Πανεπιστήµ ιο Κρήτης Φιλοσοφική Σχολή Τ µ ή µ α Ιστορίας & Αρχαιολογίας Μαθηµ άτων Εαρινού εξαµ ήνου 2011-12 Ρέθυµ νο, Φεβρουάριος 2012
ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ(Εαρινό εξάµηνο 2011-2012) Τοµέας Αρχαίας και Μεσαιωνικής Ιστορίας Αρχαία Ιστορία (ΑΙΣ) ΑΙΣ 604 Κατερίνα Παναγοπούλου Από τον Οκταβιανό Αύγουστο στο ιοκλητιανό: θεσµοί ρωµαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων (Π) Η Ρώµη αποτελεί µοναδικό παράδειγµα µετεξέλιξης µιας πόλης-κράτους σε αυτοκρατορία κατά την αρχαιότητα. Στην παρούσα επισκόπηση της κοινωνικής, πολιτικής, οικονοµικής και θρησκευτικής ιστορίας της Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας από τον Οκταβιανό Αύγουστο ως το ιοκλητιανό, θα παρακολουθήσουµε την εξέλιξη και/ή αναπροσαρµογή των αντίστοιχων θεσµών κατά τη µετάλλαξη αυτή της Ρώµης από πόλη-κράτος σε αυτοκρατορία. Mέσα από τη µελέτη συναφών φιλολογικών, επιγραφικών, παπυρολογικών, αρχαιολογικών και νοµισµατικών τεκµηρίων, θα επιχειρήσουµε να κατανοήσουµε καλύτερα πού οφείλει η Ρωµαϊκή αυτοκρατορία την εντυπωσιακά µακρά της διάρκεια. Το µάθηµα αποτελεί συνέχεια των παραδόσεων για την ιστορία της Ρώµης από την Αρχαϊκή περίοδο µέχρι τον Οκταβιανό και για τις σχέσεις της Ρώµης µε τον Ελληνιστικό κόσµο και προετοιµάζει τους φοιτητές για τις παραδόσεις σχετικά µε την Ευρώπη κατά τον πρώιµο µεσαίωνα και για το πρώιµο Βυζάντιο. Ενδεικτική Βιβλιογραφία: Alföldi, G., Ιστορία της Ρωµαϊκής Κοινωνίας (Αθήνα: ΜΙΕΤ, 2002). Cameron, A., H Ύστερη Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία (Αθήνα: Καρδαµίτσα, 2000), κεφ, ΙΙΙ, σελ. 60-84. Champion, C. (επιµ.), Roman Imperialism, Readings and Sources, Sixth Edition (London: Blackwell, 2008). Galinsky, K. (ed.), The Cambridge Companion to the Age of Augustus (Cambridge: University Press, 2007 ανατ.) Garnsey, P. Saller, P. Η Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία, Οικονοµία, Κοινωνία και Πολιτισµός (Ηράκλειο: ΠΕΚ, 1995). Le Glay, M. Voisin, J.-L. - Le Bohec, Y., A History of Rome, Third Edition (London: Blackwell, 2005). MacKay, C., Αρχαία Ρώµη, Στρατιωτική και Πολιτική Ιστορία (Αθήνα: Παπαδήµας, 2007), σελ. 243-478. Potter, D.S. (επιµ.), A Companion to the Roman Empire (London: Blackwell, 2006). Goodman, M., The Roman World, 44 BC AD 180 (London: Routledge, 1997). Potter, D.S. (επιµ.), Τhe Roman Empire at Bay, AD 180-395 (London: Routledge, 2005 ανατ.) Βυζαντινή Ιστορία (ΒΙΣ) ΒΙΣ 507 Τόνια Κιουσοπούλου Η εποχή των Μακεδόνων (Π) Στο πλαίσιο αυτού του µαθήµατος θα εξεταστεί η βυζαντινή κοινωνία κατά την εποχή των αυτοκρατόρων της Μακεδονικής δυναστείας (867-1056). Ειδικότερα θα εξεταστούν τα ακόλουθα θέµατα: Η αυτοκρατορική εξουσία. Αξιώµατα. ιοίκηση
Η αγροτική πολιτική των Μακεδόνων αυτοκρατόρων Σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας. Μοναστήρια Πόλεις Ανάπτυξη του εµπορίου και βιοτεχνίας. Η λειτουργία των συντεχνιών Ιστορία Μέσων Χρόνων (ΙΜΧ) ΙΜΧ 206 Αγλαΐα Κάσδαγλη Η Φλωρεντία και η εποχή της Αναγέννησης (Π) Θέµα των παραδόσεων θα είναι η ο ύστερος Μεσαίωνας στη υτική Ευρώπη, µε επίκεντρο τη Φλωρεντία κατά την ακµή του 14 ου -15 ου αιώνα, όταν ανέπτυξε το πνευµατικό και καλλιτεχνικό κίνηµα («Αναγέννηση»), που βαθµιαία επηρέασε όλη την Ευρώπη. Θα συζητηθούν η έννοια, η σηµασία και η ιστοριογραφία της Αναγέννησης, αλλά έµφαση θα δοθεί στις συνθήκες και την κοινωνία που τη δηµιούργησαν. Θα εξεταστεί ως φαινόµενο µεσαιωνικό αλλά και ως εξέλιξη που οδήγησε στη νεότερη εποχή. Ενδεικτική βιβλιογραφία: Χ.Ε. Burns Χ.Ε. 1983. Ευρωπαϊκή Ιστορία, τοµ. Α, Εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη [=γενική ιστορία της περιόδου]. Κανελλόπουλος Παναγιώτης 1976. Ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύµατος, τ. Α, Από τον Αυγουστίνο ως τον Μιχαήλ-Άγγελο, Αθήνα, εκδ. Γιαλέλλης [=εισαγωγή στην πνευµατική ιστορία της Ευρώπης, µε αρκετές λεπτοµέρειες που αγγίζουν το θέµα των παραδόσεων, ιδ. στα κεφάλαια 19, 21, 23.] Μπούρκχαρντ Γιάκοµπ 1997. Ο πολιτισµός της Αναγέννησης στην Ιταλία, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα [=κλασικό βιβλίο (Γερµανία, 1860) που ανέδειξε το φαινόµενο της Αναγέννησης, αλλά και τη σηµασία της τέχνης στη µελέτη της Ιστορίας.] Τσάµπερλιν Ε.Ρ. 1988. Η καθηµερινή ζωή στην Αναγέννηση, εκδ. Παπαδήµα [= εκλαϊκευτικό βιβλίο, κατάλληλο µόνο για όποιον δεν έχει ιδέα για την εποχή] ΠΡΟ ΟΟ1 Αγλαΐα Κάσδαγλη Προσεµινάριο Ι. Εισαγωγή στην ιστορία της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα Προσεµινάριο για δευτεροετείς φοιτήτριες φοιτητές του Τοµέα Αρχαίας και Μεσαιωνικής Ιστορίας. Σκοπός είναι να ασκηθούν στην έρευνα, στην ανάλυση πηγών και στη σύνθεση σεµιναριακών εργασιών. Βιβλία που µπορεί να βοηθήσουν είναι: Πολίτης Αλέξης, Υποσηµειώσεις και παραποµπές, Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης 2002. Ιορδανίδου Αννα (επιµ.), Οδηγός της νεοελληνικής γλώσσας, εκδ. Πατάκη. ΙΜΧ 227 Ελένη Σακελλαρίου Η Βόρεια Ιταλία κατά τον κεντρικό Μεσαίωνα. Από την κοινότητα στη δεσποτεία (Π) Στο µάθηµα συζητείται, µέσα από τη νεότερη βιβλιογραφία και από τις πηγές, η δηµιουργία των αυτόνοµων αστικών κοινοτήτων κατά τον 11ο και 12ο αιώνα, µια
περίοδο αδυναµίας της κεντρικής εξουσίας και πολιτικού κατακερµατισµού, αλλά και δηµογραφικής και οικονοµικής ανάπτυξης η αλληλεπίδραση µεταξύ των πόλεων και της περιβάλλουσας ενδοχώρας τους αλλά και η µεταµόρφωση της, εκ πρώτης όψεως, «δηµοκρατικής» κοινότητας σε αυταρχική και ολιγαρχική πολιτική οντότητα, τη δεσποτεία, κατά το 13ο αιώνα. ΙΜΧ 326 Ελένη Σακελλαρίου Μοναχισµός, κοινωνία και οικονοµία στη υτική Ευρώπη (8 ος -13 ος αιώνας) (Σ) Ο µοναχισµός είναι ένας κατεξοχήν µεσαιωνικό θεσµός γιατί τότε τα µέλη του µοναστικού κινήµατος είχαν πιο έντονη παρουσία στην κοινωνία από ό,τι σε άλλες εποχές. Τα µοναστήρια και οι µοναχοί ήταν αναπόσπαστο µέρος της κοινωνίας που τους παρήγε, όσο κι αν θεωρητικά επιθυµούσαν την αποµόνωση και το διαχωρισµό από αυτήν. Η παρατήρηση αυτή ενέχει µια αντίφαση, η οποία διέπει την ιστορία της γένεσης, των αλλεπάλληλων κρίσεων και προσπαθειών µεταρρύθµισης και αναγέννησης του µοναστικού φαινοµένου. Στόχος του σεµιναρίου είναι να γίνουν κατανοητά τα σηµαντικά στάδια του µοναστικού κινήµατος στη δυτική Ευρώπη από την εποχή της παγίωσης της στενής σχέσης µοναχισµού και πολιτικής εξουσία τον 8 ο αιώνα ως την περίοδο των δοµικών κοινωνικών και οικονοµικών αλλαγών του 12 ου - 13 ου αιώνα, που επέφεραν βαθιά κρίση στον παραδοσιακό µοναχισµό και επιτακτική ανάγκη για δραστική µεταµόρφωση.
Τοµέας Ιστορίας Νεοτέρων Χρόνων Ιστορία Νεοτέρων Χρόνων (ΙΝΧ) ΙΝΧ 155 Έφη Αβδελά Εισαγωγή στην ευρωπαϊκή ιστορία του 20ού αιώνα (Π) Κατά τον εικοστό αιώνα άλλαξε πολλές φορές ο χάρτης της Ευρώπης. Κατά τη διάρκειά του προκλήθηκαν οι φονικότερες εκατόµβες στην ιστορία της. Συγχρόνως πραγµατοποιήθηκαν οι σηµαντικότερες αλλαγές στις κοινωνικές σχέσεις, στην τεχνολογία, στην πολιτική οργάνωση. Τα χρόνια αυτά η Ευρώπη διαιρέθηκε πολλές φορές σε αντιπαρατιθέµενους συνασπισµούς. Η οικονοµία των χωρών της πέρασε επανειληµµένα από τη µεγαλύτερη ανάπτυξη στην πιο οδυνηρή ύφεση, µε τεράστιο κόστος για µεγάλα τµήµατα των πληθυσµών της. Ταυτόχρονα, κοµµάτια της Ευρώπης επιχείρησαν καινοτόµους τρόπους ενοποίησης. Στην αρχή του εικοστού αιώνα η Ευρώπη ήταν το κέντρο του κόσµου, κυριαρχούσε στον κόσµο. Στην αρχή του επόµενου, µοιάζει να βρίσκεται σε παρακµή και να έχει χάσει την οικονοµική, πολιτική και πολιτιστική πρωτοκαθεδρία της. Σήµερα, σε µια περίοδο που απειλούνται τα κυριότερα επιτεύγµατα των προηγούµενων εκατό χρόνων, η δηµοκρατία και το κοινωνικό κράτος, ενώ µοιάζουν να αναβιώνουν οι χειρότερες εµπειρίες, η φτώχεια, η κοινωνική αποδιάρθρωση και οι αυταρχικές µορφές διακυβέρνησης, η ιστορία αποκτά ιδιαίτερη σηµασία. Η παράδοση πραγµατεύεται τα µεγάλα θέµατα στην ιστορία της Ευρώπης κατά τον εικοστό αιώνα, ισορροπώντας ανάµεσα στην πολιτική, την οικονοµία, την κοινωνία και τον πολιτισµό, και αναδεικνύει τις διαφορετικές ιστορικές προσεγγίσεις που έχουν υιοθετήσει ιστορικοί που επιχείρησαν µεγάλες συνθέσεις. ΙΝΧ 348 Έφη Αβδελά Η ιστορία στην εκπαίδευση (Σ) Γιατί η σχολική ιστορία προκαλεί κάθε τόσο έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις; Ποια είναι η σχέση ανάµεσα στην ιστορία που διδάσκεται στο σχολείο και την ακαδηµαϊκή ιστορία; Κατά πόσο το µάθηµα της ιστορίας είναι το µόνο στοιχείο στο σχολείο µέσα από το οποίο καλλιεργείται κάθε φορά µια συγκεκριµένη ιστορική αντίληψη; Πώς διδάσκεται η ιστορία σε άλλες χώρες και πώς στην Ελλάδα; Το σεµινάριο επιδιώκει να απαντήσει σε ερωτήσεις όπως οι παραπάνω. Πραγµατεύεται τη διδασκαλία της ιστορίας στο σχολείο ως όψη της επίσηµης ιστορίας και συσχετίζει τις σχετικές συζητήσεις που γίνονται στην Ελλάδα µε αντίστοιχες σε ευρωπαϊκό πλαίσιο, αλλά και τις πρόσφατες διεθνείς «διαµάχες για το παρελθόν». Τα παραδείγµατα αποσκοπούν να εικονογραφήσουν, ανάµεσα στα άλλα, τους όρους της συνάντησης ανάµεσα στη δηµόσια, τη σχολική και την ακαδηµαϊκή ιστορία. Εξετάζονται θέµατα όπως οι κρατικές πολιτικές για τη σχολική ιστορία, οι θέσεις των ευρωπαϊκών θεσµών για τη διδασκαλία της ιστορίας, οι σχολικές γιορτές, οι ιστορικοί µύθοι στο σχολείο, ο εθνοκεντρισµός ως αναπόσπαστο συστατικό της σχολικής ιστορίας κ.ά. Επιδιώκεται συστηµατική σύγκριση της ελληνικής περίπτωσης µε άλλες από τα Βαλκάνια, την Ευρώπη και τον κόσµο. Σε άµεση συνάρτηση µε τις θεµατικές του σεµιναρίου βρίσκονται ζητήµατα όπως πώς γράφεται η ιστορία, πώς αλλάζει µέσα στο χρόνο και σε ποιες προϋποθέσεις στηρίζεται η παραγωγή ιστορικής γνώσης.
Τοµέας Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών Τουρκολογία (ΤΟΥ) ΤΟΥ 193 Αντώνης Αναστασόπουλος Οι οθωµανικές επαρχίες: κρατική διοίκηση και κοινοτικοί θεσµοί (Π) Στόχος του µαθήµατος είναι να µελετήσουµε τις επαρχίες της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας κινούµενοι γύρω από δύο άξονες: ο πρώτος είναι η δοµή και η λειτουργία της οθωµανικής επαρχιακής διοίκησης και ο δεύτερος οι µορφές συλλογικής αυτοοργάνωσης των υπηκόων του κράτους, µουσουλµάνων και µη µουσουλµάνων. Το µεγαλύτερο βάρος θα δοθεί στο δεύτερο άξονα, χρησιµοποιώντας τον πρώτο ως το θεσµικό πλαίσιο που σε µικρότερο ή µεγαλύτερο βαθµό καθορίζει ή επηρεάζει τη διαµόρφωση των θεσµών συλλογικής εκπροσώπησης των επαρχιακών κοινοτήτων και τη φυσιογνωµία και τη δράση των ηγετικών τους στρωµάτων. Αφού εξετάσουµε τη δοµή της οθωµανικής κεντρικής και επαρχιακής διοίκησης και τα κύρια φαινόµενα της περιόδου από τον 17 ο αιώνα ως το 1839, δηλαδή της περιόδου στην οποία θα επικεντρώσουµε την προσοχή µας, θα αναλύσουµε την ανάδειξη, τους ρόλους και τη δράση των µουσουλµάνων επαρχιακών προυχόντων, γνωστών ως αγιάν, και στη συνέχεια θα µελετήσουµε το φαινόµενο των µη µουσουλµανικών κοινοτήτων µε έµφαση στις χριστιανικές κοινότητες του ελλαδικού χώρου. Στα τελευταία µαθήµατα θα εξετάσουµε συγκεκριµένες περιπτώσεις οθωµανικών επαρχιών (Κυκλάδες, Κρήτη, Κύπρος, Πελοπόννησος, Βέροια), καθώς και τις εξελίξεις που παρατηρούνται στην οργάνωση της επαρχιακής διοίκησης και των κοινοτικών θεσµών στα χρόνια των µεταρρυθµίσεων του Τανζιµάτ (1839 κ.εξ.). Πρόγραµµα µαθηµάτων 1 ο µάθηµα: Εισαγωγικές επισηµάνσεις. 2 ο µάθηµα: Οθωµανική κρατική οργάνωση (κεντρική και επαρχιακή διοίκηση ως το 1600 περίπου) (α µέρος). 3 ο µάθηµα: Οθωµανική κρατική οργάνωση (κεντρική και επαρχιακή διοίκηση ως το 1600 περίπου) (β µέρος). 4 ο µάθηµα: Η Οθωµανική Αυτοκρατορία (17 ος αι. 1839): κύρια φαινόµενα και εξελίξεις. 5 ο µάθηµα: Μουσουλµάνοι επαρχιακοί προύχοντες (αγιάν) (α µέρος). 6 ο µάθηµα: Μουσουλµάνοι επαρχιακοί προύχοντες (αγιάν) (β µέρος). 7 ο µάθηµα: Οθωµανική αντίληψη περί κοινοτήτων µη µουσουλµανικές κοινότητες. 8 ο µάθηµα: Μη µουσουλµανικές κοινότητες: θεσµικά χαρακτηριστικά και η σηµασία της φορολογίας. 9 ο µάθηµα: Μη µουσουλµανικές κοινότητες: το ζήτηµα των προνοµίων η περίπτωση των Κυκλάδων. 10 ο µάθηµα: Μεγάλα νησιά της Μεσογείου: η Κρήτη και η Κύπρος ως οθωµανικές επαρχίες. 11 ο µάθηµα: Η δοµή της επαρχιακής διοίκησης της Πελοποννήσου και οι τοπικοί προύχοντες (1715-1821).
12 ο µάθηµα: Επαρχιακή διοίκηση και κοινοτική εκπροσώπηση στη Βέροια (17 ος - αρχές 19 ου αι.). 13 ο µάθηµα: Επαρχιακή διοίκηση και κοινοτική οργάνωση κατά την περίοδο του Τανζιµάτ. Ενδεικτική βιβλιογραφία: Σία ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ, Μικρά Ασία, 19 ος αι. 1919, οι ελληνορθόδοξες κοινότητες.: από το µιλλέτ των Ρωµιών στο ελληνικό έθνος, Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 1997 Αντώνης ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ, Ηλίας ΚΟΛΟΒΟΣ και Μαρίνος ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΗΣ, «Η Οθωµανική Αυτοκρατορία Ο ελλαδικός χώρος», στο Έρση Μπρούσκαρη (επιµ.), Η οθωµανική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, ιεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων Υπουργείου Πολιτισµού, Αθήνα 2008, 23-44 Χαλίλ ΙΝΑΛΤΖΙΚ, Η Οθωµανική Αυτοκρατορία: η κλασική εποχή, 1300-1600, µτφρ. Μιχάλης Κοκολάκης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1995 Ηλίας ΚΟΛΟΒΟΣ, Η νησιωτική κοινωνία της Άνδρου στο οθωµανικό πλαίσιο, Καΐρειος Βιβλιοθήκη, Άνδρος 2006 Σοφία ΛΑΪΟΥ, Η Σάµος κατά την οθωµανική περίοδο, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2002 Halil İNALCIK Donald QUATAERT, Οικονοµική και κοινωνική ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, 1300-1914, 2 τόµοι, µτφρ. Μαρίνος Σαρηγιάννης Μαρίνα ηµητριάδου, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2008-2011 Metin İbrahim KUNT, Οι υπηρέτες του σουλτάνου: ο µετασχηµατισµός της οθωµανικής επαρχιακής διακυβέρνησης, 1550-1650, µτφρ. Στέφανος Παπαγεωργίου, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2001 Donald QUATAERT, Η Οθωµανική Αυτοκρατορία: οι τελευταίοι αιώνες, 1700-1922, µτφρ. Μαρίνος Σαρηγιάννης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006 Antonis ANASTASOPOULOS (επιµ.), Provincial Elites in the Ottoman Empire. Halcyon Days in Crete V: A Symposium Held in Rethymno, 10-12 January 2003, Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ρέθυµνο 2005 Halil İNALCIK, Centralization and Decentralization in Ottoman Administration, στο Studies in Eighteenth Century Islamic History, επιµ. Thomas Naff και Roger Owen, Southern Illinois University Press-Feffer & Simons, Κάρµποντεϊλ και Έντουαρντσβιλ-Λονδίνο και Άµστερνταµ 1977, σ. 27-52 Halil İNALCIK, Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire, 1600-1700, Archivum Ottomanicum, 6 (1980), σ. 283-337 Ariel SALZMANN, An Ancien Régime Revisited: Privatization and Political Economy in the Eighteenth-Century Ottoman Empire, Politics and Society, 21 (1993), σ. 393-423
Τοµέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Προϊστορική Αρχαιολογία (ΠΑΡ) ΠΑΡ 185 Μαρίνα Γκιάστα Ο χώρος και το τοπίο στην αρχαιολογία. Παραδείγµατα από το προϊστορικό Αιγαίο (Π) Στο µάθηµα αυτό θα µελετήσουµε τις διάφορες έννοιες και αντιλήψεις του τοπίου και θα εξερευνήσουµε το πώς έχει µελετηθεί ο χώρος και το τοπίο στην αρχαιολογία. Το τοπίο, του οποίου η έννοια είναι κοινωνική κατασκευή, και εποµένως ιστορικά και πολιτισµικά οριζόµενο, είναι δυναµικό και διαµορφώνεται σε άµεση σχέση µε τις ανθρώπινες ενέργειες και ανάγκες των κοινοτήτων που σχετίζονται µ αυτό. Η αρχαιολογία τοπίου µελετά το πώς οι άνθρωποι έχουν διαµορφώσει το χώρο γύρω τους για πολλούς ή πολλαπλούς σκοπούς, οικονοµικούς, κοινωνικούς, πολιτικούς, ή θρησκευτικούς αλλά και το πώς ο χώρος έχει επιδράσει στην κατασκευή κοινωνικών συστηµάτων. Ο άνθρωπος υπάρχει και λειτουργεί σε σχέση µε τον φυσικό χώρο γύρω του, ο οποίος αλλάζει και διαµορφώνεται σύµφωνα µε κοινωνικές πρακτικές καταγράφοντας έτσι αντιλήψεις και ιδεολογίες. Η αρχαιολογία µας προσφέρει πολύτιµα εργαλεία µελέτης του χώρου και του τοπίου του παρελθόντος και είναι αναντικατάστατη, ιδιαιτέρως όσον αφορά στην προϊστορία. Στην εξερεύνησή µας σε τοπία του προϊστορικού Αιγαίου θα συζητήσουµε για οπτικές και σηµασίες των εννοιών χώρος και τοπίο τόσο του παρελθόντος όσο και του παρόντος, θα διαπραγµατευτούµε αρχαιολογικές µεθόδους και εργαλεία µελέτης παρελθόντων τοπίων και θα επιχειρήσουµε την κατανόηση τοπίων στο προϊστορικό Αιγαίο. Κλασική Αρχαιολογία (ΚΑΡ) ΚΑΡ 158 Αµαλία Αβραµίδου Τοπογραφία της αρχαίας Αθήνας (Π) Α. Αβραµίδου Ωρες γραφείου: ευτέρα 9:30-11:30 Emali: aavramid@yahoo.com Οι αρχαιότητες δεσπόζουν σήµερα στην πόλη των Αθηνών, καθορίζοντας όχι µόνο την πολεδοµική ανάπτυξή της, αλλά και τη δηµιουργία ενός µοναδικού αστικού τοπίου. Ως νέοι περιηγητές θα εξετάσουµε σηµεία-κλειδιά της αρχαίας πόλης, την ιστορική τους εξέλιξη, και τη θέση τους στo σύγχρονo πολεοδοµικό ιστό. Ανάµεσα σε άλλα θα µελετήσουµε την αρχαία Αγορά, την Ακρόπολη, την Ακαδηµία, τον Κεραµεικό, τα τείχη και επιµέρους θέσεις του αρχαίου άστεως και της χώρας. Σκοπός του µαθήµατος είναι να εξοικειωθούν οι φοιτητές µε την αρχαιολογία των Αθηνών, και µέσω αυτής να ερευνήσουν θέµατα αρχιτεκτονικής, τέχνης, και ιστορίας. Προβλέπεται εκπαιδευτική εκδροµή στην Αθήνα µετά από συνεννόηση. Προτεινόµενη βιβλιογραφίa: Επιπλεόν τίτλοι θα δίνονται µε την εξέταση της κάθε ενότητας *Αρχαία Αθήνα και Αττική : ιστορική τοπογραφία του άστεως και της χώρας / επιστηµονική επιµέλεια Ανδρέας Γ. Βλαχόπουλος.Αθήνα : Μέλισσα, 2010. *Αθήναι : από την κλασική εποχή έως σήµερα, 5ος αι. π.χ.-2000 µ.χ. / συλλογικός τόµος, Μανώλης Κορρές... [κ.α.]; εκδοτική επιτροπή, Χαράλαµπος Μπούρας.. [κ.α.].αθήνα : Κότινος, 2000. * The archaeology of Athens / John M. Camp.New Haven ; London : Yale University Press, 2001. Και στα ελληνικά Οι αρχαιότητες της Αθήνας και της Αττικής, µτφρ Μ. Κλεώπα, Αθήνα Καρδαµίτσα 2009
*Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις / εισ.-µεταφρ. Νικ.. Παπαχατζή. Αθήνα : Εκδοτική Αθηνών * Η πόλη κάτω από την πόλη : ευρήµατα από τις ανασκαφές του Μητροπολιτικού Σιδηρόδροµου των Αθηνών / επιµέλεια Λιάνα Παρλαµά-Νικόλαος Χρ. Σταµπολίδης. Αθήνα : Υπουργείο Πολιτισµού : Καπόν, 2000. *Bildlexikon zur Topographie des antiken Athen / John Travlos. Tubingen : E. Wasmuth, 1971. Αρχαίες Πηγές Αριστοτέλους, Αθηναίων Πολιτεία Θουκυδίδη Ιστορία, τ. Ι-ΙΙ Πλουτάρχου Βίοι (πχ, Θησεύς, Σόλων, Κλεισθένης, Περικλής) Παυσανίας, Αττικά Στράβων Γεωγραφικά Χρήσιµες Ιστοσελίδες www.jstor.org perseus.tufts.edu www.dainst.org (Γερµανικό Ινστιτούτο) agathe.gr (Αµερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών) fhw.gr (Ιδυρµα Μείζονος Ελληνισµού) eie.gr (Εθνικό Ιδρυµα Ερευνών) archaiologia.gr ΚΑΡ 379 Αµαλία Αβραµίδου Μυθολογία και λατρεία της Ήρας (Σ) Μέσα από την εξέταση των µύθων που σχετίζονται µε την Ήρα θα καθορίσουµε τα βασικά χαρακτηριστικά της θεότητας, βασιζόµενοι στη µελέτη των αρχαίων πηγών και της εικονογραφίας. Επιπλέον, θα εστιάσουµε στη λατρεία της Ήρας στην Πελοπόννησο, τη Σάµο, και τη Μεγάλη Ελλάδα, και συγκεκριµένα στα είδη των τελετών προς τιµήν της (π.χ., θυσίες, χορός, αγώνες, δείπνα κα) και στους τύπους των αναθηµάτων (π.χ., αγαλµάτια, ειδώλια, υφάσµατα, κεραµεική κα). Ανάµεσα στα ερωτήµατα που θα µας απασχολήσουν είναι η σχέση των Ηραίων µε την εκάστοτε γειτονική πόλη-κράτος, ζητήµατα προέλευσης των αφιερωµάτων αλλά και ταυτότητας του επισκέπτη/πιστού, η συνύπαρξη ή µη της λατρείας της Ήρας µε του ία, οι τοπικές ιδιαιτερότητες και οι κοινές πρακτικές στη λατρεία της θεάς κα. Τρόπος εξέτασης Παρουσίες και συµµετοχή στο µάθηµα Προετοιµασία άρθρων, περιλήψεων κα Τελική εργασία. Γενικά *JV Obrien, The transformation of Hera: a study of ritual, hero, and the goddess in the Iliad, Lahnam 1993(ebook) *The sacred and the feminine in ancient Greece / edited by Sue Blundell and Margaret Williamson.London ; New York : Routledge, 1998. *The cults of the Greek states / by Lewis Richard Farnell.New Rochelle : Caratzas Brothers, 1977. *Robin Hägg (ed.), Peloponnesian Sanctuaries and Cults. Proceedings of the Ninth International Symposium at the Swedish Institute at Athens, 11-13 June 1994. Acta Instituti Atheniensis Regni Sueciae, Series 4, 48. Stockholm: Svenska Institutet i Athen (distributed by Paul Aströms Förlag, Jonsered), 2002.
*Greek sanctuaries : new approaches / edited by Nanno Marinatos and Robin Hagg. London: Routledge, 1993. *Sanctuaries and the sacred in the ancient Greek world / John Pedley.Cambridge : CUP 2005. *Hera : eine Strukturanalyse im Vergleich mit Athena / Walter Potscher.Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft; 1987. *Hera und Juno : Wandelungen und Beharrung einer Gottin / R. Haussler.Stuttgart : F. Steiner, 1995 *Hera : images, espaces, cultes : actes du colloque international du Centre de recherches archeologiques, de l Universite de Lille III et de l Association P.R.A.C. : Lille, 29-30 novembre 1993 / presentes par J. de La Geniere.Naples : Centre Jean Berard, 1997. *Η γέννηση της αρχαίας ελληνικής πόλης : λατρείες, χώρος και κοινωνία (8ος - 7ος αιώνας) / Francois de Polignac, µετάφραση Νάσος Κυριαζόπουλος, πρόλογος Claude Mosse, µετάφραση Νάσος Κυριαζόπουλος. Αθήνα : Μορφωτικό Ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης, 2000. LIMC Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae ThesCRA - Thesaurus cultus et rituum antiquorum Κακριδής. Ι. Ελληνική Μυθολογία, τ. 5. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών Αρχαιολογικόν ελτίον και Πρακτικά La Magna Grecia πρακτικά συνεδρίων Χρήσιµες Ιστοσελίδες www.theoi.com www.perseus.edu www.jstor.org www.dainst.org Βυζαντινή Αρχαιολογία (ΒΑΡ) ΒΑΡ 394 Όλγα Γκράτζιου Η βυζαντινή τέχνη τον 15ο αιώνα (Σ) Ο 15ος είναι ο αιώνας της Αναγέννησης στη ύση, ο αιώνας της άλωσης της Κωνσταντινούπολης στην Ανατολή. Είναι η εποχή κατά την οποία οι γεωγραφικοί προσδιορισµοί Ανατολή και ύση απέκτησαν το πολιτισµικό περιεχόµενο που διατήρησαν για αιώνες έκτοτε, µέχρι τη σύγχρονη εποχή. Εξετάζοντας την τέχνη του Βυζαντίου αυτής της περιόδου των ανατροπών θα χρειαστεί να ενδιαφερθούµε για τις µεταβολές στη ύση, για την επικοινωνία και τις αντιπαραθέσεις της πολιτικής για ένα δυτικοευρωπαϊκό προσανατολισµό, για τις αλλαγές που έφεραν οι ταραγµένοι καιροί και που µπορούµε να τις διακρίνουµε στην τέχνη, για τις ισχυρές παραδόσεις που επέβαλαν την εµµονή σε µακραίωνες πρακτικές θρησκευτικής τέχνης. Στο σεµινάριο θα επικεντρωθούµε κυρίως στη ζωγραφική. Αφού µελετήσουµε κάποια προβλήµατα της εποχής και συζητήσουµε από κοινού τις απόψεις που ανέπτυξαν για αυτά ορισµένοι µελετητές, θα επιλέξουµε θέµατα για σεµιναριακές εργασίες. Ο κάθε φοιτητής και η κάθε φοιτήτρια θα µελετήσει ένα ειδικό θέµα από τη βιβλιογραφία του. Θα προσπαθήσει να κατανοήσει πώς εντάσσεται το ιδιαίτερο αυτό θέµα µέσα στη γενικότερη προβληµατική για τον 15αι. Θα προσπαθήσει στη συνέχεια να εξηγήσει στους συµφοιτητές του το θέµα του αυτό σε σύντοµη προφορική παρουσίαση και αφού τροφοδοτηθεί από τις αντιδράσεις των υπολοίπων και προβληµατιστεί από τα θέµατα που θα αναπτύσσουν και οι άλλοι συµµετέχοντες στο σεµινάριο, θα συντάξει γραπτή εργασία για το θέµα που θα έχει επιλέξει.
Συζήτηση για το ξεκίνηµα πάνω στο άρθρο:.ι.πάλλα, Αι αισθητικαί ιδέαι των Βυζαντινών προ της αλώσεως, ΕΕΒΣ 34 (1965) 313331 =.Ι.Πάλλα, Συναγωγή µελετών Βυζαντινής Αρχαιολογίας (Τέχνη Λατρεία Κοιωνία), τόµος Β, Αθήνα 1987-88, 464-482. Πιθανές οµάδες θεµάτων σεµιναριακών εργασιών Τα ταφικά αρκοσόλια στη Μονή της Χώρας και η ζωγραφική τους Η Παντάνασσα του Μυστρά Τοιχογραφίες στα Μετέωρα και την Καστοριά Ένας νέος άγιος γεννιέται: ο βίος, οι εικόνες και το µοναστήρι του Αγίου Φανουρίου στην Κρήτη Κοίµηση Εφραίµ του Σύρου, ένα νέο εικονογραφικό θέµα µε παλιά υλικά Ένθρονη Θεοτόκος: σύγκριση ενός ιταλικού πίνακα και µιας κρητικής εικόνας Τοιχογραφικά σύνολα χρονολογηµένα στον 15αι. Μια καταγραφή ιαδροµές ζωγράφων του 15αι. ΒΑΡ 395 Βίκυ Φωσκόλου Η βυζαντινή ζωγραφική του 13ου αιώνα: ανάµεσα σε ανατολή και δύση (Σ) Η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους σταυροφόρους και η διάσπαση της βυζαντινής αυτοκρατορίας σε αυτόνοµα κρατίδια µε έλληνες και δυτικούς ηγεµόνες υπήρξε σηµαντική τοµή και για την καλλιτεχνική δραστηριότητα της εποχής. Στο σεµινάριο θα ασχοληθούµε µε την τέχνη, και ειδικότερα τη ζωγραφική του 13 ου αιώνα στις διάφορες περιοχές της πρώην βυζαντινής αυτοκρατορίας, µε έµφαση κυρίως στις περιοχές που βρέθηκαν υπό λατινική κυριαρχία, για να εξετάσουµε πως οι νέες πολιτικές συνθήκες επηρεάζουν την, ποια υπήρξε η σχέση µε την τέχνη της δύσης, και γενικότερα ποιοι υπήρξαν οι βασικοί παράγοντες διαµόρφωσης της καλλιτεχνικής δηµιουργίας της εποχής Γενική Βιβλιογραφία: H. Belting (εκδ.), II Medio Oriente e l'occidente nell'arte del XIII secolo, Atti del XXIV Congresso C.I.H.A., vol. II, Bologna 1982. I. Hutter (επιµ.), Byzanz und der Westen: Studien zur Kunst des europaischen Mittelalters, Βιέννη 1984. J. Folda, Crusader Art in the Holy Land. From the Third Ctusade to the Fall of Acre 1187-1291, Cambridge University Press 2005. Byzantium, Faith and Power (1261-1557), επιµ. Η. C. Evans, The Metropolitan Museum of Art New York, Νew Haven - Λονδίνο 2003, 449-461. Προσκύνηµα στο Σινά. Θησαυροί από την Ιερά Μονή Αγίας Αικατερίνης, Κατάλογος έκθεσης, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2004. H Βυζαντινή Τέχνη µετά την Τέταρτη Σταυροφορία και οι επιπτώσεις της, επιµ. Π.Λ. Βοκοτόπουλος, ΚΕΒΜΤ Ακαδηµία Αθηνών, Αθήνα 2007. Ιστορία Τέχνης της ύσης (ΙΤ ) ΙΤ 393 Ευγένιος Ματθιόπουλος Ιστορία του σουρρεαλισµού στις εικαστικές τέχνες (Σ)
Ευγένιος. Ματθιόπουλος Αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης Τµήµα Ιστορίαs-Αρχαιολογίας, Πανεπιστήµιο Κρήτης e-mail: matthiopoulos@phl.uoc.gr Στόχος του σεµιναρίου είναι να µελετηθεί η ιστορία του κινήµατος του σουρεαλισµού (από το 1924 και µετά) µε έµφαση στις εκδηλώσεις του στο πεδίο των εικαστικών τεχνών. Θα αναλυθούν οι κοινωνικές-πολιτικές και ιδεολογικές προϋποθέσεις του πολιτιστικού αυτού κινήµατος, οι θεωρητικές απόψεις και δράσεις που αναπτύχθηκαν στον πλαίσιό του και θα παρουσιαστεί η συνεισφορά των σηµαντικοτέρων πρωταγωνιστών του. Ενδεικτική βιβλιογραφία: 1. Rubin, William Stanley, Dada and surrealist art, New York, H. N. Abrams, [1968]. 2. Jacqueline Chenieux-Gendron, Le surrealisme, Paris, Presses universitaires de France, 1984. 3. Sarane Alexandrian, Surrealist art, µτφρ. Gordon Clough, London : Thames and Hudson, 1997. 4. Kim Grant, Surrealism and the visual arts : theory and reception, Cambridge, U.K. New York, NY, Cambridge University Press, 2005. 5. Πάτρικ Βάλντµπεργκ, Σουρρεαλισµός, µτφρ. Αλεξάνδρα Παπαθανασοπούλου, Αθήνα, Υποδοµή, 1982. 6. Φιλίπ Οντουάν, Οι Σουρρεαλιστές, µτφρ. ηµήτρης ηµούλης, Βασιλική Παπαοικονόµου, επιµ. Μπάµπης Γεωργαντίδης, Αθήνα : Θεµέλιο, 1990. 7. Gale, Matthew, Νταντά & Υπερρεαλισµός, µτφρ. Γιώργος-Ικαρος Μπαµπασάκης, Αθήνα, Καστανιώτης, 1999.