ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Transcript

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 129. Το κεφάλαιο αυτό αποτελεί το πρώτο βήµα για τον καθορισµό ενός στατιστικού πλαισίου, το οποίο προκύπτει από τις έννοιες και τις προτεραιότητες του Κεφαλαίου 2. Το βήµα αυτό υλοποιείται µέσα από την περιγραφή των φαινοµένων για τα οποία συλλέγονται πληροφορίες συγκρίσιµες σε διεθνές επίπεδο. Σκοπός του είναι να παράσχει ένα σύνολο ορισµών των διαφόρων ειδών καινοτοµίας, διαδικασιών καινοτοµίας και καινοτοµικών επιχειρήσεων, µε τη µεγαλύτερη δυνατή συνοχή και ακρίβεια. Η πολυπλοκότητα της διαδικασίας της καινοτοµίας και οι ποικίλοι τρόποι εµφάνισής της σε διαφόρων ειδών επιχειρήσεις και κλάδους, δεν επιτρέπουν πάντοτε τη χρήση ξεκάθαρων ορισµών και αναγκάζουν σε υιοθέτηση συµβάσεων. Όπου αυτό είναι δυνατό, δίνονται παραδείγµατα ώστε να αποσαφηνίζονται οι έννοιες και η διάκρισή τους. 1. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΩΝ (ΤΚΠ ) 130. Η τεχνολογική καινοτοµία προϊόντων και διαδικασιών περιλαµβάνει υλοποιηµένα τεχνολογικώς νέα προϊόντα και διαδικασίες, καθώς και σηµαντικές τεχνολογικές βελτιώσεις προϊόντων και διαδικασιών. Μία ΤΚΠ θεωρείται υλοποιηµένη εφόσον έχει γίνει εισαγωγή της στην αγορά (όταν πρόκειται για καινοτοµία προϊόντος) ή εφόσον χρησιµοποιείται στο πλαίσιο µιας διαδικασίας παραγωγής (όταν πρόκειται για καινοτοµία διαδικασίας). Οι ΤΚΠ εµπεριέχουν µία σειρά από επιστηµονικές, τεχνολογικές, οργανωτικές, οικονοµικές και εµπορικές δραστηριότητες. Επιχείρηση τεχνολογικής καινοτοµίας προϊόντων ή διαδικασιών είναι

2 132. Συµπεριλαµβάνονται οι ΤΚΠ που σχετίζονται τόσο µε κύριες, όσο και µε δευτερεύουσες δραστηριότητες, καθώς και οι καινοτοµίες διαδικασίας οι σχετικές µε βοηθητικές δραστηριότητες. 2. ΚΥΡΙΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΩΝ 133. ιαχωρισµός των διαφόρων ειδών ΤΚΠ µπορεί να γίνει ανάλογα µε το αν αφορούν προϊόντα ή διαδικασίες, αλλά και ανάλογα µε το βαθµό νεωτερισµού που επιφέρουν. 2.1 Τεχνολογική καινοτοµία προϊόντων 134. Ο όρος προϊόν αναφέρεται τόσο στα αγαθά, όσο και στις υπηρεσίες. Ο παραπάνω ορισµός συµφωνεί µε το Σύστηµα Εθνικών Λογαριασµών (EC et al., 1993) Η τεχνολογική καινοτοµία προϊόντων εµφανίζεται µε δύο ευρείες µορφές: τεχνολογικώς νέα προϊόντα 24 τεχνολογικώς βελτιωµένα προϊόντα Τεχνολογικώς νέο προϊόν θεωρείται αυτό του οποίου τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά ή η µέλλουσα χρήση διαφέρουν σε σηµαντικό βαθµό από αυτά των µέχρι την εµφάνισή του παραγοµένων προϊόντων. Αυτό το είδος καινοτοµίας µπορεί να περιλαµβάνει χρήση ριζικά νέας τεχνολογίας ή συνδυασµό υπαρχουσών τεχνολογιών για νέες χρήσεις ή µπορεί να προέρχεται από τη χρήση νέας γνώσης.

3 περιπτώσεις το τελικό προϊόν δεν προϋπήρχε Ένα τεχνολογικώς βελτιωµένο προϊόν, είναι ένα υπάρχον προϊόν του οποίου η αποδοτικότητα έχει ενισχυθεί ή αναβαθµιστεί σε σηµαντικό βαθµό. Ένα απλό προϊόν µπορεί να βελτιωθεί (δηλαδή να έχει καλύτερη αποδοτικότητα ή χαµηλότερο κόστος) χάρη στη χρήση υλικών ή συστατικών υψηλότερης απόδοσης, ενώ ένα σύνθετο προϊόν (που έχει δηµιουργηθεί από ολοκλήρωση περισσοτέρων του ενός τεχνικών υποσυστηµάτων) µπορεί να βελτιωθεί χάρη σε επιµέρους αλλαγές σε κάποιο από τα υποσυστήµατά του Η εµφάνιση τεχνολογικώς βελτιωµένων προϊόντων µπορεί να έχει περισσότερο ή λιγότερο σηµαντικές επιπτώσεις για την επιχείρηση. Ένα παράδειγµα χρήσης συστατικών µε υψηλότερη απόδοση είναι η αντικατάσταση των µετάλλων µε πλαστικά στον οικιακό εξοπλισµό και στην επίπλωση, ενώ η εισαγωγή του ABS ή άλλου βελτιωµένου υποσυστήµατος στα αυτοκίνητα αποτελεί παράδειγµα επιµέρους αλλαγών σε ολοκληρωµένα τεχνικά υποσυστήµατα Η διάκριση µεταξύ τεχνολογικώς νέου και τεχνολογικώς βελτιωµένου προϊόντος µπορεί να είναι δύσκολη για ορισµένους κλάδους, ιδιαίτερα στον τοµέα των υπηρεσιών. 2.2 Τεχνολογική καινοτοµία διαδικασίας 141. Τεχνολογική καινοτοµία διαδικασίας θεωρείται η υιοθέτηση νέων ή σηµαντικά βελτιωµένων µεθόδων παραγωγής ή και παράδοσης προϊόντων, που µπορούν να εµπεριέχουν αλλαγές στον εξοπλισµό ή στην οργάνωση της παραγωγής ή συνδυασµό των παραπάνω, όπως και να προέρχονται από τη χρήση νέας γνώσης. Η υιοθέτηση τέτοιων µεθόδων, άλλοτε στοχεύει στην παραγωγή ή παράδοση νέων ή τεχνολογικώς βελτιωµένων προϊόντων που δεν µπορούν να παραχθούν ή να παραδοθούν µε τις παραδοσιακές µεθόδους, και άλλοτε αποσκοπεί

4 αγοράς σε µία οµάδα νέων προϊόντων, όπως η αναµονή ή η αναγνώριση κλήσης. Στον Πίνακα 1 παραθέτουµε και άλλα παραδείγµατα καινοτοµίας από τον τοµέα των υπηρεσιών. Πίνακας 1. Παραδείγµατα Τεχνολογικά Καινοτοµικών Προϊόντων και ιαδικασιών από τον τοµέα των υπηρεσιών Χονδρικό εµπόριο µηχανηµάτων, εξοπλισµού και προµηθειών δηµιουργία ιστοσελίδων στο ιαδίκτυο, όπου προσφέρονται δωρεάν νέες υπηρεσίες (π.χ. πληροφορίες προϊόντων και ποικίλες λειτουργίες υποστήριξης) έκδοση καταλόγων προϊόντων σε οπτικούς δίσκους (CD), µε ψηφιοποιηµένες φωτογραφίες που µπορούν να υποστούν επεξεργασία και να συνδεθούν µε ένα σύστηµα διαχείρισης που παρέχει τιµές και άλλες πληροφορίες νέα συστήµατα επεξεργασίας δεδοµένων Εταιρίες οδικών µεταφορών χρήση κινητής τηλεφωνίας για καθοδήγηση των οδηγών και πιθανό επαναπροσδιορισµό των διαδροµών κατά τη διάρκεια της ηµέρας, καινοτοµία που παρέχει µεγαλύτερη ευελιξία σε σχέση µε τους προορισµούς παράδοσης νέο ηλεκτρονικό σύστηµα χαρτογράφησης για οδηγούς, που υποδεικνύει την ταχύτερη διαδροµή παράδοσης (από έναν προορισµό στον επόµενο), καινοτοµία που επιτρέπει ταχύτερη παράδοση χρήση οχηµάτων µε πλατφόρµες των οκτώ σφαιρικών κοντέινερς αντί για τα συνηθισµένα τέσσερα Ταχυδροµικές εταιρίες και εταιρίες τηλεπικοινωνιών υιοθέτηση ψηφιακών συστηµάτων µετάδοσης

5 τραπεζικό υποκατάστηµα χωρίς προσωπικό, όπου οι πελάτες εξυπηρετούνται από τερµατικά υπολογιστών τηλεφωνική τραπεζική εξυπηρέτηση που επιτρέπει στον πελάτη να διεξάγει συναλλαγές από το τηλέφωνο, χωρίς µετάβαση στο χώρο του υποκαταστήµατος χρήση συστηµάτων Οπτικής Αναγνώρισης Χαρακτήρων (Optical Character Readers - OCR) αντί για απλή ψηφιοποίηση εικόνας µε σαρωτή, για τη διαχείριση εγγράφων γραφείο υποστήριξης χωρίς χαρτιά (paperless back-office), όπου όλα τα έγγραφα ψηφιοποιούνται µε χρήση σαρωτών και εισάγονται σε υπολογιστές Εταιρίες προµήθειας και συµβούλων λογισµικού ανάπτυξη µεγάλου φάσµατος υπολογιστικών προγραµµάτων µε τα οποία παρέχονται στους πελάτες υποστήριξη και βοήθεια σε διάφορες βαθµίδες υιοθέτηση εφαρµογών λογισµικού µε πολυµέσα, που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για εκπαιδευτικούς σκοπούς υποκαθιστώντας τον διδάσκοντα χρήση αντικειµενοστραφών τεχνικών προγραµµατισµού για ανάπτυξη συστηµάτων αυτόµατης επεξεργασίας δεδοµένων ανάπτυξη νέων µεθόδων διαχείρισης έργων ανάπτυξη εφαρµογών λογισµικού που προκύπτουν από σχεδίαση µε υπολογιστή (CAD) Εταιρίες τεχνικών συµβούλων νέα µέθοδος καθαρισµού του νερού από λίµνες για χρήση ως οικιακού πόσιµου νερού προσφορά ενός νέου συστήµατος ελέγχου προµηθειών µε τη βοήθεια του οποίου οι πελάτες πραγµατοποιούν έλεγχο προδιαγραφών για τα προϊόντα που τους παραδίδονται ανάπτυξη προδιαγραφών δοµικών εργασιών για πυκνοκατοικηµένες περιοχές που εξασφαλίζουν ότι δεν θα προκληθούν ζηµιές στα ήδη υπάρχοντα κτίσµατα

6 µάρκετινγκ µε ονοµαστική διανοµή διαφηµιστικών, φυλλαδίων κ.λπ. σε επιλεγµένα νοικοκυριά υιοθέτηση διαδικασίας τηλεφωνικού ελέγχου της παραλαβής των διαφηµίσεων και φυλλαδίων µε τυχαίους έλεγχους σε νοικοκυριά παράδοση των εφαρµογών λογισµικού µαζί µε τις αντίστοιχες στατιστικές βάσεις δεδοµένων, έτσι ώστε οι πελάτες να αποκτούν δυνατότητα ανάλυσης των δεδοµένων 3. ΝΕΩΤΕΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΙΑΧΥΣΗ ΤΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΩΝ 143. Tεχνολογική Καινοτοµία Προϊόντων και ιαδικασιών (ΤΚΠ ) σε παγκόσµιο επίπεδο επιτυγχάνεται την πρώτη φορά που υλοποιείται ένα νέο ή βελτιωµένο προϊόν ή διαδικασία. Tεχνολογική Καινοτοµία Προϊόντων και ιαδικασιών σε επίπεδο επιχείρησης επιτυγχάνεται όταν µία επιχείρηση υλοποιεί ένα νέο ή βελτιωµένο προϊόν ή διαδικασία που αποτελεί για αυτήν τεχνολογικό νεωτερισµό, ακόµα και αν αυτό έχει ήδη υλοποιηθεί σε άλλες επιχειρήσεις ή βιοµηχανίες Ανάµεσα στις δύο παραπάνω περιπτώσεις, υπάρχουν διάφορες βαθµίδες διάχυσης των τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων και διαδικασιών, οι οποίες µπορούν να ταξινοµηθούν µε πολλούς τρόπους, π.χ. ανά αγορά εκµετάλλευσης (νέο στην αγορά εκµετάλλευσης, ευκολονόητο για όσους θα απαντήσουν στα ερωτηµατολόγια) ή ανά γεωγραφικές περιοχές (νέο στη χώρα ή στην περιοχή, σηµαντικό για τη χάραξη πολιτικής) (βλ. Κεφάλαιο 2).

7 τις οποίες δίνονται ορισµοί Ένα νέο ή βελτιωµένο προϊόν µιας επιχείρησης µπορεί κατά τη διάχυσή του να µετατραπεί σε νέα ή βελτιωµένη διαδικασία άλλης επιχείρησης. Για παράδειγµα, ένα ισχυρότερο µοντέλο υπολογιστή είναι τεχνολογικώς βελτιωµένο προϊόν για τον κλάδο εξοπλισµού επιχειρήσεων, για µία φοροτεχνική επιχείρηση όµως θα αποτελούσε τεχνολογικώς νέα διαδικασία. Εξάλλου, το αντίστοιχο λογιστικό λογισµικό θα µπορούσε να είναι ταυτόχρονα και καθιερωµένο προϊόν του κλάδου υπηρεσιών ηλεκτρονικών υπολογιστών και εντελώς νέα διαδικασία για τη φοροτεχνική επιχείρηση Το ζήτηµα είναι πιο πολύπλοκο όταν πρόκειται για υπηρεσίες διακίνησης ή διανοµής αγαθών (χονδρικής και λιανικής πώλησης, µεταφοράς και αποθήκευσης), οι οποίες συνήθως συµµετέχουν στη διάχυση τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων που έχουν ήδη σχεδιαστεί, παραχθεί και υλοποιηθεί χωρίς οι ίδιες να παράγουν προστιθέµενη αξία σε τεχνολογικό επίπεδο. Σε σχέση µε τις επιχειρήσεις διανοµής (χονδρικής ή λιανικής), µεταφοράς ή αποθήκευσης, η εµπορία τέτοιων νέων ή βελτιωµένων προϊόντων δεν θεωρείται ΤΚΠ. Εντούτοις, αν µία τέτοια επιχείρηση αρχίσει να ασχολείται µε µία εντελώς νέα σειρά αγαθών, αυτό µπορεί να θεωρηθεί καινοτοµία προϊόντος. Για παράδειγµα, για µία επιχείρηση παροχής υπηρεσιών Η/Υ, ένα καινούργιο πακέτο λογισµικού αποτελεί τεχνολογική καινοτοµία προϊόντος, για το διανοµέα όµως (χονδρικής ή λιανικής), αποτελεί νέο προϊόν του καταλόγου, που δεν θεωρείται τεχνολογική καινοτοµία προϊόντος παρά µόνον στην περίπτωση που η επιχείρηση δεν είχε προηγουµένως διανείµει κανένα προϊόν λογισµικού.

8 149. Βλέπουµε εποµένως ότι οι ΤΚΠ που αφορούν το εµπόριο διανοµής αντιπροσωπεύονται κυρίως από καινοτοµίες διαδικασίας, για παράδειγµα από την υιοθέτηση της άµεσης παράδοσης από έναν έµπορο χονδρικής ή από την υιοθέτηση της ηλεκτρονικά ελεγχόµενης απογραφής για έναν έµπορο λιανικής. Η πρόταση του παρόντος εγχειριδίου είναι να θεωρείται καινοτοµία διαδικασίας η διάχυση των νέων ή βελτιωµένων προϊόντων όταν απαιτείται τεχνολογική δραστηριότητα εκ µέρους της επιχείρησης διανοµής, όπως περιγράψαµε παραπάνω.

9 κυρίων, όσο και σε αυτό των δευτερευουσών δραστηριοτήτων µιας επιχείρησης Για παράδειγµα, µία εταιρεία υλικού υπολογιστών µπορεί να κυκλοφορήσει την αναβάθµιση ενός προγράµµατος το οποίο εµπορεύεται σαν ξεχωριστό δευτερεύον προϊόν, ενώ ένα εστιατόριο µπορεί να εγκαταστήσει µηχανήµατα παιχνιδιών ως νέα δευτερεύουσα υπηρεσία προϊόντων Η τεχνολογική καινοτοµία µπορεί να εµφανιστεί τόσο στη διαδικασία παραγωγής και/ή στα προϊόντα µιας επιχείρησης όσο και στις βοηθητικές, ενισχυτικές, δραστηριότητες των τµηµάτων αγορών, πωλήσεων, λογιστηρίου, υπολογιστών και συντήρησης. Στην πράξη όµως, είναι ιδιαίτερα δύσκολο να εντοπιστούν καινοτοµίες προϊόντων στις βοηθητικές υπηρεσίες H τεχνολογική καινοτοµία διαδικασίας σε βοηθητικές δραστηριότητες συµπεριλαµβάνεται στο σύστηµα. Για παράδειγµα, µπορεί να θεωρηθεί ΤΚΠ η εισαγωγή της χρήσης υπολογιστών σε τµήµατα πωλήσεων ή λογιστήρια. 4. ΙΑΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Η ΤΟΝ ΚΛΑ Ο 155. Πρέπει να γίνεται διάκριση µεταξύ ΤΚΠ (βλ. Σχήµα 3) και: οργανωτικής καινοτοµίας άλλων αλλαγών στα προϊόντα και στις διαδικασίες

10 την υιοθέτηση σηµαντικών µεταβολών στην οργανωτική δοµή την υλοποίηση προηγµένων τεχνικών διαχείρισης την υλοποίηση νέων ή ουσιαστικά διαφοροποιηµένων προσανατολισµών της επιχειρησιακής στρατηγικής 157. Καταρχήν, οι οργανωτικές αλλαγές θεωρούνται καινοτοµίες µόνο στην περίπτωση που επιφέρουν µετρήσιµες αλλαγές στην απόδοση, για παράδειγµα αύξηση στην παραγωγικότητα ή στις πωλήσεις. Εδώ όµως δεν θα ασχοληθούµε µε την οριοθέτηση της διαφοράς µεταξύ καινοτοµικών και µη καινοτοµικών οργανωτικών αλλαγών οι οποίες περιγράφονται αποκλειστικά µε τον σκοπό να γίνει διάκριση µεταξύ αυτών και των ΤΚΠ. Για όσους επιθυµούν να ασχοληθούν µε τη συλλογή στοιχείων οργανωτικής καινοτοµίας, παρατίθεται πληρέστερη περιγραφή στο Παράρτηµα Οριακές περιπτώσεις: οργανωτική αλλαγή σε διαδικασίες της Μεταποίησης και Παροχής Υπηρεσιών 158. Ενώ η εξ ολοκλήρου αναδιοργάνωση µιας επιχείρησης αποτελεί οργανωτική καινοτοµία, η αναδιοργάνωση της παραγωγής της µπορεί να θεωρηθεί ΤΚΠ. Για παράδειγµα, η υιοθέτηση συστηµάτων άµεσης απόκρισης, πρέπει να αντιµετωπίζεται ως καινοτοµία διαδικασίας, εφόσον επηρεάζει άµεσα την παραγωγή προϊόντων για την αγορά Στον τοµέα των υπηρεσιών, οι βελτιωµένες δυνατότητες που ενσωµατώνονται σε έναν οργανισµό θεωρούνται τεχνολογικές καινοτοµίες διαδικασίας εφόσον επιφέρουν µετρήσιµες αλλαγές στην απόδοση. Για παράδειγµα, αν η υλοποίηση ενός προτύπου ποιότητας όπως το ISO 9000 δεν επιφέρει σηµαντική βελτίωση στην παραγωγή ή στην παράδοση συγκεκριµένων προϊόντων ή υπηρεσιών, δεν µπορεί να θεωρηθεί ΤΚΠ.

11 δεν αφορά τη χρήση ή τα αντικειµενικά χαρακτηριστικά απόδοσης των προϊόντων, ούτε τον τρόπο παραγωγής ή διανοµής τους, αλλά την αισθητική ή άλλες υποκειµενικές ιδιότητες 161. Και στις δύο παραπάνω καταστάσεις, εµφανίζονται πολλές οριακές περιπτώσεις, οπότε η τελική απόφαση σχετικά µε τη φύση της εκάστοτε αλλαγής επαφίεται σε αυτούς που απαντούν στα ερωτηµατολόγια και/ή σε αυτούς που επιλέγουν ποιες ΤΚΠ θα συµπεριληφθούν στις βάσεις δεδοµένων Αποκλεισµός µη καινοτοµικών αλλαγών ή αλλαγών µικρής σηµασίας (α) ιακοπή της χρήσης ή εµπορικής εκµετάλλευσης ενός προϊόντος 162. Η διακοπή µιας δραστηριότητας δεν αποτελεί ΤΚΠ, µπορεί όµως να επιφέρει βελτιώσεις στην αποδοτικότητα µίας επιχείρησης. Για παράδειγµα, δεν υπάρχει ΤΚΠ όταν ένας κατασκευαστής τηλεοράσεων αποφασίζει να σταµατήσει την παραγωγή και πώληση ενός συνδυασµού τηλεόρασης και βίντεο ή όταν µία κτηµατοµεσιτική επιχείρηση ή τεχνική κατασκευαστική εταιρεία αποφασίζει να σταµατήσει την κατασκευή οικισµών για συνταξιούχους. (β) Απλή αντικατάσταση ή επέκταση κεφαλαίων 163. Η προµήθεια επιπλέον τεµαχίων εξοπλισµού από ένα µοντέλο που ήδη χρησιµοποιείται, ακόµα και αν είναι ιδιαίτερα εξελιγµένο, δεν αποτελεί τεχνολογική καινοτοµία διαδικασίας. Ως νέο µοντέλο ορίζεται αυτό που διαθέτει σαφώς βελτιωµένες προδιαγραφές και όχι αυτό που εµφανίζεται στον κατάλογο του κατασκευαστή µε νέο όνοµα ή αριθµό σειράς. Για παράδειγµα, στην περίπτωση του λογισµικού, η αγορά µίας νέας έκδοσης ενός πακέτου προγραµµάτων για τα Windows µπορεί να θεωρηθεί βελτίωση τεχνολογικής διαδικασίας, κάτι που δεν ισχύει για την απλή προµήθεια

12 (γ) Αλλαγές προερχόµενες αποκλειστικά από µεταβολές των τιµών των παραγωγικών συντελεστών 165. Η Τεχνολογική Καινοτοµία Προϊόντων και ιαδικασιών απαιτεί αλλαγή στη φύση (ή στη χρήση) ενός προϊόντος ή διαδικασίας. Αντίθετα, οι αλλαγές στην τιµή ενός προϊόντος ή στην παραγωγικότητα µίας διαδικασίας, που προκύπτουν αποκλειστικά και µόνο από αλλαγές στις τιµές των συντελεστών της παραγωγής, δεν θεωρείται καινοτοµία Για παράδειγµα, δεν επιτυγχάνεται καινοτοµία όταν το ίδιο µοντέλο ενός Η/Υ κατασκευάζεται και πωλείται σε χαµηλότερη τιµή, επειδή φθηναίνουν οι επεξεργαστές των υπολογιστών. (δ) Παραγωγή επί παραγγελία 167. Οι επιχειρήσεις που κατασκευάζουν απλά ή, συνηθέστερα, σύνθετα προϊόντα κατόπιν παραγγελίας, πρέπει να αναλύουν κάθε προϊόν για να εξακριβώσουν αν εµπίπτει στους ορισµούς Τεχνολογική Καινοτοµία Προϊόντων και ιαδικασιών που δόθηκαν παραπάνω. Τέτοια προϊόντα δεν αντιµετωπίζονται ως τεχνολογικές καινοτοµίες προϊόντων, εκτός αν τα χαρακτηριστικά τους διαφέρουν σηµαντικά από εκείνα των προϊόντων που παρήγαγε προηγουµένως η επιχείρηση Σε οριακές περιπτώσεις, το αν οι φάσεις σχεδιασµού περιλαµβάνουν κατασκευή και έλεγχο πρωτοτύπου ή άλλες δραστηριότητες έρευνας και ανάπτυξης που στοχεύουν στην αλλαγή ενός ή περισσοτέρων χαρακτηριστικών του προϊόντος, θα µπορούσε να θεωρείται κριτήριο για τον χαρακτηρισµό ως Τεχνολογική Καινοτοµία Προϊόντων και ιαδικασιών. (ε) Εποχιακές και άλλες κυκλικές µεταβολές

13 νέου αδιάβροχου από έναν κατασκευαστή ενδυµάτων δεν αποτελεί Τεχνολογική Καινοτοµία Προϊόντων και ιαδικασιών, εκτός αν είναι εφοδιασµένο µε νέα ή βελτιωµένη επένδυση, αν εµφανίζει δηλαδή βελτίωση των χαρακτηριστικών απόδοσης. Οµοίως, για ένα πολυκατάστηµα δεν θεωρείται Τεχνολογική Καινοτοµία Προϊόντων και ιαδικασιών η εποχιακή λειτουργία του τµήµατος ειδών σκι, που ανοίγει µία φορά το χρόνο. (στ) ιαφοροποίηση προϊόντος 170. Ως διαφοροποίηση προϊόντος ορίζεται η υιοθέτηση µικρών τεχνικών (ή αισθητικών) µετατροπών που απευθύνονται σε ένα νέο κοµµάτι της αγοράς και στοχεύουν στη βελτίωση της θέσης του προϊόντος ή της ανταγωνιστικότητάς του. Η διαφοροποίηση µπορεί να θεωρηθεί καινοτοµία τεχνολογικώς βελτιωµένων προϊόντων µόνο στην περίπτωση που οι παραπάνω µετατροπές έχουν σηµαντικές επιπτώσεις στην αποδοτικότητα ή στις ιδιότητες του προϊόντος ή στη χρήση των υλικών ή των συστατικών του Για παράδειγµα, δεν αποτελεί Τεχνολογική Καινοτοµία Προϊόντων και ιαδικασιών η αλλαγή ονόµατος και συσκευασίας ενός αναψυκτικού δηµοφιλούς σε καταναλωτές µεγάλης ηλικίας, η οποία στοχεύει σε συσχέτιση του προϊόντος µε µία ποδοσφαιρική οµάδα, µε απώτερο σκοπό να επεκταθεί η αγορά του στη νεότερη γενιά καταναλωτών Τα νέα µοντέλα σύνθετων προϊόντων (αυτοκινήτων, τηλεοράσεων, κ.λπ.), θεωρούνται απλώς διαφοροποιήσεις όταν οι αλλαγές είναι µικρές σε σχέση µε προηγούµενα µοντέλα (για παράδειγµα η προσφορά ραδιοφώνου σε ένα αυτοκίνητο). Αν οι αλλαγές είναι σηµαντικές, για παράδειγµα αν βασίζονται σε νέο σχεδιασµό ή σε τεχνικές µετατροπές υποσυστηµάτων, τότε µπορούµε να θεωρήσουµε ότι έχουµε καινοτοµία τεχνολογικώς βελτιωµένων προϊόντων.

14 ώστε να γίνουν ελκυστικότερα για τον αγοραστή χωρίς να αλλάξει τα τεχνολογικά τους χαρακτηριστικά. εδοµένου ότι τέτοιες βελτιώσεις έχουν σηµαντικές επιπτώσεις στις πωλήσεις, η επιχείρηση µπορεί να τις θεωρήσει καινοτοµικές, σε καµία περίπτωση όµως δεν µπορούµε να τις χαρακτηρίσουµε Τεχνολογική Καινοτοµία Προϊόντων και ιαδικασιών Για παράδειγµα, οι αλλαγές στην παραγωγή ενδυµάτων εξαρτώνται σε µεγάλο βαθµό από τη µόδα. Για επιχειρήσεις αυτού του είδους, η ταχεία υιοθέτηση των νέων σχεδίων και χρωµάτων αποτελεί βασικό στοιχείο ανταγωνιστικότητας. Τα σχέδια και τα χρώµατα όµως δεν µεταβάλλουν τα ουσιώδη χαρακτηριστικά ή την αποδοτικότητα του προϊόντος (που πρέπει να διατηρεί το ανθρώπινο σώµα σε κατάλληλη θερµοκρασία και να είναι άνετο και εύκολο στην συντήρηση). Αντίθετα, τα τεχνολογικώς βελτιωµένα προϊόντα συµβαδίζουν σχεδόν πάντοτε µε τη χρήση νέων υλικών που διαδίδονται από την κλωστοϋφαντουργία και αρχικά από τη χηµική βιοµηχανία. Για παράδειγµα, η εισαγωγή ενδυµάτων που στεγνώνουν µε ένα τίναγµα ή αδιάβροχου εξοπλισµού ορειβασίας που επιτρέπει στο σώµα να αναπνέει, αποτελεί τεχνολογική καινοτοµία προϊόντος Για τα γραφεία ταξιδίων, οι υπηρεσίες άµεσης κράτησης (on line) και παροχής πληροφοριών αποτελούν τεχνολογικές καινοτοµίες, κάτι το οποίο δεν ισχύει και για την προσφορά νέων ταξιδιωτικών πακέτων. Με την ίδια λογική, η προσφορά τηλεφωνικών υπηρεσιών στα τρένα είναι τεχνολογική καινοτοµία, αντίθετα µε την αλλαγή του χρώµατος των βαγονιών Σε µερικές περιπτώσεις παίζει ρόλο και το περιβάλλον προσφοράς της υπηρεσίας. Η συντήρηση όµως ή βελτίωση του περιβάλλοντος δεν αποτελεί τεχνολογική καινοτοµία, εκτός αν συνοδεύεται από σηµαντική και αντικειµενική βελτίωση της παραγωγής της υπηρεσίας ή του τρόπου παράδοσής της. Για παράδειγµα, το βάψιµο ή η αλλαγή διακόσµησης ενός εστιατορίου δεν είναι ΤΚΠ, όπως θα ήταν η υιοθέτηση ηλεκτρονικά ελεγχόµενης παραγγελιοδοσίας και έκδοσης λογαριασµών, ή η εγκατάσταση φούρνων µικροκυµάτων.

15 δραστηριότητες ΤΚΠ. Από τις διαδικασίες αυτές, µερικές είναι εγγενώς καινοτοµικές, ενώ άλλες δεν είναι νεωτεριστικές αλλά είναι απαραίτητες για την υλοποίηση καινοτοµίας. 5.1 Σχέση µε την υλοποίηση Τεχνολογικής Καινοτοµίας Προϊόντων και ιαδικασιών 178. Κατά τη διάρκεια µίας συγκεκριµένης περιόδου, οι δραστηριότητες ΤΚΠ µιας επιχείρησης µπορούν να είναι τριών ειδών: Επιτυχείς ως προς την υλοποίηση ενός νέου ή τεχνολογικώς βελτιωµένου προϊόντος ή διαδικασίας. Ανακληθείσες πριν από την υλοποίηση του νέου ή τεχνολογικώς βελτιωµένου προϊόντος ή διαδικασίας, είτε λόγω δυσκολιών στην ολοκλήρωση του έργου, είτε λόγω πώλησης ή άλλου είδους µεταβίβασης της ιδέας ή της τεχνογνωσίας σε άλλη επιχείρηση, είτε λόγω κάποιας µεταβολής στην αγορά. Συνεχιζόµενες όσο το έργο βρίσκεται ακόµα σε εξέλιξη. Πρόκειται για δραστηριότητες που έχουν αναληφθεί άλλοτε στοχεύοντας σε προκαθορισµένο νέο ή τεχνολογικώς βελτιωµένο προϊόν ή διαδικασία και άλλοτε µε λιγότερο σαφείς στόχους, όπως συµβαίνει στη βασική και στη γενική τεχνολογική έρευνα. 5.2 Συστατικά και κάλυψη δραστηριοτήτων Τεχνολογικής Καινοτοµίας Προϊόντων και ιαδικασιών 179. Όπως δείξαµε και στο Κεφάλαιο 2, η καινοτοµία είναι πολύπλοκη διαδικασία και η κλίµακα δραστηριότητας που απαιτείται για να επιτευχθεί ΤΚΠ µπορεί να διαφέρει σηµαντικά από επιχείρηση σε επιχείρηση. Για παράδειγµα, η ενδοεπιχειρησιακή ανάπτυξη ενός εξελιγµένου και ριζικά διαφορετικού ηλεκτρονικού προϊόντος που απευθύνεται σε µαζικές αγορές,

16 υπηρεσιών ή γνώσεων από εξωτερικές πηγές, συµπεριλαµβανοµένων και των υπηρεσιών ειδικών συµβούλων. Έτσι, µία επιχείρηση µπορεί να αποκτήσει εξωγενή τεχνολογία υπό µορφή ενσωµατωµένης ή µη τεχνολογίας Ο κατάλογος δραστηριοτήτων που ακολουθεί δεν είναι διεξοδικός, αλλά παρατίθεται µε σκοπό να εξηγήσουµε πότε ορισµένες δραστηριότητες πρέπει να χαρακτηρίζονται ως ΤΚΠ. Περισσότερες πρακτικές κατευθύνσεις δίνονται στο κεφάλαιο το σχετικό µε τον υπολογισµό των δαπανών για την καινοτοµία, ενώ οι δραστηριότητες που οδηγούν σε καθαρά οργανωτικές καινοτοµίες αναφέρονται στο Παράρτηµα Απόκτηση και δηµιουργία γνώσης νέας για την επιχείρηση (α) Έρευνα και πειραµατική ανάπτυξη 182. Η έννοια της Έρευνας και πειραµατικής Ανάπτυξης (ΕΤΑ) αντιστοιχεί στη δηµιουργική εργασία που γίνεται σε συστηµατική βάση µε σκοπό την αύξηση των γνώσεων, συµπεριλαµβανοµένων των γνώσεων που έχουν σαν αντικείµενο τον άνθρωπο, τον πολιτισµό και την κοινωνία, και της χρήσης του αποθέµατος γνώσεων που δηµιουργείται σε νέες εφαρµογές (όπως ορίζεται στο Εγχειρίδιο Frascati) Συχνά, η σηµαντικότερη φάση της πειραµατικής ανάπτυξης είναι η κατασκευή και ο έλεγχος πρωτοτύπων. Το πρωτότυπο είναι ένα καινούργιο µοντέλο (ή µία κατάσταση ελέγχου) που περιλαµβάνει όλα τα τεχνικά χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες απόδοσης του νέου προϊόντος ή της νέας διαδικασίας. Η αποδοχή ενός πρωτοτύπου συνήθως σηµαίνει το τέλος της φάσης πειραµατικής ανάπτυξης και την έναρξη των εποµένων φάσεων της διαδικασίας καινοτοµίας (περισσότερες κατευθύνσεις για το θέµα αυτό δίνονται στο Εγχειρίδιο Frascati).

17 εξωγενούς τεχνολογίας υπό την µορφή διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας, εφευρέσεων για τις οποίες δεν έχει δοθεί δίπλωµα ευρεσιτεχνίας, αδειών, δηµοσιεύσεων τεχνογνωσίας, εµπορικών σηµάτων, σχεδίων, πρωτοτύπων, υπολογιστικών και άλλων επιστηµονικών και τεχνικών υπηρεσιών που σχετίζονται µε την ΤΚΠ, καθώς και η απόκτηση πακέτων λογισµικού που δεν κατατάσσεται σε άλλη κατηγορία. (γ) Απόκτηση ενσωµατωµένης τεχνολογίας 186. Απόκτηση ενσωµατωµένης τεχνολογίας θεωρείται η προµήθεια µηχανηµάτων και εξοπλισµού (ενδεχοµένως µε ενσωµατωµένο λογισµικό) που έχουν βελτιωµένη τεχνολογική απόδοση ως προς τις ΤΚΠ που υλοποιούνται από µία επιχείρηση Άλλες προετοιµασίες παραγωγής (α) Eπιλογή/προµήθεια εξοπλισµού και βιοµηχανική τεχνολογία 187. Εντάσσονται εδώ οι αλλαγές στις διαδικασίες παραγωγής και ελέγχου ποιότητας, οι µέθοδοι, τα πρότυπα ποιότητας και το λογισµικό που απαιτούνται για την παραγωγή τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων ή για τη χρήση τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων διαδικασιών. (β) Βιοµηχανικός σχεδιασµός µ.κ.α. * Βιοµηχανικός σχεδιασµός είναι αυτός που στοχεύει στον καθορισµό διαδικασιών, τεχνικών προδιαγραφών και λειτουργικών χαρακτηριστικών που είναι απαραίτητα για την παραγωγή τεχνολογικώς νέων προϊόντων και για την υλοποίηση νέων διαδικασιών. (γ) Απόκτηση άλλων κεφαλαίων * µη καταχωρηµένος αλλού (n.e.c. not elsewhere classified)

18 ανάγνωσης CD. (δ) Eκκίνηση παραγωγής 190. Η εκκίνηση παραγωγής (production start-up) µπορεί να περιλαµβάνει τροποποιήσεις προϊόντων ή διαδικασιών, επανεκπαίδευση προσωπικού στις νέες τεχνικές ή στη χρήση νέων µηχανηµάτων, καθώς και οποιαδήποτε πειραµατική παραγωγή που δεν έχει ήδη συµπεριληφθεί στην ΕΤΑ Μάρκετινγκ για νέα ή βελτιωµένα προϊόντα 191. Πρόκειται για δραστηριότητες σχετικές µε την πρώτη εµφάνιση τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων σε µία αγορά, στις οποίες συµπεριλαµβάνονται η προκαταρκτική έρευνα αγοράς, οι δοκιµές αγοράς και η διαφήµιση εισόδου στην αγορά, όχι όµως και η δηµιουργία δικτύων διανοµής για την εµπορική εκµετάλλευση της καινοτοµίας. 5.3 Οριακές περιπτώσεις 192. Από τις παραπάνω περιπτώσεις, µόνο η ΕΤΑ και η απόκτηση µηχανηµάτων που ενσωµατώνουν νέα τεχνολογία αποτελούν εξ ορισµού δραστηριότητες ΤΚΠ, ενώ οι υπόλοιπες µπορεί να αντιπροσωπεύουν ή όχι δραστηριότητες ΤΚΠ, ανάλογα µε τους λόγους για τους οποίους εφαρµόζονται Σχεδιασµός 193. Ο βιοµηχανικός σχεδιασµός (industrial design) αποτελεί βασικό τµήµα της διαδικασίας ΤΚΠ. Παρόλο που καταγράφηκε παραπάνω στην ίδια υπο-ενότητα µε την επιλογή/προµήθεια εξοπλισµού, τη βιοµηχανική τεχνολογία και την εκκίνηση παραγωγής, µπορεί επίσης να αποτελεί τµήµα της πρωταρχικής σύλληψης του προϊόντος ή της διαδικασίας, δηλαδή να συµπεριλαµβάνεται στην έρευνα και πειραµατική ανάπτυξη ή να αποτελεί

19 αποκλειστικά για αλλαγή στην εµφάνιση του προϊόντος (χωρίς αντικειµενική αλλαγή στην απόδοσή του) Eκπαίδευση/κατάρτιση προσωπικού 195. Η εκπαίδευση του προσωπικού αποτελεί δραστηριότητα ΤΚΠ µόνο εφόσον απαιτείται για την υλοποίηση τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων ή διαδικασιών. Αναφέρουµε µερικά παραδείγµατα: εκπαίδευση των εργατών µίας βιοµηχανίας τροφίµων ώστε να µπορούν να αναγνωρίζουν την επιθυµητή πυκνότητα ενός νέου τύπου γιαουρτιού, εκπαίδευση ενός διευθυντή προώθησης στα χαρακτηριστικά του βελτιωµένου συστήµατος πέδησης ενός νέου µοντέλου αυτοκινήτων ώστε να µπορεί να προετοιµάσει το έδαφος για την εµφάνισή του στην αγορά, εκπαίδευση του υπαλληλικού προσωπικού ώστε να χειρίζεται τα προγράµµατα του περιβάλλοντος Windows αµέσως µόλις η επιχείρηση εγκαταστήσει δίκτυο προσωπικών υπολογιστών που βασίζεται σε αυτό Αντίθετα, η εκπαίδευση του προσωπικού δεν θεωρείται δραστηριότητα ΤΚΠ όταν διεξάγεται αποκλειστικά σε σχέση µε οργανωτικές καινοτοµίες ή άλλες δηµιουργικές βελτιώσεις ή όταν δεν προσανατολίζεται προς συγκεκριµένη κατεύθυνση βελτίωσης της παραγωγικότητας σε επίπεδο επιχείρησης. Για παράδειγµα, δεν αποτελούν δραστηριότητες ΤΚΠ : η εκπαίδευση νέων εργαζοµένων σε υπάρχουσες µεθόδους παραγωγής, η µετεκπαίδευση µεµονωµένων στελεχών µε σκοπό την αναβάθµισή τους, η συνεχής επανεκπαίδευση σε υπολογιστές, τα µαθήµατα ξένων γλωσσών Μάρκετινγκ 197. Το µάρκετινγκ αποτελεί δραστηριότητα ΤΚΠ όταν απαιτείται για την υλοποίηση τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων (ή, λιγότερο συχνά, νέων διαδικασιών). εν θεωρείται δραστηριότητα ΤΚΠ, όταν στοχεύει σε καθαρά οργανωτική καινοτοµία (για παράδειγµα, µία καµπάνια

20 198. Οι δραστηριότητες καινοτοµίας συχνά συνδέονται µε την ανάπτυξη, απόκτηση, προσαρµογή και χρήση λογισµικού. Αφενός, η ανάπτυξη νέου ή σηµαντικά βελτιωµένου λογισµικού είτε για εµπορευµατοποίηση είτε ως ενδοεπιχειρησιακή διαδικασία (καθεαυτή ΤΚΠ ), εµπεριέχει έρευνα και πειραµατική ανάπτυξη, όπως και ένα φάσµα δραστηριοτήτων καινοτοµίας µετά την ΕΤΑ. Αφετέρου, πολλές από τις δραστηριότητες καινοτοµίας για άλλες ΤΚΠ περιλαµβάνουν ως διαδικασία τη χρήση λογισµικού, και εποµένως την απόκτηση και προσαρµογή του. 6. Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΩΝ 199. Ως επιχείρηση ΤΚΠ ορίζεται εκείνη που έχει υλοποιήσει τεχνολογικώς νέα ή σηµαντικά βελτιωµένα προϊόντα ή διαδικασίες ή συνδυασµούς προϊόντων και διαδικασιών κατά την υπό µελέτη περίοδο. Είναι µία επιχείρηση που παρουσίασε επιτυχείς δραστηριότητες ΤΚΠ (βλ. παραπάνω, ενότητα 5.1) κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου Μία επιχείρηση που παρουσίασε ανακληθείσες δραστηριότητες ΤΚΠ ή που παρουσιάζει συνεχιζόµενες δραστηριότητες καινοτοµίας που δεν έχουν υλοποιηθεί στο τέλος της υπό µελέτη περιόδου, δεν συµπεριλαµβάνεται στις επιχειρήσεις ΤΚΠ Θεωρητικά, όλες οι επιχειρήσεις που έχουν ιδρυθεί στη διάρκεια της υπό εξέταση περιόδου έχουν υλοποιήσει νέα προϊόντα ή διαδικασίες, στην πράξη όµως συστήνονται τα ακόλουθα: Κατά σύµβαση, η έννοια της επιχείρησης ΤΚΠ περιλαµβάνει:

21 διαδικασίες τεχνολογικώς νέα (ή βελτιωµένα) για την αγορά εκµετάλλευσής τους - ύστερα από την ίδρυσή τους και πριν από το τέλος της περιόδου υπό µελέτη, υλοποίησαν προϊόντα ή διαδικασίες τεχνολογικώς νέα (ή βελτιωµένα) για την ίδια την επιχείρηση Η πρακτική εφαρµογή των παραπάνω µπορεί να παρουσιάζει δυσκολίες. Περισσότερες λεπτοµέρειες και συστάσεις για τις κατάλληλες περιόδους δίνονται στο Κεφ. 5, Ενότητα ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ 202. Οι παραπάνω ορισµοί περιγράφουν λεπτοµερώς τα είδη των στοιχείων προς συλλογή, προκειµένου να εξασφαλιστεί η ακρίβεια και η όσο το δυνατόν λογική συνοχή τους. Για να αποδοθούν οι σχετικές µε την καινοτοµία έννοιες µε τρόπο κατάλληλο και κατανοητό σε όσους πρόκειται να απαντήσουν στα ερωτηµατολόγια, θα πρέπει οι σχεδιαστές της καταγραφής να ανατρέχουν στους ορισµούς αυτούς, για παράδειγµα όταν πρόκειται να εξηγήσουν την έννοια της σηµαντικά βελτιωµένης απόδοσης προϊόντων σε µία επιχείρηση υπηρεσιών, όπου η χρήση και µόνο της λέξης τεχνολογικώς µπορεί να οδηγήσει σε παρανόηση αν δεν συνοδεύεται από κατάλληλο σχολιασµό.