Rodero, J. (2006) La edad de la incertidumbre: un estudio del cuento fantástico del siglo XX en Latinoamérica. Peter Lang AG, New York, USA. ISBN 978-0820481562, This version is available at https://strathprints.strath.ac.uk/4892/ Strathprints is designed to allow users to access the research output of the University of Strathclyde. Unless otherwise explicitly stated on the manuscript, Copyright and Moral Rights for the papers on this site are retained by the individual authors and/or other copyright owners. Please check the manuscript for details of any other licences that may have been applied. You may not engage in further distribution of the material for any profitmaking activities or any commercial gain. You may freely distribute both the url (https://strathprints.strath.ac.uk/) and the content of this paper for research or private study, educational, or not-for-profit purposes without prior permission or charge. Any correspondence concerning this service should be sent to the Strathprints administrator: strathprints@strath.ac.uk The Strathprints institutional repository (https://strathprints.strath.ac.uk) is a digital archive of University of Strathclyde research outputs. It has been developed to disseminate open access research outputs, expose data about those outputs, and enable the management and persistent access to Strathclyde's intellectual output.
Χαπ τυλο 5 Γαβριελ Γαρχ α Μ ρθυεζ: αντεσ ψ δεσπυ σ δελ ρεαλισmο m γιχο Λα οβρα δε Γαρχ α Μ ρθυεζ αδθυιρι εν λασ λτιmασ δ χαδασ δελ σιγλο ΞΞ λα χονδιχι ν δε παραδιγmα δελ ρεαλισmο m γιχο εν Λατινοαm ριχα. Ηαψ υν αντεσ ψ υν δεσπυ σ εν εστε σεντιδο εν λα λιτερατυρα λατινοαmεριχανα. Εν εστε χαπ τυλο ϖαmοσ α ιντενταρ εσταβλεχερ λοσ mοδοσ εν θυε ελ ρεαλισmο m γιχο απαρεχε ψ εϖολυχιονα εν συσ χυεντοσ α τραϖ σ δελ αν λισισ δε δοσ δε συσ ρελατοσ περτενε χιεντεσ α δοσ ποχασ mυψ διφερεντεσ δε συ προδυχχι ν λιτεραρια. Σε τρατα δε Λα τερχερα ρεσιγναχι ν, εσχριτο εν 1947 ψ χονσιδεραδο συ πριmερ χυεντο, αυνθυε φυε ινχλυιδο ποστεριορmεντε εν λα χολεχχι ν Οϕοσ δε περρο αζυλ (1974), ψ Με αλθυιλο παρα σο αρ, εσχριτο εν 1980 ψ πυβλιχαδο εν λα χολεχ χι ν Dοχε χυεντοσ περεγρινοσ (1994). Με ρεmιτο αλ χαπ τυλο ΙΙ παρα υνα δισχυσι ν m σ εξτενσα σοβρε ελ χονχεπ το δε ρεαλισmο m γιχο ψ συ ρελαχι ν χον λο φαντ στιχο. Χοmο απυνταmοσ εν εσε χαπ τυλο, ψ παρα νο χρεαρ m σ χονφυσι ν εν λα χοντροϖερσια εξιστεντε, εν τενδεmοσ ελ ρεαλισmο m γιχο χοmο υνα ϖαριαντε δελ mοδο νεοφαντ στιχο ψα θυε εν αmβοσ χασοσ σε δα υνα ιντεγραχι ν δε mβιτοσ, ρεαλιδαδ/ιρρεαλιδαδ, θυε προβλεmατιζα λα ρελαχι ν ψ λοσ λ mιτεσ εντρε αmβοσ α λα ϖεζ θυε χυεστιονα ψ συβϖιερτε λοσ ϖαλορεσ χυλτυραλεσ εν λοσ θυε σε βασαν νυεστρασ ιντερπρεταχιονεσ δελ mυνδο. Εν ελ ρεαλισmο m γιχο, αλ ιγυαλ θυε εν λο νεοφαντ στιχο, σε χυεσ τιονα νυεστρα περχεπχι ν δε λα ρεαλιδαδ, δελ τιεmπο, δελ εσπαχιο, δε λα mατερια, δε ταλ mανερα θυε λα ρεαλιδαδ χοτιδιανα σε ϖε αλτεραδα πορ ηεχηοσ ινϖεροσ mι λεσ, ιmπροβαβλεσ ο σοβρενατυραλεσ θυε, εν mυχηασ οχασιονεσ, σε ιντεγραν εν ελλα δε φορmα χασι λ γιχα, σιν χρεαρ διστορσι ν εν λοσ περσοναϕεσ ο εν λασ σιτυα χιονεσ ναρραδασ. Εσ m σ, λοσ περσοναϕεσ αχεπταν, πορ λο γενεραλ, εσοσ ηεχηοσ δε φορmα νατυραλ ψ συ εξιστενχια σε αδαπτα α εσα νυεϖα ρεαλιδαδ σιν χονφλιχτοσ απρεχιαβλεσ.
100 Λα εδαδ δε λα ινχερτιδυmβρε Αλγυνοσ εστυδιοσ ηαν εντενδιδο εστα αχεπταχι ν δε λο ινϖεροσ mιλ χοmο υνα ρεσολυχι ν δε λα δυδα θυε χαραχτεριζα λο φαντ στιχο τραδιχιοναλ. Dε mανερα θυε λα νυεϖα ρεαλιδαδ mεζχλαδα δε ιρρεαλιδαδ σε χονϖιερτε δε ηεχηο εν υν mυνδο m τιχο ψ mαραϖιλλοσο θυε φυνχιονα δε αχυερδο α συσ προπιασ ρεγλασ ιν τρ νσεχασ. Ασ, λα ρεσολυχι ν δε λα δυδα αχερχαρ α ελ ρεαλισmο m γιχο α λο mα ραϖιλλοσο ψ λο αλεϕαρ α δε λο φαντ στιχο πυρο, mοδο εν ελ θυε ελ χονφλιχτο εντρε ρεαλιδαδ ε ιρρεαλιδαδ νο σε ρεσυελϖε ψ περmανεχε εν λα περχεπχι ν δελ λεχτορ. Εϕεmπλο δε εστα διφερενχιαχι ν σερ α ελ εστυδιο δε Χηαναδψ ψα χοmενταδο εν ελ σεγυνδο χαπ τυλο. Ψ α λ νοσ ρεmιτιmοσ. Σιν εmβαργο, λα mαψορ παρτε δε λοσ χυεντοσ φαντ στιχοσ δελ σιγλο ΞΞ νο ρεσπονδεν α εστα διχοτοm α. Αλ χοντραριο, εν λο φαντ στιχο νυεϖο λα φροντερα εντρε λο ρεαλ ψ λο ιρρεαλ σε δεσεσταβιλιζα ψ δισυελϖε. Εσ υν mοδο δισχυρσιϖο σιεmπρε εν mοϖιmιεντο ψ δισολϖεντε, πονε εν δυδα λα ρεαλιδαδ α λα ϖεζ θυε ρεχυσα λο σοβρενατυραλ. Πενσεmοσ εν λοσ χυεντοσ δε Ηερν νδεζ, Βοργεσ ψ Χορτ ζαρ αναλιζαδοσ εν χαπ τυλοσ πρεχεδεντεσ. Πορ λο ταντο, λα σιγνιφιχαχι ν δε λο φαντ στιχο εσ m λτιπλε ψ αβιερτα. Ψ εστο mισmο εσ λο θυε δεφινε ταmβι ν ελ ρεαλισmο m γιχο. Νο σε τρατα δε υνα ρεαλιδαδ mαραϖιλλοσα εσταβλε ψ mιmετι ζαδα εν συσ προπιασ ρεγλασ χερραδασ ψ τρανσχενδεντεσ. Ελ ηεχηο δε θυε λα δυδα σοβρε λα νατυραλεζα δε λοσ ηεχηοσ σε ρεσυελϖα ψ λο σοβρενατυραλ ο εξτραορδινα ριο σε ινσταυρε εν ελ mυνδο ναρραδο νο ιmπλιχα λα χρεαχι ν δε υν mυνδο εστ τιχο ψ ρεσυελτο, σινο υν χυεστιοναmιεντο δε χ διγοσ χυλτυραλεσ, υνα ρυπτυρα δε λο χοτιδιανο, περο ταmβι ν δε λο mαραϖιλλοσο/σοβρενατυραλ. Εν αmβοσ χασοσ, λο φαντ στιχο νυεϖο ψ ελ ρεαλισmο m γιχο, λο ρεαλ ψ λο ιρρεαλ εξιστεν εν ρελαχι ν σιmβι τιχα, σε ρεχυσαν mυτυαmεντε ψ τρανσπορταν αλ λεχτορ αλ mυνδο ινεσταβλε ψ αβιερτο δε λο δεσχονοχιδο. Χονσιδερεmοσ βρεϖεmεντε δοσ χυεντοσ παρα διγm τιχοσ παρα εσταβλεχερ εστα σιmιλιτυδ: Υν σε ορ mυψ ϖιεϕο χον υνασ αλασ ενορmεσ (ρεαλισmο m γιχο) δε Γαβριελ Γαρχ α Μ ρθυεζ ψ Χοντινυιδαδ δε λοσ παρθυεσ (νεοφαντ στιχο) δε ϑυλιο Χορτ ζαρ. Εν ελ χυεντο δε Γαρχ α Μ ρθυεζ ελ ηεχηο σοβρενατυραλ (λα απαριχι ν δελ σερ χον αλασ) σε πρεσεντα πριmερο χοmο αλγο σορπρενδεντε, περο προντο σε ιν τεγρα εν λα ρεαλιδαδ ναρραδα δε φορmα λ γιχα. Ταν λ γιχα θυε σε χονϖιερτε εν αλγο χοτιδιανο ψ αχαβα περδιενδο συ ιντερ σ παρα λοσ ηαβιταντεσ δελ πυεβλο. Αδεm σ, ελ συπυεστο νγελ χα δο (νυνχα λλεγαρεmοσ α σαβερ χυ λ εσ συ ϖερδα δερα νατυραλεζα) νο ρεσπονδε α λα χονχεπχι ν m τιχο ρελιγιοσα τραδιχιοναλ. Εσ υν σερ δεχρ πιτο, συχιο, mοριβυνδο. Σε λε ιδεντιφιχα νο χον ελ χιελο σινο χον ελ mαρ. Συσ αλασ εστ ν λλενασ δε αλγασ ψ χαντα χανχιονεσ δε mαρινεροσ. Πορ λο ταντο, ηαψ υνα χλαρα δεσmιτιφιχαχι ν δε λο mαραϖιλλοσο, υνα ιρον α ηιπερβ λιχα θυε χυεστιονα ελ mιτο ψ λο ιντεγρα εν λο χοτιδιανο. Ρεαλιδαδ ε ιρρεαλιδαδ σε υνεν ψ δισυελϖεν λα υνα εν λα οτρα παρα τρανσπορταρνοσ α λο ινδεφινιβλε ψ νο ιντερπρεταβλε: ελ σερ αλαδο εν σ mισmο. Dε ηεχηο, λα ρεαλιδαδ ναρραδα εσ ταν ινχονχεβιβλε χοmο ελ σερ αλαδο, χον σερεσ θυε νο πυεδεν δορmιρ πορ ελ ρυιδο
Γαβριελ Γαρχ α Μ ρθυεζ 101 δε λασ εστρελλασ ο mυϕερεσ αρα α. Λα ινϖερσι ν θυε νοσ πρεσεντα Γαρχ α Μ ρ θυεζ συβϖιερτε ταντο νυεστρο χονχεπτο λ γιχο ραχιοναλ δελ mυνδο χοmο λα εσ τρυχτυρα χερραδα ψ συπεριορ δελ mιτο (ψα σεα ρελιγιοσο ο λαιχο). Εν Χοντινυιδαδ δε λοσ παρθυεσ φιχχι ν ψ ρεαλιδαδ ταmβι ν σε δισυελϖεν, ψυξταπονεν ψ ρεχυσαν mυτυαmεντε. Λο χοτιδιανο (λεχτυρα δε υνα νοϖελα) σε ϖε ινϖαδιδο πορ λο ιmαγιναριο δε φορmα λιτεραλ. Ελ ασεσινο δε λα νοϖελα ιρρυm πε εν λα ρεαλιδαδ δελ λεχτορ ψ στε σε χονϖιερτε εν περσοναϕε νοϖελεσχο. Λα φιχ χι ν αβσορβε λα ρεαλιδαδ ψ χρεα υνα νυεϖα ρεαλιδαδ mεζχλαδα δε ιρρεαλιδαδ εν λα θυε λο δεσχονοχιδο σε ιmπονε. Αmβασ (φιχχι ν ψ ρεαλιδαδ) σε δισυελϖεν λα υνα εν λα οτρα. Ελ ορδεν ραχιοναλ σε συβϖιερτε ψ ελ mυνδο χερραδο δε λα φιχχι ν ταmβι ν συβϖιερτε συσ λ mιτεσ ψ σε συmεργε εν λα ρεαλιδαδ. Πορ λο ταντο, λα ιν ϖερσι ν εσ δοβλε ψ λα τρανσγρεσι ν αχτ α εν δοβλε σεντιδο. Πορ συπυεστο, ελ πυντο δε ϖιστα εσ διφερεντε. Εν Χορτ ζαρ ελ λεχτορ εσ ατραπαδο πορ λο δεσχονο χιδο ε ιννοmβραβλε. Συ χυεντο, χοmο οτροσ mυχηοσ, εσ υν δισπαρο εν λα λ νεα δε φλοταχι ν δε νυεστρασ χερτεζασ σοβρε λα νατυραλεζα δε εσο θυε λλαmαmοσ ρεαλιδαδ. Ινσταυρα ελ δεσασοσιεγο ψ ελ ϖ ρτιγο εν ελ λεχτορ. Γαρχ α Μ ρθυεζ, πορ συ παρτε, απελα m σ α λα ιρον α δεσmιτιφιχαδορα ψ λα ηιπ ρβολε ηυmορ στιχα, νο ταντο α λα δεσεσταβιλιζαχι ν πσιχολ γιχα δελ λεχτορ. Περο, εν χυαλθυιερ χασο, εν αmβοσ χυεντοσ λοσ λ mιτεσ εσταβλεσ εντρε ρεαλιδαδ ε ιρρεαλιδαδ ηαν σιδο δι συελτοσ ψ τρανσγρεδιδοσ, ψ χον ελλο, λασ χερτεζασ σοβρε λα ρεαλιδαδ, χυεστιονα δασ. Ποδεmοσ, εντονχεσ, εντενδερ αmβοσ, ελ ρεαλισmο m γιχο ψ λο φαντ στιχο νυεϖο, χοmο mανιφεσταχιονεσ δε λα ινχερτιδυmβρε σοβρε λα νατυραλεζα δελ mυνδο, χοmο εξπρεσιονεσ δε λα mυλτιπλιχιδαδ ψ απερτυρα δε λα ρεαλιδαδ. Λα τερχερα ρεσιγναχι ν : δεσδε Καφκα ηαχια Μαχονδο Περο νο σιεmπρε νι τοδοσ λοσ χυεντοσ m γιχο ρεαλιστασ δε Γαρχ α Μ ρθυεζ φυνχιοναν δε λα mισmα mανερα. Συσ πριmεροσ χυεντοσ νο πρεσενταν λα mοδα λιδαδ χαραχτερ στιχα δελ ρεαλισmο m γιχο απυνταδα ψ σε δεσενϖυελϖεν m σ εν ελ τερρενο πσιχολ γιχο ψ δεσεσταβιλιζαδορ δε αυτορεσ χοmο Καφκα ο ελ mισmο Χορτ ζαρ. Ποχοσ χρ τιχοσ σε ηαν διγναδο εν αναλιζαρ εστε πριmερ ρελατο δε Γαρ χ α Μ ρθυεζ, αλ θυε χονσιδεραν τ πιχο δε υν εσχριτορ ϕοϖεν ινεξπερτο αρραστρα δο πορ λα ινφλυενχια δε Καφκα. ςαργασ Λλοσα ρεσαλτα λα δεϖασταδορα ιmπρεσι ν δε Καφκα (π.218) εν στε ψ οτροσ δε λοσ πριmεροσ χυεντοσ δε Γαρχ α Μ ρ θυεζ, ψ α αδε: Λα mαψορ α δε λοσ χυεντοσ θυιερεν σιτυαρσε φυερα δελ εσπαχιο ψ δελ τιεmπο, εν υνα ρεαλιδαδ αβστραχτα. Εν τοδοσ, λα περσπεχτιϖα δε λα ναρραχι ν εσ συβϕετιϖα ε ιντεριορ: ελ
102 Λα εδαδ δε λα ινχερτιδυmβρε mυνδο δε λα ϖιδα ο ελ δε λα mυερτε εστ ν ϖιστοσ δεσδε υνα χονχιενχια θυε σε χυεντα α λα ϖεζ θυε χυεντα. (π.219) Οβερηελmαν ινχιδε εν λα πρεσενχια δε Καφκα εν εστοσ πριmεροσ ρελατοσ δελ αυτορ χολοmβιανο: Τηε τρανσφορmατιον οφ Γρεγορ Σαmσα ιντο α γιγαντιχ βεετλε ωασ α ρεϖελατιον το Γαρχ α Μ ρθυεζ οφ τηε εξχιτινγ οτηερ λιτεραρψ ποσσιβιλιτιεσ ουτσιδε τηε ρατιοναλ εξαmπλεσ ηε φουνδ ιν ηισ σεχονδαρψ σχηοολ τεξτσ. Ηισ φιρστ σηορτ στορψ σεεκσ το εmυλατε Καφκα σ δεφιανχε οφ εϖερψδαψ ρεαλιτψ. (π.5) Εν εστε σεντιδο, εστε πριmερ ρελατο δελ αυτορ χολοmβιανο αντιχιπα ψα αλγυ νοσ ελεmεντοσ τ πιχοσ δελ ρεαλισmο m γιχο γαρχ αmαρθυιανο δε ναρραχιονεσ ποστεριορεσ. Χοmο σε αλα Κιλmερ Τχηαλεκιαν: Εστα πριmερα πυβλιχαχι ν νοσ πρεφιγυρα α γρανδεσ τραζοσ λα ϖισι ν γαρχιαmαρθυιανα δελ mυνδο: υν λυγαρ δε φαχετασ αmβιγυασ ψ δε σερεσ χοmπλεϕοσ ψ περπλεϕοσ αντε λα ιν τενσιδαδ δραm τιχα θυε ιmπλιχα ελ ϖιϖιρ ψ ελ mοριρ. [...] Λο φαντ στιχο εστ εmπαπαδο δε χοντορνοσ ρεαλεσ θυε σε πυεδεν ολφατεαρ, τοχαρ, ο ρ. Ασ λογρα Γαρχ α Μ ρθυεζ ιν χορποραρ υν σεντιδο δε λο χοτιδιανο ψ λο χονϖενχιοναλ α υνα διmενσι ν m γιχα αλ πλαντεαρνοσ λα φελιζ ηιπ τεσισ δε ποδερ mοριρνοσ α πλαζοσ. (π.174) Πορ λο ταντο, ποδεmοσ δεχιρ θυε Λα τερχερα ρεσιγναχι ν, πυβλιχαδο εν οχτυβρε δε 1947 εν ελ διαριο Ελ Εσπεχταδορ ε ινχλυιδο εν Οϕοσ δε περρο αζυλ (1974) ϕυντο χον οτροσ δε συσ πριmεροσ χυεντοσ, πρεσεντα δε φορmα ινχιπιεντε ελ mυνδο m γιχο θυε Γαρχ α Μ ρθυεζ δεσαρρολλαρ εν συ προδυχχι ν λιτεραρια ποστεριορ. Χοmο σε αλα ςαργασ Λλοσα, λα mαψορ α δε εστοσ πριmεροσ χυεντοσ σε δεσενϖυελϖε φυνδαmενταλmεντε εν λα ρεπρεσενταχι ν δελ mυνδο ιντεριορ δε λοσ περσοναϕεσ ψ λα οβσεσι ν χλαυστροφ βιχα πορ λα mυερτε. Μυχηοσ περσοναϕεσ δε εστοσ ρελατοσ λλεϖαν συ εξιστενχια ο ινεξιστενχια χοmο υνα τρανσφιγυραχι ν δε λα mυερτε. Λα mυερτε εσ αλγο ιντεριορ, σεντιδο ψ ϖιϖιδο δεσδε δεντρο. Εν Λα τερχερα ρεσιγναχι ν εσταmοσ δε εντραδα αντε λα ιρρεαλιδαδ αβσολυ τα. Ελ περσοναϕε πρινχιπαλ, δεσδε χυψο πυντο δε ϖιστα σε ναρρα, εστ mυερτο. Εσ m σ, εστ mυερτο ψ τεmε θυε ϖα α mοριρ οτρα ϖεζ. Μυρι α λοσ σιετε α οσ δε φιεβρεσ τιφοιδεασ, περο ηα σεγυιδο χρεχιενδο εν συ ατα δ. Αηορα παρεχε ηαβερ λλεγαδο ελ mοmεντο δε συ σεγυνδα mυερτε ψα θυε ηα δεϕαδο δε χρεχερ. Χοmο ηεmοσ ϖιστο, λασ εσχασασ mενχιονεσ α εστε χυεντο πορ παρτε δε λα χρ τιχα σε α λαν λα ινφλυενχια δε Καφκα εν εστα τεmπρανα προδυχχι ν δε Μ ρθυεζ. Λασ σι mιλιτυδεσ σον οβϖιασ: χοmο εν Λα mεταmορφοσισ αθυ ταmβι ν ενχοντραmοσ λο ιmποσιβλε ιντεγραδο εν λα ρεαλιδαδ ναρραδα δεσδε ελ χοmιενζο, εστα νυεϖα ρεαλιδαδ εσ αχεπταδα πορ λοσ περσοναϕεσ χοmο υν ηεχηο χασι νατυραλ ψ ελ ρεστο δελ ρελατο δεσχριβε χον πρεχισι ν λ γιχα χ mο εσα νυεϖα σιτυαχι ν ιρρεαλ αφεχ τα α λα εξιστενχια χοτιδιανα δε λοσ περσοναϕεσ. Σιν εmβαργο, ηαψ υνα διφερεν
Γαβριελ Γαρχ α Μ ρθυεζ 103 χια φυνδαmενταλ εντρε εστε ρελατο ψ λοσ τ πιχοσ ρελατοσ m γιχο ρεαλιστασ ποστε ριορεσ δε Μ ρθυεζ. Αθυ λα mαψορ παρτε δελ χυεντο σε δεσαρρολλα εν ελ mυνδο ιντεριορ δελ περσοναϕε, εν συ χονφλιχτο πσιχολ γιχο αντε λα ρεαλιδαδ ιρρεαλ θυε ϖιϖε; mιεντρασ θυε λα mαψορ παρτε δε λοσ χυεντοσ ποστεριορεσ τοmαν υν πυντο δε ϖιστα εξτεριορ ψ λοσ ηεχηοσ εξτραορδιναριοσ ποσεεν υν ϖελο δε οβϕετιϖιδαδ θυε εν εστε ρελατο σ λο σε δαν α τραϖ σ δε λοσ χοmενταριοσ δελ m διχο ψ λασ εσ χασασ ρεφερενχιασ α λασ αχχιονεσ δε λα mαδρε δελ προταγονιστα. Ασιστιmοσ ασ α υνα χοmβιναχι ν δε ελεmεντοσ πσιχο συρρεαλιστασ προχεδεντεσ δε λα τραδιχι ν φαντ στιχα ευροπεα ψ δε ελεmεντοσ ιρ νιχο ηιπερβ λιχοσ τ πιχοσ δε λα προδυχ χι ν m γιχο ρεαλιστα ποστεριορ δε Γαρχ α Μ ρθυεζ. Ελ ρελατο σε ινιχια χον λα δεσχριπχι ν εν τερχερα περσονα δελ mυνδο ιντερ ιορ δελ περσοναϕε. στε παρεχε οβσεσιοναδο ψ περσεγυιδο πορ υν ρυιδο ινδεφι νιδο χυψα προχεδενχια ταmποχο σε χλαριφιχα. Λα ατm σφερα δε εστοσ πριmεροσ π ρραφοσ εσ χλαυστροφ βιχα, οβσεσιϖα ψ δελιραντε. Αυνθυε δε εντραδα νο τενε mοσ mαψορ ινφορmαχι ν σοβρε λα σιτυαχι ν δελ περσοναϕε, λα δεσχριπχι ν δελ ρυιδο ψ λασ σενσαχιονεσ φ σιχασ δελ mισmο απυνταν α λα αmβιγ εδαδ θυε ϖα α χαραχτεριζαρ ελ ρεστο δελ χυεντο. Ελ εφεχτο δελ ρυιδο σε σιεντε εν ελ χρ νεο, λασ χυατρο παρεδεσ δε συ χαλαϖερα, ηαχε ϖιβραρ συ ταλλο δε ϖ ρτεβρασ ψ απρεmια αλ περσοναϕε α απρεταρσε λα σιεν βροταδα δε αρτεριασ αζυλεσ, mοραδασ (π.7). Ηαψ υνα εϖιδεντε σοmατιζαχι ν δελ ρυιδο θυε ενϖυελϖε αλ περσοναϕε. Εστα ατ m σφερα χερραδα ψ οβσεσιϖα παρεχε ρεπρεσενταρ λα λυχηα ιντεριορ ψ δεσγαρραδο ρα δελ προταγονιστα. Περο, λα λυχηα χοντρα θυ? Εστε ινιχιο οσχυρο ε ινδεφινιδο σε ενφατιζα χον υνα ρεφερενχια εντρεχοmιλλαδα α λασ οτρασ ϖεχεσ ψ αλ ηεχηο δε θυε εσασ οτρασ ϖεχεσ ελ ρυιδο ηαβ α φυνχιοναδο νορmαλmεντε (π.7). Σιν εmβαργο, εστα ϖεζ ηαψ αλγο διφερεντε. Α πεσαρ δε εστα ατm σφερα ινιχιαλ δε εξτρα α ινδεφινιχι ν, ναδα νοσ ινδιχα θυε εστεmοσ αντε υν ρελατο φαντ στιχο. Εσα λυχηα ιντεριορ δελ περσοναϕε πυεδε τενερ διϖερσασ εξπλιχαχιο νεσ ραχιοναλεσ οβϖιασ σοβρε λασ θυε νο mερεχε λα πενα εσπεχυλαρ (λοχυρα, τορ τυρα, ετχ.). Νο οβσταντε, προντο σε πρεσεντα ελ ηεχηο ιmποσιβλε: Ηαβ α σεντιδο εσε ρυιδο λασ οτρασ ϖεχεσ, χον λα mισmα ινσιστενχια. Λο ηαβ α σεντιδο, πορ εϕεmπλο, ελ δ α εν θυε mυρι πορ πριmερα ϖεζ. Χυανδο αντε λα ϖιστα δε υν χαδ ϖερ σε διο χυεντα δε θυε ερα συ προπιο χαδ ϖερ (π.9). Πορ φιν σαβεmοσ χυ λ εσ λα σιτυαχι ν δε νυεστρο προταγονιστα: σιmπλεmεντε εστ mυερτο. Εστ mυερτο? Εντονχεσ, χ mο εσ ποσιβλε θυε περχιβα ελ ρυιδο? ο νο εστ mυερτο ψ τοδο εσ υν σιmπλε δελιριο? Λα ρεσπυεστα α εστασ πρεγυντασ εσ συmαmεντε διφ χιλ δαδα λα αmβιγ εδαδ εσενχιαλ δελ ρελατο θυε mαντιενε αλ λεχτορ εν λα δυδα δε πρινχιπιο α φιν. Εστα δυδα εν λα ιντερπρεταχι ν δε λοσ ηεχηοσ ναρραδοσ ηαρ α ποσιβλε υνα λεχτυρα δεσδε ελ πυντο δε ϖιστα δε λο φαντ σ τιχο τραδιχιοναλ. Λα δυδα εντρε υνα ιντερπρεταχι ν mαραϖιλλοσα ο ραχιοναλ σι τυαρ α αλ ρελατο εν λο φαντ στιχο πυρο. Περο ταmποχο εστα λεχτυρα παρεχε ταν φ χιλ πορθυε λα δυδα νο εστ εξχλυσιϖαmεντε εν λα ελεχχι ν εντρε υνα ιντερπρε
104 Λα εδαδ δε λα ινχερτιδυmβρε ταχι ν mαραϖιλλοσα ο εξτρα α πορ παρτε δελ λεχτορ, σινο εν λα περχεπχι ν δελ mυνδο ναρραδο πορ παρτε δελ περσοναϕε. Dε ταλ mανερα θυε λα φροντερα εντρε λο ραχιοναλ ψ λο σοβρενατυραλ σε προβλεmατιζα ψ διλυψε. Λα δυδα εν λα ιντερπρετα χι ν προχεδε νο σ λο δε λα αmβιγ εδαδ δελιβεραδα δε λα ναρραχι ν, σινο ταm βι ν δε συ χαπαχιδαδ παρα χυεστιοναρ λοσ λ mιτεσ εντρε λα εξιστενχια ψ λα νο εξιστενχια. Αδεm σ, λα δυδα σοβρε λα νατυραλεζα δε λοσ ηεχηοσ ναρραδοσ σε δι λυψε χον λα ϖισι ν εξτεριορ δε λα mαδρε ψ ελ m διχο θυε απαρεχε δεσπυ σ ψ σο βρε λα θυε ιρεmοσ m σ αδελαντε. Λο ιmποσιβλε, λα mυερτε εν ϖιδα ο λα ϖιδα εν λα mυερτε, παρεχε χονφιρmαρσε δεσδε εσε οτρο πυντο δε ϖιστα εξτερνο ψ απαρεν τεmεντε οβϕετιϖο. Χον ελλο, δε νυεϖο λα χατεγοριζαχι ν δε Τοδοροϖ ρεσυλτα ινσυφιχιεντε παρα εντενδερ ελ ρελατο. Χοmο δεχ αmοσ, ελ περσοναϕε εστ mυερτο ψ ϖιϖιενδο συ mυερτε. Συ προ βλεmα εσ θυε ελ mενχιοναδο ρυιδο απαρεχι ψα εν ελ mοmεντο δε συ πριmερα mυερτε ψ παρεχε θυε συ πρεσενχια αηορα σιγνιφιχα θυε σε απροξιmα συ σεγυνδα mυερτε. Εν εστε πυντο, ελ προταγονιστα ρεmεmορα συ mυερτε πασαδα ψ λασ χιρ χυνστανχιασ εν λασ θυε ηα ϖιϖιδο εσα mυερτε δεσδε εντονχεσ: Ηαχ α τιεmπο θυε ελ m διχο ηαβ α διχηο α συ mαδρε, σεχαmεντε: Σε ορα, συ νι ο τιενε υνα ενφερmεδαδ γραϖε: εστ mυερτο. Σιν εmβαργο προσιγυι ηαρεmοσ τοδο λο ποσιβλε πορ χονσερϖαρλε λα ϖιδα m σ αλλ δε συ mυερτε. Λογραρεmοσ θυε χοντιν εν συσ φυνχιονεσ οργ νιχασ πορ υν χοmπλεϕο σιστεmα δε αυτονυτριχι ν. Σ λο ϖαριαρ ν λασ φυνχιονεσ mοτριχεσ, λοσ mοϖιmιεντοσ εσποντ νεοσ. Σαβρεmοσ δε συ ϖιδα πορ ελ χρε χιmιεντο θυε χοντινυαρ ταmβι ν νορmαλmεντε. Εσ σιmπλεmεντε υνα mυερτε ϖιϖα. Υνα ρεαλ ψ ϖερδαδερα mυερτε... (π.10) Πορ λο ταντο, νυεστρο περσοναϕε mυρι α λοσ σιετε α οσ δε υνα ενφερmεδαδ ϖερδαδεραmεντε γραϖε: λα mυερτε. Ψ τοδο εστε τιεmπο, ηαστα ελ πρεσεντε δε λα ναρραχι ν, δυραντε 18 α οσ, ηα εσταδο χρεχιενδο εν συ ατα δ ατενδιδο ψ χυι δαδο πορ συ mαδρε. Εν λα χιτα αντεριορ ενχοντραmοσ υν αντιχιπο δελ εστιλο m γιχο ρεαλιστα τ πιχο δε λα προδυχχι ν λιτεραρια ποστεριορ δε Γαρχ α Μ ρθυεζ. Λο ιmποσιβλε σε πρεσεντα δε φορmα νατυραλ ψ λ γιχα. Λοσ περσοναϕεσ ασυmεν εσα mυερτε ϖιϖα σιν σορπρεσα ο διστορσι ν, δε ταλ mανερα θυε λο σοβρενατυραλ σε ιντεγρα εν λα ρεαλιδαδ σιν απαρεντε χοντραδιχχι ν. Εστο εσ παρτιχυλαρmεντε εϖι δεντε εν λα mαδρε, θυε δεσδε εσε mοmεντο δεδιχα συ ϖιδα α χυιδαρ δε συ ηιϕο mυερτο: Συ mαδρε ηαβ α τενιδο mετιχυλοσοσ χυιδαδοσ δυραντε ελ τιεmπο θυε δυρ λα τρανσιχι ν δε λα ινφανχια α λα πυβερταδ. Σε πρεοχυπ πορ λα ηιγιενε περφεχτα δελ ατα δ ψ δε λα ηαβιταχι ν εν γενεραλ. Χαmβιαβα φρεχυεντεmεντε λασ φλορεσ δε λοσ ϕαρρονεσ ψ αβρ α λασ ϖεντανασ τοδοσ λοσ δ ασ παρα θυε πενετραρα ελ αιρε φρεσχο. ϒΧον θυ σατισφαχχι ν mιρ λα χιντα m τριχα εν αθυελ τιεmπο χυανδο, δεσπυ σ δε mεδιρλο, χοmπροβαβα θυε ηαβ α χρεχιδο ϖαριοσ χεντ mετροσ! (π.13)
Γαβριελ Γαρχ α Μ ρθυεζ 105 Νο οβσταντε, λα ιντεγραχι ν δε λο νατυραλ ψ λο σοβρενατυραλ, δε ϖιδα ρεαλ ψ ϖιδα εν λα mυερτε, νο σε δα αθυ δε φορmα τοταλmεντε δι φανα. Μ ρθυεζ mαν τιενε εν λα δυδα αλ λεχτορ ηαστα ελ φιναλ. Dε ηεχηο, λα ναρραχι ν, χασι σιεmπρε δεσδε λα περσπεχτιϖα δελ περσοναϕε mυριεντε, ινχιδε υνα ψ οτρα ϖεζ εν λα ινχερ τιδυmβρε θυε ροδεα λοσ ηεχηοσ. Εσ ποσιβλε, πορ λο ταντο, θυε τοδο ελ ρελατο νο σεα m σ θυε ελ προδυχτο δε υνα mεντε δελιραντε ψ ενφερmα: Dεσδε εντονχεσ νο ποδ α διστινγυιρ, ρεχορδαρ, χυ λεσ αχοντεχιmιεντοσ εραν παρτε δε συ δελιριο ψ χυ λεσ δε συ ϖιδα ρεαλ. Πορ λο ταντο, αηορα δυδαβα. Ταλ ϖεζ ελ m διχο νυνχα ηαβλ δε εσα εξτρα α mυερτε ϖιϖα. Εσ ιλ γιχα, παραδοϕαλ, σενχιλλαmεντε χον τραδιχτορια. Ψ εσο λο ηαχ α σοσπεχηαρ αηορα θυε, εφεχτιϖαmεντε, εσταβα mυερτο δε ϖερδαδ. Θυε ηαχ α διεχιοχηο α οσ θυε λο εσταβα. (π.11) Εστασ δυδασ ενφατιζαν λα αmβιγ εδαδ δελ ρελατο ρεσπεχτο α λα ϖερδαδερα χονδιχι ν δελ προταγονιστα. Α πεσαρ δε ελλασ, λα ναρραχι ν χοντιν α ινεξορα βλεmεντε αχερχ νδονοσ αλ mοmεντο δε λα τερχερα ρεσιγναχι ν, αλ ϖ ρτιγο, αλ π νιχο, αλ τερρορ δεφινιτιϖο δε λα mυερτε m σ αλλ δε λα mυερτε. Χοmο ανυνχια ρα ελ δοχτορ, νυεστρο περσοναϕε προντο εmπεζ α χρεχερ δεντρο δε λα χαϕα (π.11) ηαστα λλεγαρ α συ εστατυρα δεφινιτιϖα δε mυερτο θυε πασα δε λα ινφανχια α λα πυβερταδ ψ δε αη α λα mαδυρεζ. Ψ υνα ϖεζ αλχανζαδα λα mαδυρεζ, υνα ϖεζ θυε ηα δεϕαδο δε χρεχερ λλεγα ελ mοmεντο δε συ σεγυνδα mυερτε. Εσα σεγυνδα mυερτε λλεγα πρεχεδιδα, χοmο λα πριmερα, πορ υν ρυιδο περτιναζ ψ οβσεσιϖο θυε πενετρα εν συ χυερπο ψ συσ σεντιδοσ. Περο λ νο εσ ελ νιχο θυε περχιβε λα ινmινενχια δε εσα σεγυνδα mυερτε. Ταmβι ν λα mαδρε εσ χονσχιεντε δε θυε εσε mοmεντο σε αχερχα: Φυε υνα mυϕερ αβνεγαδα. Περο mυψ προντο εmπεζ α δεχαερ συ οπτιmισmο. Εν λοσ λ τιmοσ α οσ λα ϖιο mιραρ χον τριστεζα λα χιντα m τριχα. Συ νι ο νο χρεχ α ψα m σ. Εν λοσ mεσεσ πασαδοσ νο προγρεσ ελ χρεχιmιεντο υν mιλ mετρο σιθυιερα. Συ mαδρε σαβ α θυε ιβα α σερ διφ χιλ αηορα ενχοντραρ λα mανερα δε αδϖερτιρ λα πρεσενχια δε λα ϖιδα εν συ mυερτο θυεριδο. Τεν α ελ τεmορ δε θυε υνα mα ανα αmανεχιερα ρεαλmεντε mυερτο ψ ταλ ϖεζ πορ εσο αθυελ δ α πυδο οβσερϖαρ θυε σε αχερχαβα α συ χαϕα, δισχρεταmεντε, ψ ολφατεαβα συ χυερπο. (π.13 14) Ηα λλεγαδο, ινεϖιταβλεmεντε, ελ mοmεντο δε λα σεγυνδα mυερτε δελ περ σοναϕε. Ψ στε λα αχεπτα σιν ινθυιετυδ νι δεσχονσυελο: Συ χυερπο ρεποσαβα χον πεσαδεζ, περο απαχιβλεmεντε, σιν mαλεσταρ αλγυνο, χοmο σι ελ mυνδο σε ηυβιερα δετενιδο δε ρεπεντε ψ ναδιε ιντερρυmπιερα ελ σιλενχιο; [...] Ερα φελιζ αυνθυε σαβ α θυε εσταβα mυερτο, θυε ρεποσαβα παρα σιεmπρε εν λα χαϕα ρεχυβιερ τα δε σεδα αρτιφιχιαλ. Τεν α υνα γραν λυχιδεζ. Νο ερα χοmο αντεσ, δεσπυ σ δε συ πρι mερα mυερτε, εν θυε σε σιντι εmβοταδο, βρυτο. (π.15)
106 Λα εδαδ δε λα ινχερτιδυmβρε Τοδο παρεχε ταν νατυραλ ψ χοτιδιανο χοmο λα mυερτε mισmα. Ναδα m σ νατυραλ παρα υν mυερτο θυε αχεπταρ συ προπια mυερτε, αχεπταρ ελ ολορ δε συ δεσχοmποσιχι ν ψ ελ mοmεντο δε σερ εντερραδο παρα ρειντεγραρσε α λα τιερρα. Σιν εmβαργο, νο εσ φ χιλ χονϖενχερ α υν mυερτο πενσαντε δε θυε δεβε ιρ βαϕο τιερρα ψ δεσχοmπονερσε ιρρεmεδιαβλεmεντε. Ελ προταγονιστα ϖυελϖε α δυδαρ. Αηορα νο δε λα ρεαλιδαδ δε mυερτο χρεχιεντε θυε ηα ϖιϖιδο δυραντε λοσ λτι mοσ διεχιοχηο α οσ, σινο δε θυε σε ηαψα προδυχιδο ρεαλmεντε συ σεγυνδα mυερτε. Σιεντε ελ ολορ δε συ δεσχοmποσιχι ν, περο σε αφερρα α συ ρεαλιδαδ χοτιδιανα ψ ϖυλγαρ δε mυερτο φελιζ εν συ ατα δ φαmιλιαρ χυιδαδο πορ συ αβνε γαδα mαδρε. Ψ δε προντο σε δα χυεντα δε θυε σι σε εστ δεσχοmπονιενδο, εν τονχεσ σ λο λλεϖαρ αν α δορmιρ συ σεγυνδα mυερτε εντρε λοσ οτροσ mυερτοσ (π.17), ψ εσο λε ατερρα. Ψ εσε mιεδο εσ, παρα λ, λα πρυεβα δεφινιτιϖα δε θυε νο εστ ρεαλmεντε mυερτο: Λο χοmπρενδ α περφεχταmεντε ψ σε λε εστρεmεχ α λα χαρνε: προβαβλεmεντε νο εσταβα mυερτο. Λο ηαβ αν mετιδο αλλ, εν εσα χαϕα θυε αηορα σεντ α περφεχταmεντε, βλανδα, αχολχηαδα, τερριβλεmεντε χ mοδα; ψ ελ φαντασmα δελ mιεδο λε αβρι λα ϖεντανα δε λα ρεαλιδαδ: ϒΛο ιβαν α εντερραρ ϖιϖο! Νο ποδ α εσταρ mυερτο, πορθυε σε δαβα χυεντα εξαχτα δε τοδο; δε λα ϖιδα θυε γιραβα εν τορνο συψο, mυρmυραντε. (π.18) Ελ περσοναϕε ρεχυερδα α αλγυνοσ δε Ηοραχιο Θυιρογα (ρεχορδεmοσ α λοσ προταγονιστασ δε Α λα δεριϖα ο Ελ ηοmβρε mυερτο ) θυε σε αφερραν α λα ϖι δα ψ τραταν δε ρετρασαρ, νεγαρ ελ mοmεντο ινεϖιταβλε δελ φιν δε συ εξιστενχια. Περσοναϕεσ θυε ενφρενταδοσ χον λα ινεξοραβλε λεψ δε λα νατυραλεζα, νο πυεδεν χοmπρενδερ νι αχεπταρ θυε ηαψα λλεγαδο συ ηορα φιναλ. Λα διφερενχια εσ θυε ελ περσοναϕε δε Γαρχ α Μ ρθυεζ ψα εστ mυερτο, απαρεντεmεντε. Ψ δε αη λο ιρ νιχο δε συ σιτυαχι ν. Αδεm σ, νο εσ θυε σε νιεγυε α mοριρ, σε αφερρα α συ πρι mερα mυερτε δε mυερτο ϖιϖιεντε ψ φελιζ πορθυε τεmε σερ εντερραδο ψ σερ χοmο λοσ δεm σ mυερτοσ. Σιν εmβαργο, ελ ολορ δε συ προπια δεσχοmποσιχι ν νο οφρεχε λυγαρ α δυδασ, α πεσαρ δε συ ιντεντο δε νεγαρ λα ρεαλιδαδ. Σε αγαρρα α συ ατα δ ψ α συ ινεξιστενχια παρα χυεστιοναρ λα ρεαλιδαδ δε συ σεγυνδα mυερτε. Περο λα τερριβλε ψ ατερραδορα ρεαλιδαδ σε ιmπονε: Περο νο. Νο ερα υν συε ο. Εσταβα σεγυρο δε θυε δε ηαβερ σιδο υν συε ο νο ηαβρ α φαλλαδο ελ λτιmο ιν τεντο δε ϖολϖερ α λα ρεαλιδαδ. λ νο δεσπερταρ α ψα m σ. Σεντ α λα βλανδυρα δελ ατα δ ψ ελ ολορ ηαβ α ϖυελτο αηορα χον mαψορ φυερζα (π.19). Φιναλmεντε αχεπτα συ σεγυνδα mυερτε ψ συ εντιερρο. στε εσ ελ mοmεντο δε συ ρεσιγναχι ν φιναλ, δε συ τερχερα ρεσιγναχι ν. Λα πριmερα σε προδυϕο χον συ πριmερα mυερτε α λοσ σιετε α οσ. Λα σεγυνδα ρεσιγναχι ν ϖιενε χον συ σε γυνδα mυερτε α λοσ 25 α οσ, δεσπυ σ δε ηαβερ δεϕαδο δε χρεχερ ψ χυανδο λοσ ρατονεσ εmπιεζαν α χοm ρσελο. Λα τερχερα ψ λτιmα ρεσιγναχι ν σε προδυχε χον λα αχεπταχι ν δε συ δεσχοmποσιχι ν ψ λα νεχεσιδαδ δε σερ εντερραδο. Χον ελλα, ϖυελϖε α λα τιερρα ψ εσα ϖυελτα χυmπλε ελ χιχλο ϖιταλ ψ απυντα α λα ποσιβιλι
Γαβριελ Γαρχ α Μ ρθυεζ 107 δαδ δε ϖολϖερ α εmπεζαρ, πορθυε εντονχεσ σε σεντιρ ναδανδο εν συ προπιο συδορ, εν υνα αγυα ϖισχοσα, εσπεσα, χοmο εστυϖο ναδανδο αντεσ δε ναχερ εν ελ τερο δε συ mαδρε. Ταλ ϖεζ εντονχεσ εστ ϖιϖο. Περο εσταρ ψα ταν ρεσιγναδο α mοριρ, θυε αχασο mυερα δε ρεσιγναχι ν (π.20). Εστε φιναλ απυντα α λα δυδα, περο α λα δυδα νο ψα σοβρε λα νατυραλεζα δε λοσ ηεχηοσ ναρραδοσ, σινο α λα δυδα εξιστενχιαλ σοβρε λοσ λ mιτεσ δε λα ϖιδα ψ λα mυερτε, αλ χυεστιοναmιεντο δε εσοσ λ mιτεσ ψ α λα τρανσγρεσι ν δε νυεστρα χον χεπχι ν δε λο ρεαλ ψ λο ιρρεαλ, δε λο νατυραλ ψ λο σοβρενατυραλ. Ελ mυνδο τορτυ ραδο δελ προταγονιστα νοσ ενφρεντα αλ ϖ ρτιγο δε λα εξιστενχια: D νδε εmπιεζα ψ δ νδε τερmινα λα ϖιδα? Εσ ποσιβλε ϖιϖιρ λα mυερτε m σ αλλ δε λα mυερτε? Λα σιτυαχι ν ινχονχεβιβλε δελ περσοναϕε ινϖιερτε ψ συβϖιερτε νυεστρα περχεπχι ν δε λα ρεαλιδαδ. Συ mιεδο ψ τερρορ εσ ελ τερρορ δε εσταρ ϖιϖο, νο ελ δε εσταρ mυερτο. Αδεm σ, ελ χυεντο απυντα α λα ποσιβιλιδαδ δε υνα mυερτε χονσταντε ψ ρεπετιδα m σ αλλ δε λα mυερτε. Χον λο θυε σε ινϖιερτε ιρ νιχαmεντε ψ σε δεσmιτιφιχα λα χονχεπχι ν ρελιγιοσα χριστιανα δε λα εξιστενχια. Εστα ιδεα χεντραλ δε υνα mυερτε m λτιπλε απαρεχε α mενυδο, χοmο απυντα Οβερηελmαν, εν συ φιχχι ν ποστεριορ. Πορ τοδο ελλο, ποδεmοσ χονσιδεραρ Λα τερχερα ρεσιγναχι ν χοmο υν χυεντο τ πιχαmεντε νεοφαντ στιχο δονδε λα ινφλυενχια δε λοσ m τοδοσ ναρρατι ϖοσ δε αυτορεσ χοmο Καφκα σε mεζχλα χον υνα ινχιπιεντε αντιχιπαχι ν δελ εσ τιλο ιρ νιχο ηιπερβ λιχο δε Γαρχ α Μ ρθυεζ εν ναρραχιονεσ ποστεριορεσ, σοβρε τοδο εν λοσ ρελατοσ ινχλυιδοσ εν Λα ινχρε βλε ψ τριστε ηιστορια δε λα χ νδιδα Ερ νδιρα ψ δε συ αβυελα δεσαλmαδα (1972). Με αλθυιλο παρα σο αρ : λα τρανσγρεσι ν δελ χ διγο m γιχο ρεαλιστα Εν Dοχε χυεντοσ περεγρινοσ (1992), Γαρχ α Μ ρθυεζ ρεχυπερα εν χιερτα mεδιδα λα αmβιγ εδαδ δε συσ πριmεροσ ρελατοσ, περο χον αλγυνα διφερενχια φυνδαmενταλ: ελ πσιχολογισmο χλαυστροφ βιχο ψ οβσεσιϖο ηα θυεδαδο χιρχυνσ χριτο α συ εταπα δε φορmαχι ν ψ νο ϖυελϖε ψα α απαρεχερ, αδεm σ αθυ λα αm βιγ εδαδ σε ρελαχιονα χον λα ρεφλεξι ν σοβρε ελ δισχυρσο λιτεραριο mισmο ψ νο ταντο χον λα εστρυχτυρα ναρρατιϖα δε λοσ ρελατοσ, χοmο ϖερεmοσ. Γαρχ α Μ ρ θυεζ ηα δεϕαδο ηαχε τιεmπο ψα συ περιοδο πλεναmεντε m γιχο ρεαλιστα, ελ δε λοσ χυεντοσ δε Λα ινχρε βλε ψ τριστε ηιστορια δε λα χ νδιδα Ερ νδιρα ψ δε συ αβυελα δεσαλmαδα (1972) ψ, πορ συπυεστο, ελ δε Χιεν α οσ δε σολεδαδ (1967). Ελ mυνδο m τιχο ψ m γιχο δε Μαχονδο, συσ ινϖερσιονεσ ψ ρεϖερσιονεσ ιρ νι χασ ε ιρρεϖερεντεσ, συσ ηιπ ρβολεσ δεσmιτιφιχαδορασ ηα χυmπλιδο συ χοmετιδο.
108 Λα εδαδ δε λα ινχερτιδυmβρε Εν Dοχε χυεντοσ περεγρινοσ Γαρχ α Μ ρθυεζ ρετοmα γραν παρτε δε συ mυνδο λιτεραριο αντεριορ, περο, χοmο απυντα Ισαβελ Ρ. ςεργαρα, αηορα ελ αυτορ χολοmβιανο προπονε υνα λεχτυρα δε πυρο γοχε, λιβεραδα δε λασ τραmπασ χοδι φιχαδασ θυε αβυνδαν εν συσ οβρασ πρεχεδεντεσ (π.349). ςεργαρα αφιρmα εστο τενιενδο εν χυεντα ελ πρ λογο δε λα χολεχχι ν, εν ελ χυαλ Γαρχ α Μ ρθυεζ σε προπονε α σ mισmο χοmο χρ τιχο ε ιντερπρετε δε συσ προπιοσ χυεντοσ. Εν εσε πρ λογο, χοmο σε αλα Ευγενια Ηουϖεναγηελ, ελ αυτορ ινσιστε εν λα mατερια εξτρα α χοmο τεm τιχα υνιταρια δε DΧΠ ψ, πορ οτρο λαδο, λα πρεσενταχι ν δε λοσ χυεντοσ χοmο σι σε βασαραν εν ηεχηοσ αυτ ντιχοσ (π.60). Παρα Χονσυελο Τρεϖι ο λο θυε υνιφιχα λα χολεχχι ν εσ λα ρεφλεξι ν σοβρε λα mυερτε: Λα εσχρι τυρα εσ θυιζ λο νιχο θυε νοσ σαλϖα δελ ολϖιδο θυε εσ λα mυερτε (π.348). Μιεντρασ θυε Γαρχ α Ποσαδα εντρονχα εστοσ ρελατοσ χον λα προδυχχι ν λιτεραρια αντεριορ, ινχλυσο χον λα πριmερα εταπα, δελ αυτορ χολοmβιανο: Νυεϖε δε λοσ χυεντοσ ρεmιτεν α υν υνιϖερσο δε πεσαδιλλα ο δελιριο: mυψ καφκιανο εν αλγυ νοσ, δε ασπεχτοσ m σ αmαβλε εν οτροσ, τοδοσ εστ ν mαρχαδοσ πορ λα δελιβεραδα ϖολυνταδ (θυε ελ εσχριτορ ρατιφιχα εν ελ πρ λογο) δε χονφυνδιρ ρεαλιδαδ ε ιmα γιναχι ν, ενσο αχι ν ψ ϖιδα (π.168). Χοmο ϖεmοσ, λα mαψορ παρτε δε λα χρ τιχα πυβλιχαδα ηαστα λα φεχηα σοβρε εστα χολεχχι ν, τοmα χοmο πυντο δε παρτιδα ελ πρ λογο δε λα mισmα ψ, α παρτιρ δε αη, αναλιζα λασ εστρατεγιασ δισχυρσιϖασ δε λοσ χυεντοσ. Ηουϖεναγηελ λλεγα α λα χονχλυσι ν δε θυε Γαρχ α Μ ρθυεζ λογρα δαρ ϖεροσιmιλιτυδ α λασ χοσασ εξ τρα ασ ναρραδασ εν λοσ ρελατοσ α τραϖ σ δελ υσο δε διϖερσασ τ χνιχασ ναρρατιϖασ: τοmα δε διστανχια δοχυmενταλ, λενγυαϕε χοτιδιανο, ατεσταχιονεσ, πρεχισι ν εν ελ δεταλλε ψ ρεπετιχιονεσ, φυνδαmενταλmεντε. ςεργαρα, σιν εmβαργο, χονχλυψε θυε λα χολεχχι ν δεβε τοmαρσε χοmο υνα mετ φορα δε λα χρεαχι ν λιτεραρια ψ δελ προχεσο δε ιντερπρεταχι ν δε ταλ mανερα θυε ελ αυτορ, α τραϖ σ δε εσασ τ χ νιχασ ναρρατιϖασ, χυεστιονα ηυmορ στιχαmεντε συ προπια αυτοριδαδ χοmο ιντ ρ πρετε ψ δεχοδιφιχαδορ δε τεξτοσ (π.357). Αmβασ ιντερπρεταχιονεσ πυεδεν τενερ χιερτο πυντο δε ραζ ν. Αυνθυε χρεο θυε λα ιντερπρεταχι ν δε ςεργαρα εσ m σ αχερταδα ψ απυντα α υνο δε λοσ αργυ mεντοσ θυε ϖαmοσ α δεσαρρολλαρ αθυ : λοσ χυεντοσ δε εστα χοmπιλαχι ν σε προ πονεν χοmο ρεχρεαχι ν α λα ϖεζ θυε χοmο συπεραχι ν δελ ρεαλισmο m γιχο θυε χαραχτεριζ λα αντεριορ χολεχχι ν δε ρελατοσ δε Γαρχ α Μ ρθυεζ. Dε αλγυ να φορmα, λα απροξιmαχι ν δε ςεργαρα α λοσ τεξτοσ χοmπλεmεντα ταmβι ν ελ αν λισισ δε Ηουϖεναγηελ. Λασ τ χνιχασ δε ϖεροσιmιλιτυδ λιτεραρια θυε αναλιζα στα λτιmα εστ ν πρεσεντεσ δε φορmα οβϖια εν τοδα λα προδυχχι ν αντεριορ δελ αυτορ χολοmβιανο ψ φορmαν παρτε δελ εστιλο ναρρατιϖο προπιο δελ ρεαλισmο m γιχο, εν ελ θυε εστασ τ χνιχασ νο σ λο σιρϖεν παρα δαρ ϖεροσιmιλιτυδ α λοσ ηεχηοσ εξτραορδιναριοσ ναρραδοσ, σινο ταmβι ν, παρα χυεστιοναρ χ διγοσ χυλτυ ραλεσ ψ ϖαλορεσ ιδεολ γιχοσ.
Γαβριελ Γαρχ α Μ ρθυεζ 109 Με χεντραρ αθυ εν ελ χυεντο Με αλθυιλο παρα σο αρ παρα δεmοστραρ, πορ υν λαδο, θυε λα mαψορ παρτε δε λασ τ χνιχασ m γιχο ρεαλιστασ τ πιχασ δε Γαρχ α Μ ρθυεζ (ηιπ ρβολε, ρεπετιχι ν, πρεχισι ν, ινϖερσι ν) σιγυεν πρεσεντεσ εν εστοσ χυεντοσ; ψ πορ οτρο λαδο, παρα αναλιζαρ χ mο ελ ναρραδορ υσα εσασ mισmασ τ χνιχασ παρα χυεστιοναρ, δεσmονταρ ψ δεσαυτοριζαρ (απαρεντεmεντε) λοσ συπυεστοσ ηεχηοσ εξτραορδιναριοσ θυε πρεσεντα, δε mανερα θυε δεσmιεντε, εν γραν mεδιδα, λα φιλιαχι ν m γιχο ρεαλιστα δε λοσ ρελατοσ ψ λοσ ινσερτα εν λα τενδενχια ποστmοδερνα δε λα σιmυλαχι ν ναρρατιϖα. Σι χοmο διχε Φοξ, εν ρελα χι ν χον Καφκα, λα τ χνιχα m γιχο ρεαλιστα πριmορδιαλ εσ θυε ελ αυτορ νο δισ χριmινα, σενχιλλαmεντε συσπενδε ελ ϕυιχιο ψ τρατα δελ mισmο mοδο ψ χον παρεϕα ατενχι ν ταντο λα χονϖερσι ν δε Γρεγορ Σαmσα εν χυχαραχηα χοmο λοσ τραστορνοσ θυε ελλο τραε α συ χαρρερα δε ϖιαϕαντε δε ϖεντασ (π. 54), εντονχεσ, εστοσ ρελατοσ δε Γαρχ α Μ ρθυεζ ψα νο σε πυεδεν ινσχριβιρ εν ελ ρεαλισmο m γιχο ψα θυε ρειντροδυχεν λα δυδα, ταντο εν χυαντο α λα νατυραλεζα δε λοσ ηεχηοσ ναρραδοσ χοmο εν χυαντο α συ ιντερπρεταχι ν ψ δεχοδιφιχαχι ν πορ παρ τε δελ λεχτορ ψ δελ ναρραδορ mισmο. Γαρχ α Μ ρθυεζ χονσιγυε ρειντροδυχιρ λα δυδα α τραϖ σ δε λασ τ χνιχασ δε ϖεροσιmιλιτυδ απυνταδασ ψ δελ πρ λογο αλ προ πονερσε χοmο ιντ ρπρετε ψ δεχοδιφιχαδορ δε συ προπιο δισχυρσο. Παρεχε χοmο σι Γαρχ α Μ ρθυεζ, τρασ συ εταπα m γιχο ρεαλιστα, ηυβιερα δεχιδιδο απυνταρσε α λοσ ϕυεγοσ δε σιmυλαχι ν ποστmοδερνα, αλ χυεστιοναmιεντο περπετυο, α λα τρανσγρεσι ν δε συσ προπιοσ χ διγοσ λιτεραριοσ αντεριορεσ. Dιχηο σεα δε πασο, εστο νο εσ ναδα νυεϖο εν ελ υνιϖερσο λιτεραριο; αλ φιν ψ αλ χαβο, εστοσ ϕυεγοσ mεταλιτεραριοσ χον λοσ χ διγοσ δε ιντερπρεταχι ν ψα απαρεχεν ν τιδαmεντε εν λοσ ινιχιοσ δε λα ναρρατιϖα mοδερνα χον Χερϖαντεσ. Χοmο απυνταρον εν συ mοmεντο λοσ δεχονστρυχτιϖιστασ δερριδανοσ, τοδο δισχυρσο συελε λλεϖαρ ιmπλ χιτοσ λοσ χ διγοσ θυε περmιτεν δεσmονταρλο ο δεχονστρυιρλο. Γαρχ α Μ ρθυεζ ηαχε εξπλ χιτοσ εστοσ χ διγοσ εν ρελαχι ν χον συ ρεαλισmο m γιχο. Θυιζ λο ποστφαντ στιχο σεα εστο: ελ χυεστιοναmιεντο χοντινυο, ελ ϕυεγο δε δισρυπχι ν περmανεντε θυε δεσmοντα λασ ρεγλασ δε φυνχιοναmιεντο χρεαδασ. Σι ελ ρεαλισmο m γιχο σιρϖι παρα ινϖερτιρ ψ χυεστιοναρ χ διγοσ χυλτυραλεσ οχ χιδενταλεσ ψ προπιοσ λατινοαmεριχανοσ, ελ ποστρεαλισmο m γιχο χυεστιονα mε ταλιτεραρια ε ιντερτεξτυαλmεντε λοσ χ διγοσ m γιχο ρεαλιστασ mισmοσ. Dε υνα φορmα υ οτρα, ϖολϖεmοσ α Βοργεσ, α λα ρεφυταχι ν δε λα ρεφυταχι ν, α λα δυδα χονσταντε, α λα τρανσγρεσι ν ινφινιτα, α λα παλαβρα θυε λλενα ελ ϖαχ ο δε στε ψ οτροσ mυνδοσ. Ποδεmοσ δεχιρ θυε Γαρχ α Μ ρθυεζ σε ινσερτα χον εστα χολεχ χι ν εν ελ ποστβοοm λατινοαmεριχανο. ςεαmοσ χοmο απαρεχε τοδο εστο εν Με αλθυιλο παρα σο αρ : πορ υν λαδο, λασ ινϖερσιονεσ ιρ νιχασ m γιχο ρεαλιστασ τ πιχασ δε συ εταπα αντεριορ; πορ ελ οτρο, ελ χυεστιοναmιεντο δε εσασ ινϖερσιονεσ. Ελ χυεντο ναρρα λα ηιστορια δε Φραυ Φριδα, υνα χολοmβιανα α λα θυε ελ ναρραδορ χονοχι τρειντα ψ χυατρο α οσ αντεσ εν ςιενα ψ θυε τεν α ελ οφιχιο δε σο αρ ε ιντερπρεταρ λοσ συε οσ αϕενοσ ψ
110 Λα εδαδ δε λα ινχερτιδυmβρε προπιοσ. Απαρεντεmεντε Φραν Φριδα mυερε εν Λα Ηαβανα ϖ χτιmα δε υν γολπε δε mαρ mιεντρασ ϖιαϕα πορ λα αϖενιδα δελ mαλεχ ν εν συ χοχηε. Ελ νιχο σιγνο δε θυε λα mυϕερ mυερτα εν ελ αχχιδεντε δε Λα Ηαβανα ψ ελ περσοναϕε δε λα ηισ τορια σον λα mισmα περσονα εσ υν ανιλλο εν φορmα δε σερπιεντε ψ οϕοσ δε εσmε ραλδα θυε αmβασ λλεϖαβαν. Ελ ναρραδορ σε εντερα δελ αχχιδεντε πορ λασ νοτιχιασ δελ περι διχο. Α παρτιρ δε αθυ ελ ναρραδορ, απαρεντεmεντε Γαρχ α Μ ρθυεζ, χυεντα λα ηιστορια δε Φραν Φριδα, συ ρελαχι ν χον ελλα ψ λασ ϖιχισιτυδεσ δε συ εξιστενχια. Ναρρα χ mο λα χονοχι εν ςιενα ψ λοσ δεταλλεσ δε συ χυριοσο οφιχιο: Φραν Φριδα σε αλθυιλαβα παρα σο αρ. Ιντερπρεταβα λοσ συε οσ προπιοσ ψ αϕενοσ χοmο πρεmονιχιονεσ δε ηεχηοσ φυτυροσ, ψ λλεγα α γαναρσε λα ϖιδα τραβαϕανδο χοmο δεχοδιφιχαδορα παρα υνα φαmιλια αυστριαχα α λα θυε αχαβα ορδενανδο ηαστα ελ λτιmο δεταλλε δε συ εξιστενχια εν βασε α συ συπυεστα χαπαχιδαδ παρα ιντερπρεταρ λοσ συε οσ ψ πρεδεχιρ ελ φυτυρο. Χοmο ποσεεδορα δε υν χ διγο προπιο, υν σιστεmα περσοναλ δε ιντερπρεταχι ν ψ πορ συ χαπαχιδαδ δε συγεστι ν λλεγα α χονϖενχερ αλ ναρραδορ παρα θυε αβανδονε ςιενα ψα θυε ηα σο αδο χον λ ψ παρεχε θυε υν πελιγρο ινmινεντε λο αχεχηα. Τιεmπο δεσπυ σ, ελ ναρραδορ ϖυελϖε α ενχοντραρσε χον Φραυ Φριδα εν Βαρχελονα. Αθυ απαρεχε οτρο περσο ναϕε φυνδαmενταλ εν λα ηιστορια, Παβλο Νερυδα. Εντρε Νερυδα ψ Φριδα σε εντα βλα υνα βρεϖε ρελαχι ν δε ριϖαλιδαδ. Νερυδα νο χρεε εν λα χλαριϖιδενχια δε λοσ συε οσ, σ λο εν λα δε λα ποεσ α. Συ χ διγο προπιο (λα ποεσ α) σε ενφρεντα αλ χ διγο δε Φριδα (λοσ συε οσ) χοmο φυεντε δε χονοχιmιεντο ε ιντερπρεταχι ν δε λα ρεαλιδαδ. Ελ χυεντο τερmινα χον υν γιρο ιρ νιχο βοργεανο: Νερυδα συε α θυε Φριδα εσταβα σο ανδο χον λ, mιεντρασ θυε Φριδα συε α θυε Νερυδα εσταβα σο ανδο χον ελλα. Χυριοσαmεντε, εστε δοβλε συε ο λαβερ ντιχο νο mερεχε υνα ιντερπρεταχι ν πορ παρτε δε Φραν Φριδα ψ συ χλαριϖιδενχια νο εσ χαπαζ δε οφρεχερ υνα δεχοδι φιχαχι ν χονϖινχεντε. Σιmπλεmεντε δεσεχηα συ συε ο χοmο ινσιγνιφιχαντε. Φιναλmεντε, ελ ρελατο σε χιερρα χοmο εmπεζ : χον λα δυδα σοβρε λα ιδεντιδαδ ρεαλ δελ περσοναϕε ψ σοβρε λα αυτεντιχιδαδ ψ χαπαχιδαδ δε Φριδα παρα ιντερπρε ταρ λοσ συε οσ ψ ϖατιχιναρ ελ φυτυρο. Χοmο ηεmοσ διχηο αντεσ, Γαρχ α Μ ρθυεζ υσα υνα δοβλε εστρατεγια παρα χυεστιοναρ λοσ χ διγοσ δε ιντερπρεταχι ν δε λα ρεαλιδαδ: πορ υν λαδο, υτιλιζα λοσ ρεχυρσοσ ναρρατιϖοσ τ πιχοσ δελ ρεαλισmο m γιχο προπιο δε συ αντεριορ προδυχ χι ν λιτεραρια; πορ ελ οτρο, δεσδε συ ποσιχι ν δε ναρραδορ νο οmνισχιεντε, χυεστιονα τοδο χανον δισχυρσιϖο δε ιντερπρεταχι ν, δεσδε ελ πσιχοαν λισισ ηασ τα ελ λιτεραριο. Εν λα εταπα δε m ξιmο απογεο m γιχο ρεαλιστα, φυνδαmενταλmεντε Χιεν α οσ δε σολεδαδ (1967) ψ λοσ χυεντοσ δε Λα ινχρε βλε ψ τριστε ηιστορια... (1972), Γαρχ α Μ ρθυεζ υτιλιζα διϖερσασ τ χνιχασ παρα χυεστιοναρ ϖαλορεσ χυλ τυραλεσ: ινϖερσι ν ιρ νιχα, ηιπ ρβολε, ρεπετιχι ν, πρεχισι ν περιοδ στιχα ο ιν σερχι ν δε ηεχηοσ εξτραορδιναριοσ δε φορmα ινδισχριmιναδα, δεταλλαδα ψ
Γαβριελ Γαρχ α Μ ρθυεζ 111 πρεχισα. Πενσεmοσ εν χυαλθυιερα δε λοσ χυεντοσ δε εσα χολεχχι ν ψ χ mο λο m γιχο, ινχοmπρενσιβλε ε ιναυδιτο σε ασιεντα εν λα ρεαλιδαδ ναρραδα παρα χρεαρ οτρα ρεαλιδαδ δεσmιτιφιχαδορα ψ τρανσγρεσορα. Εν Με αλθυιλο παρα σο αρ ελ χυεστιοναmιεντο ιρ νιχο δε λο ορδιναριο ψ δε λο εξτραορδιναριο σε εξτιενδε αλ mισmο χ διγο δε ιντερπρεταχι ν λιτεραριο ψ, m σ χονχρεταmεντε, αλ m γιχο ρεαλιστα. Γαρχ α Μ ρθυεζ σιγυε υσανδο γραν παρτε δε λασ τ χνιχασ mενχιοναδασ αρριβα παρα ινσταυραρ λα δυδα γενεραλιζαδα, νο σ λο σοβρε λα νατυραλεζα δε λοσ ηεχηοσ πρεσενταδοσ, σινο ταmβι ν σοβρε χυαλθυιερ χ διγο δε ιντερπρεταχι ν θυε σε ποστυλε χοmο δεφινιτιϖο. ςεαmοσ αλγυνασ δε λασ ινϖερσιονεσ ιρ νιχασ δελ τεξτο. Φραυ Φριδα εσ χο λοmβιανα ψ ϖιϖε εν Ευροπα. Συπυεσταmεντε τιενε χαπαχιδαδ παρα ιντερπρεταρ λοσ συε οσ ψ πρεδεχιρ ελ φυτυρο, αυνθυε εστο νο εστ χλαρο εν νινγ ν mοmεντο ψ νυνχα σε δα πρυεβα χονχρετα δε ελλο. Εσ m σ, ελ ναρραδορ ιντροδυχε χονσταν τεσ χοmενταριοσ θυε χυεστιοναν λα αυτεντιχιδαδ δε εσα χαπαχιδαδ. Εϖιδεντε mεντε, ηαψ υνα ιρον α διρεχτα εν ελ νοmβρε δελ περσοναϕε ψ εν λα ελεχχι ν δε λα χιυδαδ: Φραυ Φριδα (Φρευδ) εν ςιενα. Υνα mυϕερ λατινοαmεριχανα λλεγα α Ευροπα ψ τοmα χοντρολ σοβρε λα ιντερπρεταχι ν δε λοσ συε οσ εν λα χιυδαδ δελ παδρε δελ πσιχοαν λισισ. Λα ιρον α ινϖερσορα σε mυλτιπλιχα ψ ραmιφιχα εν εστε ϕυεγο δε οποσιχιονεσ βιναριασ: Φριδα/Φρευδ, mυϕερ/ηοmβρε, λατινοαmεριχα να/ευροπεο. Εστο νο εσ ναδα νυεϖο, οβϖιαmεντε, ψ ρεπροδυχε λα εστρατεγια τρανσγρεσορα τ πιχα δε χυεντοσ αντεριορεσ. Περο Φραυ Φριδα νο σ λο ιντερπρετα λοσ συε οσ χοmο τεραπια, ταmβι ν πρε ϖ ελ φυτυρο. Συ χ διγο δε ιντερπρεταχι ν εσ προπιο ε ινυσυαλ, ποχο τιενε θυε ϖερ χον ελ χ διγο χιεντ φιχο δελ πσιχοαν λισισ τραδιχιοναλ ψ σε βασα m σ βιεν εν υνα mεζχλα δε ιντυιχι ν ψ συπερστιχι ν ποπυλαρ. Λα πεχυλιαριδαδ δε εστε χ διγο απαρεχε δε φορmα χλαρα εν ελ πασαϕε δε λα mυερτε δελ ηερmανο δε λα προταγονιστα: δε ϕοϖεν Φραυ Φριδα συε α θυε συ ηερmανο εσ αρραστραδο πορ υν τορρεντε, σιν εmβαργο ελλα ιντερπρετα εστε συε ο νο δε αχυερδο χον λα λ γιχα φρευδιανα ηαβιτυαλ σινο χον συ χυριοσα mεζχλα δε συπερστιχι ν (λοσ συε οσ δε βεν χονταρσε εν αψυνασ) ψ εξχεντριχισmο. Μιεντρασ λα mαδρε προη βε αλ νι ο βα αρσε εν λα θυεβραδα, Φριδα ϖατιχινα θυε ελ πελιγρο δε mοριρ αηογαδο νο ϖιενε δελ αγυα σινο δε λοσ δυλχεσ. Εφεχτιϖαmεντε, ποχο δεσπυ σ ελ ηερmανο mυερε ατραγανταδο χον υν χαραmελο. Εστε επισοδιο εσ τοmαδο πορ Φραυ Φριδα χοmο ινδιχαχι ν δε συ χαπαχιδαδ πρεmονιτορια ψ χοmο πυντο δε παρτιδα δε συ οφιχιο: συσ ϖατιχινιοσ σον αυτ ντι χοσ ψ πυεδε ηαχερ υσο δε εσα χαπαχιδαδ παρα γαναρσε λα ϖιδα. Ελ περσοναϕε ρε χυερδα χλαραmεντε α λα Βελισα Χρεπυσχυλαριο δελ χυεντο Dοσ παλαβρασ δε Ισαβελ Αλλενδε, θυε αναλιζαρεmοσ εν ελ χαπ τυλο ςιι. Βελισα, χοmο Φριδα, σε αδυε α δελ δισχυρσο, δε λοσ χ διγοσ δε ιντερπρεταχι ν θυε δαν σεντιδο α λα ρεαλιδαδ ψ λοσ υσα εν βενεφιχιο προπιο. Εν αmβοσ χασοσ λοσ χ διγοσ δε ιντερ πρεταχι ν δε λα ρεαλιδαδ (λοσ συε οσ εν Φριδα, λα παλαβρα εν Βελισα) σιρϖεν α
112 Λα εδαδ δε λα ινχερτιδυmβρε λοσ περσοναϕεσ παρα τρανσφορmαρ συ mυνδο, λιβερ νδοσε εχον mιχαmεντε ψ, αλ mισmο τιεmπο, ιmπονιενδο συ ϖολυνταδ α οτροσ περσοναϕεσ. Οτρα τ χνιχα τ πιχα δελ ρεαλισmο m γιχο γαρχ αmαρθυιανο εσ λα ηιπ ρβολε. Αθυ ελ εϕεmπλο m σ εϖιδεντε εσ ελ περσοναϕε Παβλο Νερυδα. Ελ ναρραδορ λο πρεσεντα εν τ ρmινοσ πανταγρυ λιχοσ ψ χαρναϖαλεσχοσ: Σε mοϖ α εντρε λα γεντε χοmο υν ελεφαντε ινϖ λιδο, χον υν ιντερ σ ινφαντιλ εν ελ mε χανισmο ιντερνο δε χαδα χοσα, πυεσ ελ mυνδο λε παρεχ α υν ινmενσο ϕυγυετε δε χυερ δα χον ελ χυαλ σε ινϖενταβα λα ϖιδα. Νο ηε χονοχιδο α ναδιε m σ παρεχιδο α λα ιδεα θυε υνο τιενε δε υν Παπα ρεναχεντιστα: γλοτ ν ψ ρεφιναδο. (π.85 86) Ινχλυσο παρα εχηαρσε υνα σιεστα δε διεζ mινυτοσ λα παραφερναλια εσ εξαγε ραδ σιmα: Α λασ τρεσ νοσ σεπαραmοσ δε ελλα παρα αχοmπα αρ α Νερυδα α συ σιεστα σαγραδα. Λα ηιζο εν νυεστρα χασα, δεσπυ σ δε υνοσ πρεπαρατιϖοσ σολεmνεσ θυε δε αλγ ν mοδο ρε χορδαβαν λα χερεmονια δελ τ εν ελ ϑαπ ν. Ηαβ α θυε αβριρ υνασ ϖεντανασ ψ χερραρ οτρασ παρα θυε ηυβιερα ελ γραδο δε χαλορ εξαχτο ψ υνα χιερτα χλασε δε λυζ εν χιερτα δι ρεχχι ν, ψ υν σιλενχιο αβσολυτο. Νερυδα σε δυρmι αλ ινσταντε, ψ δεσπερτ διεζ mινυ τοσ δεσπυ σ, χοmο λοσ νι οσ, χυανδο mενοσ πενσ βαmοσ. (π.87 88) Νερυδα ρεχυερδα α οτροσ περσοναϕεσ δε Γαρχ α Μ ρθυεζ τ πιχαmεντε ηιπερβ λιχοσ: λα Μαm Γρανδε δε Λοσ φυνεραλεσ δε λα Μαm Γρανδε ο ελ πριmερ Αρχαδιο δε Χιεν α οσ δε σολεδαδ. Ηουϖεναγελ mενχιονα οτροσ ρεχυρσοσ τ πιχοσ δε Γαρχ α Μ ρθυεζ παρα δαρ ϖεροσιmιλιτυδ α λοσ ηεχηοσ εξτρα οσ ο εξτραορδιναριοσ: φυνδαmενταλmεντε λα ρεπετιχι ν ψ λα πρεχισι ν. Εν Με αλθυιλο παρα σο αρ νο αβυνδαν λοσ εϕεm πλοσ δε ρεπετιχι ν ψ πρεχισι ν περιοδ στιχα δαδα λα νατυραλεζα δελ χυεντο, εν ελ θυε ελ ναρραδορ ινσιστε εν mαντενερ α τοδα χοστα λα δυδα σοβρε λα ιδεντιδαδ δελ περσοναϕε ψ σοβρε συσ συπυεστοσ ποδερεσ πρεmονιτοριοσ. Εν χυαλθυιερ χασο, τοδοσ λοσ ρεχυρσοσ mενχιοναδοσ σον τ πιχοσ, χοmο ηεmοσ απυνταδο, δελ εστιλο m γιχο ρεαλιστα δε Γαρχ α Μ ρθυεζ ψ απαρεχεν εν τοδο συ εσπλενδορ εν λοσ χυεντοσ δε λα χολεχχι ν Λα ινχρε βλε ψ τριστε ηιστορια δε λα χ νδιδα Ερ νδιρα ψ δε συ αβυελα δεσαλmαδα ψ, πορ συπυεστο, εν Χιεν α οσ δε σολεδαδ. Σιν εmβαργο, νυεστρο αυτορ νο λοσ υσα αθυ εξχλυσιϖαmεντε παρα δαρ ϖερο σιmιλιτυδ α λοσ ηεχηοσ ναρραδοσ, σινο, σοβρε τοδο, παρα ιντροδυχιρ ε ιmπλανταρ λα δυδα σοβρε συ προπιο χ διγο m γιχο ρεαλιστα. Εν στε, ψ οτροσ χυεντοσ δε λα χολεχχι ν, Μ ρθυεζ δα υνα ϖυελτα δε τυερχα m σ ψ πονε εν χυεστι ν ελ χανον m γιχο ρεαλιστα χρεαδο πορ λ. Εν χιερτο σεντιδο, ποδρ αmοσ δεχιρ θυε σε τρατα δε υνα ϖυελτα α λο φαντ στιχο τραδιχιοναλ δονδε λο εξτραορδιναριο ο σοβρενατυ ραλ νο απαρεχε δε φορmα ινδισχριmιναδα ε ιντεγραδο εν λα ρεαλιδαδ χοτιδιανα, σινο χοmο ποσιβιλιδαδ σοβρε λα θυε ελ λεχτορ ψ λοσ περσοναϕεσ δυδαν. Σιν εm βαργο, εστα ϖυελτα α λασ φυεντεσ τραδιχιοναλεσ δε λο φαντ στιχο νο εσ m σ θυε
Γαβριελ Γαρχ α Μ ρθυεζ 113 απαρεντε ψ, δε ηεχηο, ελ χυεντο σε πυεδε ινσχριβιρ εν λο θυε ηεmοσ δενοmι ναδο ποστφαντ στιχο εν ελ χαπ τυλο ΙΙ ψα θυε σε τρατα φυνδαmενταλmεντε δε υν ϕυεγο χον λοσ χ διγοσ δε ιντερπρεταχι ν δε λα ρεαλιδαδ θυε εν λτιmα ινστανχια ρεmιτε αλ τεξτο mισmο ψ λο ινσχριβε εν λοσ ϕυεγοσ δε σιmυλαχι ν δισχυρσιϖα. Σι λο φαντ στιχο νυεϖο, ινχλυψενδο ελ ρεαλισmο m γιχο, δεστρυψ λα δυδα εν λα ιντερπρεταχι ν δε λο φαντ στιχο τραδιχιοναλ αλ ιντεγραρ λο εξτραορδιναριο εν λο χοτιδιανο, λο ποστφαντ στιχο ϖυελϖε αλ ϕυεγο δε λα ρεφυταχι ν ψ ελ χυεστιονα mιεντο ινφινιτο ινσταυραδο πορ Βοργεσ, α λα δυδα περmανεντε σοβρε λα νατυρα λεζα δε αmβοσ, λο ρεαλ ψ λο ιρρεαλ. Πριmερο σε χυεστιοναν λοσ λ mιτεσ εντρε ρεαλιδαδ ε ιρρεαλιδαδ ψ λα χερτεζα σοβρε λα ρεαλιδαδ δεσαπαρεχε (φαντ στιχο τρα διχιοναλ), λυεγο λο φαντ στιχο νυεϖο ινσταυρα ελ ϕυεγο δε λα τρανσγρεσι ν βο ρρανδο εσοσ λ mιτεσ. Φιναλmεντε, λο ποστφαντ στιχο αχαβα χοmβινανδο λα δυδα εν λα ιντερπρεταχι ν δε λοσ ηεχηοσ ναρραδοσ (δυδα φαντ στιχα χλ σιχα) χον λα δυδα mεταφ σιχα εν λα ιντερπρεταχι ν δελ mυνδο (δυδα νεοφαντ στιχα). Ασ, ελ λαβεριντο δε λο φαντ στιχο σε χονϖιερτε εν υν λαβεριντο mεταλιτεραριο, εν υν λα βεριντο δε χ διγοσ ψ σιστεmασ δε ιντερπρεταχι ν δονδε ελ δισχυρσο εσ εν σ ελ χονοχιmιεντο. Με αλθυιλο παρα σο αρ σε mυεϖε δεσδε ελ πρινχιπιο εν εστε ϕυεγο δε συαϖεσ ιρον ασ ινϖερσορασ ψ εν λα δυδα περmανεντε ρεσπεχτο α λα ιδεντιδαδ δε λοσ περσοναϕεσ ψ ρεσπεχτο α λα ϖαλιδεζ ψ αυτεντιχιδαδ δε λοσ χ διγοσ δε ιντερ πρεταχι ν δε λα ρεαλιδαδ. Σι Φραυ Φριδα σε πρεσεντα χοmο ϖερσι ν φεmενινα ψ λατινοαmεριχανα δε Φρευδ, Παβλο Νερυδα περσοναϕε εσ υνα ϖερσι ν ηιπερβ λιχα δελ Νερυδα εσχριτορ ψ ελ ναρραδορ εσ υνα ϖερσι ν συγεστιοναβλε ψ δεσχρε δα δελ αυτορ Γαρχ α Μ ρθυεζ. Εστε ναρραδορ θυε νοσ πρεσεντα α λοσ περσοναϕεσ δεσδε ελ χανον m γιχο ρεαλιστα, ταmβι ν σε ενχαργα δε χυεστιοναρ εσε mισmο χανον χον λασ δυδασ θυε τρανσmιτε. Πριmερο, νο σαβε σι Φραυ Φριδα ψ λα mυϕερ δελ αχ χιδεντε σον ο νο λα mισmα περσονα. Ελ νιχο ινδιχιο, ελ ανιλλο δε εσmεραλδασ εν φορmα δε σερπιεντε, παρεχε φιαβλε περο νο εσ δεφινιτιϖο. Σεγυνδο, χοmο να ρραδορ νο οmνισχιεντε, τρασmιτε χονσταντεmεντε συσ δυδασ αλ λεχτορ σοβρε λα αυτεντιχιδαδ δε λασ πρεmονιχιονεσ δε Φριδα: Τοδοσ εραν ρελιγιοσοσ, ψ πορ λο mισmο προπενσοσ α λασ συπερστιχιονεσ αρχαιχασ (π.84), διχε δε λα φαmιλια αυσ τριαχα θυε δα τραβαϕο α Φριδα χοmο σο αδορα. Μ σ αδελαντε εξπρεσα συσ δυδασ δε φορmα διρεχτα: Αυνθυε νο λο διϕερα, εν συ χονϖερσαχι ν θυεδαβα χλαρο θυε δε συε ο εν συε ο ηαβ α τερmιναδο πορ αποδεραρσε δε λα φορτυνα δε συσ ινεφαβλεσ πατρονεσ δε ςιενα. Νο mε ιmπρεσιον, σιν εmβαργο, πορθυε σιεm πρε ηαβ α πενσαδο θυε συσ συε οσ νο εραν m σ θυε υνα αρτιmα α παρα ϖιϖιρ (π.87). Περο λα φορmα m σ εφεχτιϖα δε εσταβλεχερ ψ ρεφορζαρ λα δυδα σε χονσιγυε α τραϖ σ δελ ενφρενταmιεντο ψ χοντραστε εντρε ελ χ διγο δε λοσ συε οσ δε Φραυ Φριδα ψ ελ χ διγο δε λα ποεσ α δε Νερυδα. Νερυδα νο εστ ιντερεσαδο εν λασ πρεmονιχιονεσ δε λοσ συε οσ, παρα λ σ λο λα ποεσ α εσ χλαριϖιδεντε. Σιν εm
114 Λα εδαδ δε λα ινχερτιδυmβρε βαργο, δυραντε συ σιεστα, συε α θυε Φραυ Φριδα εσταβα σο ανδο χονmιγο (π.88). Εντρα ασ εν ελ ϕυεγο ιρ νιχο δε λα ιντερπρεταχι ν. Πορ συ παρτε, Φριδα συε α θυε Νερυδα εσταβα σο ανδο χονmιγο (π.88). Ψ εν εστε λαβεριντο ον ριχο βοργεανο σε ενφρενταν λοσ δοσ σιστεmασ δε ιντερπρεταχι ν δε λα ρεαλιδαδ: ελ δε λοσ συε οσ, mεζχλα δε πσιχοαν λισισ ψ συπερστιχι ν ποπυλαρ, ψ ελ δελ αρτε, λα λιτερατυρα, λα ποεσ α. Χυριοσαmεντε, λα χλαριϖιδεντε Φραυ Φριδα δεσεχηα συ συε ο πορ ινσιγνιφιχαντε ε ιρρεαλ ψ νο εσ χαπαζ δε ϖερ θυε Νερυδα ηα σο αδο χον ελλα ψ θυε, σεγυραmεντε, συ συε ο (ελ δε αmβοσ) σ τιενε αλγο θυε ϖερ χον λα ρεαλιδαδ, χον λα νεχεσιδαδ ηυmανα δε χονοχιmιεντο, δε δαρ σιγνιφιχαδο αλ mυνδο. Εστα ιρον α χυεστιονα λα ϖαλιδεζ ψ αυτεντιχιδαδ δελ σιστεmα δε ιντερ πρεταχι ν δε Φραυ Φριδα. Ελ φιναλ δελ ρελατο νο ηαχε σινο ρεφορζαρ λα ιmπρεσι ν δε ιναυτεντιχιδαδ ψ δυδα. Εν συ χονϖερσαχι ν χον ελ εmβαϕαδορ πορτυγυ σ, ελ ναρραδορ νο σαχα ναδα εν χλαρο: Ελ εmβαϕαδορ mε ηαβλ δε ελλα χον υν γραν εντυσιασmο ψ υνα ενορmε αδmιραχι ν. Νο σε ιmαγινα λο εξτραορδιναρια θυε ερα, mε διϕο. Υστεδ νο ηαβρ α ρεσιστιδο λα τεν ταχι ν δε εσχριβιρ υν χυεντο σοβρε ελλα. Ψ προσιγυι εν ελ mισmο τονο, χον δεταλλεσ σορπρενδεντεσ, περο σιν υνα πιστα θυε mε περmιτιερα υνα χονχλυσι ν φιναλ. Εν χον χρετο λε πρεχισ πορ φιν : θυ ηαχ α? Ναδα mε διϕο λ, χον χιερτο δεσενχαντο. Σο αβα. (π.89) Φιναλmεντε, ναδα σε χλαριφιχα σοβρε ελ περσοναϕε, συ ιδεντιδαδ ο χαπαχιδαδ παρα ιντερπρεταρ ψ δαρ σιγνιφιχαδο α λα ρεαλιδαδ. Εστα αmβιγυα χονχλυσι ν σ λο ρεφυερζα λα δυδα εν ελ λεχτορ ε ινσιν α λα ιναυτεντιχιδαδ δε λα σο αδορα δαδα συ ινχαπαχιδαδ παρα ιντερπρεταρ α οτρο χλαριϖιδεντε : ελ ποετα. Περο αδεm σ ταmποχο θυεδα χλαρο θυε ελ χ διγο πο τιχο λιτεραριο σεα χλαριϖιδεντε. Εστε φι ναλ σιν χονχλυσι ν σοβρε λα νατυραλεζα δελ περσοναϕε ψ λα ιντερπρεταβιλιδαδ δε λοσ συε οσ εξτιενδε λα δυδα αλ χ διγο δε ιντερπρεταχι ν λιτεραριο. Ελ χυεντο mισmο, αλ ρεφορζαρ λα δυδα φιναλ, δεmυεστρα λασ λιmιταχιονεσ δελ λενγυαϕε, δελ αρτε λιτεραριο χοmο σιστεmα δε χονοχιmιεντο ε ιντερπρεταχι ν δε λα ρεαλιδαδ. Εν λτιmα ινστανχια τοδο περmανεχε εν λα ϖαχιλαχι ν, σ λο ελ λαβεριντο δελ δισχυρσο ψ συ ινδετερmιναχι ν πρεϖαλεχεν. Παρεχε χοmο σι Γαρχ α Μ ρθυεζ θυισιερα χυεστιοναρ συσ χ διγοσ λιτεραριοσ αντεριορεσ (ρεαλισmο m γιχο), δε ϕ νδολοσ χολγαδοσ δε λα δυδα: αθυ νο ηαψ ηεχηοσ ο περσοναϕεσ εξτραορδινα ριοσ ινσερταδοσ εν λα ρεαλιδαδ χοτιδιανα, σινο δυδα σοβρε λα εξιστενχια δε εσοσ ηεχηοσ ψ σοβρε λα αυτεντιχιδαδ δε εσοσ περσοναϕεσ. Ελ χ διγο δε λοσ συε οσ, χοmο ελ χ διγο πο τιχο, νο σον m σ θυε εσο, σιστεmασ δε ιντερπρεταχι ν χυψα ϖαλιδεζ εστ συϕετα α λασ ϖιχισιτυδεσ δελ δισχυρσο ψ αλ ϕυεγο δε λα αυτοριδαδ ψ ελ ποδερ. Νο εν ϖανο λα ϖαλιδεζ δελ σιστεmα ιντερπρετατιϖο δε Φραυ Φριδα σε βασα εν συ ποδερ δε χονϖιχχι ν ψ εν συ ηαβιλιδαδ παρα ιmπονερσε σοβρε λα ρεαλιδαδ. Υνα ϖεζ θυε εmπιεζα α τραβαϕαρ παρα λα φαmιλια ϖιενεσα:
Γαβριελ Γαρχ α Μ ρθυεζ 115 Σ λο ελλα ποδ α δεχιδιρ α λα ηορα δελ δεσαψυνο λο θυε χαδα θυιεν δεβ α ηαχερ αθυελ δ α, ψ χ mο δεβ α ηαχερλο, ηαστα θυε συσ προν στιχοσ τερmιναρον πορ σερ λα νιχα αυ τοριδαδ εν λα χασα. Συ δοmινιο σοβρε λα φαmιλια φυε αβσολυτο: αυν ελ συσπιρο m σ τε νυε ερα πορ ορδεν συψα. Πορ λοσ δ ασ εν θυε εστυϖε εν ςιενα αχαβαβα δε mοριρ ελ δυε ο δε χασα, ψ ηαβ α τενιδο λα ελεγανχια δε λεγαρλε α ελλα παρτε δε συσ ρεντασ, χον λα νιχα χονδιχι ν δε θυε σιγυιερα σο ανδο παρα λα φαmιλια ηαστα ελ φιν δε συσ συε οσ. (π.84 85) Dε νυεϖο αθυ ελ ναρραδορ απυντα α Φραυ Φριδα χοmο περσοναϕε π χαρο θυε σε γανα λα ϖιδα εξπλοτανδο λα συπερστιχι ν ψ υσανδο συ χαπαχιδαδ παρα δοmι ναρ ελ δισχυρσο. Πορ συ παρτε, ελ χ διγο πο τιχο λιτεραριο ταmποχο πυεδε ερι γιρσε εν αυτοριδαδ ιντερπρετατιϖα δε λα ρεαλιδαδ, σ λο χυεστιοναρ οτροσ χ διγοσ ψ χυεστιοναρσε α σ mισmο χοmο φυεντε δε σιγνιφιχαχι ν. Χοmο απυντα Ισαβελ ςεργαρα: Λα φαλσα απαριενχια δε λοσ Dοχε [χυεντοσ περεγρινοσ] δε Γαρχ α Μ ρθυεζ χοmο υν ιντεντο δε δεσχοmπροmετερσε δε χυαλθυιερ περσπεχτιϖα αυτοριταρια εν λα ιντερπρεταχι ν δε συ προπιο δισχυρσο φιχτιχιο, δεβε σερ ϖιστα α λα λυζ δε λα πρεοχυπαχι ν mανιφιεστα χον ασυντοσ δε ιντερπρεταχι ν, χον λα αυτοριδαδ δελ δισχυρσο ψ χον λασ χερτεζασ ε ιν χερτεζασ δελ σιγνιφιχαδο. Συ γεστο δε τεϕερ ψ δεστεϕερ συ τεξτο, χοmο λα ρεχιεντε τεορ α νοσ λο ρεχυερδα (Φουχαυλτ, Dερριδα), ηυmορ στιχαmεντε χυεστιονα λα χοδιφιχαχι ν δε αυτοριδαδ χον λα θυε λοσ τεξτοσ ψ ελ σιγνιφιχαδο εν γενεραλ σε ασοχιαν. (π.349) Εν χονχλυσι ν, ποδεmοσ αφιρmαρ θυε εν συσ λτιmοσ χυεντοσ Γαβριελ Γαρ χ α Μ ρθυεζ χοmβινα ασπεχτοσ τ πιχοσ δε συ προδυχχι ν m γιχο ρεαλιστα χλ σιχα χον υνα νυεϖα πρεοχυπαχι ν ρεσπεχτο αλ δισχυρσο, α συ ποδερ δε ιντερπρεταχι ν ψ α λα χαπαχιδαδ ο νο δελ mισmο χοmο φυεντε δε σιγνιφιχαδο ψ χονοχιmιεντο δε λα ρεαλιδαδ. Εν γραν mεδιδα, εστο σιγνιφιχα υνα ινmερσι ν εν λασ φυεντεσ βοργεανασ δε λο φαντ στιχο εν Λατινοαm ριχα, υνα ϖυελτα α λα δυδα ψ λα ρεφυταχι ν χονσταντε, αλ ϕυεγο δε τρανσγρεσι ν ιρ νιχα δε ϖαλορεσ χυλτυρα λεσ, ινχλυιδο αηορα ελ ρεαλισmο m γιχο χοmο χανον λιτεραριο.