Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ Ο ΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΕΓΧΕΙΡΙ ΙΟ OSLO ΟΡΓAΝΙΣΜΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓAΣΙΑΣ ΚAΙ AΝAΠΤΥΞΗΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚ ΟΣΗΣ Η έκδοση αυτή αποτελεί πλήρη µετάφραση από τα αγγλικά της επίσηµης έκδοσης του ΟΟΣΑ Οslo Manual: OECD Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data, Copyright, OECD/EUROSTAT, 1997. Στοχεύει στην ευρεία διάδοση και κατανόηση της µεθοδολογίας µε την οποία διαµορφώνονται τα στατιστικά στοιχεία και οι δείκτες τεχνολογικής καινοτοµίας. To Τµήµα εικτών της Γενικής Γραµµατείας Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) του Υπουργείου Ανάπτυξης ανέθεσε στο Ινστιτούτο Επεξεργασίας Λόγου (ΙΕΛ) το έργο της µετάφρασης και του ελέγχου ορολογίας και ύφους, µε Επιστηµονικό υπεύθυνο τον καθ. κ. Γεώργιο Καραγιάννη και υπεύθυνη οργάνωσης/συντονισµού των οµάδων εργασίας την κα Αθανασία Φούρλα. Για τη µετάφραση εργάσθηκαν οι ρ Μαριάννα Κατσογιάννου και ρ Ευίτα Φωτεινέα. Για τον ορολογικό έλεγχο ο ρ Βασίλης Κατσούρος, η κα Έλενα Μάντζαρη και ο κ. Στέλιος Πιπερίδης. Για τον υφολογικό έλεγχο η ρ Ελένη Ευθυµίου και ο κ. Αναστάσιος Πατρικάκος. Τέλος για το γλωσσάριο η ρ Μαριάννα Κατσογιάννου. Από τη ΓΓΕΤ υπεύθυνη έργου ήταν η κα Ζωγραφιά Κυµπέρη και την οµάδα εποπτείας αποτέλεσαν επιπλέον ο ρ Κωνσταντίνος Κουρογένης, Προϊστάµενος του Τµήµατος Τεκµηρίωσης Επιστηµονικών και Τεχνολογικών εικτών και ο κ. Παναγιώτης Πανούσης. Την τελική επιµέλεια της επιστηµονικής ορολογίας και των µεταφραστικών επιλογών του κειµένου έκαναν οι κκ. Κ. Κουρογένης, Ζ. Κυµπέρη και ο ρ Θεόδωρος Παπαδόγγονας, ειδικός συνεργάτης του Γενικού Γραµµατέα Ερευνας και Τεχνολογίας. Αθήνα, Νοέµβριος 2000 Ο Γενικός Γραµµατέας Έρευνας και Τεχνολογίας ηµήτρης ενιόζος
ΟΡΓAΝΙΣΜΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓAΣΙΑΣ ΚAΙ AΝAΠΤΥΞΗΣ Σύµφωνα µε το άρθρο 1 της Σύµβασης που υπογράφτηκε στο Παρίσι στις 14 εκεµβρίου 1960 και τέθηκε σε ισχύ στις 30 Σεπτεµβρίου 1961, ο Οργανισµός Οικονοµικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣA) θα προωθήσει πολιτικές πρακτικές που έχουν ως στόχο: να επιτευχθεί η µεγαλύτερη δυνατή οικονοµική ανάπτυξη και απασχόληση καθώς και η συνεχής άνοδος του βιοτικού επιπέδου στις χώρες-µέλη, µε ταυτόχρονη διατήρηση της χρηµατοοικονοµικής σταθερότητας, συµβάλλοντας έτσι στην ανάπτυξη της παγκόσµιας οικονοµίας, να συµβάλουν στην υγιή οικονοµική ανάπτυξη των χωρών-µελών καθώς και των τρίτων χωρών που βρίσκονται σε διαδικασία οικονοµικής ανάπτυξης, να συµβάλουν στην επέκταση του παγκόσµιου εµπορίου σε πολύπλευρη και χωρίς διακρίσεις βάση σύµφωνα µε τις διεθνείς υποχρεώσεις. Οι χώρες που αποτέλεσαν τα πρώτα µέλη του ΟΟΣA είναι η Αυστρία, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Γερµανία, η ανία, η Ελβετία, η Ελλάδα, το Ηνωµένο Βασίλειο, οι Ηνωµένες Πολιτείες, η Ιρλανδία, η Ισλανδία, η Ισπανία, η Ιταλία, ο Καναδάς, το Λουξεµβούργο, η Νορβηγία, η Ολλανδία, η Πορτογαλία, η Σουηδία και η Τουρκία. Στη συνέχεια προσχώρησαν στον ΟΟΣΑ οι ακόλουθες χώρες µε την εξής χρονολογική σειρά: η Ιαπωνία (28 Απριλίου 1964), η Φινλανδία (28 Ιανουαρίου 1969), η Αυστραλία (7 Ιουνίου 1971), η Νέα Ζηλανδία (29 Μαΐου 1973), το Μεξικό (18 Μαΐου 1994), η ηµοκρατία της Τσεχίας (21 εκεµβρίου 1995), η Ουγγαρία (7 Μαΐου 1996), η Πολωνία (22 Νοεµβρίου 1996) και η ηµοκρατία της Κορέας (12 εκεµβρίου 1996). Η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων συµµετέχει στις εργασίες του ΟΟΣA (Άρθρο 13 της Σύµβασης του ΟΟΣA). ηµοσιεύθηκε στα γαλλικά µε τίτλο: MANUEL D OSLO Μετάφραση από το Αγγλικό και/ή Γαλλικό κείµενο που αποτελεί την επίσηµη έκδοση µε τίτλο: Οslo Manual: OECD Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data, Copyright, OECD/EUROSTAT, 1997. Ο Οργανισµός Οικονοµικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) δεν ευθύνεται για την Ελληνική µετάφραση. OECD/Eurostat, 1997 Aιτήσεις για άδεια αναπαραγωγής ή µετάφρασης ολόκληρης ή µέρους αυτής της έκδοσης πρέπει να απευθύνονται στη διεύθυνση: Head of Publications Service, OECD 2, rue Andrι-Pascal, 75775 PARIS CEDEX 16, France
ΠΡΟΛOΓΟΣ Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και η καινοτοµία είναι παράγοντες µε ιδιαίτερη σηµασία για την αύξηση της παραγωγής, της παραγωγικότητας και της απασχόλησης. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 80, η ανάγκη για καλύτερη κατανόηση των µηχανισµών που ενισχύουν ή παρακωλύουν τη διαδικασία της καινοτοµίας, οδήγησε σε σηµαντικά επιτεύγµατα, τόσο στο επίπεδο της θεωρίας, όσο και σε αυτό της εµπειρικής ενασχόλησης στην οποία βασίστηκε σε µεγάλο βαθµό η πολιτική για την καινοτοµία στις περισσότερες χώρες του ΟΟΣΑ. Παρόλα αυτά, τα απαραίτητα για το σχεδιασµό και την αξιολόγηση των παραπάνω πολιτικών πρακτικών ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία, ήταν συνήθως αποσπασµατικά ή, στην καλύτερη περίπτωση, περιορισµένα. Το πρόβληµα οφειλόταν κυρίως σε έλλειψη ευρωστίας και διεθνούς τυποποίησης των µεθοδολογιών που θα επέτρεπαν τη µέτρηση της καινοτοµίας και των καινοτοµικών δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων. Η πρώτη έκδοση του εγχειριδίου ανταποκρινόταν στην ανάγκη συντονισµού, την οποία είχαν εντοπίσει αρκετές εθνικού επιπέδου πρωτοβουλίες από τον χώρο των καταγραφών καινοτοµίας. Το εγχειρίδιο, που είχε σκοπό να χρησιµεύσει σαν γενικός οδηγός για την συλλογή δεδοµένων τεχνολογικής καινοτοµίας, γράφτηκε στην αρχή της δεκαετίας του 90 σε συνεργασία µε το Σκανδιναβικό Βιοµηχανικό Ταµείο (Νordic Industrial Fund), ακολουθώντας τις συστάσεις της οµάδας Εθνικών Εµπειρογνωµόνων Επιστήµης και Τεχνολογίας (National Experts on Science and Technology - NESTI) του ΟΟΣΑ. Πολύ σύντοµα, αυτή η πρώτη έκδοση υιοθετήθηκε από τις περισσότερες χώρες-µέλη ως άξονας αναφοράς για τη µέτρηση των δραστηριοτήτων καινοτοµίας στη βιοµηχανία. Χρησιµοποιήθηκε µάλιστα στην Κοινοτική Καταγραφή Καινοτοµίας (CIS) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία
βρήκε µετέπειτα εφαρµογές σε πολλά κράτη-µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η µετάφραση του εγχειριδίου σε διάφορες γλώσσες, µεταξύ των οποίων τα κινέζικα, τα ουγγρικά και τα ισπανικά, επέτρεψε τη διεξαγωγή µεγάλου αριθµού ερευνών, (ιδιαίτερα στην Κίνα, στην Ουγγαρία, στη Ρωσική Οµοσπονδία και στη Χιλή) βασισµένων στις τυποποιηµένες έννοιες της πρώτης έκδοσης. Από την πρώτη έκδοση του εγχειριδίου το 1992 (ΟECD/GD(92)26) µέχρι σήµερα έχει γίνει σηµαντική πρόοδος σχετικά µε την καλύτερη κατανόηση της διαδικασίας της καινοτοµίας, πρόοδος που οφείλεται κυρίως στη χρήση των αποτελεσµάτων των πρώτων ερευνών που είχαν βασιστεί στις οδηγίες και στο γενικό διεθνές σύστηµα στατιστικών προτύπων και κανόνων του εγχειριδίου. Ακριβώς όµως αυτά τα αποτελέσµατα, όπως και η συνειδητοποίηση του ρόλου που µπορεί να παίξει για το οικονοµικό οικοδόµηµα η προώθηση της καινοτοµίας από τις κυβερνήσεις, αποκάλυψαν και ορισµένα µειονεκτήµατα, δείχνοντας έτσι ότι υπήρχε ανάγκη αναθεώρησης και επέκτασης του εγχειριδίου. Την ανάγκη αυτή ήρθαν να καλύψουν οι εργασίες που κατέληξαν στην παρούσα νέα έκδοση, η οποία ενηµερώνει το αρχικό πλαίσιο των εννοιών, των ορισµών και της µεθοδολογίας παρέχοντας ακριβέστερους ορισµούς, περιεκτικότερες οδηγίες και παραρτήµατα όπου παρουσιάζονται άλλες µέθοδοι και συµπληρωµατικοί πειραµατικοί τρόποι µέτρησης (µέθοδοι συλλογής δεδοµένων τεχνολογικής, αλλά και µη τεχνολογικής καινοτοµίας). Επιπλέον, η παρούσα έκδοση ασχολείται µε τη µέτρηση της καινοτοµίας σε ένα ευρύτερο φάσµα κλάδων οικονοµικής δραστηριότητας, γεγονός που καθιστά αναγκαία την προσαρµογή των ορισµών και των ερωτηµατολογίων στα χαρακτηριστικά του τοµέα των υπηρεσιών. Τέλος, η αναθεώρηση του εγχειριδίου βασίζεται στις νεότερες εκδόσεις των σχετικών στατιστικών ταξινοµήσεων, ιδιαίτερα αυτών που έχουν δηµοσιευτεί από τον ΟΗΕ, ενώ παράλληλα λαµβάνει υπόψη και την αναθεωρηµένη έκδοση του Συστήµατος Εθνικών Λογαριασµών (System of National Accounts) που δηµοσιεύτηκε από τη ιεθνή Τράπεζα (World Bank et al., 1994). Το εγχειρίδιο, του οποίου την ευθύνη είχαν από κοινού ο ΟΟΣΑ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, γράφτηκε από και για ειδικούς, από τριάντα περίπου χώρες, που συλλέγουν και επεξεργάζονται στοιχεία σχετικά µε την καινοτοµία. Για να επιτευχθεί σύγκλιση απόψεων, χρειάστηκε να γίνουν αρκετές παραχωρήσεις και συµφωνίες για χρήση συµβάσεων. Παρόλα αυτά, το εγχειρίδιο προσφέρει ένα πραγµατικά ισχυρό σύνολο οδηγιών, που
µπορούν να χρησιµοποιηθούν για τον καθορισµό δεικτών καινοτοµίας µε δυνατότητα σύγκρισης µεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ, ενώ παράλληλα εξετάζει τα προβλήµατα µεθοδολογίας και ερµηνείας που µπορούν να προκύψουν κατά τη χρήση τους. Το εγχειρίδιο έχει διττό στόχο: αφενός να ορίσει ένα πλαίσιο σύγκρισης για τις υπάρχουσες έρευνες καινοτοµίας και αφετέρου να παράσχει υποστήριξη σε όσους τώρα µόλις αρχίζουν να ασχολούνται µε αυτόν τον σηµαντικό τοµέα. Σε ορισµένα σηµεία, η ανάπτυξη της µεθοδολογίας βρίσκεται ακόµη σε πειραµατική φάση και εποµένως ο έλεγχος µέσω των ερευνών που θα γίνουν βάσει του παρόντος εγχειριδίου είναι πιθανό να οδηγήσει σε νέα αναθεωρηµένη έκδοσή του. Το Εγχειρίδιο Oslo ανήκει στη σειρά εγχειριδίων µεθοδολογίας του ΟΟΣΑ που είναι γνωστή ως οικογένεια εγχειριδίων Frascati, δύο από τα οποία σχεδιάστηκαν και εκδόθηκαν σε συνεργασία µε την ΕΕ (Γ ΧΙΙ και Eurostat). Η σειρά αυτή περιλαµβάνει εγχειρίδια σχετικά µε τα παρακάτω θέµατα : Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη (Εγχειρίδιο Frascati), τεχνολογικό ισοζύγιο πληρωµών, στατιστική της καινοτοµίας (Εγχειρίδιο Oslo, ΟΟΣΑ/ΕΕ - Eurostat), χρήση των στατιστικών για τα διπλώµατα ευρεσιτεχνίας ως δεικτών επιστήµης και τεχνολογίας (Εγχειρίδιο διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας), ανθρώπινοι πόροι αφιερωµένοι στην επιστήµη και τεχνολογία (Εγχειρίδιο Canberra, ΟΟΣΑ/ΕΕ - Γ ΧΙΙ και Eurostat). Η επιτυχία της σειράς οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι όλα τα παραπάνω εγχειρίδια, παρά τους περιορισµούς και τις ατέλειες των στοιχείων και των θεωρητικών µοντέλων που παρέχουν, έχουν αποδειχτεί ιδιαίτερα χρήσιµα στους αναλυτές και στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Χωρίς αυτά, δεν θα ήταν δυνατή η συγκέντρωση στατιστικών στοιχείων µε δυνατότητα σύγκρισης σε διεθνές επίπεδο. Τα στοιχεία αυτού του τύπου αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για το σχεδιασµό, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση των πολιτικών πρακτικών που στοχεύουν στην προώθηση της τεχνολογικής καινοτοµίας ιδιαίτερα στο εσωτερικό της Ευρώπης, όπου η διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δηµιουργεί συνεχώς αυξανόµενες ανάγκες για απόκτηση στοιχείων µε δυνατότητα διεθνών συγκρίσεων. Στη συγγραφή της παρούσας δεύτερης έκδοσης του Εγχειριδίου Oslo συνέβαλαν διάφορες οµάδες ειδικών. Ευχαριστούµε ιδιαίτερα τους ειδικούς από την Αυστραλία, τη Γερµανία, την Ιταλία, τον Καναδά, τη Νέα Ζηλανδία και τη Φινλανδία για τη συµβολή τους στην τελική διαµόρφωση του κειµένου, που σχεδιάστηκε µε την ενεργό συµµετοχή του Eurostat και της Γραµµατείας του
ΟΟΣΑ. Υπεύθυνος για την έκδοση αυτή είναι ο Γενικός Γραµµατέας του ΟΟΣΑ. Daniel Malkin Giorgio Sirilli Daniel Defays ιευθυντής Πρόεδρος ιευθυντής ΟΟΣΑ, ιεύθυνση Οικονοµικής Ανάλυσης και Στατιστικής NESTI Eurostat, ΕΤΑ, Μονάδα Μεθόδων και Ανάλυσης εδοµένων
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙ ΙΟΥ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 17 2. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΜΒΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙ ΙΟΥ... 18 2.1 Κατανόηση της διαδικασίας της καινοτοµίας - επιπτώσεις στη χάραξη πολιτικής... 19 2.2 Εµπειρία από τη συλλογή στοιχείων... 21 3. ΕΜΒΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙ ΙΟΥ... 21 3.1 Kάλυψη κατά τοµείς... 22 3.2 Καινοτοµία σε επίπεδο επιχείρησης... 22 3.3 Τεχνολογική καινοτοµία προϊόντων και διαδικασιών... 23 3.4 ιάχυση καινοτοµιών... 25 4. ΠΑΡΟΧΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΣΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ... 26 4.1 Παράγοντες που επηρεάζουν την Τεχνολογική Καινοτοµία Προϊόντων & ιαδικασιών (ΤΚΠ )... 26 4.2 ραστηριότητες και δαπάνες ΤΚΠ... 26 4.3 Η επιχείρηση µε ΤΚΠ και οι επιπτώσεις της ΤΚΠ... 27 5. ΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΓΡΑΦΩΝ (SURVEYS)... 29 5.1 Είδη προσεγγίσεων για τη συλλογή στοιχείων... 29 5.2 Μεθοδολογία καταγραφής... 29 6. Η ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙ ΙΟΥ OSLO ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΙΕΘΝΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΚΑΙ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ... 30 6.1 ραστηριότητες Επιστήµης και Τεχνολογίας: η οικογένεια εγχειριδίων Frascati... 30
6.2 Άλλα οικονοµικά πρότυπα, ταξινοµήσεις και κανόνες... 32 6.3 Άλλες σχετικές έννοιες και έρευνες... 32 7. ΤΕΛΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ... 34 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΑΝΑΓΚΗ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 35 2. ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ... 37 3. ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ... 41 3.1 Πλαίσιο συνθηκών... 43 3.2 Επιστηµονικό/τεχνολογικό υπόβαθρο... 43 3.3 Παράγοντες µεταφοράς... 45 3.4 Γεννήτρια καινοτοµίας... 46 4. ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 51 4.1. Έξι περιοχές προς διερεύνηση... 52 4.1.1 Επιχειρησιακές Στρατηγικές... 52 4.1.2 Ρόλος της διάχυσης... 52 4.1.3 Πηγές πληροφορίας και εµπόδια στην καινοτοµία... 53 4.1.4 Καινοτοµικές εισροές... 54 4.1.5 Ο ρόλος της Κρατικής πολιτικής στη βιοµηχανική καινοτοµία... 55 4.1.6 Καινοτοµικές εκροές... 55 4.2 Τρόπος µέτρησης - εµβέλεια... 56 4.2.1 Τι θέλουµε να µετρήσουµε; : Τεχνολογικές καινοτοµίες προϊόντων και διαδικασιών... 56 4.2.2 Πώς πρέπει να µετρηθεί; : Επιλογή της προσέγγισης... 58 4.2.3 Πού πρέπει να µετρηθεί; : Κάλυψη τοµέων... 59 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 61 1. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΩΝ (ΤΚΠ )... 61
2. ΚΥΡΙΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΩΝ... 62 2.1 Τεχνολογική καινοτοµία προϊόντων... 62 2.2 Τεχνολογική καινοτοµία διαδικασίας... 63 3. ΝΕΩΤΕΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΙΑΧΥΣΗ ΤΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΩΝ... 66 3.1 Ελάχιστη κάλυψη... 66 3.2 Κάλυψη µέσα στην επιχείρηση... 68 4. ΙΑΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΠΡΟΪΌΝΤΩΝ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Ή ΤΟΝ ΚΛΑ Ο... 69 4.1 Οργανωτική καινοτοµία... 69 4.1.1 Κάλυψη... 69 4.1.2 Οριακές περιπτώσεις: οργανωτική αλλαγή σε διαδικασίες της Μεταποίησης και Παροχής Υπηρεσιών... 69 4.2 Άλλες αλλαγές σε προϊόντα και διαδικασίες... 70 4.2.1 Αποκλεισµός µη καινοτοµικών αλλαγών ή αλλαγών µικρής σηµασίας...70 (α) ιακοπή της χρήσης ή εµπορικής εκµετάλλευσης ενός προϊόντος...70 (β) Απλή αντικατάσταση ή επέκταση κεφαλαίων... 70 (γ) Αλλαγές προερχόµενες αποκλειστικά από µεταβολές των τιµών των παραγωγικών συντελεστών... 71 (δ) Παραγωγή επί παραγγελία... 71 (ε) Εποχιακές και άλλες κυκλικές µεταβολές... 71 (στ) ιαφοροποίηση προϊόντος... 72 4.2.2 Τεχνολογική Καινοτοµία Προϊόντων και ιαδικασιών και άλλες δηµιουργικές βελτιώσεις προϊόντων... 72 5. ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΠΡΟΪΌΝΤΩΝ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΏΝ... 73 5.1 Σχέση µε την υλοποίηση ΤΚΠ... 74 5.2 Συστατικά και κάλυψη δραστηριοτήτων ΤΚΠ... 74 5.2.1 Απόκτηση και δηµιουργία γνώσης νέας για την επιχείρηση... 75 (α) Έρευνα και πειραµατική ανάπτυξη... 75 (β) Απόκτηση µη ενσωµατωµένης τεχνολογίας και τεχνογνωσίας.. 75 (γ) Απόκτηση ενσωµατωµένης τεχνολογίας... 76 5.2.2 Άλλες προετοιµασίες παραγωγής... 76 (α) Eπιλογή/προµήθεια εξοπλισµού και βιοµηχανική τεχνολογία... 76 (β) Βιοµηχανικός σχεδιασµός µ.κ.α.... 76 (γ) Απόκτηση άλλων κεφαλαίων... 76 (δ) Eκκίνηση παραγωγής... 76
5.2.3 Μάρκετινγκ για νέα ή βελτιωµένα προϊόντα... 77 5.3 Οριακές περιπτώσεις... 77 5.3.1 Σχεδιασµός... 77 5.3.2 Eκπαίδευση/κατάρτιση προσωπικού... 77 5.3.3 Μάρκετινγκ... 78 5.3.4 Λογισµικό... 78 6. Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΤΕΧΝ. ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΩΝ... 79 7. ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ... 80 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ 1. Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ... 81 2. ΟΙ ΜΟΝΑ ΕΣ... 81 3. ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΤΑ ΚΥΡΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ... 82 4. ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΤΑ ΜΕΓΕΘΟΣ... 85 5. ΑΛΛΕΣ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΕΙΣ... 86 5.1 Ταξινόµηση κατά είδος οργανισµού... 86 5.2 Άλλοι τρόποι ταξινόµησης... 86 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΗΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑΣ 1. ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ... 90 2. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΟΥΝ Η ΕΜΠΟ ΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ... 91 2.1 Πηγές πληροφόρησης για την καινοτοµία... 91 2.2 Παράγοντες που εµποδίζουν τις καινοτοµικές δραστηριότητες... 92 3. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΚΠ... 93 4. ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟ ΟΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ... 94 4.1 Ποσοστό των πωλήσεων τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων. 94
4.2 Αποτελέσµατα της καινοτοµικής προσπάθειας... 96 4.3 Επίδραση της ΤΚΠ στη χρήση των συντελεστών παραγωγής... 97 4.3.1 Μείωση µέσου κόστους οφειλόµενη σε τεχνολογικές καινοτοµίες διαδικασίας 97 5. ΙΑΧΥΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ... 97 5.1 Τοµείς χρήσης της καινοτοµίας... 98 5.2. Έρευνες για τη χρήση προηγµένων τεχνολογιών στις διαδικασίες µεταποίησης 98 6. ΕΙ ΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ... 100 6.1 Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη... 100 6.2 ιπλώµατα ευρεσιτεχνίας και δυνατότητα ιδιοποίησης των καινοτοµιών. 101 6.3 Απόκτηση και διάχυση της τεχνολογίας... 102 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΑΝΩΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ 1. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ... 105 2. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ... 108 2.1 Η µέθοδος: από-κάτω-προς-τα-πάνω ή από-πάνω-προς-τα-κάτω... 109 2.2 Κατάταξη κατά είδος δαπάνης... 109 2.2.1 Η σχέση µεταξύ άϋλων επενδύσεων και δαπάνης για ΤΚΠ... 112 2.3 Κατάταξη κατά είδος καινοτοµικής δραστηριότητας... 112 2.3.1 απάνες ΕΤΑ... 113 2.3.2 απάνες για την απόκτηση µη ενσωµατωµένης τεχνολογίας και τεχνογνωσίας... 114 2.3.3 απάνες για την απόκτηση ενσωµατωµένης τεχνολογίας... 114 2.3.4 απάνες για επιλογή/προµήθεια εξοπλισµού, βιοµηχανική τεχνολογία, βιοµηχανικό σχεδιασµό και εκκίνηση παραγωγής (περιλαµβάνονται και άλλες δαπάνες για πιλοτικές εγκαταστάσεις και πρωτότυπα που δεν έχουν ήδη συµπεριληφθεί στην ΕΤΑ)...114 2.3.5 απάνες για εκπαίδευση σε δραστηριότητες ΤΚΠ... 115 2.3.6 Μάρκετινγκ των τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων... 115 2.4 Προβλήµατα µέτρησης... 115 2.4.1 Το όριο µεταξύ ΕΤΑ και µη ΕΤΑ δαπανών καινοτοµίας... 116 2.4.2 Άλλες δυσκολίες... 117 2.5 Κατάταξη κατά πηγή χρηµατοδότησης... 118
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΕΡΕΥΝΩΝ 1. ΠΛΗΘΥΣΜΟΙ... 121 2. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ... 123 2.1 Απογραφή ή δειγµατοληπτική καταγραφή... 123 2.2 Υποχρεωτική ή εθελοντική καταγραφή... 123 2.3 Ο πληθυσµός-πλαίσιο... 124 2.4 Μεθοδολογία καταγραφών και κατάλληλοι αποκρινόµενοι... 124 2.5 Το ερωτηµατολόγιο... 126 2.6 Καταγραφές καινοτοµίας και ΕΤΑ... 127 3. Η ΕΙΓΜΑΤΟΛΗΠΤΙΚΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ... 128 4. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ - ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗ ΑΠΟΚΡΙΣΗΣ... 130 5. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ... 132 6. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ... 133 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΩΝ (OBJECT APPROACH) ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 135 1. ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΣ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΩΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΩΝ... 135 1.1 Χρήση στοιχείων της προσέγγισης των επιµέρους καινοτοµιών... 135 1.2 Μειονεκτήµατα της προσέγγισης των επιµέρους καινοτοµιών... 137 1.3 Υλοποίηση της προσέγγισης των επιµέρους καινοτοµιών... 138 1.4 Εµπειρία από τη συλλογή στοιχείων µε τη χρήση της προσέγγισης των επιµέρους καινοτοµιών... 139 1.5 Στοιχεία δεδοµένων που προσφέρονται για συλλογή µε χρήση της προσέγγισης των επιµέρους καινοτοµιών... 139 1.5.1 Περιγραφικά στοιχεία... 140 1.5.1.1 Περιγραφή της σηµαντικότερης καινοτοµίας... 140 1.5.1.2 Ταξινόµηση κατά είδος καινοτοµίας... 140
1.5.1.3 Βαθµός νεωτερισµού της καινοτοµίας... 140 α) Ταξινόµηση κατά είδος νεωτερισµού µε χρήση τεχνικών µεταβλητών... 140 β) Ταξινόµηση κατά είδος νεωτερισµού µε όρους αγοράς. 141 1.5.1.4 Φύση της καινοτοµίας... 141 1.5.2 Ποσοτικά στοιχεία... 141 1.5.2.1 απάνες καινοτοµίας... 141 1.5.2.2 Αντίκτυπος της καινοτοµίας... 141 1.5.2.3 Κύκλος ζωής της καινοτοµίας... 142 1.5.3 Ποιοτικά στοιχεία... 142 1.5.3.1 Οφέλη από την καινοτοµία... 142 1.5.3.2 Πηγές πληροφορίας για την καινοτοµία... 142 1.5.3.3 ιάχυση της καινοτοµίας... 143 α) Τοµείς χρηστών... 143 1.6. Περίοδος αναφοράς που σχετίζεται µε την προσέγγιση των επιµέρους καινοτοµιών... 143 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΕΙΚΤΕΣ ΚΑΙΝΟΤ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ - LBIO... 143 2.1 Μεθοδολογία... 144 2.2 Ισχυρά και αδύνατα σηµεία της µεθόδου... 148 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ... 150 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΜΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 151 2. ΤΙ ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ Η ΜΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ;... 152 3. ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΜΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ152 4. ΤΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΥΛΛΕΓΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΤΗ ΜΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ;...153 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ...155 ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ...161