεφαλαία. Τα όπλα περιγράφονται ως «ΑΘΛΑ» όρος που θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως βραβεία κάποιου αγώνα ή πολεμικά τρόπαια.
Εποχή Μ. Αλεξάνδρου (336-323 π.χ.): η νομισματική εικονογραφία της Νίκης πήρε νέες διαστάσεις και συμβολισμούς. Οι πόλεις-κράτη, υποτάχθηκαν στον Μακεδόνα βασιλιά και τα νομίσματα που εκδόθηκαν, είχαν κυρίως παραστάσεις που σχετίζονταν με τον νέο ηγεμόνα. Η μορφή της Νίκης έγινε επιβλητική και μεγαλοπρεπής. Εκτός από το στεφάνι κρατούσε στυλίδα, ιστό πλοίου Προέβαλε την πολεμική επιτυχία και τη δόξα.
Χρυσός στατήρ Αλεξάνδρου Γ, 323-317 π.χ. (μεταθανάτια κοπή). Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα. Η Νίκη με στεφάνι δάφνης και στυλίδα, σύμβολο ναυτικής νίκης αποτελεί μία από τις ιδιότητες του Μακεδόνα βασιλιά και αντανακλά τη νικηφόρα του πορεία.
Οι Διάδοχοι και οι μεταγενέστεροι βασιλείς ακολούθησαν αυτό το πρότυπο Συγχρόνως εισήχθηκαν νέοι εικονογραφικοί τύποι. Η Νίκη συνδέθηκε με τους βασιλικούς οίκους, συμβολίζοντας την εύνοια του θείου και τη δόξα των ηγεμόνων. Η απεικόνιση της Νίκης να στέφει, να ανεγείρει ή να κρατά τρόπαιο της μάχης, προέβαλε τις στρατιωτικές επιτυχίες των ηγεμόνων. Τον ίδιο σκοπό εξυπηρετούσε και η παράσταση της Νίκης να σαλπίζει στην πλώρη πολεμικού πλοίου στα νομίσματα του Δημητρίου Πολιορκητή.
Χρυσός στατήρ Δημητρίου Α Πολιορκητή, 306-287 π.χ. Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα. Η Νίκη σαλπίζει στην πλώρη πολεμικού πλοίου, μετά τη νίκη του Δημητρίου στη Σαλαμίνα της Κύπρου, το 306 π. Χ. εναντίον του Πτολεμαίου Α. Το ίδιο θέμα χρησιμοποίησε και ο γλύπτης της Νίκης της Σαμοθράκης, του γνωστού αφιερώματος των Ροδίων σε ανάμνηση της νίκης επί του Αντιόχου Γ το 191 π.χ.
Χρυσός στατήρ Πύρρου Α της Ηπείρου, νομισματοκοπείο Συρακουσών, 278-276 π.χ. Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα. Η Νίκη βαδίζει κρατώντας στεφάνι από κλαδί δρυός και τρόπαιο μάχης προβάλλοντας τις εφήμερες επιτυχίες του βασιλιά της Ηπείρου κατά των Ρωμαίων στην Ιταλία.
Μεγάλοι διάδοση είχαν οι εικονογραφικοί τύποι που συνδέουν τη Νίκη με κάποιους θεούς ή ήρωες προστάτες βασιλικών οίκων ή πόλεων. Άλλες φορές στεφανώνει τον ήρωα αλλά παριστάνεται και στη δεξιά παλάμη των θεών, του Δία, της Αθηνάς, της Αφροδίτης. Ο τύπος αυτός της Νίκης ως συνοδού των θεών θα διαδοθεί σε κοπές των βασιλέων της Ανατολής μέχρι την Βακτρία.
Αργυρό τετράδραχμον Λυσιμάχου της Θράκης, 301-281 π.χ. Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα. Η Αθηνά καθισμένη σε θρόνο κρατεί στο χέρι Νίκη η οποία στεφανώνει το όνομα του βασιλιά Λυσιμάχου. Η σκηνή αναφέρεται στη συμβολή του βασιλιά στη μάχη της Ιψού.
Όταν η Ρωμαϊκή Δημοκρατία απέκτησε μεγαλύτερη εξουσία και έκταση μετά από νικηφόρες μάχες (211-205 π.x.) εξέδωσε τα δικά της αργυρά νομίσματα τα οποία ονομάστηκαν victoriati. Σ αυτά η Νίκη απεικονίζεται να στεφανώνει τρόπαιο. Στη διάρκεια του 2ου και 1ου αιώνα π.χ. οι νικηφόρες πορείες των λεγεώνων της Ρώμης, έδωσαν νέες αφορμές για την παράσταση της Νίκης στα νομίσματα.
Αργυρός βικτωριάτος (victoriatus) Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, περ. 211-205 π.χ. Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα.