ΕΚΘΕΣΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ Ο ΣΕΙΣΜΟΣ ΤΗΣ 26 ης ΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2004 ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟ ΠΑΛΙΡΡΟΪΚΟ ΚΥΜΑ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΣΤΟΝ ΙΝ ΙΚΟ ΩΚΕΑΝΟ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΥΝΑΜΙΚΗΣ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ρ. ΕΥΘ. ΛΕΚΚΑΣ ΑΘΗΝΑ 2005
ΕΚΘΕΣΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ Ο ΣΕΙΣΜΟΣ ΤΗΣ 26 ης ΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2004 ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟ ΠΑΛΙΡΡΟΪΚΟ ΚΥΜΑ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΣΤΟΝ ΙΝ ΙΚΟ ΩΚΕΑΝΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ρ. ΕΥΘ. ΛΕΚΚΑΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΥΝΑΜΙΚΗΣ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΑΘΗΝΑ 2005
1. ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΝΟ Α ΓΕΩ ΥΝΑΜΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ Ο σεισμός της 26 ης εκεμβρίου 2004 εκδηλώθηκε στις 00:58:53 UTC (συντονισμένη παγκόσμια ώρα) και 7:58:53 π.μ. τοπική ώρα επικέντρου, στην περιοχή 310 χιλιόμετρα δυτικά του Medan της Βορείου Σουμάτρας (3.316 N, 95.854 E), στον υποθαλάσσιο χώρο του Ινδικού Ωκεανού. Το μέγεθος του κυρίου σεισμού ήταν 9,0 R και ακολουθήθηκε από πλήθος μετασεισμών με μεγέθη έως 7,7 R. Έγινε αισθητός σχεδόν στην Ινδονησία, στην Ταϊλάνδη, στην Μπούρμα και στην Μαλαισία. Το βάθος της εστίας του σεισμού έτσι όπως υπολογίστηκε από το USGS δεν υπερβαίνει τα 25 km ενώ η ανάλυση του μηχανισμού γένεσης έδειξε ότι πρόκειται για ένα ανάστροφο ρήγμα με γενική διεύθυνση ΒΒ -ΝΝΑ και με κλίση περί τις 50 προς τα ανατολικά. Γεωτεκτονικά, ο σεισμός εντάσσεται στο καθεστώς σύγκλισης των δύο λιθοσφαιρικών πλακών, με την Ινδική πλάκα να κινείται προς τα δυτικά και να υποβυθίζεται και την πλάκα της Μπούρμα να κινείται προς τα ανατολικά και να επωθείται με ταχύτητα περίπου 6 εκατοστά ανά έτος. Η σεισμική δόνηση αλλά και το πλήθος των μετασεισμών εντάσσεται στη διαδικασία αυτή και είχε ως αποτέλεσμα τη μετάθεση των εκατέρωθεν τεμαχών σύμφωνα με υπολογισμούς κατά 20-25 περίπου μέτρα με το ανερχόμενο τέμαχος να κινείται προς τα δυτικά και το κατερχόμενο προς τα ανατολικά. Το μήκος του ρήγματος που έδωσε τόσο τον κύριο σεισμό όσο και τους μετασεισμούς υπερβαίνει τα 80 χιλιόμετρα. Το ίχνος του ρήγματος εμφανίστηκε και στον πυθμένα της θάλασσας με αντίστοιχα μεγέθη, ενώ θεωρείται βέβαιο ότι περιλάμβανε περισσότερες από μία θραύσεις που συγκροτούν τη ζώνη. Η δημιουργία των θραύσεων στον πυθμένα αλλά και πιθανές υποθαλάσσιες κατολισθήσεις που εκδηλώθηκαν είχαν αποτέλεσμα την πρόκληση Παλιρροϊκών Κυμάτων Βαρύτητας (Tsunamis) τα οποία ενώ αρχικά είχαν μικρό πλάτος και μεγάλο μήκος εκδήλωσης στη συνέχεια κατευθυνόμενα στις ακτές το μήκος μειώθηκε δραστικά ενώ αντίθετα το ύψος τους έφτασε την μέγιστη τιμή των 25 μέτρων. Παράλληλα η ταχύτητα των Παλιρροϊκών Κυμάτων Βαρύτητας υπερέβη τα 600 χλμ/ώρα στην επικεντρική περιοχή ενώ κοντά στην ακτογραμμή της Ταϊλάνδης υπολογίστηκε σε 200-250 χλμ/ώρα. Θα πρέπει να τονιστεί ότι το μέγεθος των Παλιρροϊκών Κυμάτων Βαρύτητας ήταν μεγαλύτερο κατά τη διεύθυνση ΑΒΑ- Ν, δηλαδή εγκάρσια στη διεύθυνση του σεισμικού ρήγματος. 2. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ ΣΕ ΜΙΚΡΟ- ΚΑΙ ΜΑΚΡΟ-ΚΛΙΜΑΚΑ Οι καταστροφές αναπτύχθηκαν σε 9 χώρες και ειδικότερα στην Ινδονησία, Σρι Λάνκα, Ινδία, Ταϊλάνδη, Σομαλία, Μπούρμα, Μαλαισία, Μαλβίδες και Τανζανία και οφείλονται στα Παλιρροϊκά Κύματα Βαρύτητας τα οποία εκδηλώθηκαν όχι μόνο στην περιοχή του Ινδικού Ωκεανού αλλά και εισχώρησαν στον Ειρηνικό Ωκεανό δεδομένου ότι καταγράφηκαν τόσο στη Νέα Ζηλανδία όσο και κατά μήκος της δυτικής ακτής της Βόρειας και Νότιας Αμερικής. Εξαίρεση αποτελεί μόνο η Βόρεια Σουμάτρα στην οποία οι καταστροφές οφείλονται και στην ίδια τη σεισμική δόνηση αλλά και στα προκληθέντα Παλιρροϊκά Κύματα Βαρύτητας, δεδομένου ότι παρατηρήθηκαν δομικές καταρρεύσεις οφειλόμενες σε έλλειψη αντισεισμικού σχεδιασμού των κτιρίων. Στην συγκεκριμένη περιοχή οι καταστροφές είχαν ανάπτυξη και
πέραν της ακτογραμμής στο εσωτερικό της χώρας οι οποίες μάλιστα σε ορισμένες θέσεις ήταν καθολικές και ισοπέδωσαν ολόκληρα χωριά και πόλεις. Θα πρέπει να τονιστεί ότι παρά το μεγάλο μέγεθος του σεισμού οι υπόλοιποι παράγοντες που συνήθως είναι υπεύθυνοι για την ένταση των καταστροφών, όπως η διεύθυνση του σεισμογόνου ρήγματος και ο μηχανισμός γένεσης, δεν ήταν ευνοϊκοί για την εκδήλωση μεγάλων καταστροφών. Σε αντίθετη περίπτωση οι επιπτώσεις θα ήταν τεράστιες στην ευρύτερη περιοχή της Ινδονησίας και της Ταϊλάνδης. Εκτός από την Βόρεια Σουμάτρα στις υπόλοιπες περιοχές οι καταστροφές αναπτύχθηκαν γραμμικά κατά μήκος των ακτογραμμών και σε ένα πλάτος της τάξης των 400-500 μέτρων προς την ενδοχώρα (Ινδονησία, Ταϊλάνδη, Ινδία, Σρι Λάνκα). Οι περισσότερο πληγείσες περιοχές ανήκουν στην Ινδονησία (Βόρειο Σουμάτρα), στην Ταϊλάνδη, στην Ινδία και στη Σρι Λάνκα, γεγονός το οποίο έχει άμεση σχέση με τη διαδικασία θραύσης του σεισμικού ρήγματος στον πυθμένα της θάλασσας και των Παλιρροϊκών Κυμάτων Βαρύτητας (φαινόμενα κατευθυντικότητας). Αντίθετα κατά μήκος των ακτογραμμών του Μπαγκλαντές, της Μπούρμα και της Βόρειας Ινδίας, η μικρή ένταση των κυμάτων οφείλεται κυρίως σε πρωτογενείς λόγους δημιουργίας των κυμάτων στη σεισμική υποθαλάσσια περιοχή. Εκτός από την διαφοροποίηση σε μακροκλίμακα, διαφοροποίηση παρατηρήθηκε και σε μικροκλίμακα από θέση σε θέση και από περιοχή σε περιοχή. Ήταν εντυπωσιακό ότι σε γειτονικές παραλιακές περιοχές με τον ίδιο προσανατολισμό της ακτογραμμής η ένταση των βλαβών ήταν τελείως διαφορετική, γεγονός το οποίο οφείλεται στην μορφολογία του παράκτιου πυθμένα, σε φαινόμενα κυματικής συμβολής, στη μεταφορά ιζημάτων από τον πυθμένα κ.ά. 3. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Παρά το γεγονός ότι η έκταση της καταστροφής ήταν τεράστια, εντούτοις οι επιπτώσεις στο περιβάλλον θεωρούνται σημαντικές αλλά και σημειακές, αντιστοιχούν δηλαδή μόνο σε ορισμένες από τις περιοχές, όπου αναπτύσσονται τουριστικές ή βιομηχανικές δραστηριότητες. Παρά το ότι η μορφολογική και γενικότερα φυσικογεωγραφική εικόνα της παράκτιας ζώνης έχει αλλάξει γεγονός το οποίο σε ορισμένα τμήματα είναι αναμφισβήτητο εντούτοις τούτο εντάσσεται στα πλαίσια της διαχρονικής αλλαγής των ανωτέρω χαρακτηριστικών από τις ενδογενείς και εξωγενείς διεργασίες, οι οποίες εξελίσσονται εκατομμύρια χρόνια τώρα και είναι αυτές που έχουν διαμορφώσει την επιφάνεια της γης. Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον σε περιοχές με περιορισμένη έκταση είναι οι ακόλουθες: α. Ρύπανση περιοχών της επιφάνειας και του υπεδάφους με αστικά απόβλητα λόγω της καταστροφής των δικτύων (life lines) κυρίως στην Ταϊλάνδη και την Ινδία. β. Ρύπανση από βιομηχανίες και βιοτεχνίες κυρίως στην Ινδία. γ. Ρύπανση εδάφους και υπεδάφους από την εναπόθεση σε ακατάλληλες θέσεις των ερειπίων και των καταστροφών και των υπολοίπων αντικειμένων που κατεστράφησαν, πολλά από τα οποία χαρακτηρίζονται ως εξαιρετικά ρυπογόνα.
4. ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΑ ΣΧΕ ΙΑ ΚΙΝ ΥΝΩΝ Στα 9 κράτη που επλήγησαν από τα Παλιρροϊκά Κύματα Βαρύτητας η ιαχείριση των Κινδύνων δεν μπορεί να αποτελέσει όπως είναι φυσικό πρώτη προτεραιότητα, δεδομένου ότι πρέπει να αντιμετωπιστούν άλλα επείγοντα τεράστια κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα. Ιδιαίτερα σε Προκαταστροφικό Επίπεδο α. εν υφίσταντο οργανωμένα επιχειρησιακά σχέδια ιαχείρισης Κινδύνου. Όπου υφίστανται στηρίζονται στην ανάληψη πρωτοβουλιών από τις Ένοπλες υνάμεις, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η σύγχρονη επιστημονική γνώση και χωρίς να χρησιμοποιούνται σύγχρονες τεχνολογίες. β. εν υφίστανται ερευνητικά ιδρύματα με επαρκή επιστημονική δύναμη και αξιόλογο εξοπλισμό τα οποία να παράγουν και να διαθέτουν στην πολιτεία δεδομένα. Σε Συγκαταστροφικό Επίπεδο α. Παρά το γεγονός ότι ενώ τα κατά χώρες αρμόδια ιεθνή Επιστημονικά Κέντρα μετά τη σεισμική δόνηση θα μπορούσαν να υποψιαστούν τη δημιουργία των Παλιρροϊκών Κυμάτων Βαρύτητας, εντούτοις παρατηρήθηκε χαρακτηριστική αδράνεια. β. Πρόσθετα, παρά το γεγονός ότι η δημιουργία των Παλιρροϊκών Κυμάτων Βαρύτητας είχε γίνει αντιληπτή από εξειδικευμένα Ερευνητικά Ιδρύματα και προς τούτο είχαν ειδοποιηθεί οι αρχές ορισμένων χωρών που επλήγησαν δεν υπήρχαν οι κατάλληλες δομές αφ ενός μεν για να αξιολογήσουν την πληροφορία, αφ ετέρου για να θέσουν σε ενέργεια τον όποιο μηχανισμό έκτακτης ανάγκης και ειδοποίησης του πληθυσμού. γ. Η ενημέρωση του πληθυσμού (κατοίκων και τουριστών) ήταν ανύπαρκτη με αποτέλεσμα να παρατηρηθεί τεράστια έκθεση στον κίνδυνο ενώ ακολουθήθηκαν και τραγικά λανθασμένες πρακτικές κατά τη διάρκεια προσβολής των ακτογραμμών από τα Παλιρροϊκά Κύματα Βαρύτητας. δ. Ουσιαστική βοήθεια στον πληγέντα πληθυσμό άμεσα δεν υπήρχε και εφαρμόστηκαν αυτόνομες και αυτοδύναμες επεμβάσεις από τοπικά κλιμάκια που δεν διέθεταν ούτε την απαιτούμενη εμπειρία ούτε τον ενδεικνυόμενο εξοπλισμό. ε. Η διεθνής βοήθεια σε συγκαταστροφικό επίπεδο ήταν εξαιρετικά περιορισμένη και αναποτελεσματική, δεδομένης βέβαια και της τεράστιας έκτασης της καταστροφής. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η διεθνής εξωτερική βοήθεια καθυστέρησε για κάποιες «κρίσιμες» ώρες κυρίως γιατί δεν είχαν εκτιμηθεί από την πρώτη στιγμή οι επιπτώσεις. Σε Μετακαταστροφικό Επίπεδο. α. εδομένου ότι οι καταστροφές αναπτύχθηκαν σε γραμμική διάταξη και χωρίς να προσβάλλουν κέντρα λήψης αποφάσεων και διαχείρισης παρατηρήθηκε σε άλλες μεν χώρες αξιόλογη προσπάθεια αποκατάστασης και σε άλλες δε προσπάθεια, που ήταν από υποδεέστερη ως ανύπαρκτη. Ο ρόλος της διεθνούς συνδρομής ήταν σημαντικός αλλά σε καμία περίπτωση δεν κάλυπτε σε πρώτη φάση πάνω από το 30% των απαιτούμενων αναγκών. β. Σε ορισμένες χώρες κινήθηκαν εθελοντικές ομάδες οι οποίες έχουν ως στόχο την παροχή βοήθειας στους πληγέντες, ενώ και διεθνώς υπήρχε ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για συνδρομή και βοήθεια. Η παρουσία ομάδων εθελοντών κρίνεται ως πολύ σημαντική και αποδοτική.
5. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Παρά το γεγονός ότι η καταστροφή είχε μια γραμμική ανάπτυξη σε εκτεταμένη γεωγραφική περιοχή εντούτοις οι κοινωνικές επιπτώσεις λόγω των μεγάλου αριθμού των τουριστών σε ορισμένες από τις πληγείσες χώρες είχαν παγκόσμιο αντίκτυπο. Σε χώρες όπως λόγου χάρη στην Ινδονησία και την Σρι Λάνκα παρατηρήθηκαν εκτεταμένα φαινόμενα κοινωνικής αποδιοργάνωσης κυρίως από την απώλεια μεγάλου αριθμού κατοίκων. Το σύνολο των θυμάτων σύμφωνα με τα υφιστάμενα στοιχεία αλλά και από την συνεκτίμηση των δεδομένων που έχουν επεξεργασθεί υπερβαίνουν τους 230.000 νεκρούς, ο αριθμός των οποίων δεν θα επιβεβαιωθεί ποτέ. Στην συνολική εκτίμηση των οικονομικών επιπτώσεων στις πιο ανεπτυγμένες από τις χώρες που επλήγησαν θα πρέπει να συνυπολογισθούν: (i) οι προκληθείσες καταστροφές σε ιδιοκτησίες, (ii) καταστροφές σε έργα υποδομής, (iii) στην απώλεια εισοδήματος και πόρων και (iv) στην απώλεια τουριστικού συναλλάγματος από την μακροχρόνια μείωση του αριθμού των τουριστών. Στις υπόλοιπες χώρες αναμένεται μεγαλύτερη δυσχέρεια στην οικονομική ανάπτυξη η οποία ούτως ή άλλως ήταν προβληματική.
Άποψη από δορυφόρο IKONOS της περιοχής Banda Acen της Ινδονησίας (Βόρεια Σουμάτρα) πριν (10 Ιανουαρίου 2003) και μετά (29 εκεμβρίου 2004) την προσβολή από το Παλιρροϊκό Κύμα Βαρύτητας.
Απόψεις από δορυφόρο IKONOS της περιοχής Kao La της Ταυλάνδης πριν και μετά την προσβολή από το Παλιρροϊκό Κύμα Βαρύτητας.
Ρύπανση ακτογραμμών από αντικείμενα που παρασύρθηκαν από το Παλιρροιακό Κύμα Βαρύτητας στη Patong της επαρχίας Phuket της Ταϊλάνδης.. Καταστροφές στη Patong της επαρχίας Phuket της Ταϊλάνδης.
ομικές καταστροφές από το Παλιρροιακό κύμα βαρύτητας στην περιοχή Kao La της Ταϊλάνδης. Αναζήτηση αγνοουμένων στο Κέντρο ιαχείρισης Κρίσεων του Ο.Η.Ε. στο Phuket.