Βσζανηινά Μοσζεία και εκθέζεις ζηην Ελλάδα ηην ηελεσηαία εκαηονηαεηία: ανηιλήψεις και μοσζειακές πρακηικές

Ώλαζηαζία Σνχξηα Βπίηηκε Αηεπζχληξηα Μνπζείνπ ΐπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ Βσζανηινά Μοσζεία και εκθέζεις ζηην Ελλάδα ηην ηελεσηαία εκαηονηαεηία: ανηιλήψεις και μοσζειακές πρακηικές Πξηλ 30 ρξφληα ζηελ επέηεην ησλ 100 ρξφλσλ απφ ηελ ίδξπζε ηεο Υξηζηηαληθήο Ώξραηνινγηθήο Βηαηξείαο (1884 1984) ην ΐπδαληηλφ θαη Υξηζηηαληθφ Μνπζείν νξγάλσζε κηα έθζεζε κε πξνζθηήκαηα ηνπ Μνπζείνπ, κφληκα θαη πξνζσξηλά, ηεο ηειεπηαίαο δεθαεηίαο. θνπφο ηεο ήηαλ λα θαηαδείμεη ηνπο ζηελνχο θαη δηαξθήο δεζκνχο ηνπ Μνπζείνπ κε ηελ ηηκψκελε Υξηζηηαληθή Ώξραηνινγηθή Βηαηξεία, ε πιινγή ηεο νπνίαο είρε ελζσκαησζεί ζε απηφ απφ ην 1923. Σαπηφρξνλα ηα εθζέκαηα, πνπ παξνπζηάζηεθαλ κε ρξνλνινγηθή θαηάηαμε θαη κε εηδνινγηθνχο επηκεξηζκνχο ζε έξγα γιππηηθήο, δσγξαθηθήο θαη κηθξνηερλίαο, θαηέδεημαλ, ζε εχγισηηε αληίζηημε κε ηελ πιινγή ηεο Υξηζηηαληθήο Ώξραηνινγηθήο Βηαηξείαο, ηα εμεηδηθεπκέλα θξηηήξηα πνπ ίζρπαλ πιένλ γηα ηνλ εκπινπηηζκφ ηνπ κνπζείνπ κε δεκηνπξγήκαηα εμνρήο θαιιηηερληθήο επαηζζεζίαο θαη άιια πνπ δελ μεθεχγνπλ απφ ηηο δπλαηφηεηεο κηαο έκπεηξεο θαη αθξηβνινγεκέλεο ηέρλεο, κα πνπ θεξδίδνπλ άμηα ηε ζέζε ηνπο ζηελ εθηίκεζε ηνπ ηφπνπ θαη ηεο επνρήο πνπ αλήθνπλ, φπσο ζεκείσλε ζηελ εηζαγσγή ηνπ θαηαιφγνπ ε ηφηε Αηεπζχληξηα ηνπ Μνπζείνπ Μπξηάιε Ώρεηκάζηνπ Πνηακηάλνπ. Μέζσ ησλ ζπιιεθηηθψλ θαη κνπζεηνινγηθψλ επηινγψλ ηνπ Μνπζείνπ θαηαγξαθφηαλ ε απφζηαζε απφ ηνπο ζηνραζκνχο ηνπ Λακπάθε, ζπκβαηνχο κε ηε ζενινγηθή ηνπ παηδεία, γηα ηελ ηεθκεξίσζε ηεο αδηάιεηπηεο δσήο ηεο Βθθιεζίαο ζηελ νπνία απνζθνπνχζαλ ε ζπγθέληξσζε, κειέηε θαη έθζεζε ησλ έξγσλ πνπ ζπλέιεγε. ηνλ πξφινγν ηνπ ίδηνπ θαηαιφγνπ ν Πξφεδξνο ηεο Υξηζηηαληθήο Ώξραηνινγηθήο Βηαηξείαο Μαλφιεο Υαηδεδάθεο επεζήκαλε ηελ απνθαζηζηηθή ζπλδξνκή ηεο Βθθιεζίαο ζηελ θαηάξηηζε ηεο πιινγήο ηεο Υξηζηηαληθήο Ώξραηνινγηθήο Βηαηξείαο ζε αληηδηαζηνιή κε ηε κεηέπεηηα δηάζεζή ηεο γηα ζπλεξγαζία. Δ ηάζε ησλ εθθιεζηαζηηθψλ αξρψλ γηα ηελ ίδξπζε ηνπηθψλ εθθιεζηαζηηθψλ κνπζείσλ ήηαλ κηα πξαγκαηηθφηεηα, φπσο θαη ε νξγάλσζε κνλαζηεξηαθψλ ζθεπνθπιαθίσλ. ηα 30 ρξφληα πνπ έρνπλ κεζνιαβήζεη απφ ην 1984 ην αλαζθαθηθφ πιηθφ έγηλε έλαο ζεκαληηθφο ηξνθνδφηεο ησλ βπδαληηλψλ κνπζείσλ θαη νη εθζέζεηο ηνπο, ρσξίο λα παξαβιέπνπλ ηελ αηζζεηηθή αμία ησλ εθζεκάησλ, δηεχξπλαλ ηηο εξκελεπηηθέο ηνπο δπλαηφηεηεο, ζηελ πξνζέγγηζε ηνπ παξειζφληνο, αλαδεηψληαο ηηο

αξρηθέο αηηίεο ηεο δεκηνπξγίαο ηνπο, ηηο ρξήζεηο θαη ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπο κέζα ζην ηζηνξηθά θαη θνηλσληθά ηνπο ζπκθξαδφκελα. Ώιιά θαη ν ξφινο ησλ Μνπζείσλ επαλαπξνζδηνξίζηεθε θαη, εθηφο απφ ηα παξαδνζηαθά ηνπο θαζήθνληα ηεο ζπληήξεζεο, έξεπλαο θαη δηαηήξεζεο ησλ έξγσλ πνπ δηαζέηνπλ, νθείινπλ πιένλ, ζχκθσλα κε ηηο ζχγρξνλεο κνπζεηνινγηθέο αληηιήςεηο, κέζσ ησλ εθζέζεσλ θαη ηνπ ζπλφινπ ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπο, λα πξνζθέξνπλ ζην θνηλφ ηε δπλαηφηεηα κηαο νπζηαζηηθφηεξεο πξνζέγγηζεο κε ην παξειζφλ θαη ην ζχλζεην θαηλφκελν ηνπ πνιηηηζκνχ θαη νη επηζθέπηεο λα έρνπλ ηελ αίζζεζε πσο ε επίζθεςε ζην κνπζείν είλαη ηαπηφρξνλα κηα δηαλνεηηθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή εκπεηξία. Γεηνχκελν ηψξα είλαη λα απνθαηαζηαζεί κηα ακθίδξνκε ζρέζε επηθνηλσλίαο αλάκεζα ζην κνπζείν θαη ζην θνηλφ ηνπ, ψζηε ν παζεηηθφο ζεαηήο λα κεηαβιεζεί ζε ελεξγφ δέθηε ησλ ζπκβνιηζκψλ θαη ησλ λνεκάησλ κηαο απνζπαζκαηηθήο εηθφλαο ηνπ παξειζφληνο πνπ επηρεηξεί λα εξκελεχζεη θαη λα αλαπαξαζηήζεη ην κνπζείν θαη λα ελζαξξπλζεί λα πξνζεγγίζεη θαη λα αηζζαλζεί ηε ζρέζε ηνπ κε ην παξειζφλ κέζα θαη απφ ηε δηθή ηνπ αλζξψπηλε εκπεηξία. Δ απφζηαζε πνπ δηαλχζεθε απφ ηε δεχηεξε δεθαεηία ηνπ 20 νπ αηψλα, φηαλ ζεζκνζεηήζεθε ε ίδξπζε ησλ βπδαληηλψλ κνπζείσλ ζε Θεζζαινλίθε θαη Ώζήλα, είλαη ηεξάζηηα, φρη κφλνλ ρξνληθή, δηφηη σο πνιηηηζηηθά γεγνλφηα ήηαλ απφηνθα ησλ εζληθψλ επηδηψμεσλ ηεο επνρήο πνπ θηλεηνπνίεζαλ ηηο πλεπκαηηθέο δπλάκεηο ηνπ ηφπνπ. Αελ πξνηίζεκαη λα επαλαιάβσ δεηήκαηα πνπ αλαθέξζεθαλ πξνεγνπκέλσο απφ ηελ θ. Λαδαξίδνπ θαη εμαληιεηηθά θαηαγξάθεθαλ θαη εξκελεχζεθαλ ζηελ εμαηξεηηθή, απφ θάζε άπνςε έθζεζε, Ώπφ ηε Υξηζηηαληθή πιινγή ζην ΐπδαληηλφ Μνπζείν 1884-1930, ηελ νπνία νξγάλσζε ην Μνπζείν ην 2002. Ο θαηάινγφο ηεο απνηειεί έξγν αλαθνξάο γηα ην ηδενινγηθφ ζηίγκα θαη ην πλεπκαηηθφ θιίκα κηαο νιφθιεξεο επνρήο, πνπ αληηθαηνπηξίζηεθαλ ζηνπο ζηνραζκνχο θαη ηα νξάκαηα ησλ αλζξψπσλ πνπ έζεζαλ ηηο βάζεηο απηνχ ηνπ Μνπζείνπ. Θα ήζεια λα αλαθεξζψ ζε ιηγφηεξν γλσζηά ζέκαηα γχξσ απφ ηελ ίδξπζε ηνπ Μνπζείνπ ζηε Θεζζαινλίθε, ζε ζρέζε κε ην αξραηνγλσζηηθφ ελδηαθέξνλ πνπ αλαπηχρζεθε ζηελ πφιε απφ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηνπ 19 νπ αηψλα. Δ ίδξπζε ηνπ κνπζείνπ ζηε Θεζζαινλίθε ζπλαξηήζεθε απφ ηνλ Ώδακαληίνπ, ζην ζρεηηθφ ππφκλεκά ηνπ ην 1913 πξνο ην ηέθαλν Αξαγνχκε θαη κε ην αξραηνγλσζηηθφ ελδηαθέξνλ πνπ εθδειψζεθε γηα ηα κλεκεία ηεο Θεζζαινλίθεο απφ επξσπαίνπο επηζηήκνλεο. Ήδε απφ ηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα ζρέδηα ησλ βπδαληηλψλ λαψλ ηεο Θεζζαινλίθεο δεκνζηεχηεθαλ γηα πξψηε θνξά, ην 1864, απφ ηνπο C. Texier θαη R. Pullan, ελψ ην 1876 νη Duschne θαη Bayet επηρείξεζαλ κηα πξψηε εξκελεία ησλ ςεθηδσηψλ επηγξαθψλ ηεο Ώγίαο νθίαο. 2

Σελ ίδηα επνρή ν αθάκαηνο θιαζζηθφο θηιφινγνο Πέηξνο Παπαγεσξγίνπ, κε ζπνπδέο ζηε Φηινζνθηθή ρνιή Ώζελψλ θαη ζηε Γεξκαλία, κειεηά ηα βπδαληηλά κλεκεία ηεο Θεζζαινλίθεο, ην ηεξάζηην επηγξαθηθφ πιηθφ πνπ πξνήιζε απφ ηελ θαηεδάθηζε ησλ ηεηρψλ ηεο πφιεο, εξείπηα πνπ αλαθαιχπηνληαλ ζε ζεκέιηα νηθνδνκψλ, ηνπνγξαθηθά δεηήκαηα θαη άγλσζηα θεηκήιηα πνπ εληνπίδεη ζε εθθιεζίεο. Αεκνζηεχεη ηηο εξγαζίεο ηνπ φρη κφλν ζε επξσπατθά επηζηεκνληθά πεξηνδηθά, φπσο ε ΐyzantinische Zeitschrift, αιιά θαη ζε εθεκεξίδεο θαη πεξηνδηθά, ηδηαηηέξσο ηνπ Σχπνπ ηεο Θεζζαινλίθεο, ν νπνίνο εκθαλίδεηαη ηδηαίηεξα επαηζζεηνπνηεκέλνο ζηα ζέκαηα απηά. πρλά νη εξγαζίεο ηνπ Παπαγεσξγίνπ ραξαθηεξίδνληαη φρη απφ ηε κεζνδνινγηθή απζηεξφηεηα πνπ ζα πεξίκελε θαλείο απφ έλαλ γεξκαλνηξαθή επηζηήκνλα, αιιά απφ ην ζπλαίζζεκα ελφο θηινπφιηδνο πνπ αγσληά λα πεξηζψζεη ηα ηεθκήξηα ηεο ηζηνξίαο ηεο πφιεο ηνπ πνπ απεηινχληαλ απφ ηηο εληαηηθέο εξγαζίεο εθζπγρξνληζκνχ ησλ ππνδνκψλ ηεο πφιεο, ζηηο νπνίεο πεξηιακβάλνληαλ θαη θαηεδαθίζεηο ηκεκάησλ ησλ ηεηρψλ πνπ μεθίλεζαλ ην 1869. Πιελ ηνπ Παπαγεσξγίνπ ζην έξγν ηεο δηάζσζεο ησλ αξραηνηήησλ επηδίδνληαλ θαη χιινγνη ηεο πνιππιεζνχο ηελ επνρή απηή ειιεληθήο θνηλφηεηαο ηεο Θεζζαινλίθεο, ε νπνία άθκαδε ράξε ζηελ θνηλνηηθή ηεο νξγάλσζεο θαη ηηο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο ησλ κειψλ ηεο. Ο Φηιεθπαηδεπηηθφο χιινγνο Θεζζαινλίθεο ζπγθξφηεζε ην 1874 επηηξνπή απφ εθπαηδεπηηθνχο κε απνζηνιή ηελ αληηγξαθή θαη ην ζρεδηαζκφ ησλ επηγξαθηθψλ κλεκείσλ πνπ έξρνληαλ θαζεκεξηλά ζην θσο. Σν 1880 ν Μηραήι Υαηδεησάλλνπ εμέδσζε ηελ Ώζηπγξαθία Θεζζαινλίθεο ήηνη ηνπνγξαθηθή πεξηγξαθή ηεο Θεζζαινλίθεο κε βνεζήκαηα, φπσο ν ίδηνο ζεκεηψλεη, ηελ πξαγκαηεία ηνπ Tafel, (Dissertatio geographica de Thessalonica eiusque agro) θαη ηηο επηγξαθέο πνπ δεκνζίεπζαλ νη Duschne θαη Bayet, ελψ ζην Βιιεληθφ Γπκλάζην ηεο πφιεο νξγαλψζεθε ην 1901 βηβιηνζήθε κε ηκήκα βπδαληηλψλ θαη κεηαβπδαληηλψλ ρεηξνγξάθσλ. Δ δξαζηεξηφηεηα απηή εληαζζφηαλ φρη κφλν ζην γεληθφηεξν πιαίζην ηνπ επξσπατθνχ αξραηνγλσζηηθνχ ελδηαθέξνληνο αιιά θαη ζηνπο ζηφρνπο ηεο εθπαηδεπηηθήο θαη θνηλσληθήο δξάζεο ηεο ειιεληθήο θνηλφηεηαο ηεο Θεζζαινλίθεο γηα ελδπλάκσζε ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο, αθνχ ε πφιε ην 19 ν αηψλα ππήξμε ζέαηξν έληνλσλ πξνπαγαλδψλ απφ δηάθνξεο εζλφηεηεο θαη ζξεζθεπηηθά δφγκαηα, θαζψο ε δηάιπζε ηεο Οζσκαληθήο Ώπηνθξαηνξίαο έκνηαδε αλαπφδξαζηε. ην γχξηζκα ηνπ 19 νπ πξνο ηνλ 20 ν αηψλα πιήζνο μέλσλ κειεηεηψλ έξρνληαη ζηε Θεζζαινλίθε, ελψ κέζα ζηελ πξψηε δεθαεηία ηνπ 20 νπ αηψλα ζηελ πφιε εξγάδνληαη πεξηνδηθά επηζηεκνληθέο απνζηνιέο απφ ηε Ρσζία, ηε Γαιιία θαη ηελ Ώγγιία πνπ κειεηνχλ, ζρεδηάδνπλ θαη θσηνγξαθίδνπλ θηίξηα, ηνηρνγξαθίεο θαη 3

ςεθηδσηά. Σν 1906 αξρίδεη ε έξεπλα ηνπ Οξέζηε Tafrali γηα ηε Θεζζαινλίθε πνπ ζα απνδψζεη ηξία ζπλζεηηθά έξγα, ηα νπνία εθδφζεθαλ ην 1913 θαη ην 1918, κε πξνιφγνπο ηνπ δαζθάινπ ηνπ Ch. Diehl, ν νπνίνο έδεζε ζηε Θεζζαινλίθε, κειέηεζε θαη δεκνζίεπζε ηα κλεκεία ηεο. Δ δξαζηεξηφηεηα απηή αθππλίδεη ην ελδηαθέξνλ ησλ ηνπξθηθψλ αξρψλ θαη απφ ηελ άλνημε ηνπ 1907 μεθηλνχλ εξγαζίεο ζπληήξεζεο ζηνπο κεγάινπο λανχο ηεο πφιεο, ηνλ Άγην Αεκήηξην, ηελ Ώγία νθία θαη ηελ Ώρεηξνπνίεην, πνπ εμαθνινπζνχλ λα ιεηηνπξγνχλ σο ηδακηά, κε ηελ επίβιεςε μέλσλ κεραληθψλ. Σν έκπξαθην ελδηαθέξνλ ησλ Σνχξθσλ γηα ηε ζπληήξεζε ησλ κλεκείσλ ηεο Θεζζαινλίθεο ππνγξακκίδεη ν Ώδακαληίνπ ζην ππφκλεκά ηνπ πξνο ηνλ Αξαγνχκε, θαζψο θαη ηε ιεηηνπξγία βπδαληηλνχ ηκήκαηνο ζην Οζσκαληθφ Μνπζείν ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο, αιιά θαη ηε κέξηκλα πεξηθεξεηαθψλ κνπζείσλ φπσο ηεο Πξνχζαο θαη ηνπ Εθνλίνπ γηα ηελ πεξηζπιινγή θαη θχιαμε βπδαληηλψλ αξραηνηήησλ. Αελ παξαιείπεη αθφκα λα ζεκεηψζεη ηε ιεηηνπξγία βπδαληηλψλ κνπζείσλ ζηε φθηα, ην ΐειηγξάδη, ηε Ρσζία θαη ηε Ρνπκαλία. Δ ίδξπζε ζπλεπψο αλάινγνπ κνπζείνπ ζηε Θεζζαινλίθε ήηαλ εζληθφ ρξένο. Αηφηη επηζεκαίλεη: Αηά ηεο ηδξχζεσο ελ Θεζζαινλίθε ΐπδαληηλνχ κνπζείνπ πξνζδίδεη ε Βιιεληθή δηνίθεζηο εηο ηελ πφιηλ, ηελ πξνζεγγίδνπζα εκάο πξνο ην ΐπδάληηνλ, ηελ πξέπνπζα εηο απηήλ επηζεκφηεηα, σο ηελ πφιηλ ηελ ζπκβνιίδνπζαλ ην εζληθφλ ηδεψδεο ηεο επαληδξχζεσο ηεο κεγάιεο Βιιεληθήο απηνθξαηνξίαο. ηε θξάζε απηή ζπκππθλψλνληαη κε ελάξγεηα νη ηδέεο ηνπ ηζηνξηθνχ Κ. Παπαξεγφπνπινπ γηα ηελ ελφηεηα ηεο ειιεληθήο ηζηνξίαο, πνπ απφ ηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα θηλεηνπνίεζαλ ηηο πνιηηηθέο θαη πλεπκαηηθέο ειίη ηεο Βιιάδαο. ην ίδην ππφκλεκα ν Ώδακαληίνπ αλαπηχζζεη κηα πξψηε πξφηαζε παξνπζίαζεο ησλ εθζεκάησλ θαηά είδε ζην ηζφγεην θαη ζηα ππεξψα ηνπ λανχ ηεο Ώρεηξνπνηήηνπ, ν νπνίνο είρε πξνηαζεί απφ ην κεηξνπνιίηε Θεζζαινλίθεο Γελλάδην γηα ηε ζηέγαζε ηνπ κνπζείνπ. Βίλαη ελδηαθέξνπζα ε πξφηαζε ηνπ Ώδακαληίνπ λα πεξηζπιιερζνχλ θαη βαλαπζφηεξα έξγα, φπσο θεξακίδεο ζηέγεο, πιίλζνη, ηκήκαηα ςεθηδσηψλ θαη ηνηρνγξαθηψλ κε ην ππφζηξσκά ηνπο, θαζψο αλαγλσξίδεη ηελ αμία ηνπο γηα ηε κειέηε ησλ ζρεηηθψλ ηερληθψλ. Σν βπδαληηλφ κνπζείν ζηελ Ώρεηξνπνίεην δε ιεηηνχξγεζε πνηέ. Με ην μέζπαζκα ηνπ Ώ Παγθνζκίνπ πνιέκνπ, κεηαθέξζεθαλ ην 1916 ζηελ Ώζήλα θαη ζηε ζπλέρεηα ελζσκαηψζεθαλ ζηηο ζπιινγέο ηνπ ΐπδαληηλνχ θαη Υξηζηηαληθνχ Μνπζείνπ 1600 έξγα πνπ είραλ ζπγθεληξσζεί γηα ηνλ εκπινπηηζκφ ηνπ Μνπζείνπ ζηε Θεζζαινλίθε, κνινλφηη ν ηδξπηηθφο ηνπ Νφκνο εμαηξνχζε ηα ελ Μαθεδνλία. πσο ζεκεηψλεη ν αθαδεκατθφο Π. ΐνθνηφπνπινο ζην εκπεξηζηαησκέλν άξζξν ηνπ γηα ηα 4

Μνπζεία θαη πιινγέο ΐπδαληηλήο θαη Μεηαβπδαληηλήο Σέρλεο ζηελ Βιιάδα (1996), ε κεηαθνξά έγηλε γηα ιφγνπο πξνζηαζίαο θαη ίζσο ηνπ θφβνπ θαηάιεςεο ηεο Θεζζαινλίθεο απφ ηηο Κεληξηθέο Απλάκεηο, νπφηε ζηελ πεξίπησζε απηή ήηαλ γλσζηή ε ζπλήζεηα ησλ ΐνπιγάξσλ ζπκκάρσλ ηνπο λα κεηαθέξνπλ ζηε φθηα αξραηνινγηθά αληηθείκελα θαη έξγα ηέρλεο απφ πεξηνρέο πνπ θαηαιάκβαλαλ πξνζσξηλά. Με ηελ έιεπζε ησλ ζπκκαρηθψλ ζηξαηεπκάησλ ζηε Θεζζαινλίθε ην 1915 ζπλερίζηεθαλ νη αξραηνινγηθέο έξεπλεο θαη νη αξραηνιφγνη ηεο Γαιιηθήο θαη Ώγγιηθήο ηξαηηάο εηζήγαγαλ ηελ εκπεηξηθή κέζνδν ηεο αλαζθαθήο. Σελ πξψηε 20εηία ηνπ 20 νπ αηψλα, κε ηελ εζληθή νινθιήξσζε ηεο ρψξαο ζε εμέιημε, νη πξνζαλαηνιηζκνί ησλ δχν βπδαληηλψλ κνπζείσλ, θαη θπξίσο ηνπ αζελατθνχ πνπ ιεηηνχξγεζε ακέζσο κεηά ηε ζεζκνζέηεζή ηνπ ην 1914, δε ζα κπνξνχζαλ λα κείλνπλ αλεπεξέαζηνη απφ ηηο εζληθέο επηδηψμεηο θαη ην θιίκα ηεο επνρήο. Ώιιά θαη κεηά ηε ζπληξηβή ηνπ νξάκαηνο ηεο Μεγάιεο Εδέαο ζηα πνιεκηθά πεδία ηεο Μηθξάο Ώζίαο θαη ηνλ μεξηδσκφ ελφο εθαηνκκπξίνπ Βιιήλσλ απφ ηηο παηξνγνληθέο ηνπο εζηίεο, ην ΐπδαληηλφ θαη Υξηζηηαληθφ Μνπζείν γηα ηνλ σηεξίνπ, πνπ αλέιαβε ηε δηεχζπλζή ηνπ ην 1923, ζα έπξεπε λα παξνπζηάδεη ηελ εμέιημε ηεο ηέρλεο ζηηο ειιεληθέο πεξηνρέο απφ ηελ εμάπισζε ηνπ ρξηζηηαληζκνχ σο ηελ απειεπζέξσζε απφ ηνλ ηνπξθηθφ δπγφ θαη λα θαηαζηεί ην θαηεμνρήλ εζληθφ κνπζείν ηεο Βιιάδνο. Με ηελ πξφνδν ησλ βπδαληηλψλ ζπνπδψλ ηνλ 20 ν αηψλα ν πνιηηηζκφο ηνπ ΐπδαληίνπ απνηηκήζεθε ζηηο πξαγκαηηθέο ηνπ δηαζηάζεηο, σο έλαο πνιηηηζκφο κε βαζηέο ξίδεο ζηνλ αξραηνειιεληθφ πνιηηηζκφ θαη ηελ παηδεία, αιιά κε ην πλεπκαηηθφ πεξηερφκελν πνπ ηνπ πξνζέδσζε ν ρξηζηηαληζκφο. Δ ΐπδαληηλή απηνθξαηνξία δελ ήηαλ πιένλ κηα ειιεληθή απηνθξαηνξία αιιά κηα πνιπεζληθή, πνιηηηζηηθά νκνηνγελήο, ε νπνία σο ππεξδχλακε επεξέαζε ιανχο, αλέπηπμε ζχλζεηεο ζρέζεηο κε ηνπο νκφδνμνπο γείηνλέο ηεο, ηελ εηεξφδνμε Αχζε θαη ην αιιφδνμν Εζιάκ θαη ε ηέρλε ηεο έζεζε πξνδηαγξαθέο αξηζηείαο. Μεηά ην ηέινο ηνπ ΐ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ θαη ζηε ζθηά ηνπ Φπρξνχ Πνιέκνπ ζεκεηψζεθε ε βαζηά ηνκή ζηελ επαλεθηίκεζε ηεο Όζηεξεο Ώξραηφηεηαο, ηεο πεξηφδνπ απφ ηνλ 3 ν σο ηνλ 7 ν αηψλα, πνπ σο ηφηε αληηκεησπηδφηαλ σο έλα θαηαζιηπηηθφ ηνπίν παξαθκήο θαη ράνπο. Οη πξνδξνκηθέο κειέηεο ηνπ Henri Irénée Marrou θαη απηέο πνπ αθνινχζεζαλ αλέδεημαλ κηα επνρή πνιηηηζηηθά δσληαλή, κε αμηνζαχκαζηε πξνζαξκνζηηθφηεηα, έηνηκε γηα ζξεζθεπηηθέο θαη πνιηηηζκηθέο αιιαγέο. Σν 1971 ηα απνηειέζκαηα ηεο έσο ηφηε έξεπλαο ζπλφςηζε ππνδεηγκαηηθά ε έθζεζε The Age of Spirituality πνπ επηκειήζεθε ν K. Weitzmann θαη νξγάλσζε ην 5

Μεηξνπνιηηηθφ Μνπζείν ηεο Νέαο Τφξθεο, εγθαηληάδνληαο ηε ζεηξά ησλ κεγάισλ εθζέζεσλ γηα ην ΐπδάληην πνπ ζα αθνινπζήζνπλ. Σν απνθαηαζηεκέλν επηζηεκνληθά θαη πνιηηηθά ΐπδάληην παξνπζηάζηεθε ζηελ δηεζλή έθζεζε ΐπδαληηλή Σέρλε. Σέρλε επξσπατθή, πνπ νξγαλψζεθε ην 1964 ζηελ Ώζήλα ζην πιαίζην ησλ εθζέζεσλ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Βπξψπεο. Σα 704 έξγα, ζπγθξνηεκέλα ζε ελφηεηεο θαη ππνελφηεηεο γιππηηθήο, δσγξαθηθήο θαη κηθξνηερλίαο, ζηφρεπζαλ ζηελ αλάδεημε ηεο βπδαληηλήο ηέρλεο σο ηέρλεο επξσπατθήο αθνχ θξάηεζε δσληαλφ ην πλεχκα ηεο αξραηνειιεληθήο θιεξνλνκηάο, ε νπνία αλαγλσξίδεηαη σο ε θαηεμνρήλ βάζε ησλ επξσπατθψλ αμηψλ. Δ επηηπρία ηεο έθζεζεο πηζηψλεηαη ζηνλ Μ. Υαηδεδάθε, εηδηθεπκέλν ζην Παξίζη ζηε βπδαληηλή θαη ηζιακηθή ηέρλε, ζηέιερνο ηεο Ώξραηνινγηθήο Τπεξεζίαο απφ ην 1943 θαη δηεπζπληή ηνπ Μνπζείνπ Μπελάθε θαη ηνπ ΐπδαληηλνχ θαη Υξηζηηαληθνχ Μνπζείνπ απφ ην 1941 θαη ην 1960 αληίζηνηρα. Αηεζλψο αλαγλσξηζκέλε απζεληία ζηνλ ηνκέα ηεο κεηαβπδαληηλήο δσγξαθηθήο ε πξνζσπηθφηεηα ηνπ Υαηδεδάθε ζα θπξηαξρήζεη ηηο επφκελεο δεθαεηίεο ζην επηζηεκνληθφ ζηεξέσκα θαη ζηελ νξγάλσζε ησλ εθζέζεσλ ζηε ρψξα καο. Κπξηαξρεί ζε απηέο ην δσγξαθηθφ πιηθφ, ρσξίο λα απνθιείνληαη θαη άιια είδε ηέρλεο. ηελ έθζεζε ΐπδαληηλή θαη κεηαβπδαληηλή Σέρλε, πνπ νξγαλψζεθε ην 1985 κε αθνξκή ηηο εθδειψζεηο Ώζήλα. Πνιηηηζηηθή Πξσηεχνπζα ηεο Βπξψπεο, ε βπδαληηλή ηέρλε παξνπζηάζηεθε σο θαηεμνρήλ επξσπατθή ηέρλε, ζε νξηζκέλε πεξίνδν (θση. 1). Ο Υαηδεδάθεο επέιεμε ε έθζεζε λα κελ έρεη δηδαθηηθφ ραξαθηήξα, παξαιείπνληαο εθηελή ζρφιηα θαη επνπηηθφ πιηθφ, ψζηε λα αθήζνκε λα ιεηηνπξγήζεη ην έξγν ηέρλεο ζε θαζαξή ηελ πιεξφηεηά ηνπ, φπσο ζεκεηψλεη ζηνλ θαηάινγν. Ο Υαηδεδάθεο κε ην αιάλζαζην θαιιηηερληθφ ηνπ αηζζεηήξην, ηηο νμπδεξθείο παξαηεξήζεηο θαη ηηο αμεπέξαζηεο αηζζεηηθέο αλαιχζεηο ζηα θείκελά ηνπ ζα επεξεάζεη γεληέο βπδαληηλνιφγσλ θαη φρη κφλνλ απηή πνπ εξγάζηεθε κε ηελ θαζνδήγεζή ηνπ ζηελ έθζεζε ηνπ Γαππείνπ. Σε δεθαεηία ηνπ 90 ζα νξγαλσζνχλ ζε Ώζήλα θαη Δξάθιεην, κε ηε ζχκπξαμε θαη ξσζηθψλ κνπζείσλ, εθζέζεηο θπξίσο κε εηθφλεο, ηδηαηηέξσο ηεο Κξεηηθήο ρνιήο. Βίρε πξνεγεζεί, ην 1983, κηα αληίζηνηρε ζην Μνπζείν Μπελάθε. Υάξε ζηηο ζπλδπαζκέλεο αξρεηαθέο έξεπλεο θαη ηηο εληαηηθέο κειέηεο ειιήλσλ επηζηεκφλσλ, κε πξσηνπφξν ηνλ Υαηδεδάθε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 40, ε Κξεηηθή ρνιή αλαδείρζεθε σο νπζηαζηηθή ζπληζηακέλε ηνπ ζχλζεηνπ πνιηηηζκηθνχ θαηλνκέλνπ, κε επξχηεξεο επηπηψζεηο, πνπ ζπληειέζηεθαλ ζηελ Κξήηε ηνλ 15 ν αηψλα. Λίγν λσξίηεξα, ην 1985, κηα δηαθνξεηηθή ηάζε σο πξνο ηελ επηινγή ηνπ εθζεζηαθνχ ζέκαηνο θαη ηνλ ηξφπν παξνπζίαζήο ηνπ εθδειψζεθε ζηε Θεζζαινλίθε. 6

ε έλα ηζηνξηθφ κλεκείν, ην Λεπθφ Πχξγν (θση. 2), θαζνξηζηηθφ γηα ηηο κνπζεηνινγηθέο επηινγέο, νξγαλψζεθε απφ ηελ 9 ε Βθνξεία ΐπδαληηλψλ Ώξραηνηήησλ ε έθζεζε Θεζζαινλίθε Εζηνξία θαη Σέρλε, εληαγκέλε ζηνπο ενξηαζκνχο γηα ηα 2.300 ρξφληα ηεο πφιεο. θνπφο ηεο ήηαλ λα παξνπζηάζεη ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία ηεο πφιεο θαη ηεο δσήο ησλ θαηνίθσλ ηεο απφ ην 300 σο ην 1430. Γηα πξψηε θνξά ζε βπδαληηλή έθζεζε ζηε ρψξα καο έλα πνηθίιν αξραηνινγηθφ πιηθφ ζπγθξνηήζεθε ζε ζεκαηηθέο ελφηεηεο, πνπ, θαηαλεκεκέλεο ζηνπο νξφθνπο ηνπ Πχξγνπ, ζθηαγξάθεζαλ πνηθίιεο φςεηο ηεο αζηηθήο νξγάλσζεο, ηνπ δεκφζηνπ θαη ηδησηηθνχ βίνπ (θση. 3), ηεο νηθνλνκηθήο θαη θαιιηηερληθήο δξαζηεξηφηεηαο, ηεο ρξηζηηαληθήο θνζκνζεσξίαο, φπσο απηή εθθξάζηεθε ζηελ παιαηνρξηζηηαληθή ηέρλε θαη ζηε δσγξαθηθή ησλ ηάθσλ (θση.4). Σν αξραηνινγηθφ πιηθφ επηιέρζεθε κε βάζε ηηο δπλαηφηεηέο ηνπ λα δψζεη ζηνηρεία γηα ηνπο πνηθίινπο παξάγνληεο, θνηλσληθνχο, νηθνλνκηθνχο, πλεπκαηηθνχο, πνπ ην δεκηνχξγεζαλ, είηε γηα λα ηθαλνπνηήζεη πξαθηηθέο αλάγθεο ηεο θαζεκεξηλφηεηαο, είηε πλεπκαηηθέο ή ζξεζθεπηηθέο αλαδεηήζεηο. Δ εηθφλα ηεο βπδαληηλήο Θεζζαινλίθεο ζπκπιεξψζεθε κε ηελ παξνπζίαζε ζε μερσξηζηφ φξνθν, κε επνπηηθά κέζα, ηεο βπδαληηλήο λανδνκίαο θαη ησλ πλεπκαηηθψλ πξνζσπηθνηήησλ ηεο θαη κε νπηηθναθνπζηηθφ ζχζηεκα ε δσγξαθηθή κεηά ην 1000, κία απφ ηηο ζπνπδαηφηεξεο εθθξάζεηο ηεο θαιιηηερληθήο δεκηνπξγίαο ηεο. ηελ έθζεζε ζην Λεπθφ Πχξγν βξίζθνληαη νη βαζηθέο ηδέεο πνπ αλαπηχρζεθαλ κεξηθά ρξφληα αξγφηεξα ζηε κφληκε έθζεζε ηνπ Μνπζείνπ ΐπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ. Βδψ επηιέρζεθε, γηα πξψηε θνξά ζε βπδαληηλή έθζεζε, ε ακεζφηεηα ηεο επηθνηλσλίαο ηνπ ζεαηή κε ην έθζεκα, κε ηελ ηνπνζέηεζε, ειεχζεξα ζην ρψξν, αληηθεηκέλσλ θαζεκεξηλήο ρξήζεο (θση. 5). Βίρε πξνεγεζεί, ην 1975, ε επαλέθζεζε ζην Ώξραηνινγηθφ Μνπζείν ηνπ ΐφινπ απφ ηνλ Γ. Υνπξκνπδηάδε, ζηελ νπνία γηα πξψηε θνξά ζε έθζεζε ζηε ρψξα καο επηδηψρζεθε ε ζηελή ζρέζε αλάκεζα ζηνλ επηζθέπηε θαη ην αξραηνινγηθφ αληηθείκελν, ψζηε απηφ λα ελεκεξψλεη ακεζφηεξα γηα ην ηζηνξηθφ θαη πνιηηηζκηθφ πιαίζην ηεο επνρήο ηνπ. ην Λεπθφ Πχξγν, έλα ζχλνιν πιεξνθνξηψλ, νξγαλσκέλν ζε πηλαθίδεο, ππνκλεκάηηζε ηα έξγα ζε άκεζε ζπλάξηεζε κε απηά. Εδηαίηεξε πξνζνρή δφζεθε ζην θσηηζκφ, ζην ρξσκαηηζκφ θαη ζην πιηθφ ησλ ππνζηεξηθηηθψλ θαηαζθεπψλ ησλ εθζεκάησλ. Βπηδηψρζεθε ε ηδηνπξνζσπία ηεο θάζε ζεκαηηθήο ελφηεηαο αλά φξνθν ψζηε λα απνθεχγεηαη ε κνλνηνλία θαη κε ηε δηαθνξεηηθφηεηα λα ππνλνείηαη ε αιιαγή ηνπ ζέκαηνο. Με ηελ έκπλεπζε θαη ηελ θαζνδήγεζε ηεο αείκλεζηεο Βπηπρίαο Κνπξθνπηίδνπ ΝηθνιαΎδνπ, αξραηνιφγνπ κε εηδίθεπζε ζηελ παιαηνρξηζηηαληθή πεξίνδν θαη καθξά αλαζθαθηθή εκπεηξία, εξγάζηεθε ην ζχλνιν ησλ αξραηνιφγσλ ηεο 7

Βθνξείαο, ζε κηα επνρή πνπ είραλ επσκηζζεί ηελ ηεξάζηηα επζχλε ησλ εθηεηακέλσλ αλαζηεισηηθψλ θαη άιισλ εξγαζηψλ ζηα κλεκεία ηεο πφιεο κεηά ηνπο ζεηζκνχο ηνπ 1978. Σν ζρεδηαζκφ ηεο έθζεζεο, κε πιήξε ζεβαζκφ ζηελ ηζηνξηθφηεηα ηνπ ρψξνπ, αλέιαβαλ νη αξρηηέθηνλεο Γαβξηέιια Marconi Παπαδέιε θαη Βιέλε Καηζαλίθα ηεθάλνπ, νη ίδηεο πνπ είραλ θαηφπηλ θαίξην ξφιν ζην ζρεδηαζκφ ηεο έθζεζεο ζην Μνπζείν, απνδεηθλχνληαο ηε ζεκαζία ηεο ζπλέρεηαο γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε έξγσλ κεγάιεο πλνήο. Σν Μνπζείν ΐπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ (θση. 6), κνινλφηη ε κνπζεηνινγηθή κειέηε ηνπ είρε εγθξηζεί απφ ην Κεληξηθφ Ώξραηνινγηθφ πκβνχιην ην 1993, κε ηδηαίηεξα επαηλεηηθά ζρφιηα θαη εγθαηληάζζεθε σο θηίξην ην 1994 κε κηα πεξηνδηθή έθζεζε θέηνο ζπκπιεξψλνληαη 20 ρξφληα απφ ηε ιεηηνπξγία ηνπ νινθιήξσζε ηηο εθζέζεηο ηνπ δέθα ρξφληα αξγφηεξα. Δ ρξνλνβφξα ζπληήξεζε ηνπ αξραηνινγηθνχ πιηθνχ, πνπ γηα ρξφληα παξέκεηλε ζε αθαηάιιειεο απνζήθεο θαη ζηνλ πεξίβνιν ηεο Ρνηφληαο, ε ειιηπήο ρσξίο θαλνληθφηεηα, θξαηηθή ρξεκαηνδφηεζε θαη ε θαηάιεςε ησλ 2/3 ησλ αηζνπζψλ ηνπ απφ ηελ έθζεζε ησλ Θεζαπξψλ ηνπ Ώγίνπ ξνπο ην 1997 ήηαλ νη ιφγνη. Σν ρξεκαηνδνηηθφ θελφ θαιχθζεθε απφ ηε ζπκκεηνρή ηνπ Μνπζείνπ ζε επξσπατθά εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα, φπσο ην πξφγξακκα The Transformation of the Roman World AD 400-900 ηεο European Sciences Foundation, ράξε ζην νπνίν εγθαηληάζζεθε ην 1997 ε, εληαγκέλε ζε απηφ, πξψηε κφληκε έθζεζε Ώπφ ηα Διχζηα Πεδία ζηνλ ρξηζηηαληθφ Παξάδεηζν ζηελ 3 ε αίζνπζα (θση. 7). Μέρξη ηελ έληαμε ηνπ Μνπζείνπ ζην Γ Κνηλνηηθφ Πιαίζην ηήξημεο, ζηελ πξφνδν ηνπ εθζεζηαθνχ πξνγξάκκαηνο θαη ησλ ππνδνκψλ ηνπ ζπλέβαιαλ κεγάιεο ρνξεγίεο, φπσο ησλ εηαηξηψλ Παπαζηξάηνο (θση. 9) θαη Carrefour Μαξηλφπνπινο (θση. 8), ηηο νπνίεο πξνζήιθπζε ην Μνπζείν ράξε ζην brand name πνπ είρε απνθηήζεη, θαηά ηελ νξνινγία ηνπ marketing. Οη λέεο θαηεπζχλζεηο ηεο έξεπλαο γηα ηε κειέηε ηνπ πιηθνχ πνιηηηζκνχ, ηα δεηήκαηα ηεο βπδαληηλήο ηερλνινγίαο, ησλ πξνηηκήζεσλ θαη ησλ λννηξνπηψλ, ε κειέηε ησλ γπλαηθψλ σο παξάγνληεο ηζηνξηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ αιιαγψλ, ηα αγηνινγηθά θείκελα σο δίαπινη πξνζέγγηζεο φςεσλ θαη αληηιήςεσλ ηεο βπδαληηλήο θνηλσλίαο, απφ ηελ πγεία θαη ηε καγεία σο ηα πξνζθπλεκαηηθά ηαμίδηα θαη ηελ νηθνλνκία ήηαλ κεξηθέο απφ ηηο αλαγθαίεο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ δηακφξθσζε ηνπ εθζεζηαθνχ ζθεπηηθνχ. Αηφηη ε επηζηεκνληθή επάξθεηα ζηελ έξεπλα θαη ηελ εξκελεία ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπ παξειζφληνο δηακεζνιαβεί αλάκεζα ζην αξραηνινγηθφ αληηθείκελν θαη ζηε κνπζεηνινγία. Πξηλ ην αξραηνινγηθφ αληηθείκελν γίλεη έθζεκα πξέπεη λα θαηαλνεζεί ην λφεκα θαη ε ιεηηνπξγία ηνπ ζην πιαίζην ηεο επνρήο ηνπ. Μηα ηέηνηα πξνζέγγηζε πξνζθέξεη ζηνλ επηκειεηή ηεο έθζεζεο ηε δπλαηφηεηα λα ην 8

ρξεζηκνπνηήζεη πνιιαπιά ζε δηαθνξεηηθέο εθζεζηαθέο ελφηεηεο. Με αθεηεξία ηελ πνιηηηζκηθή αλζξσπνινγηθή άπνςε, πνπ ζεσξεί ζεκαληηθά φια ηα πιηθά ηεθκήξηα ηνπ παξειζφληνο, αμηνπνηήζεθαλ ην πινχζην θαη πνηθίιν αξραηνινγηθφ πιηθφ πνπ είραλ θέξεη ζην θσο ε καθξφρξνλε αλαζθαθηθή δξαζηεξηφηεηα ζηε Θεζζαινλίθε, νη εληαηηθέο έξεπλεο ζηα κλεκεία ηεο πφιεο κεηά ην 1978, νη ζπζηεκαηηθέο αλαζθαθέο ηεο Βθνξείαο ζηελ Κεληξηθή Μαθεδνλία, επίζεο ηα έξγα πνπ επέζηξεςαλ απφ ηελ Ώζήλα ην 1994, νη δσξεέο ησλ κεγάισλ ηδησηηθψλ πιινγψλ ηνπ Α. Οηθνλνκφπνπινπ θαη ηεο Νη. Παπαζηξάηξνπ, θαζψο θαη ηα καθξνρξφληα δάλεηα απφ ην Μνπζείν Μπελάθε. ΐαδίδνληαο ζε δχν άμνλεο, ρξνλνινγηθφ θαη ζεκαηηθφ, ε έθζεζε, ζε ζπλερή αθεγεκαηηθή ξνή, μεδίπισζε απφ αίζνπζα ζε αίζνπζα ηελ πινχζηα πνιπκνξθία ηνπ βπδαληηλνχ θαη κεηαβπδαληηλνχ πνιηηηζκνχ. Δ πξνέιεπζε ηνπ πιηθνχ θπξίσο απφ ηε Θεζζαινλίθε, κεγάιν θέληξν ηεο βπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο, έδσζε ηε δπλαηφηεηα λα πξνβιεζνχλ θαηά ην δπλαηφλ ζπλεθηηθέο θαη νινθιεξσκέλεο εηθφλεο ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο, πνπ έρνπλ ηελ αμία δείγκαηνο κε γεληθφηεξε ζεκαζία (θση. 10 11). Μεηά ηελ παξνπζίαζε, ζε απηφλνκα ζχλνια, κέξνπο ησλ κεγάισλ ηδησηηθψλ πιινγψλ ηνπ Α. Οηθνλνκφπνπινπ (θση. 12) θαη ηεο Νη. Παπαζηξάηνπ, πνπ κε ηα έξγα ηνπο ζπλδένπλ ην ΐπδάληην κε ην κεηά ΐπδάληην, ζηε 10 ε αίζνπζα (θση. 13) παξνπζηάζηεθαλ νη επηβηψζεηο ηεο βπδαληηλήο παξάδνζεο ζηνπο κεηά ηελ Άισζε ρξφλνπο. ηελ ηειεπηαία αίζνπζα (θση. 14 15) επηδηψρζεθε λα παξνπζηαζηνχλ νη δηαλνεηηθέο θαη ηερληθέο δηαδηθαζίεο πνπ θαζηζηνχλ ην αλαζθαθηθφ εχξεκα κνπζεηαθφ έθζεκα, δηαδηθαζίεο πνπ ηζρχνπλ γηα θάζε αξραηνινγηθφ κνπζείν. Γηα ηελ ελίζρπζε ηεο αλαγλσζηκφηεηαο ησλ εθζεκάησλ εθαξκφζηεθαλ εμειηγκέλνη φινη νη κνπζεηνγξαθηθνί ρεηξηζκνί πνπ είραλ ρξεζηκνπνηεζεί ζηελ έθζεζε ζην Λεπθφ Πχξγν, ε ζχγρξνλε θαιιηηερληθή δεκηνπξγία θαη νη λέεο ηερλνινγίεο. Οη ηειεπηαίεο εθαξκφζηεθαλ κε πνιχ πεξίζθεςε, δηφηη ε άθξηηε ρξεζηκνπνίεζή ηνπο κέζα ζηνπο εθζεζηαθνχο ρψξνπο ελέρεη ηνλ θίλδπλν απφ ππνζηεξηθηηθέο ησλ λνεκάησλ ηεο έθζεζεο λα θαηαζηνχλ νη ίδηεο εθζέκαηα. Δ δχλακε ηεο θηλνχκελεο εηθφλαο, φηαλ κάιηζηα επελδχεηαη κε κνπζηθή θαη νκηινχληα πξφζσπα, κπνξεί λα ππνβαζκίζεη ηα αθίλεηα θαη άιαια απζεληηθά εθζέκαηα. Λακβάλνληαο ππφςε ηε δηαλνεηηθή θφπσζε ηνπ επηζθέπηε, ήηαλ ζπλεηδεηή επηινγή καο λα εθηεζνχλ κφλν 2.905 αληηθείκελα απφ ηα 42.882 πνπ δηέζεηε ην Μνπζείν. πλεηδεηά επίζεο επηιέμακε ν καθξχο δηάδξνκνο πνπ, ελ είδε πεξηπάηνπ, ζπλδέεη ηηο αίζνπζεο, λα κείλεη θελφο εθζεκάησλ ψζηε ν επηζθέπηεο λα έρεη ηηο αλαγθαίεο νπηηθέο θαη αληηιεπηηθέο παχζεηο γηα λα αθνκνηψζεη ηηο εληππψζεηο ηνπ, πξηλ εηνηκαζζεί λα μαθληαζηεί απφ κηα λέα ζεκαηηθή ελφηεηα. Σν αξραηνινγηθφ πιηθφ ζηηο απνζήθεο δελ 9

έκεηλε αλελεξγφ. Σξνθνδφηεζε πιήζνο πεξηνδηθέο εθζέζεηο, πνπ, κε ηνπο ίδηνπο θαηεπζπληήξηνπο άμνλεο ηεο κφληκεο έθζεζεο, πξφβαιαλ ιηγφηεξν γλσζηέο φςεηο ηνπ βπδαληηλνχ θαη κεηαβπδαληηλνχ πνιηηηζκνχ (θση. 16), ή ηελ πεξηθέξεηα ηνπ βπδαληηλνχ θφζκνπ (θση. 17). ιεο νη επηινγέο καο παξνπζηάζηεθαλ ζε ζρεηηθά ζπλέδξηα ζηελ Βιιάδα θαη ζην εμσηεξηθφ, αμηνινγήζεθαλ κε έξεπλεο θνηλνχ πνπ δηελεξγήζακε θαη κε ηε βξάβεπζε ηνπ Μνπζείνπ ην 2005 απφ ην πκβνχιην ηεο Βπξψπεο (θση. 18). Σν θξηηήξην ήηαλ ε ζεκαληηθή ζπκβνιή ηνπ ζηελ θαηαλφεζε ηεο επξσπατθήο θιεξνλνκηάο, δηφηη ε βπδαληηλή παξάδνζε ππήξμε κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο πνιηηηζκηθέο επηδξάζεηο πνπ δέρηεθε ε Βπξψπε, γηα λα επαλαιάβσ ηα ιφγηα ηνπ Πξνέδξνπ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Βπξψπεο ζηελ ηειεηή βξάβεπζεο ζην ηξαζβνχξγν, πνπ ζπκππθλψλνπλ ην πνιηηηθφ ηεο λφεκα. Οη θνηλνηηθέο ρξεκαηνδνηήζεηο ηε δεθαεηία ηνπ 2000 επέηξεςαλ παιηά κνπζεία, φπσο ην ΐπδαληηλφ θαη Υξηζηηαληθφ, λα πξαγκαηνπνηήζνπλ ξηδηθέο επαλεθζέζεηο (θση. 19). Με ηελ έκπλεπζε θαη ηελ ηφικε ηνπ αείκλεζηνπ Αεκήηξε Κσλζηάληηνπ, ην πνηθίιν πιηθφ ηνπ Μνπζείνπ νξγαλψζεθε ζε κηθξέο ηζηνξίεο, θαζψο ε απνζπαζκαηηθφηεηά ηνπ δελ επέηξεςε ηελ απφδνζε επξχηεξσλ εηθφλσλ, φπσο ν ίδηνο έρεη ζεκεηψζεη. Νέα κνπζεία δεκηνπξγήζεθαλ ζε φιε ηελ επηθξάηεηα θαη νξγαλψζεθαλ πεξηνδηθέο εθζέζεηο (θση. 20). Σν Μνπζείν Μπελάθε ζηελ επαλέθζεζή ηνπ, πνπ ζηφρν είρε λα θαιχςεη θάζε φςε ηεο ειιεληθήο ηέρλεο, παξνπζίαζε ηε ζεκαληηθφηαηε βπδαληηλή ζπιινγή ηνπ ζην πιαίζην ηεο ηζηνξηθήο θαη πνιηηηζκηθήο ζπλεθηηθφηεηαο ηνπ Βιιεληζκνχ. Με αθνξκή ηνπο ενξηαζκνχο ηεο 2 εο ρηιηεηίαο ην ίδην κνπζείν νξγάλσζε ηε ζεκαληηθή έθζεζε Μήηεξ Θενχ θαη ην Τπνπξγείν Πνιηηηζκνχ είρε ηελ εμαηξεηηθή έκπλεπζε λα παξνπζηάζεη ζε Ώζήλα, Θεζζαινλίθε θαη Μπζηξά ηε ζπνλδπισηή έθζεζε κε ην γεληθφ ηίηιν ξεο ΐπδαληίνπ. Οη ζπκπξάηηνληεο επέιεμαλ λα πξαγκαηεπζνχλ ζέκαηα εγγχηεξα ζηνπο εθζεζηαθνχο πξνζαλαηνιηζκνχο ηνπο, ηελ Καζεκεξηλή Γσή ην Μνπζείν ΐπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ (θση. 21), ην ΐπδάληην σο Οηθνπκέλε ην ΐπδαληηλφ θαη Υξηζηηαληθφ (θση. 22), ελψ ν αξραηνινγηθφο ρψξνο ηνπ Μπζηξά (θση. 23) θαη ην Βπηαπχξγην (θση. 24) ιεηηνχξγεζαλ, ν πξψηνο σο αλνηθηφ κνπζείν κηαο πζηεξνβπδαληηλήο πφιεο θαη ην δεχηεξν σο παξάδεηγκα ελφο ακπληηθνχ ρψξνπ ηεο απηνθξαηνξίαο. Καη ζηηο εθζέζεηο απηέο, θαη ζε φζεο νξγαλψζεθαλ ζηε ζπλέρεηα, ην βάξνο έπεζε ζηελ εξκελεία θαη ιηγφηεξν ζηελ αηζζεηηθή ησλ εθζεκάησλ. Σα επηζηεκνληθά ζπκπφζηα πνπ νξγαλψζεθαλ ζην πιαίζην ησλ εθζέζεσλ απνζθνπνχζαλ ζηελ πεξαηηέξσ δηεξεχλεζε ηνπ γεληθνχ ζέκαηνο, ή ζηελ εκβάζπλζε ζε εηδηθφηεξνπο ηνκείο (θση. 25 26). 10

Αελ ήηαλ πξφζεζή κνπ κηα εμαληιεηηθή θαηαγξαθή ησλ κνπζείσλ θαη ζπιινγψλ βπδαληηλήο θαη κεηαβπδαληηλήο ηέρλεο ζηελ Βιιάδα ηελ ηειεπηαία εθαηνληαεηία. Ώπηφ έγηλε ήδε ην 1996 απφ ηνλ αθαδεκατθφ Π. ΐνθνηφπνπιν ζε ζρεηηθφ άξζξν ηνπ θαη πξφζθαηα απφ ηε νπδάλα Υνχιηα ζηνλ θαηάινγν ηεο έθζεζεο Heaven and Earth. Θέιεζα αθελφο λα εζηηάζσ ζην ηη ζεσξήζεθε άμην λα παξνπζηαζηεί ζε κηα έθζεζε, ζε ζπλάξηεζε κε ηηο ηζηνξηθέο ζπγθπξίεο θαη ηηο αληηιήςεηο γηα ηελ απνζηνιή ησλ κνπζείσλ, ηελ πξφνδν θαη ηηο ηάζεηο ηεο έξεπλαο θαη αθεηέξνπ ζηνπο ηξφπνπο έθζεζεο, ηε κνπζεηνινγία, ε νπνία κπνξεί λα δηεπθνιχλεη ηελ επαθή ηνπ θνηλνχ κε ηα λνήκαηα θαη ηε κλήκε πνπ εκπεξηέρνπλ ηα εθζέκαηα. ην ηέινο ηεο εθαηνληαεηίαο ε ρψξα καο έρεη ην κνλαδηθφ πξνλφκην λα δηαζέηεη δχν κεγάια βπδαληηλά κνπζεία πνπ, κε ηελ ηδηνπξνζσπία ηνπο, αιιεινζπκπιεξψλνληαη εθζεζηαθά. Αχν κνπζεία κε δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο θαη ηδενινγηθέο αθεηεξίεο θαη δηαδξνκέο πνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα ζπλαληήζεθαλ κε θνηλνχο πξνζαλαηνιηζκνχο θαη ζηφρνπο: κέζα απφ ηηο εθζέζεηο ηνπο λα παξνπζηάζνπλ ην ΐπδάληην απαιιαγκέλν απφ ηδενινγηθά ζηεξεφηππα θαη κε ηηο κνπζεηνινγηθέο επηινγέο ηνπο λα δηεπθνιχλνπλ ηελ επαθή ηνπ θνηλνχ κε ηελ ηέρλε θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηεο ρακέλεο απηνθξαηνξίαο. Βλφο πνιηηηζκνχ πνπ νη πιηθέο θαη άπιεο καξηπξίεο ηνπ ζεκαδεχνπλ ηνλ ειιεληθφ ρψξν, ηηο ζξεζθεπηηθέο πεπνηζήζεηο θαη ηηο πξαθηηθέο ησλ αλζξψπσλ. 1. Πεξηνδηθή έθζεζε ΐπδαληηλή θαη κεηαβπδαληηλή ηέρλε. Ώζήλα, Παιηφ Παλεπηζηήκην 11

2. Θεζζαινλίθε. Λεπθφο Πχξγνο 12

3. Έθζεζε Θεζζαινλίθε Εζηνξία θαη ηέρλε. Λεπθφο Πχξγνο 4. Έθζεζε Θεζζαινλίθε Εζηνξία θαη ηέρλε. Λεπθφο Πχξγνο 13

5. Έθζεζε Θεζζαινλίθε Εζηνξία θαη ηέρλε. Λεπθφο Πχξγνο 6. Μνπζείν ΐπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ 14

7. Ώπφ ηα Διχζηα Πεδία ζην ρξηζηηαληθφ Παξάδεηζν. 3 ε αίζνπζα Μνπζείν ΐπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ 8. Σν ιπθφθσο ηνπ ΐπδαληίνπ 1204-1453. 7 ε αίζνπζα Μνπζείν ΐπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ. Υνξεγία Βηαηξείαο CARREFOUR ΜΏΡΕΝΟΠΟΤΛΟ 15

9. Ώπνζήθεπζε ακθνξέσλ. Ώξραηνινγηθή απνζήθε. Μνπζείν ΐπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ. Υνξεγία Βηαηξείαο ΠΏΠΏΣΡΏΣΟ ΏΐΒ 10. Ο παιαηνρξηζηηαληθφο λαφο. 1 ε αίζνπζα Μνπζείν ΐπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ 16

11. Παιαηνρξηζηηαληθή πφιε θαη θαηνηθία. 2 ε αίζνπζα Μνπζείν ΐπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ 12. πιινγή Α. Οηθνλνκνπνχινπ. 9 ε αίζνπζα Μνπζείν ΐπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ 17

13. Σν ΐπδάληην κεηά ην ΐπδάληην. Δ βπδαληηλή θιεξνλνκηά ζηνπο ρξφλνπο κεηά ηελ Άισζε 1453 19 νο αηψλαο. 10 ε αίζνπζα Μνπζείν ΐπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ 14. Ώλαθαιχπηνληαο ην παξειζφλ. 11 ε αίζνπζα Μνπζείν ΐπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ 18

15. ΐίληεν - εγθαηάζηαζε κε ηα ζηάδηα ζπληήξεζεο ελφο αγγείνπ. 11 ε αίζνπζα Μνπζείν ΐπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ 16. Πεξηνδηθή έθζεζε ΐπδαληηλά εθπαισκέλα θεξακηθά: ε ηέρλε ησλ εγραξάθησλ. Μνπζείν ΐπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ 19

17. Πεξηνδηθή έθζεζε Βηθφλεο απφ ηηο νξζφδνμεο θνηλφηεηεο ηεο Ώιβαλίαο. Μνπζείν ΐπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ 20

18. Joan Miro, Femme aux beaux seins. ΐξαβείν ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Βπξψπεο 21

19. ΐπδαληηλφ θαη Υξηζηηαληθφ Μνπζείν. Μφληκε έθζεζε 20. Τπάηε. ΐπδαληηλφ Μνπζείν Φζηψηηδαο. 22

21. Πεξηνδηθή έθζεζε Καζεκεξηλή δσή ζην ΐπδάληην. Λεπθφο Πχξγνο 22. Πεξηνδηθή έθζεζε Σν ΐπδάληην σο νηθνπκέλε. ΐπδαληηλφ θαη Υξηζηηαληθφ Μνπζείν 23

23. Ώξραηνινγηθφο ρψξνο Μπζηξά 24. Θεζζαινλίθε. Βπηαπχξγην 24

25. Σν ΐπδάληην σο Οηθνπκέλε. Πξαθηηθά Αηεζλνχο πκπνζίνπ. Βζληθφ Ίδξπκα Βξεπλψλ. Βπ. επηκέιεηα Β. Υξπζφο 25

26. ΐπδαληηλψλ δηαηξνθή θαη καγεηξείαη. Πξαθηηθά εκεξίδαο. Μνπζείν ΐπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ. Βπ. επηκέιεηα Α. Παπαληθφια Μπαθηξηδή 26