Δημιουργία Διαδικτυακού Ηλεκτρονικού Portal για τον Πλάτωνα και το Έργο του

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Επιβλέπων: Αθανάσιος Νταραντούμης, Επ. Καθηγητής Συνεπιβλέπουσα: Σαμπανίκου Εύη, Επ. Καθηγήτρια Δημιουργία Διαδικτυακού Ηλεκτρονικού Portal για τον Πλάτωνα και το Έργο του Διπλωματική Εργασία Βασιλική Ν. Τατάκη Μυτιλήνη, Φεβρουάριος 2010

Περιεχόμενα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 1 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 5 ΣΥΝΟΨΗ... 6 ABSTRACT... 6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Εισαγωγή... 8 1.1 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ... 8 1.2 ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ... 9 1.3 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ... 11 1.4 ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ... 11 1.5 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ... 13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Επισκόπηση Παρεμφερών Εκπαιδευτικών Λογισμικών (State of the art)... 15 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 15 2.2 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛOΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΛΕΧΘΝΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΛΟΓΙΣΜΙΚΩΝ... 16 2.2.1 Παρουσίαση και κριτική του εκπαιδευτικού λογισμικού «ΔΙΑΛΟΓΟΣ»... 16 2.2.2 Παρουσίαση και κριτική του εκπαιδευτικού λογισμικού «Ο ΗΡΟΔΟΤΟΣ»... 18 2.2.3 Παρουσίαση και κριτική του εκπαιδευτικού λογισμικού «Ο ΌΜΗΡΟΣ»... 21 2.2.4 Παρουσίαση και κριτική του εκπαιδευτικού λογισμικού «ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ: ΤΟΠΟΣ, ΧΡΟΝΟΣ, ΣΚΕΨΗ»... 22 2.2.5 Παρουσίαση και κριτική του εκπαιδευτικού λογισμικού «ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ»... 23 2.3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Θεωρίες Μάθησης... 28 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 28 2

3.2 ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΣ (BEHAVIORISM)... 28 3.3 ΟΙΚΟΔΟΜΙΣΜΟΣ (CONSTRUCTIVISM) / ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ... 30 3.3.1 Εποικοδομητισμός... 30 3.4 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ... 32 3.5 ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΘΕΩΡΙΩΝ ΜΑΘΗΣΗΣ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ... 34 3.6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 35 3.7 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΟΙΝΟΥ... 36 3.8 ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΧΡΗΣΗΣ... 39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Σχεδιασμός και Σενάριο Εφαρμογής... 41 4.1 ΑΦΗΓΗΣΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ... 41 4.1.1 Ως μαθητής... 41 4.1.2 Ως εκπαιδευτικός... 50 4.2 ΤΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΣΚΕΠΤΙΚΟ... 54 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Περιεχόμενο της Εφαρμογής... 57 5.1 Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ (A. E. TAYLOR, 2009)... 57 5.2 ΤΑ ΤΑΞΙΔΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ... 59 5.3 Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ... 61 5.4 Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ... 61 5.4.1 Αισθητική... 62 5.4.2 Οντολογία-Γνωσολογία... 64 5.4.3 Μεταφυσική... 68 5.4.4 Ηθική... 69 5.4.5 Πολιτική... 70 5.5 ΤΟ EΡΓΟ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ... 71 3

5.5.1 Η διαλογική μορφή του έργου του Πλάτωνα... 76 5.5.2 Η θέση του Μύθου στο έργο του Πλάτωνα (Α. Γεωργοπαπαδάκου, 2004: 17)... 77 5.6 ΤΟ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟ ΈΡΓΟ «ΠΟΛΙΤΕΙΑ»... 78 5.6.1 Η αλληγορία του Σπηλαίου... 79 5.6.2 Ο μύθος του Ηρός... 79 5.6.3 Οι διαφορετικοί τύποι πολιτευμάτων... 80 5.7 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 80 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Τεχνικά Χαρακτηριστικά της Εφαρμογής... 82 6.1 ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΕΝΤΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ... 82 6.2 ΤΑ ΤΡΙΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ... 83 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Η Αξιολόγηςη της Εφαρμογής... 85 7.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 85 7.2 AΞΟΝΕΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ... 86 7.3 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ... 87 7.4 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ/ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ... 88 7.5 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΔΙΕΠΑΦΗΣ... 89 7.6 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΛΛΩΝ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ... 89 7.7 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ... 90 7.8 ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ... 90 7.9 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 94 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: Συμπεράσματα-Μελλοντικές Βελτιώσεις... 97 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 100 ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ... 103 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α... 105 4

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η υλοποίηση της παρούσας διπλωματικής εργασίας δε θα ήταν εφικτή χωρίς την παρουσία του επιβλέποντος Καθηγητή κ. Νταραντούμη Θανάση τον οποίο θερμά ευχαριστώ όχι μόνο για το επιστημονικό περιβάλλον που δημιούργησε, μέσα από το οποίο κατόρθωσα να ολοκληρώσω το θέμα, αλλά και για την πολύτιμη καθοδήγηση και συμπαράσταση σε όλη τη διάρκεια της εργασίας μου. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στην συνεπιβλέπουσα Καθηγήτρια, κ. Σαμπανίκου Έυη για τις συμβουλές και τις επιστημονικές παρατηρήσεις της, κυρίως κατά την έναρξη της μεταπτυχιακής εργασίας και την πολύτιμη βοήθεια της για τη σωστή επιλογή του θέματος της παρούσας εργασίας. Θερμά ευχαριστώ το φίλο μου, Παντελέλη Παντελή για την πολύτιμη βοήθεια του, τις παραινέσεις του και τις χρήσιμες συμβουλές που μου παρείχε για τη δημιουργία και ολοκλήρωση του πρακτικού μέρους της εργασίας μου. 5

ΣΥΝΟΨΗ Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας αποτελεί η δημιουργία μιας εκπαιδευτικής εφαρμογής μέσα από την οποία ο χρήστης θα γνωρίζει τον Πλάτωνα και το έργο του. Αποφασίστηκε, λοιπόν, να δημιουργηθεί ένα διαδικτυακό ηλεκτρονικό portal στο οποίο ο χρήστης θα μπορεί ελεύθερα να επιλέξει ως μάθημα τον Πλάτωνα και έτσι να γνωρίσει στοιχεία για την ζωή του, τη φιλοσοφία του και το έργο του και ταυτόχρονα να αξιολογήσει άμεσα την επίδοση του αλλά και να προσθέσει αν το επιθυμεί κάποια επιπλέον στοιχεία. Η υλοποίηση της εφαρμογής έγινε βάσει των αποτελεσμάτων που προέκυψαν από την έρευνα στο διαδίκτυο παρεμφερών εκπαιδευτικών λογισμικών καθώς και με γνώμονα συγκεκριμένες θεωρίες μάθησης. Ακολούθησε μια ποιοτική αξιολόγηση της εφαρμογής, από την οποία προέκυψαν οι προτάσεις για τις μελλοντικές βελτιώσεις της καθώς και κάποια συμπεράσματα της εργασίας. ABSTRACT The purpose of this thesis is to create an educational application through which the user will learn about Plato and his work. Therefore, it was decided to create a web electronic portal through which the user can choose a course about Plato and learn about his life, his philosophy, and his work. At the same time, the user will be able to evaluate directly his or her own performance and contribute additional facts if desired. The development of this application was based on research of other similar educational online applications as well as on specific theories of learning. A qualitative evaluation of the application followed, which resulted in suggestions for future improvements and the conclusions of this thesis. 6

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι η δημιουργία μιας εκπαιδευτικής εφαρμογής, η οποία έχει ως κεντρικό σημείο αναφοράς της το έργο και την ζωή του μεγάλου φιλόσοφου της αρχαιότητας, του Πλάτωνα. Η δημιουργία ενός εκπαιδευτικού λογισμικού δεν είναι απλή και εύκολη υπόθεση καθώς πρέπει να ακολουθεί συγκεκριμένη μεθοδολογία και να έχει ως γνώμονα ανάπτυξης συγκεκριμένες θεωρίες μάθησης. Για αυτό το λόγο πριν την παραγωγή της συγκεκριμένης εφαρμογής έγινε μια έρευνα στο διαδίκτυο αλλά και σε βιβλιογραφικές πηγές, προκειμένου να εντοπιστούν τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία των υπαρχόντων λογισμικών. Επίσης, ακολούθησε μελέτη των παιδαγωγικών θεωριών μάθησης, στοιχεία των οποίων θεωρούνται απαραίτητα στοιχεία για την παραγωγή εκπαιδευτικού λογισμικού. Συγκεκριμένα, στην εργασία περιέχονται στοιχεία για τη ζωή και τα ταξίδια του Πλάτωνα, βασικά στοιχεία της φιλοσοφίας του διαιρεμένη σε τέσσερις τομείς: οντολογία-γνωσιολογία, μεταφυσική, αισθητική, πολιτική, οι ιδιαιτερότητες του πλατωνικού έργου, κατάλογος όλων των έργων του Πλάτωνα με το περιεχόμενο τους, διεξοδική ανάπτυξη του έργου «Πολιτεία» καθώς πολλές ιδέες του μεγάλου φιλοσόφου αναπτύσσονται στο συγκεκριμένο έργο και τέλος την επίδραση της πλατωνικής φιλοσοφίας ανά τους αιώνες. Στη συνέχεια, παρέχονται πληροφορίες για το σχεδιασμό της παρούσας διαδικτυακής εφαρμογής, οι στόχοι, οι χρήστες, οι συνθήκες χρήσης, η δομή της, αλλά και τα βασικά τεχνικά στοιχεία υλοποίησης της. Τέλος, παρατίθενται προτάσεις για τις μελλοντικές βελτιώσεις της, αλλά και τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνα. 7

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή 1.1 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Τα σύγχρονα ψηφιακά μέσα δημιουργούν ένα νέο τεχνολογικό περιβάλλον για την εκπαιδευτική διαδικασία. Χρειάζεται, ωστόσο, ο σχεδιασμός εξειδικευμένων εφαρμογών, που αξιοποιούν παιδαγωγικά τις νέες τεχνολογικές δυνατότητες. Σύμφωνα με την αντίληψη της Salomon, η μάθηση είναι η μετάδοση και εμπέδωση της πληροφορίας και επομένως οι ψηφιακές εφαρμογές μπορούν να αποτελέσουν ένα είδος διαδραστικού διδακτικού εγχειριδίου (interactive textbook). (Νικονάνου & Κασβίκης, 2008). Σημείο αναφοράς της παρούσας διπλωματικής εργασίας αποτέλεσε ο Πλάτωνας και το έργο του. Η επιλογή του θέματος βασίστηκε στο γεγονός ότι ο Πλάτωνας αποτελεί τον μεγαλύτερο φιλόσοφο της αρχαιότητας, όπου με το έργο του χάραξε βαθιά την ιστορία του Πολιτισμού και επέδρασε στη διαμόρφωσή του, χιλιάδες χρόνια μετά την εποχή του. Ειδικότερα, στο έργο του συναντάμε απόψεις για την ζωή, την αλήθεια, τη δικαιοσύνη, την ηθική, την πολιτική, τον άνθρωπο, την τέχνη, τη θέση της γυναίκας καθώς και πολλές άλλες, ιδέες που ακόμη και σήμερα, δηλαδή μετά από τόσους αιώνες, απασχολούν και ενδιαφέρουν τον κάθε άνθρωπο και κυρίως τον έφηβο, που βρίσκεται στην ηλικία όπου οι φιλοσοφικές και υπαρξιακές αναζητήσεις είναι πιο έντονες. Για αυτόν λοιπόν, το λόγο επιλέχτηκε η μεγάλη αυτή φιλοσοφική μορφή να αποτελέσει το θεωρητικό πλαίσιο ανάπτυξης της παρούσας εκπαιδευτικής εφαρμογής. Οι προϋπάρχουσες γνώσεις που διαθέτουν οι μαθητές του Λυκείου έπαιξαν έναν ακόμη ρόλο στην επιλογή του συγκεκριμένου περιεχομένου, καθώς σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα, 8

στο Γυμνάσιο οι μαθητές έχουν την πρώτη τους επαφή με το έργο του Πλάτωνα, ενώ στις δύο τελευταίες τάξεις του Λυκείου διδάσκονται αναλυτικότερα τη φιλοσοφία του στο μάθημα της Β Λυκείου «Αρχές Φιλοσοφίας» και στην Γ Λυκείου εξετάζονται και σε πανελλαδικό επίπεδο στα έργα του Πλάτωνα «Πολιτεία» και «Πρωταγόρας». Στόχος λοιπόν, της παρούσας εφαρμογής δεν αποτελεί να γνωρίσουν σε θεωρητικό μονάχα επίπεδο το μεγάλο φιλόσοφο, δυνατότητα η οποία παρέχεται και μέσω του σχολικού εγχειριδίου, αλλά να μπορέσουν οι μαθητές να εντρυφήσουν και να οικοδομήσουν ουσιαστικότερες γνώσεις για αυτόν και τη φιλοσοφία του. Και αυτό γίνεται πράγματι μέσω της παρούσας εφαρμογής, καθώς αυτή δίνει στο χρήστη τη δυνατότητα να γνωρίσει σιγά σιγά τον Πλάτωνα κάνοντας ένα «νοητικό ταξίδι» μαζί του, μέσα από τα μέρη που έζησε, τις εκάστοτε προσωπικότητες που γνώρισε σε καθένα από αυτά, τον τρόπο που η καθεμία επέδρασε καταλυτικά στην ανάπτυξη της φιλοσοφίας του, στη συνέχεια τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο κατόρθωσε να αποδώσει αυτές τις ιδέες στα έργα του και τέλος τη σύγχρονη και διαχρονική ανάγνωση του έργου του. Ακολουθώντας ο εκάστοτε χρήστης την παραπάνω πορεία επισκόπησης του πλατωνικού έργου θα μπορέσει να γίνει και ο ίδιος κοινωνός της διδασκαλίας του μεγάλου φιλοσόφου και να κατανοήσει σε βάθος την ενότητα του έργου, της φιλοσοφίας του και του τρόπο ζωής του και έτσι να μπορέσει και ο ίδιος ο χρήστης να αναγνωρίσει το μεγαλείο αυτής της μοναδικής προσωπικότητας. Επιπλέον, το θέμα είναι κατάλληλο για μαθητές Λυκείου καθώς είναι ενδιαφέρον, προσιτό και συσχετίζεται με το άμεσο περιβάλλον των μαθητών. Παράλληλα, παρέχει και τη δυνατότητα για διαθεματική προσέγγιση της γνώσης καθώς οι ιδέες που προβάλλονται στο έργο του Πλάτωνα μπορούν να αξιοποιήσουν και γνώσεις άλλων μαθημάτων του Λυκείου, όπως για παράδειγμα τα Θρησκευτικά, το Δίκαιο, οι Πολιτικοί Θεσμοί, η Έκφραση-έκθεση, η Φιλοσοφία αλλά ακόμη και τα μαθηματικά. 1.2 ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Κατά τη φάση της διδακτικοί στόχοι: προπαραγωγής του εκπαιδευτικού λογισμικού τέθηκαν οι παρακάτω Α. Γενικοί στόχοι: Να γνωρίσουν οι μαθητές την ζωή και το έργο του Πλάτωνα 9

Να εξοικειωθούν με τις δυνατότητες που τους προσφέρει η νέα τεχνολογία Να αναπτύξουν στοιχεία της προσωπικότητάς τους μέσω της κοινωνική τους αλληλεπίδρασης με άλλους χρήστες (μέσω της σύγχρονης και ασύγχρονης μορφής επικοινωνίας) Να αναλάβουν ενεργό ρόλο στην διαδικασία απόκτησης και οικοδόμησης νέας γνώσης Να εξοικειωθούν με νέους τρόπους διδακτικής προσέγγισης και μαθησιακής διαδικασίας Β. Ειδικοί στόχοι: Να κατανοήσουν και να αξιολογήσουν τις προσωπικότητες που έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της φιλοσοφίας του Πλάτωνα Να εξοικειωθούν με τις ιδέες του μεγάλου φιλοσόφου Να αναζητήσουν αντιστοιχίες της πλατωνικής φιλοσοφίας με τη σύγχρονη ζωή Να γνωρίσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του πλατωνικού έργου Να γνωρίσουν το συγγραφικό έργο του μεγάλου φιλοσόφου Να γνωρίσουν το έργο «Πολιτεία» Να κατανοήσουν και να αξιολογήσουν την επίδραση που άσκησε το πλατωνικό έργο ανά τους αιώνες Γ. Ως προς τη μαθησιακή διαδικασία Να αναλάβουν ένα ρόλο και να αποφασίσουν την μαθησιακή πορεία που θα ακολουθήσουν οι ίδιοι. Να καλλιεργήσουν αναλυτική και συνθετική ικανότητα Να καλλιεργήσουν την παρατηρητικότητα, μνήμη, φαντασία Να εμπλουτίσουν το συναισθηματικό τους κόσμο, δημιουργώντας ιδανικά Να αξιολογήσουν την εφαρμογή ως πηγή έμπνευσης, ανακάλυψης και ώθησης για περαιτέρω επεξεργασία Να αναπτύξουν τις δεξιότητες μέσω της πρακτικής και εξάσκησης (drill and practice) με ερωτήσεις δηλαδή πολλαπλής επιλογής, αντιστοίχησης συμπλήρωσης κενών Να αναπτύξουν την κριτική τους ικανότητα μέσω ερωτήσεων ανάπτυξης Να νιώσουν ικανοποίηση προσθέτοντας τις παρατηρήσεις τους στην εφαρμογή 10

Να ψυχαγωγηθούν παρακολουθώντας το οπτικοακουστικό υλικό που συμπληρώνει την εφαρμογή 1.3 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η εκπόνηση της παρούσας εργασίας δεν υπήρξε εύκολη υπόθεση αλλά χάρη στη βοήθεια των καθηγητών μου και του Παντελή Παντελέλη κατάφερε να σχεδιαστεί και να ολοκληρωθεί σε τέσσερις περίπου μήνες. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε είναι η εξής: 1. Η ακριβής επιλογή του θέματος έγινε κατόπιν παρότρυνσης και συμφωνίας με την συνεπιβλέπουσα καθηγήτρια κ. Σαμπανικού Εύη στα μέσα του Σεπτεμβρίου. 2. Η σχετική βιβλιογραφική έρευνα έγινε κυρίως στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Αιγαίου καθώς και της Φιλοσοφικής σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Στόχος ήταν η μελέτη βασικών φιλοσοφικών και φιλολογικών εγχειριδίων σχετικά με το θέμα καθώς και παιδαγωγικών βιβλίων για τη συγγραφή του εκπαιδευτικού μέρους της εργασίας. Έρευνα συναφών πηγών πραγματοποιήθηκε και μέσω του διαδικτύου με αρκετά ικανοποιητικά αποτελέσματα. Η έρευνα αυτή διήρκησε από το τέλος του Σεπτεμβρίου έως και το τέλος του Οκτωβρίου. 3. Η μελέτη και η συλλογή στοιχείων έπεται της έρευνας και διήρκησε όλο τον Νοέμβριο. Έγινε διασταύρωση των πηγών και των πληροφοριών με σκοπό να συμπεριληφθούν οι κατάλληλες στον παρόν κείμενο. Παράλληλα, αποφασίζεται η μορφή και το περιεχόμενο της εφαρμογής. 4. Η επεξεργασία και η καταγραφή όλων των πληροφοριών γίνεται παράλληλα με το σχεδιασμό της εφαρμογής με συνεχείς προσθήκες, από τον Νοέμβριο έως και τον Ιανουάριο. Τέλος, έπεται ένα μικρό διάστημα διορθώσεων και προσθηκών έως την τελική παρουσίαση της. 1.4 ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η παρούσα εργασία αναπτύσσεται σε οχτώ Κεφάλαια και διαρθρώνεται ως εξής: 11

Στο 1 ο Κεφάλαιο αναπτύσσεται ο σκοπός συγγραφής της παρούσας εργασίας καθώς και μια συνοπτική περιγραφή του περιεχομένου της. Επίσης, περιγράφεται η μεθοδολογία εκπόνησης της παρούσας εργασίας και τέλος, υπάρχει μία παράγραφος που αναφέρεται στην εκπαιδευτική τεχνολογία και στις νέες δυνατότητες που αυτή προσφέρει στο χώρο της εκπαίδευσης. Το 2 ο Κεφάλαιο State of the Art αναφέρεται στην έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο διαδίκτυο και στις βιβλιογραφικές πηγές σχετικά με παρεμφερή με τη συγκεκριμένη εργασία εκπαιδευτικά λογισμικά αλλά και στα συμπεράσματα που προέκυψαν από αυτήν. Στο 3 ο Κεφάλαιο που αναφέρεται στο Μεθοδολογικό πλαίσιο της εφαρμογής αναπτύσσονται οι σημαντικότερες θεωρίες μάθησης, που επηρέασαν το σχεδιασμό και τη δημιουργία του παρόντος εκπαιδευτικού λογισμικού για τον Πλάτωνα και γενικότερα επηρεάζουν στον έναν ή στον άλλο βαθμό την ανάπτυξη υπολογιστικών περιβαλλόντων μάθησης. Οι θεωρίες που αναπτύσσονται διεξοδικότερα είναι ο συμπεριφορισμός (behaviorism), ο οικοδομισμός (constructivism) και οι κοινωνικοπολιτισμικές προσεγγίσεις. Επίσης αναπτύσσονται τα χαρακτηριστικά του κοινό στο οποίο απευθύνεται η εφαρμογή αλλά και οι συνθήκες χρήσης της. Στο 4 ο Κεφάλαιο που αποτελεί το Εννοιολογικό πλαίσιο της εφαρμογής αναπτύσσονται ο σχεδιασμός και το σενάριο της εφαρμογής. Επίσης παρουσιάζεται αναλυτικά το παιδαγωγικό σκεπτικό στο οποίο στηρίχτηκε η εφαρμογή. Στο 5 ο Κεφάλαιο το οποίο αναφέρεται στο περιεχόμενο της εφαρμογής αναπτύσσονται διεξοδικά στοιχεία για τη ζωή και το έργο του Πλάτωνα. Στο 6 ο Κεφάλαιο αναπτύσσονται τα τεχνικά χαρακτηριστικά και η γλώσσα προγραμματισμού που ακολουθήθηκαν για την υλοποίηση της εφαρμογής. Το 7 ο κεφάλαιο αναφέρεται στην Αξιολόγηση της εφαρμογής. Σε αυτό λοιπόν αρχικά αναπτύσσεται το θεωρητικό πλαίσιο της αξιολόγησης καθώς και οι άξονες και τα κριτήρια που πρέπει να αξιολογούνται σε μια εκπαιδευτική εφαρμογή. Στη συνέχεια παρατίθεται ένα ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε για την ποιοτική αξιολόγηση της δικής μας εφαρμογής και τέλος παρατίθενται τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνα μας. 12

Στο 8 ο Κεφάλαιο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της έρευνας και συγγραφής του θέματος. Επιπλέον, παρατίθενται προτάσεις για μελλοντικές βελτιώσεις της εφαρμογής, με γνώμονα τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την αξιολόγηση που έγινε. Τέλος, υπάρχει η βιβλιογραφία καθώς και ένα παράρτημα με συμπληρωματικά στοιχεία. 1.5 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ «Ταυτόχρονα με την εμφάνιση των ψηφιακών ηλεκτρονικών υπολογιστών, οι επιστήμονες άρχισαν να σκέφτονται την αξιοποίηση τους στο χώρο της εκπαίδευση» (Μικρόπουλος, 2000:9). Ειδικότερα, η χρήση των υπολογιστών για εκπαιδευτικούς σκοπούς τοποθετείται χρονολογικά στη δεκαετία του 60, ενώ σήμερα η εκπαιδευτική τεχνολογία έχει γίνει πλέον σύγχρονη πραγματικότητα. Οι δυνατότητες των νέων τεχνολογιών έχουν κυρίως ταυτιστεί με την πρόσβαση σε πλούσιο εποπτικό υλικό που μπορεί κανείς να βρει είτε σε αυτόνομες εφαρμογές πολυμέσων (CD-ROM) είτε μέσω του διαδικτύου. Πέρα, όμως, από την πρόσβαση στον πλούτο του πολυμεσικού περιεχομένου, ο υπολογιστής δίνει πολλές δυνατότητες διαχείρισης του, που επιτρέπουν την ουσιαστική δημιουργική ενασχόληση των μαθητών με αυτό, ακολουθώντας είτε τη βιωματική προσέγγιση είτε την αναλυτική (Δημαράκη, 2004). Είναι γεγονός ότι τα οπτικοακουστικά μέσα υποβοηθούν το έργο του διδάσκοντα, διευκολύνουν την διεκπεραίωση του μαθήματος και μεταβάλλουν τη διδασκαλία σε εργασία ευχάριστη και συνάμα αποδοτική. Με αυτές τις τεχνολογίες ο χρήστης έχει στη διάθεση του ένα τόσο ισχυρό μαθησιακό εργαλείο. Με πολλά μέσα, όπως είναι η εικόνα, το κείμενο, ο ήχος, τα γραφικά και το βίντεο προσελκύεται το ενδιαφέρον του χρήστη, οξύνοντας τη νοητική του λειτουργία και αυξάνοντας με αυτόν τον τρόπο τη διεισδυτικότητα της πληροφορίας. Διαμορφώνονται έτσι ικανοποιητικές συνθήκες για την αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη εκπαίδευση, με σημαντικά θετικά αποτελέσματα για το χρήστη (Παντάνο & Ρόκου, 2002). Η εκπαιδευτική τεχνολογία όμως δεν αρκείται μονάχα στα τεχνολογικά επιτεύγματα της πληροφορικής αλλά προσπαθεί να βρει και να αξιοποιήσει τις κατάλληλες θεωρίες μάθησης οι οποίες δημιουργούν νέα περιβάλλοντα μάθησης. Εκτεταμένες λοιπόν μελέτες (Παντάνο & 13

Ρόκου, 2002) αποδεικνύουν την ανάγκη για αλλαγή και εξέλιξη προτύπων και θεωριών που αφορούν τη μάθηση. Ορισμένες από τις θεωρίες μάθησης που αξιοποιεί η εκπαιδευτική τεχνολογία αναπτύσσονται στο δεύτερο κεφάλαιο της αναφοράς μας. Βέβαια, για να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, αναμένεται η ευρύτερη χρήση των νέων τεχνολογιών και η ενσωμάτωσή τους, σε καθημερινή βάση, στο σχολικό πρόγραμμα. Παράλληλα, απαιτείται και η επιμελής επιμόρφωση των διδασκόντων σε αυτά, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. (Βογιάνη Χ., 2000). 14

Κεφάλαιο 2 Επισκόπηση Παρεμφερών Εκπαιδευτικών Λογισμικών (State of the art) 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΉ Κρίνεται αναγκαίο πριν την παραγωγή ενός νέου εκπαιδευτικού λογισμικού να έχει πραγματοποιηθεί μια έρευνα στο διαδίκτυο αλλά και σε βιβλιογραφικές πηγές, προκειμένου να εντοπιστούν τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία των υπαρχόντων λογισμικών. Αυτό προσφέρει στον παραγωγό την απαραίτητη γνώση ώστε το νέο λογισμικό που θα παραχθεί να διαθέτει όλα τα θετικά στοιχεία που εντοπίστηκαν και θεωρήθηκαν απαραίτητα για τη λειτουργικότητα του και ταυτοχρόνως να λείπουν από αυτό όλα τα αρνητικά στοιχεία που δυσχεραίνουν το χρήστη. Το 2 ο λοιπόν Κεφάλαιο αναφέρεται στην έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο διαδίκτυο και στις βιβλιογραφικές πηγές σχετικά με παρεμφερή με τη συγκεκριμένη εργασία εκπαιδευτικά λογισμικά αλλά και στα συμπεράσματα που προέκυψαν από αυτήν. Αξίζει να σημειωθεί ότι από την έρευνα διαπιστώθηκε ότι υπάρχει ένας αρκετά μεγάλος αριθμός εκπαιδευτικών λογισμικών για διάφορα θέματα, ωστόσο τα εκπαιδευτικά λογισμικά που ήταν συναφή με το εκπαιδευτικό λογισμικό για τον Πλάτωνα και το έργο του που πραγματεύεται η παρούσα εργασία δεν ήταν πολλά. Επιλέχθηκαν λοιπόν να αξιολογηθούν τα παρακάτω πέντε λογισμικά ως τα πλέον συναφή κυρίως όσον αφορά τα αισθητικά, χρηστικά και κυρίως εκπαιδευτικά τους κριτήρια τα οποία πρέπει να ακολουθεί μια εφαρμογή. 15

2.2 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛOΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΛΕΧΘΝΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΛΟΓΙΣΜΙΚΩΝ 2.2.1 Παρουσίαση και κριτική του εκπαιδευτικού λογισμικού «ΔΙΑΛΟΓΟΣ» Το εκπαιδευτικό λογισμικό «Διάλογος» αποτελεί προϊόν του Π.Ι. και απευθύνεται σε μαθητές Λυκείου. Το συγκεκριμένο λογισμικό αποτελεί πράγματι ένα χρήσιμο εργαλείο για τη διδασκαλία του μαθήματος της Φιλοσοφίας και των Αρχαίων Ελληνικών καθώς προσφέρει την αναγκαία θεωρητική γνώση την οποία μπορεί να αφομοιώνει ο εκάστοτε χρήστης με το συνδυασμό πολυάριθμων ερωτήσεων μέσα από ένα εικονικό ταξίδι στον κόσμο της φιλοσοφίας. Το υλικό του λογισμικού είναι οργανωμένο σε ενότητες, οι οποίες εμφανίζονται ως χώροι μιας εικονικής πόλης και στις οποίες ο χρήστης εισέρχεται κατόπιν επιλογής. Αυτές αφορούν το περιεχόμενο της έννοιας της φιλοσοφίας, την ηθική, τη γνωσιολογία, την αισθητική, τη μεταφυσική, τη λογική και την ανθρωπολογία. Πολύ αξιόλογη κρίνεται η διάταξη του υλικού της εφαρμογής με τη μορφή ερωτήσεων, για τις οποίες ο χρήστης πρέπει να αναζητήσει την απάντηση μόνος του. Σε καθεμιά από τις επτά βασικές περιοχές, ο χρήστης έχει να απαντήσει σε διαφορετικού τύπου ερωτήσεις: αντιστοίχησης, πολλαπλών επιλογών, ελεύθερης ανάπτυξης. Τα ερωτήματα για ανάλυση είναι ερωτήσεις ανοιχτού τύπου, για τα οποία προσφέρεται η δυνατότητα αποθήκευσης και εκτύπωσης της απάντησης. Το λογισμικό «Διάλογος» βασίζεται στις παιδαγωγικές αρχές του διαλόγου και της αυτενέργειας του μαθητή. Βασική δηλαδή επιδίωξη είναι η αυτενέργεια με τη μορφή είτε της ενεργητικής αυτονομίας του χρήστη είτε της ενεργούς συμμετοχής του σε ομάδα. Το υλικό έχει σχεδιαστεί με βάση την αρχή της ολιστικής προσέγγισης με δυνατότητα ανάλυσης των δεδομένων και σύνθεσής τους. Ο «διάλογος» όμως παραμένει καθοδηγούμενος καθώς ο υπολογιστής έχει το ρόλο του δασκάλου ως φορέα της γνώσης, ενώ ο μαθητής είναι παθητικός δέκτης. Η διάδραση και η αυτενέργεια του μαθητή εξαντλούνται στις ασκήσεις ερωταποκρίσεων, χωρίς να ενθαρρύνεται στην αυτόνομη ανακάλυψη της γνώσης μέσω διερευνητικών δραστηριοτήτων. Στις πολυεπίπεδες ερωτήσεις επιχειρείται η υπέρβαση της αξιολογικής λογικής του σωστού-λάθους, καθώς 16

δεν υπάρχει μόνο μία σωστή απάντηση και ο μαθητής ενθαρρύνεται να ακολουθήσει κάθε φορά μια διαφορετική πορεία, η οποία πάντως παραμένει προδιαγεγραμμένη και προβλέψιμη. Από χρηστικής άποψης το συγκεκριμένο λογισμικό μπορεί να αξιοποιηθεί επικουρικά για τη διδασκαλία του μαθήματος της Φιλοσοφίας και επιπρόσθετα για το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών στο Γυμνάσιο και το Λύκειο. Είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί τόσο ατομικά όσο και ομαδικά, ανάλογα με τις απαιτήσεις του κάθε γνωστικού αντικειμένου και τις ανάγκες κάθε τάξης. Επιπλέον αξίζει να αναφερθεί ότι η πλοήγηση του χρήστη είναι αρκετά εύκολη καθώς δεν απαιτείται ειδική τεχνογνωσία για τη χρήση της εφαρμογής ενώ με την εισαγωγή του λογισμικού δίνονται προφορικές οδηγίες για το περιεχόμενο και τον τρόπο πρόσβασης στις διάφορες ενότητες. Οι πληροφορίες που παρέχονται διακρίνονται από σαφήνεια, ακρίβεια, επιστημονική εγκυρότητα, αλλά και απλότητα στον τρόπο έκθεσής τους. Η ποσότητα και η οργάνωση του υλικού είναι επαρκής για το επίπεδο και τις ανάγκες της διδασκαλίας του μαθήματος της Φιλοσοφίας στην Γ' Λυκείου. Προσφέρεται για διαθεματική προσέγγιση, καθώς το περιεχόμενό του είναι βοηθητικό για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων και της Φιλοσοφίας σε συνδυασμό με μαθήματα θετικών επιστημών και τεχνολογίας. Όσον αφορά την αισθητική της εφαρμογής κρίνεται καλό να αναφερθεί ότι τα γραφικά είναι εναρμονισμένα με το περιεχόμενο της κάθε ενότητας και καθιστούν τη διερεύνηση του λογισμικού περισσότερο ευχάριστη και αποτελεσματική. Εικόνες, στατικές και κινούμενες, συνθέτουν ένα καλαίσθητο περιβάλλον. Ωστόσο δεν πρέπει να αποσιωπηθεί το γεγονός ότι οι ερωτήσεις και οι ασκήσεις εμφανίζονται σε παπύρους, με σκούρο φόντο και μικρά γράμματα που καθιστούν δύσκολη την ανάγνωση. Η καινοτομία αυτού του λογισμικού έγκειται στην πολύ σημαντική θέση που κατέχουν οι ερωτήσεις, οι οποίες δεν λειτουργούν απλώς συμπληρωματικά, αλλά αποτελούν αντίθετα τον κύριο άξονα, γύρω από τον οποίο οργανώνεται όλο το υλικό του. Με τη συγκεκριμένη εφαρμογή επιχειρείται εν μέρει η υπέρβαση της λογικής του ηλεκτρονικού βιβλίου προς την κατεύθυνση της ενθάρρυνσης του «διαλόγου» του χρήστη με την εφαρμογή. 17

Συμπερασματικά, το εν λόγω λογισμικό είναι «κλειστού» τύπου και υποστηρίζει την καθοδηγούμενη διδασκαλία, με περιορισμένη δυνατότητα διάδρασης και με τον υπολογιστή σε ρόλο αυθεντίας. 2.2.2 Παρουσίαση και κριτική του εκπαιδευτικού λογισμικού «Ο ΗΡΟΔΟΤΟΣ» Το εκπαιδευτικό λογισμικό «Ο ΗΡΟΔΟΤΟΣ» αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος ΕΠΕΑΕΚ από το Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου και αποτελεί συμπληρωμένη έκδοση ενός προηγούμενου λογισμικού (ΗΡΟΔΟΤΟΣ) του ίδιου προγράμματος. Το συγκεκριμένο λοιπόν λογισμικό επιχειρεί μία παρουσίαση με τη συνδρομή ποικίλου εποπτικού υλικού του αρχαίου ελληνικού κόσμου, όπως αυτός αναδεικνύεται μέσα από την Ιστορία του Ηροδότου. Το υλικό του είναι οργανωμένο με τη μορφή θεματικών ενοτήτων. Η βασική του οθόνη περιλαμβάνει τρεις θεματικές ενότητες ενώ οι περισσότερες ενότητες και υποενότητες περιλαμβάνουν εισαγωγικά κείμενα με γενικές πληροφορίες για το θέμα που παρουσιάζεται και αποσπάσματα από την Ιστορία του Ηροδότου, τα οποία συνοδεύονται από νεοελληνική μετάφραση με τη μέθοδο των παράλληλων στοιχισμένων κειμένων. Επίσης, πολλές πληροφορίες παρέχονται συμπληρωματικά με τη μορφή εικόνας και ήχου. Πολύ αξιόλογη κρίνεται η ενότητα Βιβλιοθήκη που εμπεριέχει πλούσιο επικουρικό υλικό για την ενίσχυση της διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών, των Νέων Ελληνικών και της Ιστορίας στο Γυμνάσιο και το Λύκειο, αλλά και για την ανάθεση εργασιών στα πλαίσια της διαθεματικής προσέγγισης άλλων μαθημάτων. Ειδικότερα, στην υποενότητα Τεχνολογία εκτίθενται τα κυριότερα τεχνολογικά επιτεύγματα της αρχαιότητας, η υποενότητα Εγκυκλοπαίδεια προσφέρει πολυάριθμες συμπληρωματικές πληροφορίες για διάφορους όρους και πρόσωπα που εμφανίζονται στα αποσπάσματα, η υποενότητα «Μέμνησο» περιέχει σημαντικές παροιμιακές ρήσεις που προέρχονται από την Ιστορία του Ηροδότου, ενώ η υποενότητα «Αρχαίοι Άτλαντες» περιλαμβάνει πολλούς χάρτες που αποδίδουν την εικόνα του αρχαίου κόσμου με παραστατικό τρόπο. Τέλος, εμπεριέχονται και αποσπάσματα από έργα της νέας ελληνικής λογοτεχνίας, τα οποία είναι εμπνευσμένα από την Ιστορία του Ηροδότου. 18

Από αισθητικής πλευράς το συγκεκριμένο λογισμικό περιλαμβάνει φωτογραφίες από μουσειακά εκθέματα, χάρτες με τους χώρους των πιο σημαντικών γεγονότων που αναφέρονται στην ιστορία του Ηροδότου, βιντεοσκοπήσεις αρχαιολογικών χώρων, εικονικές αναπαραστάσεις μουσείων και ναών, διαγραμματικές αποδόσεις μαχών. Ωστόσο, το φόντο σε ορισμένες περιπτώσεις είναι αρκετά σκοτεινό, γεγονός που επιβαρύνει την ανάγνωση των χαρακτήρων και παράλληλα δεν αξιοποιεί τις δυνατότητες του εικονικού περιβάλλοντος των αρχικών οθονών καθώς στη συνέχεια η εφαρμογή δομείται εν είδει βιβλίου. Από πλευρά χρηστικότητας, η πλοήγηση του εν λόγω λογισμικού είναι εύκολη αφού η εργαλειοθήκη επιτρέπει την εύκολη μετάβαση από τη μια θεματική περιοχή στην άλλη και δεν απαιτεί ειδική τεχνογνωσία. Κρίνεται αρκετά θετικό στοιχείο το γεγονός ότι το εκπαιδευτικό υλικό του λογισμικού διακρίνεται από συντομία και περιεκτικότητα, ενώ είναι επιστημονικά έγκυρο. Το υλικό είναι κατάλληλο για μια ευσύνοπτη παρουσίαση του αρχαίου ελληνικού κόσμου, ωστόσο, δεν ενδείκνυται για δραστηριότητες εμβάθυνσης καθώς καλύπτει μόνο εισαγωγικά τα περισσότερα θέματα. Προσφέρει όμως στο χρήστη τη δυνατότητα για διαθεματική προσέγγιση, καθώς παρουσιάζει διάφορες πτυχές του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, όπως αυτές αναδεικνύονται μέσα από το έργο του Ηροδότου, σε συνδυασμό με την επίδραση που αυτό άσκησε αυτό στη μεταγενέστερη λογοτεχνία. Από παιδαγωγικής σκοπιάς το συγκεκριμένο λογισμικό επιχειρεί μέσα από το πολυμεσικό περιβάλλον ο μαθητής να κατανοήσει την ιστορική και διαχρονική εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας, να ενεργοποιηθεί απέναντι στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών και να εξοικειωθεί με νέους τρόπους παρουσίασης της γνώσης. Το μοντέλο μάθησης που προτείνεται είναι αυτό της παραδοσιακής διδασκαλίας, με έμφαση στην παρουσίαση της πληροφορίας και στη μετάδοση, όχι «οικοδόμηση» της γνώσης. Στο πλαίσιο αυτό επιχειρείται ο εμπλουτισμός της παραδοσιακής διδασκαλίας με ένα πολυμεσικό περιβάλλον. Δεν προσφέρονται όμως ευκαιρίες για ανάληψη νέων ρόλων από εκπαιδευτικό και μαθητή. Ο υπολογιστής διατηρεί το ρόλο του δασκάλου, ως αυθεντία και φορέα της γνώσης. Η προσέγγιση της γλωσσικής διδασκαλίας είναι κειμενοκεντρική, καθώς οι γλωσσικές παρατηρήσεις συνοδεύουν το αρχαίο κείμενο, που παρουσιάζεται 19

σχολιασμένο ως προς τα λεξιλογικά του στοιχεία και συνοδεύεται από μετάφραση. Η χρήση μίας και μοναδικής μετάφρασης, «σχολικού» μάλιστα τύπου, είναι προβληματική καθώς δεν αναδεικνύει τη δυνατότητα εναλλακτικών ερμηνειών. Τα κείμενα αντιμετωπίζονται στην πραγματολογική και κυρίως, τη γλωσσική τους διάσταση. Οι ασκήσεις αξιολόγησης είναι «κλειστού τύπου». Η δυνατότητα για επανάληψη της προσπάθειας σε περίπτωση λάθους είναι θετικό στοιχείο, δεν υπάρχει όμως η απαραίτητη ανατροφοδότηση σε περίπτωση είτε σωστής είτε λάθος απάντησης. Δεν αξιοποιείται δηλαδή διδακτικά το λάθος του μαθητή. Συμπερασματικά, αξίζει να αναφερθεί ότι το εκπαιδευτικό λογισμικό «Ο ΗΡΟΔΟΤΟΣ» ανήκει στην κατηγορία του «κλειστού» λογισμικού καθώς δεν παρέχει στον εκπαιδευτικό ή τον μαθητή δυνατότητες παρέμβασης και παραμετροποίησης. Ο μαθητής βρίσκεται στη θέση του παθητικού αποδέκτη της γνώσης. Ωστόσο, προσφέρει πλούσιο εποπτικό υλικό με τη χρήση πολυμέσων καθώς και εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στα πλαίσια μιας παραδοσιακής γλωσσοδιδακτικής προσέγγισης της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Η δομή της εφαρμογής προσιδιάζει σε αυτή ενός ηλεκτρονικού βιβλίου, γεγονός που ενισχύεται και από τον τρόπο παρουσίασης των κειμένων και των πληροφοριών (σε αντικριστές σελίδες ενός ανοιχτού βιβλίου). Όσον αφορά τη γλωσσική διδασκαλία τα αποσπάσματα των αρχαίων ελληνικών κειμένων συνοδεύονται από νεοελληνική απόδοση, «σχολικού» τύπου, ενώ δεν δίνονται εναλλακτικές ερμηνείες. Οι ασκήσεις που συνοδεύουν τις γλωσσικές παρατηρήσεις είναι κλειστού τύπου και στοχεύουν στην εμπέδωση γραμματικών και συντακτικών φαινομένων. Η αξιοποίηση της τεχνολογίας έγκειται σε στοιχεία όπως η μέθοδος των παράλληλων στοιχισμένων και ομιλούντων κειμένων, η δυνατότητα εκτύπωσης και ηχογράφησης και η χρήση πολυμέσων. Τα στοιχεία αυτά εντείνουν το ενδιαφέρον των μαθητών για τα αρχαία ελληνικά εξοικειώνοντάς τους συγχρόνως με τη χρήση υπολογιστών, δεν προωθούν όμως καινοτόμες εκπαιδευτικές πρακτικές. 20

2.2.3 Παρουσίαση και κριτική του εκπαιδευτικού λογισμικού «Ο ΌΜΗΡΟΣ» Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό λογισμικό, όπως και το παραπάνω λογισμικό αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος ΕΠΕΑΕΚ από το Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου και απευθύνεται σε μαθητές Γυμνασίου. Η κατάταξη του υλικού του ακολουθεί τη διαίρεση των ομηρικών επών σε ραψωδίες και οι εικόνες οδηγούν στις θεματικές περιοχές με την τεχνική του υπερκειμένου. Η βασική οθόνη περιλαμβάνει τέσσερις κύριες ενότητες, που οδηγούν σε αντίστοιχες θεματικές περιοχές. Οι υποενότητες οργανώνονται με βάση την εργαλειοθήκη που εμφανίζεται στο κάτω περιθώριο της βασικής οθόνης. Η κάθε υποενότητα περιλαμβάνει ένα εισαγωγικό κείμενο με ενεργούς δεσμούς που παραπέμπουν σε περαιτέρω πληροφορίες για όρους, ονόματα και έννοιες της εισαγωγής, σε αποσπάσματα από λογοτεχνικά κείμενα και περαιτέρω εικαστικό υλικό στο διαδίκτυο. Όσον αφορά την αισθητική του συγκεκριμένου λογισμικού μπορεί να χαρακτηριστεί ικανοποιητική, δεν αξιοποιεί όμως τις δυνατότητες του εικονικού περιβάλλοντος των αρχικών οθονών καθώς στη συνέχεια η εφαρμογή δομείται εν είδει βιβλίου. Έτσι, ενώ το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό λογισμικό περιλαμβάνει έναν μεγάλο αριθμό εικόνων και φωτογραφιών από προτομές, αγγειογραφίες, πίνακες, ανάγλυφα, κύλικες, κάνθαρους, κύπελλα οι οποίες συμβάλλουν στη σύνδεση της αρχαίας με τη σύγχρονη τέχνη, ο σχεδιασμός των επιμέρους ενοτήτων ακολουθεί την αισθητική ενός έντυπου βιβλίου. Επιπλέον, το φόντο δεν επιτρέπει συχνά την εύκολη ανάγνωση των χαρακτήρων στα κείμενα, τις γλωσσικές παρατηρήσεις και τις ασκήσεις. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η παρουσία κινούμενων σχεδίων που αναπαριστούν το ταξίδι της επιστροφής του Οδυσσέα και η δυνατότητα περιήγησης στο εικονικό μουσείο του μυκηναϊκού μουσείου. Από χρηστικής άποψης, το λογισμικό μπορεί να αξιοποιηθεί μέσα στην τάξη για τη διδασκαλία των ομηρικών επών τόσο ομαδικά όσο και ατομικά, για εξάσκηση ή ως πηγή πληροφοριών για εκπόνηση συνθετικών εργασιών. Προσφέρεται επίσης, για διαθεματική προσέγγιση των φιλολογικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο, καθώς παρουσιάζει την αρχαία ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία σε συσχετισμό με τις σύγχρονες απολήξεις της. Όσον αφορά την πλοήγηση του χρήστη είναι αρκετά εύκολη αφού δεν χρειάζονται ειδικές 21

τεχνικές γνώσεις και η ύπαρξη της εργαλειοθήκης διευκολύνει τη μετάβαση από τη μια θεματική στην άλλη. Το εκπαιδευτικό υλικό του λογισμικού διακρίνεται από συντομία και περιεκτικότητα, ενώ είναι επιστημονικά έγκυρο. Ωστόσο είναι κατάλληλο μόνο για μια εισαγωγική παρουσίαση του κόσμου των ομηρικών επών, καθώς βασίζεται σε λίγα επιλεγμένα αποσπάσματα ενώ δεν παρέχει στο χρήστη ευκαιρίες εμβάθυνσης. Σχετικά με τις παιδαγωγικές αρχές στις οποίες βασίζεται η εν λόγω εφαρμογή αξίζει να αναφερθεί ότι και αυτή ακολουθεί το μοντέλο μάθησης της παραδοσιακής διδασκαλίας, με έμφαση στην παρουσίαση της πληροφορίας μέσα από ένα πολυμεσικό περιβάλλον και στη απλή μετάδοση της γνώσης και όχι στην «οικοδόμηση» της. Έτσι δεν προσφέρονται ευκαιρίες για ανάληψη νέων ρόλων από εκπαιδευτικό και μαθητή αφού υπολογιστής συνεχίζει να έχει το ρόλο του δασκάλου, ως αυθεντία και φορέα της γνώσης. Η προσέγγιση της γλωσσικής διδασκαλίας είναι κειμενοκεντρική και η χρήση μίας και μοναδικής μετάφρασης, «σχολικού» μάλιστα τύπου, είναι προβληματική καθώς δεν αναδεικνύει τη δυνατότητα εναλλακτικών ερμηνειών. Έτσι τα κείμενα αντιμετωπίζονται στην πραγματολογική και, κυρίως, τη γλωσσική τους διάσταση, απογυμνωμένα από τη διάσταση της λογοτεχνικής απόλαυσης που προσφέρει το έργο του Ομήρου. Οι ασκήσεις αξιολόγησης είναι «κλειστού τύπου» και δεν προσφέρεται η δυνατότητα να αξιοποιηθεί διδακτικά το λάθος του μαθητή. Συμπερασματικά λοιπόν, το εκπαιδευτικό λογισμικό «ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ» ανήκει στην κατηγορία του «κλειστού» λογισμικού καθώς δεν παρέχει στον εκπαιδευτικό ή τον μαθητή δυνατότητες παρέμβασης και παραμετροποίησης. Ο μαθητής βρίσκεται στη θέση του παθητικού καταναλωτή και αποδέκτη της γνώσης. 2.2.4 Παρουσίαση και κριτική του εκπαιδευτικού λογισμικού «ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ: ΤΟΠΟΣ, ΧΡΟΝΟΣ, ΣΚΕΨΗ» Το εκπαιδευτικό λογισμικό «ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ: ΤΟΠΟΣ, ΧΡΟΝΟΣ, ΣΚΕΨΗ» αποτελεί μια εφαρμογή υποστηρικτικού υλικού για το Ανθολόγιο Φιλοσοφικών Κειμένων της Γ' Γυμνασίου. Σε αυτό λοιπόν περιλαμβάνονται εισαγωγικά σημειώματα και πληροφορίες για τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, συνοπτική παρουσίαση των κύριων σημείων της φιλοσοφικής τους σκέψης, χρονολόγιο, γλωσσάρι 22

και οπτικοποίηση των φιλοσοφικών ιδεών. Επιπλέον, για κάθε ενότητα (προσωκρατικοί, σοφιστές, Σωκράτης, Πλάτωνας, Αριστοτέλης, κυνικοί, επίκουροι, στωικοί, σκεπτικοί, νεοπλατωνικοί) προσφέρεται πλούσιο πολυμεσικό υλικό, ασκήσεις και δραστηριότητες, συλλογή πηγών και εικόνων, σύνδεσμοι με το διαδίκτυο και βιβλιογραφία. Ενδιαφέρον είναι το πολυμεσικό υλικό που περιλαμβάνει το εν λόγω λογισμικό. Ειδικότερα, πρόκειται για μια συλλογή από δυναμικούς χάρτες και μια συλλογή από δυναμικά χρονοδιαγράμματα, διαδραστικά παιχνίδια και δραστηριότητες, καθώς και σημαντικό αριθμό από οπτικοποιήσεις φιλοσοφικών ιδεών, θέσεων και απόψεων με ελεγχόμενες από το χρήστη αναπαραστάσεις. Υπάρχουν επίσης, δραστηριότητες αξιολόγησης που περιλαμβάνουν αυτοαξιολόγηση, αξιολόγηση από τον εκπαιδευτικό, θέματα για συζήτηση στην τάξη και με επιπλέον προεκτάσεις (δραματοποιήσεις, συγγραφή, συγκρότηση συλλογών.), καθώς και ένα παιχνίδι ερωτήσεων με τίτλο "Ο κήπος των φιλοσόφων". Επιπλέον, ο εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει τα προτεινόμενα διαθεματικά σχέδια εργασίας: Δημοκρατία και πολιτεύματα, Έλληνες φιλόσοφοι και θετικές επιστήμες, Έλληνες και δούλοι/έλληνες και βάρβαροι. Γενικά, πρόκειται για μια ελκυστική διαδικτυακή εφαρμογή που κάνοντας χρήση πολυμέσων, υπερκειμενικής λογικής και της τεχνολογίας flash επιχειρεί να αναπτύξει ένα μεγαλύτερο βαθμό διαδραστικότητας και ένα περιβάλλον που ευνοεί τη διερεύνηση, χωρίς όμως να ξεφεύγει από τη λογική της παράθεσης πληροφοριών και της εγκυκλοπαιδικού τύπου μάθησης. 2.2.5 Παρουσίαση και κριτική του εκπαιδευτικού λογισμικού «ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ» Πρόκειται για μια διαδικτυακού τύπου πολυμεσική εφαρμογή που απευθύνεται σε μαθητές Γυμνασίου και δημιουργήθηκε με σκοπό να αποτελέσει υποστηρικτικό υλικό για τη διδασκαλία των Ομηρικών Επών Α και Β Γυμνασίου. Αξιόλογη κρίνεται η καταχώρηση του υλικού με βάση θεματικές ενότητες και όχι με βάση τις διδακτικές ενότητες των σχολικών εγχειριδίων ή τη διάκριση ανά έπος. Το γεγονός αυτό διευκολύνει την κάθετη και οριζόντια διασύνδεση των ομηρικών επών και 23

την ολιστική προσέγγισή τους. Οι βασικές θεματικές ενότητες διακρίνονται με τη σειρά τους σε επιμέρους υποενότητες ως εξής: "Ομηρικός πολιτισμός και κοινωνία" (με τις υποενότητες "Αθλητικοί αγώνες", "Ταφικά έθιμα", "Γεύματα", "Η ασπίδα του Αχιλλέα", "Η καθημερινή ζωή"), "Η θέση των θεών στον Όμηρο" (με τις υποενότητες "Ανθρωπομορφισμός - Ο ρόλος των θεών" και "Τα συμβούλια των θεών"), "Η θέση του ανθρώπου στον Όμηρο" (με τις υποενότητες "Νόστος", "Μήνις -Ύβρις", "Η θέση της γυναίκας" και "Ηρωικό ιδεώδες"), "Λογοτεχνική ανάλυση" με τις υποενότητες "Ομηρική παρομοίωση" και "Ομηρική αναγνώριση", "Το ταξίδι του Οδυσσέα", "Ομηρική Τροία και το στρατόπεδο των Αχαιών". Από αισθητικής πλευράς κρίνεται καλό να αναφερθεί ότι τα γραφικά είναι εναρμονισμένα με το περιεχόμενο της κάθε ενότητας και καθιστούν τη διερεύνηση του λογισμικού περισσότερο ευχάριστη και αποτελεσματική. Από άποψη χρηστικότητας, το λογισμικό μπορεί να αξιοποιηθεί μέσα στην τάξη για τη διδασκαλία των ομηρικών επών τόσο ομαδικά όσο και ατομικά, για εξάσκηση ή ως πηγή πληροφοριών για εκπόνηση συνθετικών εργασιών. Η πλοήγηση του χρήστη είναι αρκετά απλή και δεν απαιτούνται ιδιαίτερες τεχνικές γνώσεις. Τέλος, είναι δόκιμο να αναφερθεί ότι το παρόν λογισμικό αν και είναι κλειστού τύπου ωστόσο, από παιδαγωγικής σκοπιάς είναι πολύ θετικό το γεγονός ότι η κάθε θεματική του ενότητα περιλαμβάνει διδακτικούς στόχους, οι οποίοι πολύ ξεκάθαρα προσφέρουν στο χρήστη τη δυνατότητα να κατανοήσει το τι πρόκειται να μάθει από τη συγκεκριμένη ενότητα. Ειδικότερα, το εν λόγω λογισμικό είναι ελκυστικό και συγκεντρώνει υλικό για μια πλειάδα θεμάτων που ευνοούν τη διαθεματική προσέγγιση των ομηρικών επών, ενώ δίνει έμφαση στην εποπτική παρουσίαση του διδακτικού αντικειμένου αλλά και σε παιγνιώδεις δραστηριότητες. Οι δραστηριότητες του αποτελούνται από διαδραστικά παιχνίδια, τα οποία αξιοποιούν τις αρχές της διάδρασης, της ενθάρρυνσης, της αξιοποίησης του λάθους και της αυτοαξιολόγησης, και τα οποία είναι αυτοτελή, χωρίς έτσι να αξιοποιούν άμεσα στις περισσότερες περιπτώσεις το γνωστικό περιεχόμενο του λογισμικού. Περιλαμβάνει επίσης, φύλλα εργασίας τα οποία βασίζονται στη διδασκαλία σε ομάδες και καθοδηγούν τον μαθητή να αναζητήσει συγκεκριμένες πληροφορίες στις ενότητες του λογισμικού, προκειμένου να απαντήσει σε προκαθορισμένες ερωτήσεις ή 24

να συντάξει ένα κείμενο (ανοιχτού τύπου δραστηριότητα). Υποδεικνύεται επομένως μια αυστηρά καθοδηγούμενη πορεία μάθησης. Σε κάποιες περιπτώσεις προτείνεται ως προέκταση η υλοποίηση ενός ευρύτερου σχεδίου εργασίας (project), ενώ συχνά αξιοποιούνται και άλλες δικτυακές πηγές πέρα από το συγκεκριμένο λογισμικό (π.χ. ηλεκτρονικά λεξικά), γεγονός που συμβάλλει στην εξοικείωση του μαθητή με τις ΤΠΕ. 2.3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΈΡΕΥΝΑΣ Συμπερασματικά, κρίθηκε δόκιμο να παρατεθούν επιγραμματικά τα θετικά στοιχεία που εντοπίστηκαν στα παραπάνω εκπαιδευτικά λογισμικά και που αποτέλεσαν τη βάση για τη δημιουργία του δικού μας εκπαιδευτικού λογισμικού «Γνωρίζοντας τον Πλάτωνα και το έργο του». Παράλληλα, δε θα μπορούσε να μην υπάρχει μία επιγραμματική παράθεση των ελλείψεων που εντοπίστηκαν σε αυτά, τις οποίες προσπάθησε να καλύψει η δημιουργία της δικής μας εφαρμογής. Αξίζει να αναφερθεί ότι η προσέγγιση αξιολόγησης στηρίχτηκε στα κριτήρια που αναφέρονται στην αισθητική, παιδαγωγική και τεχνική αξιολόγηση του λογισμικού (Παναγιωτακόπουλος, Πιερρακέας & Πιντέλας, 2003). Τα θετικά λοιπόν στοιχεία που εντοπίστηκαν στα αξιολογηθέντα εκπαιδευτικά λογισμικά είναι τα εξής: 25

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ Κατάλληλος τρόπος παρουσίασης των κειμένων Κατάλληλη σχεδίαση της διεπαφής Ελκυστικός τρόπος παρουσίασης του υλικού Ελκυστικά χρώματα που βοηθούν την κατανόηση Χρήση κατάλληλων υπερκειμένων, γραφικών, ήχου, κινουμένων σχεδίων και βίντεο ΧΡΗΣΤΙΚΟΤΗΤΑ Εύκολη πλοήγηση Ύπαρξη εργαλειοθήκης Εύκολη μετάβαση από τη μία θεματική ενότητα στην άλλη Ασφαλής χρήση του λογισμικού Δυνατότητα για ατομική χρήση ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Παροχή πολλών ερεθισμάτων Προσέλκυση και διατήρηση της προσοχής του χρήστη Θέτει στόχους Ξεκάθαρες θεματικές ενότητες Κατάλληλη διάρκεια και ποικιλία Συμβατό με το Αναλυτικό Πρόγραμμα Ενίσχυση της Αυτενέργειας του μαθητή Συμβατό με τα νοητικά σχήματα των μαθητών/ ριών Ύπαρξη διαθεματικότητας 26

Τα αρνητικά στοιχεία που εντοπίστηκαν είναι συνοπτικά τα εξής: Έλλειψη δυνατότητας στο χρήστη για παραμετροποίηση/ κλειστού τύπου εκπαιδευτικά λογισμικά (δεν υπάρχει διαδραστικότητα) Παθητικοποίηση του χρήστη/ Ο υπολογιστής αποτελεί αυθεντία Απλή μετάδοση της γνώσης και όχι «οικοδόμηση» νέας γνώσης Καθοδηγούμενη πορεία μάθησης Όχι εκπαιδευτική αξιοποίηση του λάθους των μαθητών/ τριών Η παραγωγή λοιπόν του παρόντος εκπαιδευτικού λογισμικού «Γνωρίζοντας τον Πλάτωνα και το έργο του» προσπάθησε να αξιοποιήσει όλα τα προαναφερθέντα θετικά χαρακτηριστικά και ταυτοχρόνως να δώσει λύση στις ελλείψεις που εντοπίστηκαν σε αυτά. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι καινοτομία της παρούσας εφαρμογής αποτέλεσε η προσπάθεια που έγινε να συνδεθεί η εφαρμογή με το σήμερα. Αυτό δίνει στο χρήστη δυνατότητα να συνδέσει το έργο και τις ιδέες του μεγάλου φιλοσόφου, του Πλάτωνα με τη σύγχρονη ζωή και έτσι να συνειδητοποιήσει τη διαχρονικότητα του. 27

Κεφάλαιο 3 Θεωρίες Μάθησης 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αξίζει να αναφερθεί ότι «κατά το σχεδιασμό εκπαιδευτικών εφαρμογών, οι παιδαγωγικές θεωρίες προσφέρουν το κατάλληλο θεωρητικό πλαίσιο στη διατύπωση των βασικών προδιαγραφών που διέπουν την υπολογιστική υποστήριξη της διδασκαλίας και της μάθησης και κατευθύνουν συνακόλουθα την ανάλυση απαιτήσεων κάθε εφαρμογής». Δεν πρέπει εντούτοις να παραγνωρίσουμε ότι πολλές εκπαιδευτικές εφαρμογές με τη χρήση της πληροφορικής έχουν κυρίως σχεδιαστεί και καθοδηγηθεί από την πρόοδο της τεχνολογίας και όχι από την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στην ψυχολογία της μάθησης (Κόμης, 2004). Σε αυτό λοιπόν το κεφάλαιο αναπτύσσονται οι σημαντικότερες θεωρίες μάθησης, που επηρέασαν το σχεδιασμό και τη δημιουργία του παρόντος εκπαιδευτικού λογισμικού για τον Πλάτωνα και γενικότερα επηρεάζουν στον έναν ή στον άλλο βαθμό την ανάπτυξη υπολογιστικών περιβαλλόντων μάθησης. Αυτές οι θεωρίες είναι, όπως αναπτύσσονται διεξοδικότερα παρακάτω, οι εξής: ο συμπεριφορισμός (behaviorism), ο οικοδομισμός (constructivism) και οι κοινωνικοπολιτισμικές προσεγγίσεις. 3.2 ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΌΣ (BEHAVIORISM) Η θεωρία του Συμπεριφορισμού ξεκίνησε στις αρχές του εικοστού αιώνα κυρίως από τις εργασίες του Ivan Pavlov (1927) και αργότερα του B. F. Skinner. Σημαντικοί επίσης, 28

συμπεριφοριστές υπήρξαν και οι J.B. Watson και E.L. Thorndike. Η ίδια θεωρία έως τα μέσα του αιώνα υιοθετήθηκε και από πολλούς άλλους ψυχολόγους (Allessi & Trollip, 2001). Συγκεκριμένα, οι συμπεριφοριστές μελετούν συστηματικά μόνο τις εξωτερικές αντιδράσεις των ατόμων και απορρίπτουν τις υποθέσεις ή τις ερμηνείες που στηρίζονται στις εσωτερικές νοητικές διεργασίες των ανθρώπων. Κατά κάποιο τρόπο δηλαδή, το μανθάνον υποκείμενο αποτελεί για αυτούς ένα «μαύρο κουτί» του οποίου το περιεχόμενο αγνοείται. Η μάθηση λοιπόν, ορίζεται ως μία αλλαγή στη συμπεριφορά του μαθητή που προκύπτει μέσω εμπειριών και ασκήσεων που τίθενται από το δάσκαλο και συντελείται με την ενίσχυση της επιθυμητής συμπεριφοράς είτε μέσω της αμοιβής (θετική ενίσχυση) είτε μέσω της τιμωρίας (αρνητική ενίσχυση) (Κόμης, 2004). Βασικό χαρακτηριστικό του συμπεριφορισμού σύμφωνα με το Skinner αποτελεί η ενεργός συμμετοχή του μαθητή και η κατάτμηση της προς διδασκαλία ύλης σε επιμέρους τμήματα, τα οποία διδάσκονται με βαθμιαία πρόοδο από τα πλέον απλά τμήματα της ύλης προς τα πλέον σύνθετα και δυσνόητα. Στα μαθήματα αυτά πρέπει άμεσα να υπάρχει ταχεία ανατροφοδότηση των μαθητών είτε θετική είτε αρνητική, ανάλογα με την απάντησή. Όσες ερωτήσεις δεν απαντώνται σωστά πρέπει να τίθενται εκ νέου στους μαθητές με διαφορετική διατύπωση, έως ότου ο μαθητής απαντήσει σωστά. Πάνω στη συμπεριφοριστική θεωρία έχουν αναπτυχθεί αρκετά μοντέλα διδασκαλίας, από την Προγραμματισμένη Διδασκαλία (Skinner) ως το Διδακτικό Σχεδιασμό (Gagne ). Τα λογισμικά λοιπόν, καθοδήγησης και διδασκαλίας (tutorials) καθώς και πρακτικής και εξάσκησης (drill and practice) βασίζονται στη θεωρία του συμπεριφορισμού. Συμπερασματικά αξίζει να επισημανθεί ότι μπορεί βέβαια η γνώση που προσφέρεται με λογισμικά που βασίζονται στις θεωρίες του συμπεριφορισμού να είναι χαμηλού επιπέδου ( όπως είναι η εκτέλεση πράξεων, η απομνημόνευση κ.α.), ωστόσο ο συμπεριφορισμός επέδρασε με έναν γενικότερο τρόπο στη σχεδίαση και τη χρήση των εφαρμογών των ΤΠΕ, καθώς έδωσε μεγάλη έμφαση στη διαρκή και ενεργό συμμετοχή του μαθητή, στην ενθάρρυνση του, στην εξάσκηση καθώς και στον ρόλο της ταχείας ανάδρασης. 29

3.3 ΟΙΚΟΔΟΜΙΣΜΟΣ (CONSTRUCTIVISM) / ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ 1 Οι γνωστικές θεωρίες αναγνωρίζουν ότι τα παιδιά, πριν ακόμα πάνε στο σχολείο διαθέτουν γνώσεις και αυτό που χρειάζεται είναι να βοηθηθούν ώστε να οικοδομήσουν νέες γνώσεις πάνω σε αυτές που ήδη κατέχουν. Επιπλέον, το πλαίσιο αυτό οδηγεί στην άποψη ότι η εκπαίδευση πρέπει να έχει ως κύριο σκοπό να βοηθήσει τους μαθητές να γεφυρώσουν το χάσμα ανάμεσα στις άτυπες και τις τυπικές γνώσεις τους, αφού οι ίδιοι οι μαθητές είναι που συμμετέχουν ενεργά για την οικοδόμηση των γνώσεων τους (Κόμης, 2004). Αποδίδουν λοιπόν, πολύ μεγάλη σημασία σε μη παρατηρήσιμες έννοιες όπως ο νους, η μνήμη, η διάθεση, το κίνητρο, η σκέψη, ο λογισμός καθώς και άλλες εσωτερικές διεργασίες (Allessi & Trollip, 2001). Έτσι η μάθηση στις γνωστικές θεωρίες δε μεταδίδεται, αλλά είναι μια διαδικασία προσωπικής κατασκευής της γνώσης, η οποία εδράζεται σε προγενέστερες γνώσεις (οι οποίες φυσικά τροποποιούνται κατάλληλα ώστε να συζευχθούν με τη νέα γνώση). Η μάθηση απαιτεί δηλαδή την αναδιάταξη και αναδόμηση των νοητικών δομών του ατόμου, έτσι ώστε αυτές να προσαρμοστούν με τη νέα γνώση αλλά και να «προσαρμόσουν» τη νέα γνώση στις υφιστάμενες νοητικές δομές. Οι σημαντικότεροι θιασώτες της γνωστικής ψυχολογίας υπήρξαν: J. Piaget, ο S. Papert, Gagne, A. Newell & H. Simon. 3.3.1 Εποικοδομητισμός Ο εποικοδομητισμός ή κονστρουκτιβισμός υπογραμμίζει ότι η γνώση δεν είναι το απόκτημα της πληροφορίας μέσω εξάσκησης, αλλά μέσω περίπλοκης διεργασίας που αφορά την κατανόηση και την επεξεργασία της πληροφορίας. Οι πληροφορίες εισβάλλουν μέσω των αισθήσεων, αποθηκεύονται αρχικά στη βραχύχρονη μνήμη, οργανώνονται για να χρησιμοποιηθούν στη μακρόχρονη, ενώ ο εγκέφαλος αποτελεί ένα 1 Διαδίκτυο και Διδασκαλία, http://www.netschoolbook.gr/index.html, τελευταία επίσκεψη 25/11/2009 30

σημασιολογικό δίκτυο που περιέχει πληροφορίες που ενεργοποιούνται μέσω συνδέσεων με άλλους κόμβους (πληροφορίες) (Allessi & Trollip, 2001). Ο J. Piaget (Ματσαγγούρας, 1997) θεωρεί ότι η ανάπτυξη της λογικής και επιστημονικής σκέψης του παιδιού είναι μια εξελικτική διαδικασία με διάφορα στάδια. Η θεωρία του J. Piaget είναι ουσιαστικά στον αντίποδα του συμπεριφορισμού, καθώς ξεκινά με την υπόθεση ότι ο κάθε μαθητής κατασκευάζει τη γνώση με το δικό του τρόπο, ενεργητικά, και δεν αποτελεί απλά έναν παθητικό υποδοχέα πληροφοριών και «γνώσεων». Άρα ο μαθητής πρέπει να μαθαίνει σε ένα περιβάλλον πλούσιο σε ποικίλα εξωτερικά ερεθίσματα, το οποίο να δίνει τη δυνατότητα στο μαθητή να αλληλεπιδρά μαζί του. Ειδικότερα, Ο Piaget περιγράφει την ανάπτυξη της λογικής σκέψης του παιδιού ως μια εξελικτική διαδικασία που διαμορφώνεται μέσα από τέσσερα διαφορετικά στάδια. Τέλος, βασικές έννοιες στη θεωρία του Piaget αποτελούν η αφομοίωση, η συμμόρφωση, η προσαρμογή και το σχήμα (Ι.Ν. Παρασκευόπουλος, 2000). Ο S. Papert στηριζόμενος στις απόψεις του Piaget ανέπτυξε την παιδαγωγική θεωρία της LOGO. Η γλώσσα προγραμματισμού LOGO 2 σχεδιάστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 60, για εκπαιδευτικούς κυρίως σκοπούς, στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο Μασαχουσέτης (Μ.Ι.Τ.), από ομάδα ερευνητών στην Τεχνητή Νοημοσύνη με επικεφαλής τον Seymour Papert. Βασίζεται σε δύο κύρια επιχειρήματα του εμπνευστή της: 1. Η εμπειρία με την LOGO οδηγεί στην απόκτηση γνωστικών δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων, δεξιότητες που μπορούν να μεταφερθούν και σε άλλα μαθήματα. 2. Η LOGO συνιστά έναν ιδανικό χώρο για τη μάθηση μαθηματικών εννοιών όπως μεταβλητή, αναδρομικότητα κ.λπ. Τα περιβάλλοντα αυτής της κατηγορίας και η ευρύτερη κλάση των ανοιχτών μικρόκοσμων (στην οποία εντάσσονται και τα περιβάλλοντα Logo) στηρίζονται πάνω ακριβώς στις ιδέες αυτές και αποτελούν τα πλέον τυπικά παραδείγματα εκπαιδευτικών λογισμικών που είναι κατασκευασμένα με βάση τις γνωστικές θεωρίες. 2 Το όνομά της οφείλεται στη Ελληνική λέξη «λόγος» (λογικό). 31

3.4 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ Η μάθηση σύμφωνα με αυτές τις θεωρίες συντελείται μέσα σε συγκεκριμένα πολιτισμικά πλαίσια και ουσιαστικά δημιουργείται από την αλληλεπίδραση του ατόμου με άλλα άτομα σε συγκεκριμένες περιστάσεις και μέσω της υλοποίησης κοινών δραστηριοτήτων. Οι γνωστικές διεργασίες δεν νοούνται συνεπώς ως αυτόνομες οντότητες αλλά ως συστατικά ενός οργανωμένου όλου, του νου, ο οποίος λειτουργεί και αναπτύσσεται μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό-πολιτισμικό περιβάλλον ιστορικά προσδιορισμένο. Σημαντικότατο λοιπόν ρόλο κατέχει η κοινωνική αλληλεπίδραση, καθώς, σύμφωνα με τους υποστηρικτές των συγκεκριμένων θεωριών, το μανθάνον υποκείμενο δεν κατασκευάζει την προσωπική του γνώση μέσα σε ένα πολιτισμικό και επικοινωνιακό «κενό», αλλά πάντοτε μέσα σε ευρύτερα πλαίσια, μέσα στα οποία δημιουργείται η γνώση. Συνεπώς ο κοινωνικός εποικοδομισμός δεν είναι ασύμβατος με τις γνωστικές θεωρίες, όπως είναι ο συμπεριφορισμός αλλά σε ορισμένο επίπεδο λειτουργεί συμπληρωματικά με αυτές (Κόμης, 2004). Κύριοι εκφραστές των κοινωνικόπολιτισμικών θεωριών υπήρξαν o J. Bruner και ο L. Vygotsky. Ο J. Bruner πρότεινε ως βασική θεωρία για τη μάθηση την ανακαλυπτική μάθηση. Υποστηρίζει τη μάθηση μέσα από την ανακάλυψη και την διερεύνηση. Για να έχουμε μάθηση ο μαθητής οφείλει να συμμετέχει σε αυτή, γι αυτό και προτείνει τη σπειροειδή μορφή αναλυτικού προγράμματος. Η διδασκαλία καθώς προχωρεί ανοδικά γυρίζει προς τα πίσω. Ο Bruner έχει εμπνευστεί από τον Piaget αλλά διαφωνεί με τα ηλικιακά όρια που αυτός προτείνει τονίζοντας τις ευκαιρίες μιας κοινωνικής αλληλεπίδρασης και επομένως την επίσπευση της γνωστικής ανάπτυξης του παιδιού. Υπάρχουν τρεις διαδικασίες στην πράξη της μάθησης: α) η πρόσκτηση της πληροφορίας β) η μετατροπή της και γ) η αξιολόγησή της 32