225981-CP-1-2005-1-GR-LINGUA L2 ΣΧΟΛΕΙΟ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΙΑ ΞΕΝΟΥΣ «ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΣ» συµπληρωµατικό υλικό για την διδασκαλία της νέας ελληνικής ως ξένης ελληνοιταλικό λεξικό Αθήνα 2008
225981-CP-1-2005-1-GR-LINGUA L2 συµπληρωµατικό υλικό για την διδασκαλία της νέας ελληνικής ως ξένης ελληνοιταλικό λεξικό Αθήνα 2008 1
225981-CP-1-2005-1-GR-LINGUA-L2 Το σχέδιο αυτό χρηµατοδοτήθηκε µε την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η παρούσα δηµοσίευση δεσµεύει µόνο τον συντάκτη της και η Επιτροπή δεν ευθύνεται για τυχόν χρήση των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν. «Τραγουδώ ελληνικά» Το παρόν βιβλίο εκδόθηκε από το Σχολείο Ελληνικών «Μέγας Αλέξανδρος» της Ευρωπαϊκής Εκπαιδευτικής και Αναπτυξιακής Εταιρείας και είναι µέρος του έργου Σωκράτης 225981-CP-1-2005-1-GR-LINGUA-L2. Περιλαµβάνει multimedia cd και ιστοσελίδα στο διαδίκτυο. Τόπος έκδοσης: Αθήνα Έτος έκδοσης: 2008 Επιµελητής έκδοσης: Καβάγια Βασιλική, Φιλόλογος ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ «ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΣ» Ρεθύµνου 2, 106 82, Αθήνα, Ελλάδα Τηλ.: (0030) 210 821.77.10 (0030) 210 825.60.12 Fax: (0030) 210 825.60.11 e-mail: hls@bhc.gr www.alexander-edu.org 2
«Τραγουδώ Ελληνικά» Έργο του Σχολείου Ελληνικής Γλώσσας «Μέγας Αλέξανδρος» της Ευρωπαϊκής Εκπαιδευτικής και Αναπτυξιακής Εταιρείας, συγχρηµατοδοτούµενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το πρόγραµµα εκτελέστηκε κατά τα έτη 2005-2008 και συντονιστής ήταν η Ευρωπαϊκή Εκπαιδευτική και Αναπτυξιακή Εταιρεία και εταίροι οι: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ (ΕΛΛΑ Α) ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ) 0030 210 8217710 hls@bhc.gr 00359 32 263103 eced@abv.bg UNIVERSITY OF MESSINA (ΙΤΑΛΙΑ) 0039 3965331024 alabate@libero.it INSTITUTO COMPRENSIVO VI VIT. VENETO (ΙΤΑΛΙΑ) ΕΛΕΑ ΕΠΕ (ΕΛΛΑ Α) ΕΝΩΣΗ ΕΛΛΗΝΩΝ ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ (ΡΟΥΜΑΝΙΑ) 0039 0836329036 dd.corigliano@anet.it 0030 210 3802135 0030 210 3806770 elea@elea.gr 0040 213179873 0040 213179876 uer@zappmobile.ro 3
Εισαγωγή Περιγραφή έργου Το πρόγραµµα «Τραγουδώ Ελληνικά», αποτελεί ένα σύγχρονο συµπληρωµατικό εκπαιδευτικό υλικό, για τα επίπεδα Β1 και Β2 -ενδιάµεσα επίπεδα σύµφωνα µε την επιπεδοποίηση του συνδέσµου εξεταστών Γλωσσοµάθειας στην Ευρώπη (A.L.T.E.) και του Κοινού Ευρωπαϊκού Πλαισίου Αναφοράς στις Γλώσσες του Συµβουλίου της Ευρώπης (Common European Framework for Languages). Πρόκειται για µια προσπάθεια που στοχεύει στην δηµιουργική και ευχάριστη ενασχόληση µε την µουσική παράδοση του τόπου µας. Ιδιαίτερα δε σηµαντική είναι η ευκαιρία που δίνεται, πρώτα σε εµάς, να ανακαλύπτουµε νέους τρόπους διδασκαλίας της ελληνικής, και έπειτα στους ξένους, να έρχονται σε επαφή µε την νοοτροπία και την κοινωνική ζωή των ανθρώπων της γλώσσας-στόχου, µέσα από ένα απόλυτα αυθεντικό υλικό. Το βιβλίο ηµιουργήσαµε ένα βιβλίο µε 24 ενότητες-µαθήµατα, καθένα από τα οποία απαρτίζεται από δύο τραγούδια και ένα κείµενο. Η επιλογή των τραγουδιών έχει µελετηθεί ιδιαίτερα, ώστε να καλύπτει τις διδακτικές ανάγκες του κάθε µαθήµατος, όσον αφορά τα γραµµατικά-συντακτικά φαινόµενα και το λεξιλόγιο από την µία πλευρά, αλλά και µε συγκεκριµένη θεµατολογία από την άλλη. Βασικός µας στόχος είναι µια παράλληλη γλωσσική επεξεργασία και αξιοποίηση των τραγουδιών, µε θεµατικές κατηγορίες, που περιλαµβάνουν δηµοτικά, κρητικά, τραγούδια για την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη, ρεµπέτικα, νανουρίσµατα, νησιώτικα, ερωτικά, του γάµου, της διασκέδασης, εργατικά, του χωρισµού, της ξενιτιάς, της φτώχιας, για προλήψεις, πολιτικά, ποίηση µελοποιηµένη, της φύσης, περιγελαστικά, καντάδες, για τον καραγκιόζη, κινηµατογραφικά, κοινωνικά, γκρεκάνικα - ποντιακά. Το κείµενο δε, που συµπεριλαµβάνεται σε κάθε ενότητα, ασχολείται µε λαογραφικά ή ιστορικά στοιχεία των τραγουδιών, µε τους συνθέτες ή τους στιχουργούς τους, µε τα µουσικά όργανα που τα συνοδεύουν κλπ. Επιπλέον, σε κάθε µάθηµα υπάρχει η γραµµατική αναγνώριση των λέξεων των τραγουδιών και του κειµένου, ασκήσεις λεξιλογικές, θεωρία γραµµατικής και αντίστοιχες ασκήσεις, άσκηση κατανόησης κειµένου, σταυρόλεξο, κρεµάλα και ακροστιχίδα, αλλά και ακουστική άσκηση µε τα συγκεκριµένα τραγούδια. Το εκπαιδευτικό λογισµικό Το εκπαιδευτικό λογισµικό περιλαµβάνει τις 24 διδακτικές ενότητες του βιβλίου, µε τα δύο τραγούδια και το κείµενο η καθεµία, µε την γραµµατική αναγνώριση των λέξεων, τις λεξιλογικές ασκήσεις, την θεωρία γραµµατικής και τις αντίστοιχες ασκήσεις, την άσκηση κατανόησης του κειµένου, το σταυρόλεξο, την κρεµάλα και την ακροστιχίδα, την ακουστική άσκηση, ό,τι δηλαδή περιλαµβάνεται και στην έντυπη µορφή, µε το σηµαντικό πλεονέκτηµα της κίνησης, του ήχου και της εικόνας, που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες. Η ιστοσελίδα http://www.elea.gr/tragoudwellinika.html Στην διάθεση όσων ενδιαφέρονται υπάρχει και η ιστοσελίδα του προγράµµατος. Περιλαµβάνει γενικές πληροφορίες για το πρόγραµµα, εκπαιδευτικό υλικό, χρήσιµα βοηθήµατα για την διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης, χρήσιµους συνδέσµους σχετικά µε την ελληνική λογοτεχνία, την ελληνική ποίηση, τον ελληνικό πολιτισµό όπως και λεξικά. 4
Ο Συντονιστής και οι Εταίροι του Έργου Συντονιστής Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ (και µάλιστα το Σχολείο Ελληνικών «Μέγας Αλέξανδρος»), που είναι ο συντονιστής, είναι ένας µη Κερδοσκοπικός Οργανισµός, που ιδρύθηκε το 1991. Από τότε ασχολείται µε την εκτέλεση διάφορων εκπαιδευτικών και αναπτυξιακών έργων. Πολλά από αυτά συγχρηµατοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή τον ΟΟΣΑ. (www.euranek.gr) Εταίροι Η ΕΚΕΑ ΕΠΕ (ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ) στο Πλόβντιβ της Βουλγαρίας προσφέρει µαθήµατα ελληνικής γλώσσας και σε σπουδαστές επαγγελµατικής εκπαίδευσης αλλά και σε άλλους ενδιαφερόµενους ενήλικες. Η ΕΚΕΑ έχει εµπειρία στην ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού σε multimedia CD, έχοντας λάβει µέρος σε σχετικά κοινοτικά προγράµµατα. Η Ένωση Ελλήνων Ρουµανίας έχει ιδιαίτερα ενεργητική παρουσία στον τοµέα της διάδοσης της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισµού σε Έλληνες αλλά και Ρουµάνους. Ο Σύλλογος έχει δικό του µουσικοχορευτικό συγκρότηµα και προωθεί τη διδασκαλία της ελληνικής. Το Τµήµα Βυζαντινής Λογοτεχνίας - Τοµέας Οψιµοαρχαίων, Μεσαιωνικών και Ουµανιστικών Σπουδών- του Πανεπιστηµίου της Μεσσήνα στην Σικελία έχει µεγάλη παράδοση στις ελληνιστικές σπουδές. Τόσο το Τµήµα των Γλωσσών, Λογοτεχνίας και Πολιτισµών, όσο και το Τµήµα Αρχαίων Σπουδών έχουν δυναµική ανάµειξη στην διδασκαλία των νέων ελληνικών σε φοιτητές Πανεπιστηµίου, ή σε τρίτους. Το Istituto Comprensivo di Corigliano d Otrando στην Απουλία της Ιταλίας παραλλήλως προς το κανονικό του πρόγραµµα ως Ιταλικό Λύκειο, προσφέρει και µαθήµατα νέας ελληνικής σε άτοµα 13-18 ετών. Είναι ιδιαίτερα ενεργός ο ρόλος του όσον αφορά θέµατα ελληνικής ιστορίας και πολιτισµού. Η ΕΛΕΑ ΕΠΕ στην Αθήνα είναι µια από τις πιο δυναµικές εταιρείες στον χώρο της εκπαιδευτικής πληροφορικής στην Ελλάδα. Αναπτύσσει εφαρµογές ηλεκτρονικής εκπαίδευσης, αρχειοθέτησης και τεκµηρίωσης µε χρήση ειδικών προγραµµάτων και τεχνολογιών. Από το 1995 λειτουργεί η εκπαιδευτική πύλη στο διαδίκτυο µε πλήθος πληροφοριών για την εκπαίδευση στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό. (www.elea.gr) 5
Περιεχόµενα ενότητα τραγούδια κείµενο γραµµατική σελ. 1 δηµοτικά ηπειρώτικα «Βασιλικός θα γίνω» «Γιάννη µου το µαντήλι σου» Το δηµοτικό τραγούδι και οι κατηγορίες του Το οριστικό άρθρο Το αόριστο άρθρο 11 2 κρητικά «Κρήτη µου όµορφο νησί» Γιάννης Μαρκόπουλος «Φιλεντέµ» Νίκος Ξυλούρης Η Κρήτη στον µύθο Η Κρήτη στην σύγχρονη εποχή Ενεστώτας Μέλλοντας συνεχής Υποτακτική συνεχής 29 3 τραγούδια για την Αθήνα «Αθήνα» Νίκος Γκάτσος «Αθήνα, µάνα µου» Σέβη Τηλιακού Αντώνης Στεφανίδης Η Αθήνα στους κλασικούς χρόνους Ουσιαστικά αρσενικά σε -ος / -ης / -ας Ουσιαστικά θηλυκά σε -α / -η / -ος Ουσιαστικά ουδέτερα σε -ο / -ι / -µα 45 4 τραγούδια για την Θεσσαλονίκη «Θεσσαλονικιά» Γιώργος Ζαµπέτας «Μπαξέ τσιφλίκι» Βασίλης Τσιτσάνης Η Θεσσαλονίκη και τα τραγούδια της Η χρήση των πτώσεων Προσωπικές αντωνυµίες Άµεσο - Έµµεσο αντικείµενο 65 5 ρεµπέτικα «Μου φαγες όλα τα δαχτυλίδια» Γιώργος Μητσάκης Τα ρεµπέτικα Γιώργος Μητσάκης, Μάρκος Βαµβακάρης Επανάληψη 81 «Φραγκοσυριανή» Μάρκος Βαµβακάρης 6 νανουρίσµατα «Θα κεντήσω» Μάνος Λοϊζος «Νάνι-νάνι» Γιάννης Σπανός Τα Νανουρίσµατα Μάνος Λοΐζος Μέλλοντας Απλός Επίθετα σε -ος -η -ο Επίθετα σε ος α -ο Επίθετα σε ης ης -ες 95 6
7 νησιώτικα «Κοτσάκια (Να σ αγαπώ ίντα 'θελα)» «Ποιος, µωρό µου, ποιος» Γιάννης Πάριος «εν έχω µετανιώσει για τίποτα» Επίθετα σε -ύς -ιά -ύ Επίθετα σε -ης -α -ικο Επίθετα σε -ων -ουσα -ον Παραθετικά επιθέτων Σχηµατισµός παραθετικών των επιθέτων Ανώµαλα και ελλειπτικά παραθετικά επιθέτων 113 8 ερωτικά «Κυκλαδίτικο» Νίκος Γκάτσος «Βάρκα χωρίς πανιά» Κώστας Κωτούλας Γιάννης Σπανός Οι Κυκλάδες Αόριστος ενεργητικής φωνής Ουσιαστικά ουδέτερα σε -σιµο, -ξιµο, -ψιµο 131 9 τραγούδια του γάµου «Σήµερα γάµος γίνεται» «Να το πάρεις το κορίτσι» Ζακ Ιακωβίδης Κώστας Νικολαϊδης Παραδοσιακός γάµος στην Αλόννησο Παραδοσιακός γάµος στην Σκύρο Ουσιαστικά ανισοσύλλαβα αρσενικά Ουσιαστικά ανισοσύλλαβα θηλυκά Ουσιαστικά ουδέτερα σε -ος 149 10 της διασκέδασης «Ο µήνας έχει εννιά» Γιώργος Τζαβέλλας Μιχάλης Σουγιούλ «Απόψε στις ακρογιαλιές» Βασίλης Τσιτσάνης Η ιστορία του µπουζουκιού Το λαϊκό τραγούδι Επανάληψη 165 11 εργατικά «Τζαµάικα» Μάνος Λοΐζος «Μάτια βουρκωµένα» Νίκος Γκάτσος Σταύρος Ξαρχάκος Ο Πειραιάς Παρατατικός Παρατατικός-Αόριστος Παρατατικός-Παρατατικός 181 12 του χωρισµού «εν σε θέλω πια» «Το Άγαλµα» Μίµης Πλέσσας Λευτέρης Παπαδόπουλος Παρακείµενος Υπερσυντέλικος Συντελεσµένος Μέλλοντας 197 7
13 της ξενιτιάς «Τώρα που πας στην ξενιτιά» Νίκος Γκάτσος «Τζιβαέρι» Υποτακτική απλή Επιρρήµατα (παραγωγή & είδη) 215 14 της φτώχιας «Στο πα και στο ξαναλέω» «ραπετσώνα» Τάσος Λειβαδίτης όµνα Σαµίου «Η Μικρά Ασία ήταν το παραµύθι µου» Προστακτική συνεχής Προστακτική απλή 231 15 για προλήψεις «Σ αγαπώ σ αγαπώ» Μάνος Λοΐζος «Χάντρα θαλασσιά» Ελένη Ζιώγα Ευανθία Ρεµπούτσικα Προλήψεις Επανάληψη 247 16 πολιτικά «Ένα το χελιδόνι» Οδυσσέας Ελύτης Ενεργητική Παθητική Σύνταξη Ενεστώτας παθητικής φωνής 263 «Ο δρόµος» Κωστούλα Μητροπούλου Μάνος Λοΐζος Χρονικές προτάσεις 17 ποίηση µελοποιηµένη «Το δελφινοκόριτσο» Οδυσσέας Ελύτης Λίνος Κόκοτος «Η µάγια» Οδυσσέας Ελύτης Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996) Γιώργος Σεφέρης (1900-1971) Γιάννης Ρίτσος (1909-1990) Μέλλοντας συνεχής και απλός παθητικής φωνής Υποτακτική συνεχής και απλή παθητικής φωνής 281 «Άρνηση» Γιώργος Σεφέρης «Κουβέντα µε ένα λουλούδι» Γιάννης Ρίτσος 8
18 της φύσης «Λιανοτράγουδα» «Η Μυρσίνη βάζει τ άσπρα» Μίµης Πλέσσας Ο µύθος του Νάρκισσου Μανουσάκια Παρατατικός παθητικής φωνής Αιτιολογικές προτάσεις Τελικές προτάσεις 301 19 περιγελαστικά «Έλα βρε Χαραλάµπη» «Τα παιδιά της γειτονιάς σου» Το πανηγύρι του Αη -Συµιού στο Μεσολόγγι Αόριστος παθητικής φωνής Ευθύς Λόγος Πλάγιος Λόγος 319 20 καντάδες «Απόψε την κιθάρα µου» Τα Επτάνησα και η µουσική τους Επανάληψη 335 «Μενεξέδες και ζουµπούλια» 21 για τον καραγκιόζη «Σαν τον καραγκιόζη» ιονύσης Σαββόπουλος «Ο καραγκιόζης» Κώστας Βίρβος Μίµης Πλέσσας Ευγένιος Σπαθάρης Ο γνήσιος τροβαδούρος της ελληνικής λαϊκής παράδοσης Υποθετικές προτάσεις Παθητική µετοχή 349 22 κινηµατογραφικά «Σήκω χόρεψε συρτάκι» Αλέκος Σακελλάριος Γιώργος Ζαµπέτας «Τα παιδιά του Πειραιά» «Ποτέ την Κυριακή» (1959) «Η κόρη µου η σοσιαλίστρια» (1966) Συντελεσµένοι χρόνοι παθητικής φωνής Εναντιωµατικές προτάσεις Συµπερασµατικές προτάσεις 367 23 κοινωνικά «Τα θερινά σινεµά» Λουκιανός Κηλαηδόνης «Το γαϊτανάκι» Γιάννης Ρίτσος Λουκιανός Κηλαηδόνης Το γαϊτανάκι Αναφορικές προτάσεις Μετοχής 379 24 γκρεκάνικα ποντιακά «Kalì Nitta» «Εγώ ποπάς κι ίνουµε» Σαλεντινή Ελλάδα Πόντος Επανάληψη 393 9
10