1 Η ΟΜΑ Α: «O έρωτας στην ποίηση της ελληνικής και όχι µόνο αρχαιότητας» ιδ/σα: Έλ. Κελεσίδου Οι εργασίες που ακολουθούν υλοποιήθηκαν οµαδικά στο σχολείο αλλά και ατοµικά στο σπίτι κατά τη διάρκεια 4-5 διδακτικών ωρών (Β φάση: εργασία σε οµάδες). Ο καταµερισµός τους ήταν διαφορετικός σε κάθε τµήµα, ανάλογα µε τις δυνατότητες της κάθε οµάδας και το διαθέσιµο χρόνο (θέση µαθήµατος στο Ω.Π.). Στην περίπτωση των ατοµικών εργασιών έπρεπε στην επόµενη συνάντηση να κουβεντιάσουν τις απαντήσεις τους όλοι µαζί και να προχωρήσουν σε τυχόν διορθώσεις, προσθήκες, αφαιρέσεις κ.λπ. Το αρχαιότερο ερωτικό ποίηµα Το αρχαιότερο ερωτικό ποίηµα που έχει ανακαλυφθεί στον κόσµο βρέθηκε κατά τη διάρκεια ανασκαφής, στα τέλη του 19ου αιώνα, στην περιοχή Νιπούρ, στην αρχαία Σουµερία (το σηµερινό Ιράκ). Το ποίηµα βρέθηκε γραµµένο πάνω σε πινάκιο µαζί µε άλλες πινακίδες των Σουµερίων, όπου συνήθως καταγράφονταν ιστορίες και θρύλοι, δικαστικές αποφάσεις και κρατικά διατάγµατα καθώς και άλλες συµφωνίες. Το πινάκιο ήταν φτιαγµένο από πηλό και χρονολογείται περίπου στο 2037 π.χ. Θεωρείται, λοιπόν, το αρχαιότερο ερωτικό ποίηµα που έχει βρεθεί ποτέ. Το έργο έχει εκτεθεί ήδη σε διάφορα µουσεία του κόσµου. Γαµπρέ, αγαπηµένε της καρδιάς µου, σαν το µέλι γλυκιά είναι η οµορφιά σου. Λιοντάρι, αγαπηµένο της καρδιάς µου µε µάγεψες. Άσε µε να σταθώ τρέµοντας, µπροστά σου, να σε αγγίξω µε το χάδι µου. Το χάδι µου είναι ακριβό, πιο απολαυστικό είναι από την οµορφιά. Σαν το µέλι µε το γάλα. Γαµπρέ, πες στη µητέρα µου, θα σου δώσει λιχουδιές. Στον πατέρα µου, θα σου δώσει δώρα. Τη ψυχή σου να ζωντανέψω, ξέρω. Γαµπρέ κοιµήσου στο σπίτι µας ως την αυγή, τη καρδιά σου ξέρω πώς να ευχαριστήσω. Λιοντάρι κοιµήσου στο σπίτι µας ως την αυγή. Εσύ, επειδή µ αγαπάς, κύριέ µου, κύριε προστάτη µου, Σουσίν µου, εσύ που ευφραίνεις τη καρδιά της Ενλίλ, άγγιξέ µε, µε το χάδι σου. Εργασίες: 1) Σε ποιον απευθύνεται το ποιητικό υποκείµενο, τι του ζητάει και τι θα ήθελε να του προσφέρει; Πώς περιγράφει τον αγαπηµένο της και τι σχήµατα λόγου χρησιµοποιεί; 2) Μεταγράψτε (µετατρέψτε) το ποίηµα σε πεζό κείµενο κρατώντας τους βασικούς άξονες του περιεχοµένου του και προσθέτοντας, εάν θέλετε, και δικά σας στοιχεία.
«Άσµα Ασµάτων» (µεταγραφή Λευτέρης Παπαδόπουλος), εκδ. Καστανιώτη. Το Άσµα Ασµάτων είναι ένα ερωτικό ποίηµα (κατά τον Σεφέρη γαµήλιο τραγούδι) για του οποίου τη χρονολόγηση δεν είµαστε σίγουροι. Σύµφωνα µε κάποιους µελετητές γράφτηκε (σε εβραϊκή-αραµαΐζουσα γλώσσα) στα τέλη του 10 ου αι. π.χ. ύο είναι τα κύρια πρόσωπα: ο Άντρας και η Νύφη (σε κάποια σηµεία παρεµβαίνει και ο Χορός). Πολλές οι απόψεις που έχουν διατυπωθεί για το «τι αφηγείται» όσο και για το ποιος είναι ο δηµιουργός του. Σύµφωνα µε µία εκδοχή αποδίδεται στον βασιλιά Σολοµώντα (ο οποίος ερωτεύεται ένα κορίτσι από τη Γαλιλαία το παντρεύεται και...), ενώ σύµφωνα µε άλλους πρόκειται για πολλά ποιήµατα διαφορετικών ποιητών που δέθηκαν το ένα µε το άλλο. Ακολουθούν 2 αποσπάσµατα: ΑΣΜΑ ΣΤ (Κεφάλαιο 1-7, σσ. 40-1) Ο ΑΝΤΡΑΣ Όµορφη που σαι, αγάπη µου! Τι όµορφη που είσαι! Τα µάτια σου, απ το πέπλο σου, µοιάζουν µε περιστέρια. Και τα µαλλιά σου φαίνονται σαν γίδια ένα κοπάδι, που απ τις πλαγιές του Γαλαάδ πήρε να ροβολάει. Τα δόντια σου θυµίζουνε κοπάδια προβατίνες που µόλις τις κουρέψανε κι απ το λουτρό τις βγάλαν. Όλες είναι µε δίδυµα. Στέρφα καµιά µαζί τους. Ίδια µε κόκκινη κλωστή τα κόκκινά σου χείλη. Και η µιλιά σου, αγάπη µου, πόσο γλυκιά πού είναι! Σαν ρόδι που το κόψανε στη µέση µου φαντάζει πίσω από το πέπλο σου το ροδοµάγουλό σου. Και ο λαιµός σου στέκεται σαν του αυίδ τον πύργο*, (* η Ακρόπολη της Ιερουσαλήµ) που ναι χτισµένος στα ψηλά να τον θαυµάζουν όλοι και χίλιους έχει θυρεούς κι ασπίδες αντρειωµένων. Τα δυο σου στήθια µοιάζουνε δίδυµα ζαρκαδάκια, που να βοσκήσουν βγήκανε µες στ ανθισµένα κρίνα. Ώσπου η µέρα να διαβεί και να φανούν οι ίσκιοι, θα περπατήσω ν ανεβώ στο λόφο µε τη σµύρνα** (** δέντρο που εκκρίνει αρωµατική ρητίνη) και στου Λιβάνου το βουνό να φτάσω όταν βραδιάσει. Όµορφη, αψεγάδιαστη είσαι, αγαπηµένη. Ερώτηση: 1) Πώς περιγράφει ο άντρας την αγαπηµένη του; Ποια εκφραστικά µέσα χρησιµοποιούνται; Τι παρατηρείτε: από πού αντλεί ο ποιητής κυρίως την έµπνευσή του;
ΑΣΜΑ Θ (κεφ. Ε 2, 11-16, σσ. 48-9) Η ΝΥΦΗ Χρυσάφι είν το κεφάλι του, πυκνά ναι τα µαλλιά του Και µαύρα σαν του κόρακα. Να πω και για τα µάτια του; Είναι δυο περιστέρια που µε το γάλα λούστηκαν και κάθονται στις γούρνες µε το κρυστάλλινο νερό. Βραγιές* από µυριστικά * βραγιά= τµήµα κήπου και θήκες αρωµάτων είναι τα δυο του µάγουλα. Κρίνα είναι τα χείλη του. Γλυκοσταλάζουν σµύρνα. Τα χέρια του τα τορνευτά** ** τορνευτός (µτφ)=καλοφτιαγµένος, καλλίγραµµος γεµάτα από χρυσάφι. Ελεφαντόδοντο η κοιλιά µε ζαφιρένιες πέτρες. Κολόνες από µάρµαρο µε βάση από χρυσάφι τα δυνατά τα πόδια του. Όµορφος σαν το λίβανο. Ξεχωριστός σαν κέδρος. Γλυκά είναι τα λόγια του. Κι όλος µαζί, είν ο πόθος. Αυτός είν η αγάπη µου. Αυτός που ζω µαζί του, κόρες της Ιερουσαλήµ. Ερωτήσεις 2) Πώς περιγράφει η Νύφη τον αγαπηµένο της; Ποια εκφραστικά µέσα χρησιµοποιούνται; 3) Τι κοινό διακρίνετε και στις 2 περιγραφές; Σκεφτείτε: (α) Από πού αντλεί ο ποιητής κυρίως την έµπνευσή του; (β) Μήπως το ποιητικό υποκείµενο εξιδανικεύει το αντικείµενο του έρωτα-πόθου του;...
Τα τρία γένη (βασικές κατηγορίες) της ποίησης είναι το Έπος (π.χ. Οµήρου Οδύσσεια & Ιλιάδα), η Λυρική Ποίηση (ακολουθούν αποσπάσµατα) και το ράµα (π.χ. Η Ελένη του Ευριπίδη που θα διδαχθείτε του χρόνου, η Αντιγόνη του Σοφοκλή βλ. επόµενη σελίδα κ.ά.). Αρχαϊκή Λυρική ποίηση (650-450 π.χ.) Τα λυρικά ποιήµατα ονοµάστηκαν έτσι (λυρικά), γιατί άδονταν (τραγουδιόνταν) µε τη συνοδεία λύρας ή φλογέρας (αυλού). Οι λυρικές ποιητές ενδιαφέρονται περισσότερο για τον εσωτερικό ψυχικό κόσµο και τα ανθρώπινα συναισθήµατα. Μία από τις σηµαντικότερες λυρικές ποιήτριες είναι η Σαπφώ. Από τα ποιήµατά της έχουν σωθεί µόνο θραύσµατα (κοµµάτια). ΣΑΠΦΩ Γρήγορα η ώρα πέρασε... "δέδυκε µεν ἀ σελάννα" Γρήγορα η ώρα πέρασε, µεσάνυχτα κοντεύουν, πάει το φεγγάρι πάει κι η Πούλια βασιλέψανε -και µόνο εγώ κείτοµαι δω µονάχη κι έρηµη ο Έρωτας που βάσανα µοιράζει ο Έρωτας που παραµύθια πλάθει µου άρπαξε την ψυχή µου και την τράνταξε ίδια καθώς αγέρας από τα βουνά χυµάει µέσα στους δρυς φυσοµανώντας. (Μτφρ Οδ. Ελύτης) (Ακούστε το -στο youtube- µελοποιηµένο σε µουσική: Ν. Ξυδάκη & ερµηνεία: Ελ. Αρβανιτάκη) Ήρθε και τρύπωσε ο Ερµής Ήρθε και τρύπωσε ο Ερµής στο όνειρό µου µέσα. Και τού 'πα, «Αφεντάκο µου, πώς χάθηκε η ζωή µου! Και δε γελώ, δε χαίροµαι, µήτε τα πλούτη θέλω. Μα κάποιος πόθος µε βαστά, ζητάω να πεθάνω, τις υγρές να δω µε τους λωτούς, του Αχέροντα τις όχθες.» (Μτφρ Σωτ. Κακίση) (Ακούστε το -στο youtube- µελοποιηµένο σε µουσική:. Πα αδηµητρίου & ερµηνεία: Ελ. Αρβανιτάκη) Ταις έµαις εταίραις (απόσπασµα) και το γέλιο σου αχ που ξελογιάζει την καρδιά µου σου τ ορκίζοµαι, γιατί µόλις πάω να σε κοιτάξω νιώθω ξάφνου να µου κόβεται η µιλιά µου (Απόδοση: Οδ. Ελύτης) Εργασία 1) Μπείτε στη θέση του ποιητικού υποκειµένου, περιγράψτε και δικαιολογήστε τη συναισθηµατική κατάσταση στην οποία βρίσκεστε (δηλ. τι νιώθετε και γιατί;)* (* Εναλλακτική δραστηριότητα: Ελεύθερη µεταγραφή σε πεζό κείµενο)
Αρχαία δράµα: λογοτεχνικό έργο (ως είδος εµφανίζεται στην κλασική Αθήνα, 5-4 ος αι. π.χ.) γραµµένο σε στίχους (έµµετρο) το οποίο προορίζεται να παρασταθεί σκηνικά (δηλ. να «παιχτεί» επί σκηνής) και να αποτελέσει ζωντανό θέαµα που παρουσιάζεται σε συγκεκριµένο δηµόσιο χώρο. Σοφοκλής, Αντιγόνη, Γ στάσιµο Έρωτα, που δε γονάτισες ποτέ στον πόλεµο, Έρωτα, που ορµάς και γεµίζεις την πλάση, που στ' απαλά τα µάγουλα της κόρης νυχτερεύεις, που σεργιανάς τις θάλασσες και των ξωµάχων* τα κατώφλια, κανείς δε σου γλυτώνει µηδέ θνητός µηδέ αθάνατος φωλιάζεις στο κορµί και το µανίζεις.** *ξωµάχος= αγρότης **µανίζω= κυριεύοµαι από µανία Εσύ των δικαίων ξεστρατίζεις το νου και στο χαµό τον σέρνεις εσύ και τούτη την αµάχη φούντωσες µέσα σ' αυτό το σόιτης γόνιµης νύφης νικά λαγαρός*** των βλεφάρων ο πόθος ***λαγαρός= καθαρός, διαυγής που κυβερνά συντροφικά µε τους άλλους θεσµούς τους µεγάλους. Η Αφροδίτη δίχως µέριµνες µας περιπαίζει. (µτφρ. Κ.Χ.Μύρης). (Σηµ.: πριν από το χορικό αυτό έχει προηγηθεί η σφοδρή σύγκρουση πατέρα και γιου -Κρέοντα και Αίµονα- για χάρη της µνηστής του Αίµονα, της Αντιγόνης.) Ερώτηση Στους παραπάνω στίχους ο Σοφοκλής υµνεί τον έρωτα και την παντοδυναµία του. Πώς περιγράφεται, λοιπόν, ο έρωτας από τον ποιητή;
1 Η ΟΜΑ Α: «O έρωτας στην ποίηση -ελληνική κ όχι µόνο- της νεότερης εποχής» Μαρία Πολυδούρη (1902-1930), βασικά χαρακτηριστικά της ποίησής της: ο λυρισµός (έντονη έκφραση συναισθηµάτων), η ευαισθησία, η λεπτότητα των συναισθηµάτων, η µελαγχολία και η µουσικότητα. Σύγχρονη του ποιητή Κων/νου Καρυωτάκη, η γνωριµία µε τον οποίο και ο σφοδρός έρωτας που έζησαν υπήρξαν καθοριστικά για την ποίηση και την ίδια τη ζωή της. «Κοντά σου» Κοντά σου δεν αχούν άγρια οι ανέµοι. Κοντά σου είναι η γαλήνη και το φως. Στου νου µας τη χρυσόβεργην ανέµη Ο ρόδινος τυλιέται στοχασµός. Κοντά σου η σιγαλιά σα γέλιο µοιάζει που αντιφεγγίζουν µάτια τρυφερά κ αν κάποτε µιλάµε, αναφτεριάζει, πλάι µας κάπου η άνεργη χαρά. Κοντά σου η θλίψη ανθίζει σα λουλούδι κι ανύποπτα περνά µες στη ζωή. Κοντά σου όλα γλυκά κι όλα σα χνούδι, σα χάδι, σα δροσούλα, σαν πνοή. (Έχει µελοποιηθεί από τον Ν. Μαυρουδή ερµηνεία Σ. Βόσσου) Εργασία Α) Περιγράψτε όσα νιώθει το ποιητικό υποκείµενο και όσα (του) συµβαίνουν, όταν βρίσκεται κοντά σ αυτόν που αγαπά. Β) Τι εκφραστικά µέσα (εικόνες και σχήµατα λόγου: παροµοιώσεις, µεταφορές, επαναλήψεις κ.λπ.) χρησιµοποιεί για να εκφράσει όλα τα παραπάνω; Γ) Έχετε νιώσει ποτέ ανάλογα συναισθήµατα; Μιλήστε γι αυτά............
Αργύρης Εφταλιώτης (1849-1923), «Αγάπης λόγια» Το ποίηµα που ακολουθεί είναι το ένατο στη σειρά της ποιητικής συλλογής Αγάπης λόγια, που δηµοσιεύτηκε το 1891. Τα ποιήµατα της συλλογής, γεµάτα από αγάπη και πόνο, γράφτηκαν από τον Αργύρη Εφταλιώτη για τη γυναίκα του, όταν αναγκάστηκε να µείνει µόνος του, µακριά της, στη Βοµβάη της Ινδίας, όπου εργάστηκε για κάποιο χρονικό διάστηµα. Μέρες που θα τανε µ εσέ µαργαριτάρια, χωρίς εσέ µες στου καιρού τα βάθη πάνε, ψυχρές και ανωφέλητες*, σαν τα λιθάρια που µες στη θάλασσα µικρά παιδιά πετάνε! Σαν προσπαθώ µε υποµονή να τες µετρήσω, απ τη στιγµή που µ έσφαξε το έχε γεια σου, µε πιάνει τρέλα και θαρρώ πως πλιο* να ζήσω του κάκου* ελπίζω σαν προτού* στην αγκαλιά σου.@ Και γονατίζω και ρωτώ στην προσευχή µου αν είναι δίκιο στες ρηµιές* να τυραννιούµαι, αν µια ζωή, που δεν µπορώ να πω δική µου, πρέπει µέσα στην άβυσσο να τη σκορπούµε. Αλίµονο και να χ * αυτή την πίκρα µόνος, να ξέρω πως το ταίρι µου δεν καίγει ο πόνος. Λ. Πολίτη, Ποιητική Ανθολογία, τόµ. 6, ωδώνη *ανωφέλητες: άχρηστες, µονότονες, πληκτικές *πλιο: πια, πλέον *του κάκου: µάταια *σαν προτού: όπως πρώτα *ρηµιές: ερηµιές, ξενιτιά *και να 'χ': και να είχα, αν είχα @ «θαρρώ...στην αγκαλιά σου»: δηλ. νοµίζω πως πια µάταια ελπίζω να ζήσω σαν πρώτα στην αγκαλιά σου, δηλ. φοβάµαι ότι δεν πρόκειται να ξανασυµβεί κάτι τέτοιο... Ναζίµ Χικµέτ, «Τα ποιήµατα των 9-10 µ.µ.» Ο Ναζίµ Χικµέτ (1902-1963) ήταν Τούρκος ποιητής (και πεζογράφος), τα έργα του οποίου µεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες. ιώχθηκε και φυλακίστηκε για την αριστερή του ιδεολογία και δράση. Ένα από τα πιο γνωστά του έργα είναι «Τα ποιήµατα των 9-10 µ.µ.». Ο Ναζίµ Χικµέτ σ ένα γράµµα που στέλνει στη γυναίκα του Πιραγιέ, από τις φυλακές της Προύσας, το 1945, γράφει: «Άκου να δεις τι κάνω. Όλη µέρα δουλεύω τη µετάφραση(...), διορθώνω τα «Τοπία» (πρόκειται για επικό ποίηµα), τα επεξεργάζοµαι. Από τις εννιά το βράδυ και µετά δε σκέφτοµαι παρά µόνο εσένα. Μη νοµίσεις πως δεν σε σκέφτοµαι τις άλλες ώρες. Μα από τις εννιά και µετά δεν σκέφτοµαι τίποτ' άλλο εκτός από εσένα, και µεταξύ εννιά και δέκα, µια ώρα, σου γράφω ποιήµατα. Τους έδωσα τον τίτλο Τα ποιήµατα των 9-10 µ.µ., γραµµένα για την Πιραγιέ. (...)»
[Πολλά από τα ποιήµατά του µελοποιήθηκαν από τον γνωστό Τούρκο συνθέτη Ζουλφού Λιβανελί, ενώ αρκετά µελοποιήθηκαν και από τον συνθέτη Μάνο Λοΐζο και τον Θάνο Μικρούτσικο («Η πιο όµορφη θάλασσα» είναι ένα από τα πιο γνωστά.) ] «22 ΣΕΠΤΕΜΒΡΗ 1945» ιαβάζω βιβλία: µέσα τους βρίσκω εσένα, ακούω τραγούδια: µέσα τους εσύ. Κάθοµαι να φάω το ψωµί µου: εσύ κάθεσαι αντίκρυ µου, δουλεύω: αντίκρυ µου εσύ. Εσύ, που είσαι «παντού και πάντα» κοντά µου, δεν µπορώ να σου µιλήσω, τη φωνή σου δεν µπορώ ν ακούσω, εσύ σαι η γυναίκα µου, χήρα µου οχτώ χρόνια... Εργασίες Αφού διαβάσετε τα 2 παραπάνω ποιήµατα (των Αργύρη Εφταλιώτη & Ναζίµ Χικµέτ): α) Περιγράψτε πώς νιώθουν και οι δύο ποιητές µακριά από την γυναίκα τους. β) Γράψτε ένα ερωτικό γράµµα ή ένα ερωτικό ποίηµα απευθυνόµενοι στη γυναίκα ή στον άντρα σας µακριά από την οποία/ τον οποίο (ας υποθέσουµε πως) είστε αναγκασµένοι-ες να ζείτε.