Rafale E Z H E F G H εύτερη αποστολή στο Αφγανιστάν και ενηµέρωση Ελλήνων δηµοσιογράφων για τις δυνατότητές του από τη Γαλλική Αεροπορία E Z H Έλληνες δηµοσιογράφοι του ειδικού και ηµερήσιου Τύπου προσκλήθηκαν από τη γαλλική πρεσβεία στις 7 του περασµένου Φεβρουαρίου, προκειµένου να ενηµερωθούν για τις τελευταίες εξελίξεις στο πρόγραµµα, περαιτέρω ανάπτυξης και επιχειρησιακής αξιοποίησης του µαχητικού Rafale, από αξιωµατικούς, ιπτάµενους της Γαλλικής Αεροπορίας (Armee de l Air). H ενηµέρωση έγινε µε αφορµή την άφιξη στην αεροπορική βάση της Τανάγρας τεσσάρων µονοθέσιων Rafale C την ίδια ηµέρα. Το πρωί της εποµένης, τα αεροσκάφη απογειώθηκαν µε προορισµό την αεροπορική βάση του Κανταχάρ στο νότιο Αφγανιστάν. Τα γαλλικά µαχητικά επιχειρώντας από εκεί θα συµµετέχουν στις νατοϊκές επιχειρήσεις, εναντίον των δυνάµεων των Ταλι- µπάν. Θα αντικαταστήσουν δε τρία Mirage F 1CR, αυξάνοντας έτσι κατακόρυφα τόσο την ισχύ πυρός της γαλλικής αεροπορικής αποστολής, όσο και την έκταση των περιοχών που µπορεί ανά πάσα στιγµή να καλύπτει από αέρος στη ζώνη των επιχειρήσεων. Αυτή είναι η τέταρτη φορά που µαχητικά του τύπου αυτού εµπλέκονται στις νατοϊκές επιχειρήσεις στο Αφγανιστάν. Η πρώτη συµµετοχή έλαβε χώρα τους πρώτους µήνες του 2002, όταν ξεκίνησε η επιχείρηση «enduring freedom» στο Αφγανιστάν. Τα πρώτα Rafale Μ διαµόρφωσης F1 που είχε παραλάβει η Μοίρα 12F της Γαλλικής Ναυτικής Αεροπορίας, επιχειρώντας από το κατάστρωµα πτήσεων του πυρηνοκίνητου αεροπλανοφόρου Charles de Gaulle, παρείχαν εναέρια κάλυψη στα Super Etendard Moderniser που έπλητταν στόχους στο νότιο τµήµα της χώρας, ενώ παράλληλα είχαν και το ρόλο των αεροσκαφών εναέριου 22 ª ƒ π - ƒπ π 2008 ANAXAITI H/INTERCEPTION
π πƒ κατάδειξη στόχων µέσω των ατρακτιδίων Damocles που έφεραν, τόσο για τις δικές τους βόµβες λέιζερ, όσο και για αυτές (GBU-12 των 500 λιβρών) που µετέφεραν τα διθέσια Rafale (B312, B314 και B318). Στην συµµετοχή των Rafale M και Rafale B στις νατοϊκές επιχειρήσεις στο Αφγανιστάν, είχαµε αναφερθεί εκτεταµένα µέσα από δύο αφιερώµατα, ένα στο τεύχος Νο 24 του περασµένου Μαΐου και ένα στο τεύχος Νο 25. Το µεγαλύτερο µέρος της ενηµέρωσης των Ελλήνων δηµοσιογράφων στη γαλλική πρεσβεία ανέλαβε ο Ταξίαρχος Francois Moussez, o οποίος είναι και ο υπεύθυνος του προγράµµατος Rafale για τη Γαλλική Αεροπορία και ο πρώτος της χειριστής που έλαβε την ειδικότητα του εκπαιδευτή στον τύπο. Το πρώτο πράγµα στο οποίο αναφέρθηκε ο κος Moussez είναι το ότι η Γαλλική Αεροπορία είναι πολύ ευχαριστηµένη από µέχρι σήµερα εξέλιξη του προγράµµατος, καθώς έχει ήδη κατορθώσει να περικόψει σε σηµαντικό βαθµό το κόστος υποστήριξης του στόλου των µαχητικών της αεροπλάνων, ενώ παράλληλα έχει κατορθώσει να αυξήσει τις επιχειρησιακές της δυνατότητες µέσω της ένταξης όλο και περισσότερων µαχητικών Rafale σε υπηρεσία. Τόνισε µάλιστα ότι αυτός ήταν ο στόχος του προγράµµατος Rafale από την εποχή που το αεροπλάνο άρχισε να σχεδιάζεται στα µέσα της δεκαετίας του 80. Η δηµιουργία µίας πραγµατικής πλατφόρµας πολλαπλών ρόλων δηλαδή, µε µεγάλη µεταφορική ικανότητα σε οπλικό φορτίο και µεγάλη ακτίνα, η οποία θα αντικαθιστούσε εφτά τύπους µαχητικών αεροπλάνων (Mirage 2000, Mirage F1, Mirage IV, Jaguar, F-8 Crusader, Etendard IVP και Super Etendard) που βρίσκονταν σε υπηρεσία στις τάξεις της Γαλλικής Αεροπορίας και της Αεροπορίας του Γαλλικού Ναυτικού. Πρακτικά δηλαδή το Rafale πρόκειται να αναλάβει ακόµη και εξειδικευµένους ρόλους στο άµεσο µέλλον όπως είναι αυτός της πυρηνικής κρούσης και της φωτογραφικής και ηλεκτρονικής αναγνώρισης. Το αεροπλάνο έχει αυτές τις δυνατότητες όπως δήλωσε ο κος Moussez επειδή είναι το µοναδικό ευρωπαϊκό µαχητικό που µπορεί να σηκώσει το Προσγείωση του πρώτου από τα τέσσερα Rafale C της Μοίρας EC 1/7 "Provence" της Γαλλικής Αεροπορίας στο αεροδρόµιο της Τανάγρας, στις 7 του περασµένου Φεβρουαρίου. Η Γαλλική Αεροπορία στέλνει για δεύτερη φορά µαχητικά Rafale στο Αφγανιστάν προς υποστήριξη των δυνάµεων της ISAF και για πρώτη φορά τη µονθέσια έκδοση του τύπου ανεφοδιασµού, εξοπλισµένα µε ατρακτίδια buddy-buddy. Κατά την περίοδο Μαρτίου-Απριλίου του 2007 τα Rafale M της Μοίρας 12F, υπό διαµόρφωση F2 αυτή τη φορά, έχοντας δηλαδή και ικανότητες προσβολής επίγειων στόχων µε βόµβες καθοδήγησης λέϊζερ και µεταφοράς πυραύλων αέρος-αέρος MICA και των δύο εκδόσεων, συµµετείχαν σε αποστολές επιτήρησης, αποτροπής και από αέρος προστασίας φίλων δυνάµεων στο έδαφος, µέσω της προσβολής επίγειων στόχων, όπου αυτό κρίνονταν αναγκαίο. Αποστολές ακριβώς ίδιου χαρακτήρα ανέλαβαν σχεδόν κατά το ίδιο χρονικό διάστηµα και τρία διθέσια Rafale B της Γαλλικής Αεροπορίας, τα οποία επιχειρούσαν από το διεθνές αεροδρόµιο του Ντουσαµπέ στο Τατζικιστάν, σε συνδυασµό µε αεροσκάφη κρούσης τύπου Mirage 2000D, τα οποία είχαν ως ρόλο την ANAXAITI H/INTERCEPTION ª ƒ π - ƒπ π 2008 23
Πτήση δύο Rafale σε σχηµατισµό µε τους µετακαυστήρες των κινητήρων Μ88 σε λειτουργία. Το αεροσκάφος αριστερά φέρει οπλικό φορτίο αέροςαέρος (πύραυλοι MICA EM και IR) και τρεις υπερηχητικές εξωτερικές δεξαµενές καυσίµου των 1250 λίτρων, ενώ αυτό δεξιά είναι φορτωµένο µε τρεις υποηχητικές δεξαµενές καυσίµου χωρητικότητας 2000 λίτρων, δύο βλήµατα οριζόντιας πλεύσης, µακρού πλήγµατος τύπου SCALP-EG και δύο πυραύλους αέρος-αέρος MICA EM. H φωτογραφία είναι ενδεικτική των πραγµατικών δυνατοτήτων διπλού ρόλου που µπορεί ταυτόχρονα να καλύψει το αεροπλάνο σε κάθε του έξοδο. Με το ραντάρ RBE2 σε λειτουργία στη διαµόρφωση Terrain Following, το Rafale µπορεί να πετά προς το στόχο του λίγα µόλις µέτρα πάνω από την επιφάνεια του εδάφους ή της θάλασσας, παρέχοντας παράλληλα στο χειριστή του τη δυνατότητα να εντοπίζει και να εγκλωβίζει εναέριες απειλές, είτε µέσω του ραντάρ, είτε µέσω του FSO, είτε µέσω του συστήµατος ηλεκτρονικού πολέµου Spectra. Την ίδια στιγµή το αεροσκάφος µπορεί να λάβει στοιχεία στοχοποίησης µέσω συστήµατος ζεύξης δεδοµένων Link 16 από άλλα αεροπλάνα, αντιµετωπίζοντας παθητικά οποιαδήποτε εναέρια απειλή. βάρος του. «Μπορεί» όπως χαρακτηριστικά είπε ο Γάλλος Ταξίαρχος «να σηκώσει άλλο ένα Rafale», διευκρινίζοντας ότι το ωφέλι- µο φορτίο (καύσιµο και όπλα) που µπορεί να µεταφέρει το αεροπλάνο τόσο στη µονοθέσια όσο και στη διθέσια µορφή του (που έχει τις ίδιες ακριβώς επιχειρησιακές δυνατότητες), είναι σχεδόν ίδιο µε το βάρος του, κενό. Πάντα σύµφωνα µε τον ταξίαρχο Moussez η γαλλική κυβέρνηση έχει προς το παρόν προβεί στην παραγγελία 120 µονάδων. 82 για τη Γαλλική Αεροπορία (44 µονθέσια Rafale C και 38 διθέσια Rafale B) και 38 µονοθέσιων Rafale M για το Ναυτικό. Και οι τρεις αυτές εκδόσεις του Rafale είναι κατά 85% κοινές, ενώ το σύνολο των 294 µονάδων που θα παραγγελθούν σταδιακά από τη γαλλική κυβέρνηση, θα παραδοθεί το αργότερο µέχρι το τέλος του έτους 2023. Με βάση τον σηµερινό προγραµµατισµό της Γαλλικής Αεροπορίας και του Ναυτικού, το Rafale θα έχει µέχρι το 2025 αντικαταστήσει όλα τα γαλλικά µαχητικά που βρίσκονται σήµερα σε υπηρεσία. Ο Γάλλος ταξίαρχος δεν αναφέρθηκε στις µελλοντικές εξαγωγικές προοπτικές του αεροπλάνου, αλλά περιορίστηκε µόνο στις πρωτοποριακές όπως τις χαρακτήρισε- επιχειρησιακές του ικανότητες, οι οποίες δεν «προσεγγίζονται» από κανένα άλλο ευρωπαϊκό µαχητικό, όπως επανειληµµένα τόνισε κατά τη διάρκεια της παρουσίασης που έκανε. Ξεκινώντας από τους αισθητήρες του Rafale έδωσε έµφαση φυσικά στα πλεονεκτήµατα του ραντάρ RBE2 που είναι ηλεκτρονικής, παθητικής σάρωσης, έναντι των διαθέσιµων συστηµάτων που είναι εξοπλισµένα µε κεραίες µηχανικής σάρωσης, συνεχίζοντας κατόπιν µε το ολοκληρωµένο σύστηµα ηλεκτρονικού πολέµου Spectra και το πρόσθιο συγκρότηµα ηλεκτροοπτικών αισθητήρων (FSO-Front Sector Optronics). Και τα τρία αυτά συστήµατα συνεργάζονται παρέχοντας στο χειριστή της δυνατότητας ενεργού ή παθητικού (χωρίς εκποµπή ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας) εντοπισµού στόχων στον αέρα και στο έδαφος, αλλά και πλήρη επίγνωση της τακτικής κατάστασης. Μέσω των RBE2 και FSO µπορεί επίσης να γίνει και εγκλωβισµός (ενεργός και παθητικός αντίστοιχα) στόχων στον αέρα και το έδαφος. Ο κος Moussez αναφέρθηκε ξε- 24 ª ƒ π - ƒπ π 2008 ANAXAITI H/INTERCEPTION
π πƒ Άλλη µία φωτογραφία από την Τανάγρα. Πίσω από το Rafale που τροχοδροµεί, διακρίνεται το κάθετο σταθερό ενός F-102A. Σε αντίθεση µε τα Rafale B της προηγούµενης αποστολής, τα τέσσερα Rafale C θα βρεθούν στο κέντρο των επιχειρήσεων στο νότιο Αφγανιστάν, επιχειρώντας από την αεροπορική βάση του Κανταχάρ. χωριστά στο γεγονός ότι το Rafale είναι επίσης το µοναδικό ευρωπαϊκό µαχητικό που έχει τη δυνατότητα να πλήττει ακόµη και στόχους που πετούν εκτός της γωνίας κάλυψης του ραντάρ και του συγκροτήµατος FSO. Έδειξε µάλιστα και ένα βίντεο από την πρώτη επιχειρησιακή δοκιµή προσβολής στόχου ο οποίος προσέγγιζε το ένα από τα δύο Rafale που συµµετείχαν στο συγκεκριµένο σενάριο, από πίσω. Ο στόχος ήταν ένα κατευθυνόµενο, µη επανδρωµένο αεροσκάφος C22 και προσοµοίωνε απειλή για το ένα Rafale, το οποίο πετούσε µε όλα τα συστήµατά του κλειστά. Το δεύτερο Rafale ενώ πετούσε σε σχετικά µεγάλη απόσταση από το πρώτο, εντόπισε το στόχο µε το ραντάρ του και τον εγκλώβισε και κατόπιν µετέδωσε τα στοιχεία βολής µέσω του συστήµατος Link 16. Aυτά τα στοιχεία στοχοποίησης µεταφέρθηκαν στο σύστηµα καθοδήγησης ενός από τους πυραύλους MICA RF που έφερε το πρώτο αεροπλάνο και ο χειριστής του τον εκτόξευσε µέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα. Ο πύραυλος έκανε µία εντυπωσιακή και εξαιρετικά κλειστή στροφή 180 µοιρών αµέσως µετά την εκτόξευσή του και χτύπησε απευθείας (direct hit) τον τηλεκατευθυνόµενο στόχο Ήταν ένα πραγµατικά εντυπωσιακό θέαµα, ακόµα και από το βίντεο! εδοµένου ότι έχουν ολοκληρωθεί οι δοκιµές πιστοποίησης και αποδοχής όπλων όπως το AASM και ο AM-39 Exocet, από το περασµένο καλοκαίρι, η διαµόρφωση F3 θα είναι έτοιµη τόσο από πλευράς λογισµικού, όσο και από πλευράς εξοπλισµού µέσα στο 2008. Η επιχειρησιακή αξιοποίηση αεροπλάνων Rafale διαµόρφωσης F3 από τη Γαλλική Αεροπορία και το Γαλλικό Ναυτικό θα ξεκινήσει µέσα στο 2009, µε την παραλαβή των πρώτων µονάδων. Τα αεροπλάνα αυτής της διαµόρφωσης θα έχουν τη δυνατότητα κάλυψης όλων των ρόλων που περιλαµβάνονται στις αποστολές του επιχειρησιακού σχεδιασµού τόσο της Γαλλικής Αεροπορίας, όσο και της Αεροπορίας του Γαλλικού Ναυτικού. Οι αποστολές αυτές είναι: Αεράµυνα και αεροπορική υπεροχή (πύραυλοι αέρος-αέρος MICA EM και IR και στο µέλλον και METEOR) Eγγύς υποστήριξη (πυροβόλα των 30 χιλιοστών, συµβατικές βόµβες, κάλαθοι ρουκετών) Προσβολή επίγειων στόχων ηµέρα και νύχτα και ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών (κατευθυνόµενες βόµβες λέιζερ, AASM, SCALP-EG). Eπιχειρήσεις εναντίον πλοίων (AM-39 Exocet) Πυρηνική κρούση (πύραυλος οριζόντιας πλεύσης ASMP-A) Τακτική και στρατηγική αναγνώριση σε πραγµατικό χρόνο (ατρακτίδιο Pod Recco NG) εναέριος ανεφοδιασµός (ατρακτίδιο buddy-buddy) Σε ερώτηση δηµοσιογράφου σχετικά µε το εάν τα γαλλικά Rafale θα εξοπλιστούν µε νέα πιο ισχυρή έκδοση του κινητήρα M88, ο κος Moussez απάντησε ότι προς το παρόν δεν είναι αναγκαίο κάτι τέτοιο, αλλά ότι θα γίνει στο µέλλον, µέσω της αναβάθµισης των ήδη διαθέσι- µων κινητήρων και όχι αγοράς καινούριων που θα ανήκουν σε άλλη έκδοση. Βάσει όσων ανάφερε στη συνέχεια, οι τροποποιήσεις που πρέπει να γίνουν στους κινητήρες που ήδη βρίσκονται σε υπηρε- ANAXAITI H/INTERCEPTION ª ƒ π - ƒπ π 2008 25
σία, σε ότι αφορά αλλαγή τµηµάτων, είναι ελάχιστες, ενώ περιορισµένες είναι και οι αλλαγές στο λογισµικό του συστήµατος ελέγχου της λειτουργίας τους. Κατέληξε δε στο ότι το να αυξηθεί η µέγιστη ώση που σήµερα αποδίδει ο M88 από τους 7,5 τόνους περίπου (µε µετάκαυση) στους εννέα, είναι κάτι που µπορεί να γίνει άµεσα και µε µικρό κόστος. Τόνισε όµως ότι η Γαλλική Αεροπορία προς το παρόν θα παραλάβει όλα τα αεροπλάνα που έχει παραγγείλει µε την υφιστάµενη έκδοση του κινητήρα και ότι στο µέλλον και στο πλαίσιο κάποιου προγράµµατος ευρύτερης αναβάθµισης, έχει τη δυνατότητα να καταστήσει τον κινητήρα πιο ισχυρό. Κατόπιν έγινε άλλη µία ερώτηση σχετική µε το πότε θα είναι διαθέσιµo το ενεργό ραντάρ ηλεκτρονικής σάρωσης τύπου RBE2 και το εάν η Γαλλική Αεροπορία έχει ήδη υιοθετήσει το σύστηµα. Η απάντηση του κου Moussez ήταν ότι η Γαλλική Αεροπορία θα αποκτήσει το ενεργό σύστηµα, που αυτή την περίοδο βρίσκεται στο τελικό στάδιο της ανάπτυξής του, διεξάγοντας δοκιµές. Μάλιστα είπε ότι κατά πάσα πιθανότητα η επόµενη παραγγελία µαχητικών Rafale που θα γίνει από τη γαλλική κυβέρνηση, θα περιλαµβάνει αεροπλάνα εξοπλισµένα µε το σύστηµα αυτό και όχι µε το παθητικό. Τα 120 αεροπλάνα που έχουν ήδη παραγγελθεί δηλαδή θα παραδοθούν µε το παθητικό σύστηµα. Παρά το γεγονός ότι το νέο ενεργό σύστηµα δεν θα απαιτεί καµία τροποποίηση προκειµένου να εγκατασταθεί στο αεροπλάνο (φιλοσοφία plug & play-αλλάζει πρακτικά µόνο η κεραία, ενώ το πίσω µέρος του συστήµατος παραµένει), οι δυνατότητές του είναι τόσο µεγαλύτερες που θα αναβαθµίσει σε πολύ µεγάλο βαθµό τις ήδη κορυφαίες επιχειρησιακές ικανότητες του Rafale. Αυτό τόνισε επανειληµµένα ο Ταξίαρχος Moussez ο οποίος µάλιστα αποκάλυψε ότι ο ίδιος έχει πετάξει µε το αεροσκάφος στο οποίο έχει εγκατασταθεί το νέο σύστη- µα (ένα ειδικά τροποποιηµένο Mirage 2000) στο πλαίσιο του προγράµµατος των δοκιµών ανάπτυξής του και εντυπωσιάστηκε τόσο από την σηµαντική αύξηση της ακτίνας έρευνας που παρέχει σε σύγκριση µε το παθητικό, όσο και από τις νέες λειτουργίες που ενσω- µατώνει. Tο νέο ραντάρ πρακτικά είναι διαθέσιµο προς εξαγωγή, από τη στιγµή που η πιστοποίησή του είναι προγραµµατισµένη βάσει χρονοδιαγράµµατος για το 2009. Θα ακολουθήσει η επιχειρησιακή του αξιολόγηση και περί το τέλος του 2010 θα παραδοθούν οι πρώτες µονάδες στη Γαλλική Αεροπορία. Το Rafale εποµένως θα διατηρήσει τον τίτλο του πρώτου και µοναδικού προς το παρόν- ευρωπαϊκού µαχητικού, που είναι εξοπλισµένο µε ραντάρ ηλεκτρονικής σάρωσης και στο µέλλον, ενώ παράλληλα ανταγωνίζεται επί ίσοις όροις τα αµερικανικά µαχητικά που ήδη προσφέρονται στην παγκόσµια αγορά, εξοπλισµένα µε αντίστοιχα συστήµατα. Στη συνέχεια της ενηµέρωσης, το λόγο πήρε ο διοικητής του κλιµακίου των Rafale της Γαλλικής Αεροπορίας που συµµετείχαν στις επιχειρήσεις της ΙSAF στο Αφγανιστάν την περίοδο Μαρτίου-Απριλίου 2007, επιχειρώντας από το διεθνές αεροδρόµιο του Ντουσανµπέ στο Τατζικιστάν. Ο αντισµήναρχος Louis Penna απάντησε σε ερωτήσεις των Ελλήνων δηµοσιογράφων, τονίζοντας ότι κατά τις πολύωρες αποστολές πάνω από το νότιο τµήµα της χώρας, ο φόρτος εργασίας των πληρω- µάτων των Rafale ήταν ιδιαίτερα περιορισµένος, χάρη στα εξαίρετα χαρακτηριστικά διασύνδεσης ανθρώπου-µηχανής του αεροσκάφους (ΜΜΙ-Man-Machine Interface). Σηµείωσε δε ότι µόνο σε περιπτώσεις 26 ª ƒ π - ƒπ π 2008 ANAXAITI H/INTERCEPTION
π πƒ ιθέσιο Rafale B της Γαλλικής Αεροπορίας πάνω από τα βουνά του βόρειου Αφγανιστάν, κατά τη διάρκεια αποστολής τον Απρίλιο του 2007. Τα διθέσια Rafale B της Γαλλικής Αεροπορίας εκτέλεσαν συνολικά 152 επιχειρησιακές εξόδους από τις 14 Μαρτίου του 2007 µέχρι τις 27 Ιουνίου, µε διαθεσιµότητα µεγαλύτερη του 90%. Τα µονοθέσια Rafale M της Γαλλικής Ναυτικής Αεροπορίας πέταξαν 110 επιχειρησιακές εξόδους από τις 15 Μαρτίου, µέχρι τις 16 Απριλίου. Ένα από τα «ναυτικά» Rafale M πραγµατοποίησε την πρώτη άφεση βόµβας λέιζερ τύπου GΒU-12 στις 28 Μαρτίου του 2007 προς υποστήριξη µίας εγκλωβισµένης µονάδας Ολλανδών στρατιωτών, ενώ η πρώτη άφεση βόµβας GBU-12 από αεροπλάνο της Γαλλικής Αεροπορίας, σηµειώθηκε την 1η Απριλίου, κατά τη διάρκεια αποστολής υποστήριξης αµερικανικών τµηµάτων. όπου υπήρχε επιβεβληµένη για την ασφάλεια των φίλιων τµηµάτων στο έδαφος ανάγκη, έγιναν ρίψεις βοµβών λέιζερ από τα Rafale. Σε πολλές εξόδους τα γαλλικά µαχητικά εκτέλεσαν περιπολίες επιτήρησης και αποστολές εκφοβισµού και αποτροπής των δυνάµεων των Ταλιµπάν. Τέλος, τόνισε ότι παρά το γεγονός ότι τα αεροσκάφη δεν ήταν διαµόρφωσης F3, δεν είχαν τις πλήρεις επιχειρησιακές ικανότητες που απαιτεί η Γαλλική Αεροπορία, δηλαδή εκπλήρωσαν αποτελεσµατικά και µε µεγάλη ευκολία τις αποστολές που τους ανατέθηκαν, συµπληρώνοντας στο τέλος ότι το Rafale είναι το µοναδικό ευρωπαϊκό µαχητικό νέας γενιάς που συµµετέχει στις επιχειρήσεις στο Αφγανιστάν και αυτό είναι κάτι που αποδεικνύει την επιχειρησιακή του ωριµότητα. Κλείνοντας να σηµειώσουµε ότι το ύψος του προγράµµατος Rafale, υπολογίζεται σε 33,273 δισεκατοµµύρια ευρώ για τη γαλλική κυβέρνηση σε τιµές του 2003. Με βάση τα στοιχεία που έχει δώσει στη δη- µοσιότητα η τελευταία, το νούµερο αυτό υπερβαίνει το αρχικά υπολογιζόµενο κόστος (το 1988), µόλις κατά 4,18%. ANAXAITI H/INTERCEPTION ª ƒ π - ƒπ π 2008 27