. Δ.(} ~; 'i~' Α-- [ \..._,..1: - -.l. «(\~Χ~,~ ~~4Jα~ _;;----< ~/ιιlο~ Τίτλος εργασίας: Πως επηρεάζει ο τουρισμός την οικονομία και ποιες, οι επιπτωσεις του; Η εργασία υποβάλλεται για την μερική κάλυψη των απαιτήσεων με στόχο την απόκτηση του διπλώματος ΠΤΥΧΙΟΥ από το ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓ ΑΙΟΥ Μπαχά Γαρύφαλλω (Α.Μ. 21101183) ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ιανουάριος 2006 13 07 37
2 9 ΝΟΕ. 2006 Περιεχόμενα Εισαγωγικό Σημείωμα... σελ. 1 ΜΕΡΟΣΠΡΩΤΟ 1. Η ιστορία του τουρισμού... σελ. 2 1.1. Παράγοντες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη του τουρισμού... σελ. 3 2. Τι είναι ο τουρισμός;... σελ. 4 2.1. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τουρισμού... σελ. 5 2.2. Ο τουρίστας: Χαρακτηριστικά τουριστών & κίνητρα τουριστικών ταξιδιών... σελ. 6 3. Παράγοντες που επηρεάζουν τη τουριστική ζήτηση/προσφορά... σελ. 8 3.1. Διαρθρωτικοί Παράγοντες και Παράγοντες Υποκίνησης... σελ. 8 3.2. Τα στοιχεία της τουριστικής προσφοράς καθοριστικοί παράγοντες της τουριστικής εξειδίκευσης... σελ. 1 Ο 4. Τα στάδια της Τουριστικής Ανάπτυξης... σελ. 12 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ 5. Η σημασία του τουρισμού για την οικονομία... σελ. 15 5.1. Συναλλαγματικά έσοδα της Ελλάδας από τον τουρισμό... σελ. 16 5.2. Η συνεισφορά του τουρισμού στο Α.Ε.Π... σελ. 17 5.3. Οι επιδράσεις του τουρισμού στην απασχόληση... σελ. 18 5.4. Οι επιπτώσεις του τουρισμού στην περιφερειακή ανάπτυξη... σελ. 19 5.5. Οι επιπτώσεις του τουρισμού στο ισοζύγιο πληρωμών... σελ. 19 5.6. Οι πληθωριστικές τάσεις... σελ. 20 5. 7. Φορολογικά έσοδα για το κράτος... σελ. 20 6. Οικονομικές επιδράσεις του τουρισμού... σελ. 21 6.1. Ο πολυδιάστατος ρόλος του τουρισμού στα πλαίσια της εθνικής οικονομίας... σελ. 22 6.2. Οι δυσκολίες οικονομικής προσέγγισης του τουριστικού τομέα... σελ. 24 6.3. Οι τουριστικές συναλλαγματικές εισπράξεις... σελ. 25 6.4. Ο διεθνής τουρισμός και το ισοζύγιο πληρωμών... σελ. 26 6.5. Η προστιθέμενη αξία του τουρισμού και το ΑΕΠ... σελ. 26 7. Άλλες επιπτώσεις του τουρισμού... σελ. 28 8. Γιατί ο τουρισμός είναι τόσο σημαντικός για τα κράτη;... σελ. 31 ΜΕΡΟΣΤΡΙΤΟ 9. Πιθανές Επιπτώσεις στον Ελληνικό Τουριστικό Τομέα από την καθιέρωση του Ευρώ... σελ. 32 1 Ο. Διεθνή γεγονότα που επηρέασαν τον τουρισμό... σελ. 34 11. Ο τουρισμός στη χώρα μας σήμερα... σελ. 36 12. Η δωργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα... σελ. 38 13. Προβλέψεις αύξησης της τουριστικής κίνησης το 2006... σελ. 41 Επίλογος... σελ. 42 Παράρτημα... σελ. 43 Βιβλωγραφία... σελ. 44
, ι j. :11:,. Ι'.1..'.,, '.........
Εισαγωγικό σημείωμα Ο τουρισμός αποτελεί δυναμικό και διεθνοποιημένο τομέα της παγκόσμιας οικονομίας. Κατατάσσεται σήμερα διεθνώς μεταξύ των πλέον σημαντικών βιομηχανιών με ταχείς ρυθμούς αύξησης και με σημαντική συμβολή στην οικονομική ανάπτυξη σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, στην απασχόληση και στις συναλλαγματικές εισπράξεις. Σύμφωνα με τους οικονομολόγους είναι μια αγορά που αντανακλά τη συνολική ζήτηση και τα καταναλωτικά πρότυπα των επισκεπτών για μια πολύ ευρεία γκάμα προϊόντων που σχετίζονται με τον τουρισμό. Οι κοινωνιολόγοι ορίζουν τον τουρισμό ως ένα ιδιόμορφο κοινωνικό φαινόμενο που αφενός σχετίζεται με τα νέα κοινωνικά και καταναλωτικά πρότυπα που επικρατούν στις αναπτυγμένες κοινωνίες και αποτυπώνονται στους τρόπους χρήσης του ελεύθερου χρόνου και αφετέρου δημιουργεί έναν ισχυρό οικονομικό τομέα ο οποίος επηρεάζει άμεσα τις επιλογές και τα χαρακτηριστικά της ανάπτυξης χωρών ή περιοχών. Συντελεστές που συνέβαλαν στη γρήγορη ανάπτυξη του τουρισμού είναι η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, η μείωση του χρόνου και του κόστους του ταξιδιού, η διεθνοποίηση των αγορών, οι εξελίξεις στην τεχνολογία κ.α. Σύμφωνα με όλες τις εκτιμήσεις ο τουρισμός θα συνεχίσει και στο νέο αιώνα να αναπτύσσεται δυναμικά παρά τις περιοδικές υφέσεις, πολεμικές αναταραχές, πολέμους κλπ, που σημειώνονται. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (WTO) προβλέπει ότι οι διεθνείς αφίξεις από 668 εκατομμύρια το 2000 θα ανέλθουν στα 1,6 δισεκατομμύρια το 2020. Ο τουρισμός είναι η πιο σημαντική βιομηχανία για την ελληνική οικονομία, το μερίδιο του στο Α.Ε.Π. είναι υψηλότερο από 18%, η συμμετοχή του στη συνολική απασχόληση ανέρχεται στο 16%-18% και είναι ο πλέον συναλλαγματοφόρος κλάδος της ελληνικής οικονομίας. -1-
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
1. Η ιστορία του τουρισμού Η ιστορία του τουρισμού είναι χρήσιμη όχι μόνο γιατί συμβάλλει στην κατανόησή του, αλλά και επειδή στο παρελθόν μπορούν να εντοπιστούν οι σπόροι της μελλοντικής ανάπτυξής του. Πολλές ιστορικές εφευρέσεις και καινοτομίες επηρεάζουν τη σύγχρονη τουριστική δραστηριότητα. Ένα μεγάλο μέρος της τουριστικής κληρονομιάς θεωρείται εξαιρετικά πολύτιμο, ιδιαίτερα όσον αφορά στη χωροταξία και την αρχιτεκτονική των τουριστικών θέρετρων. Τα πρώτα ταξίδια αρχίζουν στους αρχαίους χρόνους, και μαζί τους αρχίζει και μια πορεία στο χρόνο, οι συνεχείς μεταλλαγές της οποίας διαμορφώνουν τον σύγχρονο τουρισμό με τη μορφή που τον γνωρίζουμε ιδιαίτερα μετά το 1950. Οι πρώτοι ταξιδιώτες ήταν επιστήμονες και έμποροι που συνέδεαν το ταξίδι με το επάγγελμά τους. Η εφεύρεση του χρήματος από τους Σουμέριους το 4000 π.χ. αλλά και της σφηνοειδούς γραφής, καθώς και της ρόδας τους δίνει αναμφίβολα τον τίτλο των ιδρυτών του τουρισμού. Η πόλη Bath, που αναπτύχθηκε ως τουριστικό κέντρο τον 18 αιώνα, θεωρείται θησαυρός για τη Μ. Βρετανία και την Ευρώπη. Ο Beau Nash, ο οποίος ευθύνεται για την κατασκευή της, θεωρείται ο πρώτος επαγγελματίας «διευθυντής» τουριστικής επιχείρησης της χώρας, ο οποίος μάλιστα ήταν τόσο αποτελεσματικός, ώστε δημιούργησε μια εκπληκτική πόλη. Ο Nash εργαζόταν για λογαριασμό μιας εξαιρετικά επιτυχημένης τουριστικής επιχείρησης, της Assembly Rooms. Στο Μεσαίωνα και σχεδόν μέχρι το τέλος του 16ου αιώνα, ο πληθυσμός των αγροτικών κοινοτήτων ήταν στατικός και σπάνια μετακινούνταν από το χωριό ή την περιφέρειά του. Ακόμα και μετά την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης. Που οδήγησε δειλά τον 18 αιώνα προς την αστική και βιομηχανική ανάπτυξη, μόνο μια πλούσια ελίτ απολάμβανε ελεύθερο χρόνο και ταξίδια. Σύμφωνα με τον Pimlott, όσο προχωρούσε η βιομηχανοποίηση της χώρας, ο ελεύθερος χρόνος ή οι ημέρες των διακοπών άρχισαν να μειώνονται, όπου υπήρχαν. Π.χ., το 1761 η Τράπεζα της Αγγλίας έκλεισε για διακοπές σαράντα επτά ημέρες, ενώ το 1834 μόνο τέσσερις ημέρες. Η ανάπτυξη του τουρισμού, σε συνδυασμό με την αύξηση του πληθυσμού και του πλούτου κατά τον 18 αιώνα, επηρεάστηκε σημαντικά από τις αλλαγές που συνέβησαν: τη βελτίωση των μεταφορικών μέσων που αποτελούν βασικό παράγοντα της επίσκεψης σε ένα νέο προορισμό, την οργάνωση φτηνών και ασφαλών ταξιδιών, καθώς και η κατακόρυφη μείωση του χρόνου μετακίνησης. Όμως η βελτίωση δεν ήταν αυτή που δημιούργησε τον τουρισμό, αλλά το ενδιαφέρον των ανθρώπων να ταξιδέψουν σε διαφορετικά μέρη. -2-
1.1. Παράγοντες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη του τουρισμού Οι κυριότεροι παράγοντες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη του τουρισμού είναι δημογραφικοί, οικονομικοί, πολιτισμικοί και ψυχολογικοί. Οι δημογραφικοί και οι οικονομικοί παράγοντες επηρεάζουν έμμεσα την τουριστική ανάπτυξη δημιουργώντας τις συνθήκες για διάθεση μεγαλύτερου ποσοστού εισοδήματος στον τουρισμό ή για αύξηση του ελεύθερου χρόνου, που μπορεί να αφιερωθεί στα ταξίδια. Το ποσοστό της επαγγελματικής κινητικότητας των γυναικών που εισέρχονται στην αγορά εργασίας έχει αυξηθεί στη μεταπολεμική περίοδο και αυτό διευρύνει τη παραγωγική βάση των οικονομιών των ανεπτυγμένων χωρών. Αυτή η εξέλιξη έχει οδηγήσει στην αύξηση του αριθμού οικογενειών που διαθέτουν δυο πηγές εισοδήματος κι αυτό τους δίνει τη δυνατότητα να έχουν μεγάλο εύρος επιλογών σε θέματα καταναλωτικών αγαθών. Η λεγόμενη «τρίτη ηλικία» αποτελεί ένα δυναμικό τμήμα της πελατείας του τουρισμού, λόγω του άφθονου ελεύθερου χρόνου που διαθέτουν όταν συνταξιοδοτούνται και της επιθυμίας να γνωρίσουν διαφορετικούς τόπους από τον τόπο μόνιμης κατοικίας τους, να αποκτήσουν νέες εμπειρίες. Οι νέοι αποτελούν μια ιδιόμορφη ομάδα καταναλωτών που, λόγω της διάχυσης της εκπαίδευσης και της ανάπτυξης των ΜΜΕ, έχουν καλύτερη πληροφόρηση για οτιδήποτε. Συχνά έχουν εισόδημα, μεγαλύτερη ελευθερία κίνησης και επικοινωνίας κι αυτό τους αναδεικνύει σε προνομιακή ομάδα για τον τουρισμό. Προβάλλουν τα τουριστικά ταξίδια ως αγαθό με ιδιαίτερη κοινωνική και μορφωτική αξία. Γενικά, η ανάπτυξη του τουρισμού είναι απόρροια των κλασικών παραγόντων της τουριστικής ζήτησης-τον ελεύθερο χρόνο, τα χρήματα και το ενδιαφέρον-που πλέον περιγράφονταν με τον όρο καταναλωτική προτίμηση. Η ανάπτυξη των μαζικών μεταφορικών μέσων (αεροπλάνο, αυτοκίνητο) στήριξαν και ενίσχυσαν τη μαζικοποίηση του τουρισμού. Το αυτοκίνητο προσφέρει μια μεγάλη αυτονομία στους ταξιδιώτες και συμβάλλει ταυτόχρονα στην ανάπτυξη ενός νέου τύπου «περιηγητικού» τουρισμού ιδιαίτερα στο εσωτερικό της κάθε χώρας. Αυτό συμβαίνει διότι το αυτοκίνητο δίνει την ευκαιρία στους τουρίστες να προγραμματίσουν και να επιλέξουν μόνοι τους τόπους που θα επισκεφθούν καθώς και τη διάρκεια του ταξιδιού τους. Η εφεύρεση του αεροπλάνου είναι σχετικά πρόσφατη και πολλοί ήταν αυτοί που έβλεπαν με σκεπτικισμό την επέκταση αυτού του μεταφορικού μέσου στις πτήσεις μεταφοράς επιβατών. Όμως η κατασκευή μεγαλύτερων και ασφαλέστερων αεροσκαφών καθώς και η διεθνής συνεργασία που οδήγησε στην προώθηση ενός ειδικού θεσμικού πλαισίου για τους όρους και τους κανόνες που διέπουν τις αεροπορικές μεταφορές ήταν τα δύο γεγονότα που συνέβαλαν καθοριστικά στη σύνδεση του αεροπλάνου με τη μαζικοποίηση των διεθνών τουριστικών μετακινήσεων και η ανάπτυξη των ναυλωμένων πτήσεων δημιούργησε τις προϋποθέσεις της μαζικοποίησης των διεθνών τουριστικών ταξιδιών. -3-
2. Τι είναι ο τουρισμός; Ο ορισμός του τουρισμού παρουσιάζει επίμονες και σοβαρές δυσκολίες για τους μελετητές του. Για τη μέτρηση της επίδρασης του τουρισμού έχουν αναπτυχθεί ορισμένες τεχνικές, όμως δεν υπάρχει κοινά αποδεκτός ορισμός τι αποτελεί την τουριστική βιομηχανία. Σύμφωνα με τους ακαδημαϊκούς Burkat και Medlik, ο τουρισμός ορίζεται ως εξής: «Το φαινόμενο εμφανίζεται όταν πραγματοποιούνται προσωρινές επισκέψεις (ή διανυκτερεύσεις) εκτός της μόνιμης κατοικίας, για οποιοδήποτε λόγο εκτός από τη διεκπεραίωση αμειβόμενων εργασιών στον τόπο επίσκεψης». Σύμφωνα με τους καθηγητές W alter Hunziker και Kurt Κrapf, στους οποίους παραπέμπουν οι παραπάνω ακαδημαϊκοί, ο τουρισμός ορίζεται ως εξής: «Τουρισμός είναι το σύνολο των φαινομένων και των σχέσεων που προκύπτουν από το ταξίδι και την διαμονή μη μόνιμων κατοίκων σε έναν προορισμό, εφόσον δεν οδηγούν σε μόνιμη διαμονή στον προορισμό και δεν συνδέονται με κάποια κερδοσκοπική δραστηριότητα». Οι βασικοί αναθεωρημένοι ορισμοί του τουρισμού, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού είναι: 1. Ο τουρισμός περιλαμβάνει «τις δραστηριότητες των ατόμων που ταξιδεύουν και διαμένουν σε περιοχές εκτός του συνηθισμένου περιβάλλοντός τους, για χρονικό διάστημα μικρότερο του ενός συνεχόμενου έτους, για αναψυχή, επαγγελματικούς ή άλλους λόγους». 2. Η λέξη «τουρισμός» αναφέρεται σε όλες τις δραστηριότητες των ταξιδιωτών και περιλαμβάνει τους «τουρίστες» (επισκέπτες που διαννκτερεύουν στον προορισμό τους), αλλά και τους «εκδρομείς» (επισκέπτες ημέρας). Ο τουρισμός μπορεί να είναι τριών ειδών: Εγχώριος τουρισμός, που αφορά κατοίκους μιας συγκεκριμένης χώρας που ταξιδεύουν μόνο εντός αυτής. Προς τα έσω τουρισμός, που αφορά μη κατοίκους που ταξιδεύουν σε μια συγκεκριμένη χώρα. Προς τα έξω τουρισμός, που αφορά κατοίκους που ταξιδεύουν σε μια άλλη χώρα. -4-
2.1. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τουρισμού Ο τουρισμός έχει τρία ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τα οποία είναι: Τις περισσότερες φορές δεν βλέπουμε ούτε δοκιμάζουμε το προϊόν πριν το αγοράσουμε, Το καταναλώνουμε στον τόπο που παράγεται, Ο χώρος και οι άνθρωποι στον τόπο παραγωγής αποτελούν τμήμα του προϊόντος. Δέκα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον τουρισμό είναι: Αυθορμητισμός Αναμνήσεις Τουριστική κληρονομιά Φθορά-Απώλεια Φέρουσα ικανότητα Δέσιμο-η αλληλεξάρτηση των συστατικών του προϊόντος Αλλαγή Ανταγωνισμός για το χώρο Πάγιες λειτουργικές δαπάνες Εποχικότητα της ζήτησης Τα παραπάνω στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον τουρισμό τα συναντούμε στους προορισμούς που επισκεπτόμαστε. Ο αυθορμητισμός είναι στοιχείο του προϊόντος λόγω των απροσδιόριστων πτυχών της υπηρεσίας, π. χ. ο τρόπος που καλωσορίζει ο καθένας τους τουρίστες στον τόπο του, η ευγένεια που διακρίνει τους υπαλλήλους ενός ξενοδοχείου. Οι αναμνήσεις είναι στοιχείο που αποκτά ο τουρίστας όταν επισκεφθεί έναν προορισμό. Ο τουρισμός προσφέρει έναν τρόπο διαφυγής, ικανοποίηση φαντασιώσεων και πραγματοποίηση των ονείρων. Η τουριστική κληρονομιά είναι η πλούσια πολιτισμική κληρονομιά και οι περιοχές πολιτισμικού και ιστορικού ενδιαφέροντος, που διαθέτει ένας προορισμός. Όσον αφορά τη φθορά και την απώλεια, τα τουριστικά προϊόντα δεν μπορούν να αποθηκευτούν γι' αυτό αν δε χρησιμοποιηθούν χάνονται. Η φέρουσα ικανότητα που έχει ένας προορισμός είναι όταν επιπλέον επισκέπτες θα μπορούσαν να προκαλέσουν ζημία στο περιβάλλον ή να μειώσουν το βαθμό ευχαρίστησης όλων των υπόλοιπων κάτω από ένα αποδεκτό επίπεδο. Ο τουρισμός είναι δέσιμο, διότι η ανάπτυξη ενός επιτυχούς τουριστικού προϊόντος εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται τα επίπεδα ποιότητας και οι δυνατότητες για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των διαφορετικών αγορών. Ένας τουριστικός προορισμός για να αναπτυχθεί χρειάζεται μερικά χρόνια και καθώς πετυχαίνει στην αγορά, επεκτείνεται και αναπτύσσεται περαιτέρω. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να αλλάξει ριζικά. Ο τουρισμός ανταγωνίζεται με το πληθυσμό του τόπου για τον χώρο που θα ανεγερθούν οι τουριστικές εγκαταστάσεις. Στις υπηρεσίες ο χώρος μπορεί να λάβει tt\ μορφή χώρου για λεωφορεία, καταστήματα,3 ταχυδρομεία κτλ.
ι....,, \1\ί :...,\.. :.. 4'.;.1:. Jr. ιf".:--.:;..t.., r. l. '.\,,... ;
Στις τουριστικές επιχειρήσεις τα έσοδα πρέπει να προγραμματίζονται και οι δαπάνες να προϋπολογίζονται. Οι δαπάνες του τουριστικού προϊόντος είναι πάγιες, π.χ. οι δαπάνες ενός αεροσκάφους ή ενός ξενοδοχείου για το απαιτούμενο προσωπικό και εξοπλισμό καταβάλλονται άσχετα με το πόσοι τουρίστες θα έρθουν τελικά. Τέλος, η εποχικότητα της ζήτησης επηρεάζει πολλά στοιχεία του τουριστικού τομέα, όπως π.χ. την απασχόληση, την κατανάλωση ενέργειας, τις υπηρεσίες που παρέχει ο δήμος. Επίσης, η εποχικότητα οφείλεται στην αλλαγή των κλιματικών συνθηκών, στις συνήθειες ως προς τις διακοπές και σε θεσμικά στοιχεία. 2.2. Ο τουρίστας: Χαρακτηριστικά τουριστών & κίνητρα τουριστικών ταξιδιών Ο όρος «επισκέπτης» αναφέρεται σε κάθε άτομο που ταξιδεύει σε μέρος διαφορετικό από τη συνηθισμένη κατοικία του για διάστημα μικρότερο των 12 μηνών, χωρίς να στοχεύει στη διεξαγωγή κερδοφόρων δραστηριοτήτων στον προορισμό του. Τα τρία χαρακτηριστικά που διαχωρίζουν τους επισκέπτες από τους ταξιδιώτες είναι τα παρακάτω: Το ταξίδι θα πρέπει να πραγματοποιείται σε μέρος διαφορετικό από το συνηθισμένο περιβάλλον του επισκέπτη, γεγονός που αποκλείει τα τακτικά ταξίδια ανάμεσα στον τόπο μόνιμης κατοικίας ενός ατόμου και τον τόπο εργασίας ή σπουδών του. Η παραμονή στον προορισμό δεν θα πρέπει να ξεπερνά τους 12 συνεχόμενους μήνες, χρονικό διάστημα ύστερα από το οποίο ο επισκέπτης θεωρείται μόνιμος κάτοικος του προορισμού. Ο βασικός στόχος της επίσκεψης δεν θα πρέπει να είναι η άσκηση κερδοφόρων δραστηριοτήτων στον προορισμό, γεγονός που αποκλείει τους μετανάστες με στόχο την εργασία. Οι παράγοντες που διαμορφώνουν τα χαρακτηριστικά των τουριστών είναι κοινωνικοί, οικονομικοί, δημογραφικοί, ψυχολογικοί και θεσμικοί-οργανωτικοί. Παρακάτω θα μιλήσουμε αναλυτικά γι' αυτούς τους παράγοντες. Κοινωνικοί παράγοντες: Το ταξίδι αποτελεί τη διέξοδο και μια προγραμματισμένη φυγή από τον τόπο μόνιμης κατοικίας προς έναν άλλο τόπο με σκοπό την αναψυχή, τη ξεκούραση, την ηρεμία, την εξερεύνησή του. Όλα αυτά αποτελούν κυρίαρχα στοιχεία του σύγχρονου τουρισμού. Επίσης, ο προορισμός ου επισκέπτονται οι τουρίστες λειτουργεί ως χώρος ανανέωσης και ανάκτησης δυνάμεων και διάθεσης. -6-
Οικονομικοί παpά'fοντες: Ένας σημαντικός παράγοντας που συντελεί στον τουρισμό και την αύξησή του είναι το ύψος των εισοδημάτων. Οι τουρίστες που έχουν οικονομική ευχέρεια έχουν τη δυνατότητα να ταξιδέψουν αλλά και να επιλέξουν είτε οργανωμένα είτε μακρινά και εξωτικά ταξίδια αλλά και τον αριθμό των ταξιδιών που μπορούν να πραγματοποιήσουν σε ετήσια βάση. Δημο'fpαφικοί παpά'fοντες: Τα ταξίδια απευθύνονται σε όλες τις ηλικίες. Οι νέοι έχουν ανάγκη για γνωριμία με νέους τόπους, να αποκτήσουν εμπειρίες και πληροφόρηση, να συναναστραφούν με διαφορετικούς ανθρώπους, αγαπούν τη περιπέτεια, την εξερεύνηση, τη ψυχαγωγία γι'αυτό επιλέγουν τύπους ταξιδιών που έχουν σχέση με τα σπορ, επισκέπτονται κοσμοπολίτικες περιοχές. Οι οικογενειάρχες επιλέγουν ταξίδια κοντά στον τόπο μόνιμης κατοικίας λόγω της ύπαρξης παιδιών. Οι ηλικιωμένοι επιλέγουν ταξίδια οργανωμένου μαζικού τουρισμού γιατί τους προσφέρει οργανωμένα και ασφαλή ταξίδια με παροχή ικανοποιητικών υπηρεσιών. ΨυχολοΎικοί παpά'fοντες: Τα αίτια ταξιδιών σήμερα είναι κυρίως ψυχολογικά. Οι άνθρωποι εργάζονται σκληρά, ζουν με άγχος και ένταση. Αυτό τους ωθεί στο να επιλέξουν να ταξιδέψουν μακριά από τον τόπο εργασίας τους, από τα προβλήματα και το άγχος, να αλλάξουν περιβάλλον και να ηρεμήσουν. Θεσμικοί-Οp'fανωτικοί παpά'fοντες: Η ανάπτυξη των εταιρειών τουρισμού σηματοδότησε τη δημιουργία ενός εκτεταμένου δικτύου υπηρεσιών πληροφόρησης, αγοράς, διάθεσης και διαφήμισης τουριστικών προϊόντων στις ανεπτυγμένες χώρες. Η ποικιλία των προσφερόμενων τουριστικών προϊόντων από τις εταιρείες αυτές διαμορφώνει ανάλογα και το εύρος των καταναλωτικών επιλογών του τουρίστα που προέρχεται από τις ανεπτυγμένες χώρες. Αυτή η εξέλιξη έχει ως αποτέλεσμα να συμβάλλει στην ανάδειξη του σύγχρονου τουρίστα-καταναλωτή, ο οποίος αγοράζει ένα ταξίδι όπως αγοράζει το οποιοδήποτε άλλο καταναλωτικό αγαθό που διαφημίζεται και πωλείται στις ανεπτυγμένες χώρες. Ο ιδιαίτερος κοινωνικός ρόλος που διαδραματίζουν αυτοί οι τουρίστες-καταναλωτές ενισχύεται και από το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις χώρες από τις οποίες προέρχονται σε θέματα σχετικά με την τουριστική ανάπτυξη, όπως π.χ. την ελευθερία διακίνησης ή τη νομοθεσία που σχετίζεται με το κοινωνικό κράτος. Κίνητρα τουριστικών ταξιδιών: Τα κίνητρα τουριστικών ταξιδιών σχετίζονται με ειδικές αιτίες, με τον εκπαιδευτικό-πολιτιστικό ρόλο του τουρισμού, τη θεσμική-οργανωτική και κοινωνική εμπέδωση του τουρισμού διακοπών στις σύγχρονες κοινωνίες, με τη διάθεση φυγής του σύγχρονου ανθρώπου, με το θρησκευτικό συναίσθημα και την ανάγκη επαναξιολόγησης των επιλογών του ατόμου, με τη φαντασία και τη νοσταλγία, με το γόητρο και την κοινωνική άνοδο, καθορίζονται από την υποκειμενική εκτίμηση για τη θέση της συγκεκριμένης επιλογής σε μια ομάδα άλλων επιλογών, συσχετίζουν το τουριστικό ταξίδι με το παιχνίδι. -7-
3. Παράγοντες που επηρεάζουν την τουριστική ζήτηση/προσφορά Οι χώρες πωλούν τα προϊόντα τους βάσει της ποικιλομορφίας του και το προϊόν μπορεί να διαιρεθεί σε πολλά διαφορετικά μέρη, εμπειρίες. Διαφοροποιείται ανάλογα με τα τμήματα της αγοράς και οι αγορές διαιρούνται σύμφωνα με το σύνολο των προσφερόμενων προϊόντων. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η σύνδεση τουριστικής ζήτησης και προσφοράς. Ο κυριότερος οικονομικός παράγοντας που ευνοεί τη τουριστική ζήτηση είναι το εισόδημα των τουριστών. Αν οι τουρίστες διαθέτουν αρκετό πραγματικό περισσευούμενο εισόδημα μπορούν να το διαθέσουν για ένα ταξίδι αναψυχής. Ο τόπος αναψυχής εξαρτάται από το ύψος του περισσευούμενου εισοδήματος. Αν το περισσευούμενο εισόδημα είναι ελάχιστο μπορούν να ταξιδέψουν σε τόπο κοντά στον τόπο μόνιμης κατοικίας τους και αν είναι πολύ μπορούν να πραγματοποιήσουν ταξίδι σε κάποιο εξωτικό νησί μακριά από τον τόπο μόνιμης κατοικίας τους. Άρα, βασικός παράγοντας για τα ταξίδια αναψυχής είναι το επίπεδο του οικογενειακού εισοδήματος. Προκειμένου να δοθεί ώθηση στην αγοραστική ζήτηση, πρέπει να υπάρχει ικανοποιητικός αριθμός αξιοθέατων, ποιοτικά καταλύματα και εύκολη πρόσβαση στον προορισμό. Η παροχή καταλύματος και ανέσεων, η ευκολία πρόσβασης στον προορισμό είναι άλλοι δυο παράγοντες, οι οποίοι αν χρησιμοποιηθούν ως μέτρο της ελκυστικότητας του προορισμού μπορούν να αποτελέσουν σημαντικούς παράγοντες για την επιλογή του προορισμού. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, άλλος παράγοντας είναι οι σχετικές τιμές που καθορίζουν την επιλογή του τουριστικού προορισμού, δηλαδή το ύψος του περισσευούμενου εισοδήματος. Το επίπεδο των τιμών στον προορισμό δεν επηρεάζεται μόνο από τη διάρθρωση του κόστους στη συγκεκριμένη χώρα, αλλά και από το επίπεδο της συναλλαγματικής ισοτιμίας, η οποία επιβάλλεται στον τουρίστα. Πρέπει να σημειώσουμε εδώ για τη συναλλαγματική ισοτιμία, ότι αντικατοπτρίζει γενικά την οικονομική κατάσταση ενός κράτους. 3.1. Διαρθρωτικοί Παράγοντες και Παράγοντες Υποκίνησης Οι παράγοντες χωρίζονται σε δυο είδη: τους διαρθρωτικούς και τους παράγοντες υποκίνησης. Οι διαρθρωτικοί παράγοντες είναι ο πληθυσμός και οι δραστηριότητες αναψυχής. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ειδικά σε εκείνες που αποτελούν πηγή τουριστών για τις διεθνείς αγορές, πλέον μειώνεται ο ρυθμός των γεννήσεων και αυτό συνεπάγεται ότι μειώνεται το μέσο μέγεθος κάθε οικογένειας. Εξαιτίας αυτής της μείωσης ο πληθυσμός μένει στάσιμος ή μειώνεται και φυσικά γερνά. Εξαιτίας αυτής της γήρανσης γίνεται συχνά λόγος για μια τουριστική αγορά «τρίτης ηλικίας», οι δραστηριότητες της οποίας αποκαλούνται «γκρίζος» τουρισμός. Τις παρωώ:νrο τάσεις ενισχύουν και μεταβολές στην κοινωνική αντίληψη των διακοπών. Σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες οι υπάλληλοι δικαιούνται άδεια μετ' αποδοχών, η διάρκεια της οποίας έχει αυξηθεί με τα χρόνια. Έτσι όλο και περισσότεροι άνθρωποι φεύγο\\~ γ1α διακοπές περισσότερο από μια φορά το χρόνο. -8-
Στις ανεπτυγμένες χώρες, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου παράλληλα με τοις προσπάθειες των εργατικών σωματείων έχουν αυξήσει για τον μέσο εργαζόμενο τις δυνατότητες για μεγαλύτερης διάρκειας άδεια μετ'αποδοχών. Η αύξηση αυτή πραγματοποιήθηκε με διάφορους τρόπους: 1 ον με τη μείωση της μέσης εργάσιμης εβδομάδας, 2 ν, με τη μείωση του μέσου εργάσιμου έτους και 3 ν με τη μείωση του μέσου ενεργού επαγγελματικού βίου. Οι μεταβολές αυτές αποδείχθηκαν καθοριστικές για τη ζήτηση του διεθνούς τουρισμού. Καθώς οι άνθρωποι συνταξιοδοτούνται νωρίτερα, όντας σε καλύτερη σωματική κατάσταση και λαμβάνοντας μεγαλύτερες αποδοχές, όλο και περισσότεροι έχουν το χρόνο, την υγεία, την τάση και το εισόδημα να ταξιδεύουν. Οι παράγοντες υποκίνησης είναι η εκπαίδευση, η αστικοποίηση, το μάρκετινγκ, ο ταξιδιωτικός κλάδος και τα θέλγητρα του προορισμού. Το επίπεδο της εκπαίδευσης σχετίζεται με το εισόδημα κάθε κοινωνικής ομάδας και συνδέεται με την αναζήτηση πολιτιστικών εμπειριών από τα άτομα. Αρκετοί από τους ταξιδιώτες είναι ευκατάστατοι και συχνά έχουν υψηλό μορφωτικό επίπεδο. Οι περισσότεροι αλλοδαποί τουρίστες ζουν σε αστικές περιοχές και αυτή η διαπίστωση εξηγεί το ότι οι κάτοικοι των αστικών περιοχών έχουν μεγαλύτερο εισόδημα από τους κατοίκους των αγροτικών περιοχών. Πολλοί κάτοικοι αστικών περιοχών βιώνουν μεγαλύτερες πιέσεις στην καθημερινότητά τους σε σύγκριση με τους κατοίκους των μη αστικών περιοχών και το γεγονός αυτό επιδρά στην επιλογή του τουριστικού προορισμού, καθώς συνήθως αναζητούν τοποθεσίες που θα τους παρέχουν διαφορετικές συνθήκες ζωής από την καθημερινότητά τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις η επιλογή του τουριστικού προορισμού γίνεται με «κλειστά μάτια», δηλαδή αρκετοί τουρίστες επισκέπτονται για πρώτη φορά τον προορισμό της επιλογής τους. Καθώς δεν έχουν προσωπική γνώση του προορισμού, πολλοί αγοράζουν τις διακοπές τους ύστερα από παρότρυνση φίλων τους ή βάσει πληροφοριών από τα ΜΜΕ. Το μάρκετινγκ συντελεί σημαντικά στην ανάπτυξη των τουριστικών προορισμών. Η διαφήμιση και η παροχή πληροφοριών δημιουργούν κίνητρα για ταξίδι. Ο ταξιδιωτικός κλάδος, δηλαδή οι τουρ-οπερέϊτορς και τα ταξιδιωτικά πρακτορεία, ασκούν σημαντική επιρροή στη λήψη των αποφάσεων σχετικά με τις διακοπές. Καθώς η αγορά διευρύνεται με νέους προορισμούς και πολλαπλασιάζονται τα έντυπα για διακοπές και ταξίδια, καθίσταται όλο μια δυσκολότερη για τους ανεξάρτητους ταξιδιώτες η πρόσβαση και η κατανόηση των διατιθέμενων πληροφοριών. Οι τουρ-οπερέϊτορς και τα ταξιδιωτικά πρακτορεία μπορούν να επηρεάσουν και συχνά να αλλάξουν την αρχική προτίμηση του ταξιδιώτη για έναν προορισμό. Οι άνθρωποι ταξιδεύουν για να ικανοποιήσουν μια σειρά προσωπικών αναγκών, τόσο σωματικών όσο και ψυχικών. Έτσι οι ταξιδιώτες ομαδοποιούνται σε μερίδια της αγοράς, καθένα από τα οποία μετατρέπεται στη συνέχεια σε ξεχωριστή ομάδα-στόχο του τουριστικού κλάδου. Καθένα από τα διάφορα ειδικά ενδιαφέpοvtα που μπορεί να έχουν οι δυνητικοί ταξιδιώτες έχει δημιουργήσει τη δική του α., π.χ. οι επιχειρήσεις τυχερών παιχνιδιών στο Λας Βέγκας και στις Μπαχάμες. Βασικός στόχος της τουριστικής προβολής είναι να συνδυάσει τη ζήτηση των αγορών με τις υποδομές που διαθέτουν οι προορισμοί. -9-
3.2. Τα στοιχεία της τουριστικής προσφοράς καθοριστικοί παράγοντες της τουριστικής εξειδίκευσης Από τη ανάλυση της τουριστικής προσφοράς απορρέει ότι μια ομάδα καθοριστικών παραγόντων ασκεί συνεχώς μια σειρά επιδράσεων στην ανάπτυξη του διεθνούς τουρισμού. Ο διεθνής τουρισμός αποτελεί βασικό συστατικό στοιχείο της διεθνούς εξειδίκευσης ενός μεγάλου αριθμού χωρών και εντάσσεται στην ίδια κατηγορία με το διεθνές εμπόριο, τις άδηλες συναλλαγές και τις κινήσεις κεφαλαίων. Ουσιαστικά, οι κύριοι παράγοντες του διεθνούς τουρισμού καθορίζουν την τουριστική εξειδίκευση μιας χώρας και την οριοθετούν στα πλαίσια της διεθνούς τουριστικής εξειδίκευσης. Η θεωρία της διεθνούς εξειδίκευσης ενεργοποιεί τρεις κύριους παράγοντες που καθορίζουν επακριβώς τη θέση μιας χώρας στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις. Αυτοί είναι: Οι παραγωγικοί συντελεστές Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα Οι συνθήκες της ζήτησης 3.2.1. Οι παραγωγικοί συντελεστές Οι παραγωγικοί συντελεστές καθορίζονται από τη σημαντικότητα των τουριστικών πόρων μιας χώρας, οι οποίοι συνθέτουν την τουριστική παραγωγή που αποσκοπεί να ικανοποιήσει τη διεθνή τουριστική ζήτηση. Οι παραγωγικοί συντελεστές διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: Το έδαφος: φυσικοί πόροι, ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά. Την εργασία: ανθρώπινοι πόροι, ειδικευμένη εργασία. Το κεφάλαιο: τουριστική υποδομή και ανωδομή. Κάθε χώρα τείνει να εξειδικευτεί στην παραγωγή και την πώληση τουριστικών αγαθών και υπηρεσιών, χρησιμοποιώντας τους παραγωγικούς συντελεστές που βρίσκονται σε αφθονία και χαρακτηρίζονται από το χαμηλό τους κόστος. Κατ' αυτό τον τρόπο η διάρθρωση των τουριστικών ροών και οι ανταλλαγές τουριστικών αγαθών και υπηρεσιών μεταξύ των διαφόρων χωρών οδηγεί ατη διάκριση τριών μεγάλων ομάδων χωρών. Αυτές είναι οι εξής: α) Οι χώρες που διαθέτουν άφθονους τουριστικούς πόρους χαρακτηρίζονται ως χώρες υποδοχής των τουριστών. β) Οι χώρες που δεν διαθέτουν άφθονους τουριστικούς πόρους θεωρούνται ως χώρες προέλευσης των τουριστών. γ) Οι χώρες που διαθέτουν μερική αφθονία τουριστικών tόρ~ χαρακτηρίζονται ταυτόχρονα χώρες υποδοχής και προέλευσης των τουριστών. Αυτές εξειδικεύονται σε σχέση με τη μερική αφθονία που διακρίνει καθέναν από τους υπάρχοντες τουριστικούς πόρους.
3.2.2. Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα Η θεωρία των συγκριτικών πλεονεκτημάτων αναφέρει ότι κάθε χώρα έχει συμφέρον να εξειδικεύεται στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών που το κόστος παραγωγής τους είναι μικρότερο απ' ότι στο εξωτερικό. Η θεωρία των συγκριτικών πλεονεκτημάτων χρησιμοποιεί ποιοτικά δεδομένα, τα οποία εμπεριέχονται στη σχέση «τιμής-ποιότητας», που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στις διεθνείς συγκρίσεις. Η πληθώρα των τουριστικών προϊόντων, η ετερογένειά τους καθώς και οι ιδιαιτερότητες του τουριστικού φαινομένου καθιστούν δύσκολες τις συγκρίσεις τιμών, ακόμα και μεταξύ ομοειδών τουριστικών προϊόντων. Οι τιμές όμως επηρεάζονται από τη σχέση «τιμής-ποιότητας» και από τη τεχνολογική πρόοδο. 3.2.3. Η σχέση «τιμής-ποιότητας>> Η διεθνής σύγκριση των τουριστικών προϊόντων διαφόρων χωρών με τη βοήθεια της σχέσης «τιμής-ποιότητας» επιτρέπει σε μεγάλο βαθμό την κατανόηση της γεωγραφικής κατανομής των τουριστικών ροών. Η βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων αγαθών και υπηρεσιών μιας χώρας μπορεί να συμβάλει στη διαφοροποίηση του τουριστικού της προϊόντος και ταυτόχρονα στην καλύτερη αντιμετώπιση του διεθνούς ανταγωνισμού. 3.2.4. Η τεχνολογική πρόοδος Η τεχνολογική πρόοδος ενισχύει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα μιας χώρας και επιτρέπει, σε συνδυασμό με την ποιότητα, την καλύτερη διεθνή εξειδίκευση της χώρας μακροπρόθεσμα. Η τεχνολογική πρόοδος επηρεάζει σημαντικά τη διάρθρωση του τουριστικού τομέα και επιδρά στα επιμέρους συστατικά στοιχεία του συνολικού τουριστικού προϊόντος, όπως οι υποδομές, τα τουριστικά καταλύματα, η πληροφόρηση, η προβολή-προώθηση, η εμπορικοποίηση κ.λ.π. Η πληροφορική, οι νέες πηγές ενέργειας, η χρησιμοποίηση νέων υλικών, οι νέες τεχνικές διαχείρισης, οι νέες τεχνολογίες κλπ. αποτελούν τους παράγοντες, οι οποίοι στα πλαίσια των συγκριτικών πλεονεκτημάτων μεταξύ διαφόρων τουριστικών χωρών, επιτρέπουν παρεμβάσεις στο κόστος των τουριστικών αγαθών και υπηρεσιών, επιφέρουν βελτιώσεις στη ποιότητά τους και τους δίνουν τη δυνατότητα δημιουργίας νέων τουριστικών προϊόντων. -11-
4. Τα στάδια της Τουριστικής Ανάπτυξης Παρακάτω θα παρουσιάσουμε το εξελικτικό μοντέλο των τριών σταδίων ανάπτυξης μιας περιοχής. Στο εξελικτικό μοντέλο λαμβάνονται υπόψη οι ακόλουθες παράμετροι: α) οι αλλαγές στην τοπική κοινωνικοοικονομική δομή, β) οι παράγοντες που κατά κύριο λόγο συμβάλλουν σε αυτές τις αλλαγές και γ) τα χαρακτηριστικά της τουριστικής ανάπτυξης. 1 Στάδιο Ανάπτυξης Αλλαγές στην τοπική κοινωνικοοικονομική δομή Η περιοχή ανακαλύπτεται συνήθως από τουρίστες ή ντόπιους επιχειρηματίες από άλλη περιοχή της χώρας. Σταδιακή και αργή αλλαγή των παραγωγικών δομών της περιοχής με στροφή προς τις υπηρεσίες. Πρώτες ενδείξεις αστικοποίησης σε σημαντική μερίδα του πληθυσμού (ιδιαίτερα τους νέους). Οι τουρίστες αντιμετωπίζονται ως φιλοξενούμενοι από τους ντόπιους ή ως φορείς διαφορετικών αντιλήψεων. Παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτές πς αλλαγές Ντόπιοι επιχειρηματίες της περιοχής. Νέοι της περιοχής. Ντόπιοι επιχειρηματίες από άλλη περιοχή της χώρας. Τουρίστες ημεδαποί. Τουρίστες αλλοδαποί. Πρόγραμμα τουριστικής ανάπτυξης τοπικής ή εθνικής εμβέλειας. Η προβολή κάποιου ειδικού τουριστικού πόρου (ποτάμι, λίμνη, παραδοσιακός οικισμός κλπ). Χαρακτηρισπκά τουρισπκής ανάπτυξης Πρώτη υποτυπώδης υποδομή (καταλύματα, πανδοχεία) σε ξενοδοχεία και επιχειρήσεις εστίασης (εστιατόρια). Μικρός αριθμός τουριστών που ταξιδεύουν αυτόνομα και επιθυμούν τη διαμονή σε περιοχές ήσυχες, με καθαρό φυσικό περιβάλλον. Ανύπαρκτη διαφημιστική «εικόνα» στις τουριστικές αγορές του μαζικά οργανωμένου τουρισμού. Πρώτες-μικρής εμβέλειας-τουριστικές επενδύσεις. -42-
2 Στάδιο Α νάπτυξnς Αλλαγές στην τοπική κοινωνικοοικονομική δομή Ταχύτατες α/..j..,αγές στην κοινωνική και παραγωγική δομή: εγκατάλειψη όλων των κλάδων και στροφή στην απασχόληση (άμεση ή έμμεση) στον τουρισμό. Επαγγελματική και κοινωνική κινητικότητα (ιδιαίτερα από νέους και γυναίκες) με στόχο τα τουριστικά επαγγέλματα. Υιοθέτηση των καταναλωτικών και κοινωνικών προτύπων των αστικών κέντρων από μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού. Οι σχέσεις των τουριστών με τους ντόπιους γίνονται σταδιακά σχέσεις «εμπορικής συναλλαγής». Παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτές πς αλλαγές Τουριστικές επιχειρήσεις εθνικής εμβέλειας (πρακτορεία, ξενοδοχεία). Ντόπιοι και αλλοδαποί επιχειρηματίες που επενδύουν στην περιοχή. Τουριστικές επιχειρήσεις διεθνούς εμβέλειας (tour-operators). Το κράτος, με προγράμματα ανάπτυξης και προβολής της περιοχής. Οι εργαζόμενοι στις τουριστικές επιχειρήσεις. Μετανάστες ντόπιοι που επιστρέφουν στην περιοχή. Χαρακτηρισπκά τουρισπκής ανάπτυξης Δημιουργία μιας σύνθετης τουριστικής υποδομής (ταβέρνες, μεγάλα ξενοδοχεία, μπαρ, πρακτορεία κλπ). Μεγάλης εμβέλειας επενδύσεις από το κράτος και πρώτες σημαντικές επενδύσεις από ιδιώτες. Σημαντικές α/..j..,αγές στη χωρική και λειτουργική οργάνωση της περιοχής, ώστε να εξυπηρετούνται οι τουρίστες. Πρώτες ομάδες οργανωμένου τουρισμού που ταξιδεύουν χρησιμοποιώντας υπηρεσίες. Η περιοχή αποκτάει διαφημιστική «εικόνα». -13-
3 Στάδιο Α νάπτυξnς Αλλαγές στη τοπική κοινωνικοοικονομική δομή Αστικοποίηση των κοινωνικών χαρακτηριστικών της περιοχής. Η παραγωγική δομή της περιοχής «τριτογενοποιείται» με κυριαρχία του τουρισμού. Αλλάζουν οι ρυθμοί της ζωής, τα καταναλωτικά πρότυπα και οι αξίες της πλειοψηφίας των κατοίκων. Οι σχέσεις των τουριστών με τους ντόπιους γίνονται απρόσωπες και περιορίζονται στις εμπορικές συναλλαγές. Παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτές πς αλλαγές Τουριστικές επιχειρήσεις διεθνούς εμβέλειας (tour-operators). Επενδυτές αλλοδαποί. Διεθνής, εθνική και περιφερειακή πολιτική. Ντόπιοι επενδυτές της περιοχής. Τουριστικές επιχειρήσεις εθνικής εμβέλειας. Χαρακτηρισπκά τουρισπκής ανάπτυξης Οργανωμένη μαζική υποδομή τουρισμού του «πακέτου». Υπηρεσίες και δραστηριότητες για εξυπηρέτηση τουριστών. Η περιοχή μετατρέπεται σε «τουριστικό προορισμό» με διεθνείς προδιαγραφές. Έρχονται κυρίως τουρίστες με οργανωμένα πακέτα τουρισμού διακοπών μέσω των tour-operators. Η διαφημιστική «εικόνα» της περιοχής διεθνοποιείται (tour-operators) και συμβάλλει στη μαζική προσέλευση τουριστών. -14-
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
5. Η σημασία του τουρισμού για την οικονομία Ο τουρισμός είναι το σύνολο των επιμέρους παραγωγικών δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στην αναψυχή, ανάπαυση, επιμόρφωση κτλ των καταναλωτών, μακριά από τόπους κατοικίας τους. Έτσι ο τουρισμός είναι συνυφασμένος με τις μετακινήσεις των καταναλωτών, των τουριστικών προϊόντων, καταναλωτών με το όνομα «τουρίστες». Οι λόγοι των τουριστικών μετακινήσεων είναι πολλοί, όμως κατά 70% οφείλονται σε διακοπές, κατά 15% σε επαγγελματικούς λόγους και κατά 15% σε διάφορες άλλες αιτίες. Εξειδικεύοντας τα επιμέρους είδη τουρισμού, βλέπουμε ότι έχουμε θερινό τουρισμό, χειμερινό τουρισμό, συνεδριακό τουρισμό, αθλητικό τουρισμό κ.ο.κ. Οι τουρίστες μετακινούνται σε μακρινές ή κοντινές περιοχές για να απολαύσουν θάλασσα ή βουνό, να γνωρίσουν νέα μέρη, να επισκεφθούν αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία, να συναντήσουν φίλους και συγγενείς. Για όλες αυτές τις μετακινήσεις έχει οργανωθεί παγκοσμίως υποδομή μεταφοράς, διαμονής, ψυχαγωγίας και ενημέρωσής τους. Σήμερα η τουριστική βιομηχανία τείνει να γίνει μια από τις σπουδαιότερες δραστηριότητες πολλών οικονομιών, καθώς μάλιστα αποφέρει το περισσότερο συνάλλαγμα και δημιουργεί γρήγορα πολλές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας. Η μεγάλη ανάπτυξη της τουριστικής κίνησης άρχισε στη δεκαετία του 1960. Το έτος αυτό ο αριθμός των τουριστών, με βάση τις αφίξεις, ανερχόταν σε 70 εκατομμύρια, για να φτάσει στα 567 εκατομμύρια το χρόνο το 1995. Τα στοιχεία αυτά δίνουν μια μέση ετήσια αύξηση της τάξεως του 6%, σύμφωνα δε με όλες τις προβλέψεις η τάση αυτή θα συνεχιστεί και για την επόμενη δεκαετία. Υπολογίζεται μάλιστα από μελέτες ότι μέχρι το 2004 οι αφίξεις θα προσεγγίσουν τα 700 εκατομμύρια. Στον παρακάτω πίνακα 1.1. δίνεται η κατανομή της παγκόσμιας τουριστικής κίνησης στο διάστημα 1980-2004. Πίνακας 1.1. Διεθνής Τουριστική Κίνηση (εκατ. Αφίξεις) 1980 1990 1994 2004 Ποσόν % Ποσόν % Ποσόν % Ποσόν % Ευρώπη 200 71,7 275 64,1 305 60,0 365 51,4 Αμερική 50 17,9 83 19,3 102 19,9 145 30,4 Αφρική 6 2,2 13 3,0 18 3,5 28 3,9 Ασία/Ειρηνικός 18 6,4 50 11,7 75 14,6 153 2ι,6 Μ.Ανατολή 5 1,8 8 1,9 10 2,0 19 ~7 ΣΥΝΟΛΟ 279 100,Ο 429 100,Ο 510 100,Ο 710 100,0 Πηγή: Μυλωνάς (1995) Προβλέψεις WTO και OECD Στον πίνακα αυτό παρατηρούμε ότι η Ευρώπη προσελκύει την περισσότερη τουριστική κίνηση, αλλά η ποσοστιαία συμμετοχή της στην παγκόσμια κατανομή βαίνει συνεχώς φθίνουσα προς όφελος της Ασίας και του Ειρηνικού Ωκεανού. -15-
Η τουριστική κίνηση ξεκίνησε ως μια κάθοδος των Βορείων σε νοτιότερα και θερμότερα κλίματα για ανανέωση και ψυχαγωγία. Σήμερα όμως, ο προορισμός των τουριστών έχει διευρυνθεί τόσο ως προς τη χώρα προέλευσης, όσο και ως προς τη χώρα υποδοχής. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη των διαφορετικών τύπων τουριστικών δραστηριοτήτων που προαναφέρθηκαν, α'λλά και τη δημιουργία διαφορετικών τύπων τουριστών. 5.1. Συναλλαγματικά έσοδα της Ελλάδας από τον τουρισμό Παραδοσιακά το ισοζύγιο τρεχουσών συναλ'λn.γών της χώρας μας είναι ελλειμματικό. Αντίθετα το ισοζύγιο των άδηλων συναλλαγών είναι πάντα πλεονασματικό και καλύπτει ένα μέρος του ελλείμματος. Τα έσοδα από τον τουρισμό, έστω και με τα υποεκτιμημένα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, κατέχουν την πρώτη θέση στο σύνολο των συναλ'λn.γματικών εσόδων της χώρας και ακολουθούν τα έσοδα από εξαγωγές βιομηχανικών και βιοτεχνικών προϊόντων όλων των κλάδων της οικονομίας. Μεταξύ των διαφόρων πηγών συναλλάγματος τα έσοδα από τον τουρισμό είχαν την πιο γρήγορη άνοδο για την περίοδο 1990-2000, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα 1.2. Πίνακας 1.2. Συναλλαγματικά έσοδα της Ελλάδος ( εκατ. δολά Ι)ια) Έτος Σύνολο Βιοτεχνικών και εξαγωγών Βιομηχανικών προϊόντων Ποσό Δείκτης Ποσό Δείκτης 1990 6365 100,0 3441 100,0 1991 6797 106,8 3321 96,5 1992 6009 94,4 3108 90,3 1993 5034 79,0 2429 70,6 1994 5219 81,9 2426 70,5 1995 5783 90,9 3075 89,4 1996 5770 90,6 2916 84,7 1997 6428 101,0 - - 1998 6672 104,8 - - 1999 8559 134,5 - - 2000 10201 160,3 - - Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΟΤ *Παλαιές εκτιμήσεις της Τράπεζας Ελλάδος Σύνολο Άδηλων Πόρων Τουρισμός Ποσό Δείκτης Ποσό Δείκτης 13041 100,0 2587 100,0 15354 117,7 2567 99,2 17265 132,4 3272 126,5 17023 131,3 3335 128,9 18767 143,9 3905 150,9 20770 159,3 4136 159,9 20444 156,8 3723 143,9 18928 145,1 5151 199,1 (3772)* 20929 160,5 6188 239,1 (5186)* 26250 201,3 8782 337,3 - - 9221 356,4 Πρόσφατα η Τράπεζα της Ελλάδος ακολούθησε νέα μέθοδο υπολογισμού του τουριστικού συναλλάγματος που εισέρχεται στη χώρα. -16-
Τα στοιχεία του Πίνακα 1.2. από το 1997 έως και το 2000 έχουν εκτιμηθεί με τη νέα μέθοδο. Τα νέα στοιχεία συγκρινόμενα με τα παλαιά είναι μεγαλύτερα, γεγονός που σημαίνει ότι αυτά είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα (οι αριθμοί μέσα στην παρένθεση στον πίνακα 1.2. για τα έτη 1997 και 1998 αποτελούν τις παλαιές εκτιμήσεις για το τουριστικό συνάλλαγμα της Τραπέζης της Ελλάδος). Πριν την υιοθέτηση του νέου τρόπου υπολογισμού του τουριστικού συναλλάγματος που εισέρχεται στη χώρα, έχει υποστηριχθεί από πολλές πλευρές ότι τα μεγέθη τα οποία καταγράφονταν ήταν κατά πολύ μικρότερα αυτών που πραγματοποιούνταν. Το γεγονός αυτό οφείλετο στα προβλήματα στατιστικής καταγραφής και αναφερόταν σε ιδιομορφίες της τουριστικής δραστηριότητας. Πράγματι ένα μέρος των συναλλαγματικών εισπράξεων, ενώ προήρχετο από τον τουρισμό, φαίνεται ότι κατεχωρείτο σε άλλα κονδύλια των άδηλων εισπράξεων και κυρίως στις αναλήψεις από καταθέσεις σε δραχμές μετατρέψιμες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, σύμφωνα με την Ομάδα Εργασίας του ΕΟΤ να υποεκτιμάται το συνάλλαγμα που εισέρχεται στη χώρα από τον τουρισμό. Σύμφωνα με την έρευνα αυτή, η σχέση μεταξύ ου συναλλάγματος που πράγματι εισήρχετο και αυτού που στατιστικά κατεγράφετο ήταν 1,67. Τα παραπάνω φανερώνουν τη μεγάλη σημασία που έχει το τουριστικό συνάλλαγμα για το ισοζύγιο πληρωμών της χώρας μας, ότι δεν εμφανίζεται συγκεντρωμένο σε ένα λογαριασμό. ανεξάρτητα από το γεγονός 5.2. Η συνεισφορά του τουρισμού στο ΑΕΠ Η υποεκτίμηση του συναλλάγματος που εισέρχεται στη χώρα μας, οδηγεί και σε υποεκτίμηση της συμβολής του τουριστικού τομέα στο ακαθάριστο προϊόν της χώρας. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία η συμβολή αυτή ανήλθε σε 14,5% του Α.Ε.Π. ΤΟ 1998. Πρόσφατες όμως εκτιμήσεις οι οποίες στηρίζονται σε διαφορετικές μεθοδολογίες συμπίπτουν και εκτιμούν τη συμβολή του τουριστικού τομέα στο 18% του Α.Ε.Π. Σύμφωνα με την εκτίμηση του Παγκόσμιου Συμβουλίου Τουρισμού και Ταξιδιών, η οποία στηρίζεται στην κλασική μέθοδο κατάρτισης των εθνικών λογαριασμών, το μερίδιο του τουριστικού τομέα στο ελληνικό Α.Ε.Π. ανέρχεται σε 18,3% έναντι 14,1% που είναι το αντίστοιχο μερίδιο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο ίδιο περίπου επίπεδο βρίσκεται και η εκτίμηση του ΙΤΕΠ, η οποία ακολούθησε την πολλαπλασιαστική διαδικασία προσδιορισμού του εισοδήματος. Η σημασία του τουρισμού στην Ελλάδα και τη Ευρωπαϊκή Ένωση το 1998 φαίνεται στον παρακάτω πίνακα 1.3. Ησυ *Συμβολή στο ακαθάριστο εγχώ ιο π οϊόν *Συμβολή στην απασχόληση * Συμβολή στις επενδύσεις Πηγή:WΤΤC,1999 Πίνακας 1.3. νελλάδακαι Ελλάδα 18,3% 16,3% 22,3% 14,5% 15,8%
';
5.3. Οι επιδράσεις του τουρισμού στην απασχόληση Μια αναπτυσσόμενη τουριστική βιομηχανία δημιουργεί, με άμεσο και έμμεσο τρόπο, νέες θέσεις εργασίας στην οικονομία: Αυξάνει άμεσα την απασχόληση στις επιχειρήσεις που προσφέρουν καταναλωτικές υπηρεσίες τουρισμού, όπως είναι οι αεροπορικές εταιρείες, τα ξενοδοχεία, οι επιχειρήσεις ενοικίασης αυτοκινήτων κτλ. Αυξάνει έμμεσα την απασχόληση στους κλάδους που στηρίζουν ή προμηθεύουν τους παραπάνω κλάδους, όπως είναι η γεωργία, μεταποίηση, επιχειρήσεις που προσφέρουν υπηρεσίες κοινής ωφελείας, χρηματοδοτικές επιχειρήσεις κ.α. και Αυξάνει έμμεσα την απασχόληση στο δημόσιο τομέα στους τομείς που προσφέρουν τουριστικές υπηρεσίες. Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι τα μεγέθη της άμεσης και έμμεσης απασχόλησης που δημιουργούνται από την τουριστική βιομηχανία είναι περίπου τα ίδια, με λίγο μεγαλύτερο το μέγεθος της έμμεσης απασχόλησης. Σύμφωνα με έρευνα του Οργανισμού Τουρισμού του Καναδά, η ικανότητα του τουριστικού τομέα να δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας είναι 1,5 φορά μεγαλύτερη σε σύγκριση με την αντίστοιχη ικανότητα του συνόλου της οικονομίας. Έρευνα του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), έδειξε ότι ο τουρισμός δημιουργεί θέσεις εργασίας για το τμήμα του εργατικού δυναμικού που αποτελεί το «σκληρό πυρήνα» της ανεργίας (νεαρά άτομα, γυναίκες, ανειδίκευτα άτομα κτλ) και ότι οι άνεργοι που απορροφούνται από τον τουρισμό προέρχονται κατά 70% από μη τουριστικά επαγγέλματα, γεγονός που δείχνει τη σημασία του τουρισμού ως τομέα απορρόφησης ανέργων. Τις παραπάνω θέσεις έρχεται να επιβεβαιώσει η ελληνική εμπειρία. Ο ελληνικός τουρισμός αναπτύχθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό της τάξης του 3,6% τη περίοδο 1989-1998. Η ανάπτυξη αυτή συντέλεσε ώστε το μερίδιο του τουρισμού στη συνολική απασχόληση να ανέλθει σε 16,3% έναντι 14,1% στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 1998. Πρόσφατη μελέτη η οποία στηρίχθηκε στις ενδείξεις που παρέχουν οι κλαδικές παραγωγικότητες εργασίας, ανεβάζει το μερίδιο της απασχόλησης του τουριστικού τομέα στη συνολική απασχόληση της οικονομίας στο 18,3% το 1994. Πιο συγκεκριμένα, οι ξενοδοχειακές επιχειρήσεις απασχολούν συνολικά 97,000 άτομα, το έξω-ξενοδοχειακό τμήμα της ελληνικής τουριστικής αγοράς απασχολεί 301.000 άτομα, ενώ στους άμεσους συνδεόμενους με τον τουρισμό κλάδους απασχολούνται 463.000 άτομα. Συνυπολογίζοντας λοιπόν και τις έμμεσες επιπτώσεις που έχει ο τουρισμός σε άλλους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας, ο αριθμός των απασχολουμένων, άμεσα και έμμεσα, ανέρχεται σε 695.000 άτομα. Είναι φανερό λοιπόν ότι ο τουριστικός τομέας διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, αν ληφθεί υπόψη το υψηλό ποσοστό ανεργίας που επικρατεί στη χώρα μας, αλλά και το γεγονός ότι το θέμα της ανεργίας θα γίνει οξύτερο εξαιτίας των ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων που πραγματοποιούνται. -18-
Ένα άλλο επίσης θέμα, στο οποίο πρέπει κανείς να δώσει ιδιαίτερη προσοχή, είναι η έντονη εποχικότητα που χαρακτηρίζει τον ελληνικό τουρισμό, και οι συνέπειες που έχει αυτή στην απασχόληση του κλάδου. Η λύση του προβλήματος αυτού θα συμβάλλει στη μεγαλύτερη ανάπτυξη του κλάδου και συνεπώς σε μεγαλύτερα οφέλη για ολόκληρη την οικονομία. Τη σημασία του προβλήματος αυτού υποδηλώνει το γεγονός ότι με βάση το χρόνο λειτουργίας των διαφόρων κατηγοριών καταλυμάτων, αλλά και τα άλλα χαρακτηριστικά τους (μέγεθος, περιοχή κλπ) υπολογίζεται ότι μόνο το 35% των απασχολουμένων σε αυτά εργάζεται σε ετήσια βάση, το 40% από έξι έως οκτώ μήνες και το υπόλοιπο 25% τρεις μήνες. 5.4. Οι επιπτώσεις του τουρισμού στην περιφερειακή ανάπτυξη Η διεθνής αλλά και η ελληνική εμπειρία έχει δείξει ότι οι περιφέρειες μιας χώρας που έχουν σημειώσει αξιόλογη τουριστική ανάπτυξη έχουν πληγεί λιγότερο από την ανεργία. Η διαπίστωση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία για τη χώρα μας, που η γεωμορφολογία του ηπειρωτικού χώρου και ο νησιωτικός χαρακτήρας της, κάνουν δύσκολη την ανάπτυξη του δευτερογενούς τομέα. Έτσι η τουριστική ανάπτυξη, κυρίως τω νησιωτικών και παραθαλάσσιων περιοχών της χώρας, αποτέλεσε τη μοναδική πηγή οικονομικής ανάπτυξης και συνέβαλε στη συγκράτηση του πληθυσμού, αλλά και στη δραστηριοποίηση παραγωγικών μονάδων που δρουν συμπληρωματικά με τον τουρισμό. Πρόσφατη μελέτη που έγινε στη χώρα μας έδειξε ότι η τουριστική ανάπτυξη που σημειώθηκε ήταν ο κύριος παράγοντας που προώθησε την οικονομική ανάπτυξη, συγκράτησε τον πληθυσμό στην περιφέρεια και το ποσοστό ανεργίας σε χαμηλό επίπεδο σε πολλές περιφέρειες της χώρας. Η μελέτη καταλήγει στο συμπέρασμα ότι αναμφίβολα υπάρχει στενή σχέση μεταξύ τουριστικής ανάπτυξης και οικονομικής ανάπτυξης, πληθυσμιακής εξέλιξης και ανεργίας. Ο συντελεστής συσχέτισης μεταξύ τουριστικής και οικονομικής ανάπτυξης είναι της τάξης του 95%, ενώ μεταξύ τουριστικής ανάπτυξης και πληθυσμιακής εξέλιξης και ανεργίας είναι 65%. 5.5. Οι επιπτώσεις του τουρισμού στο ισοζύγιο πληρωμών Στις χώρες που είναι τουριστικά ανεπτυγμένες, και ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες, διαπιστώνουμε ότι πρώτον, υπάρχει επιβάρυνση του ισοζυγίου πληρωμών των τουριστικών χωρών από την ανάγκη να εισαγάγουν είδη και προϊόντα αναγκαία για τη λειτουργία του τουριστικού τομέα και δεύτερον, υπάρχει θετική επίδραση στις συναλλαγματικές εισροές από τον τουρισμό στο ισοζύγιο. Το αποτέλεσμα που θα υπάρχει στο ισοζύγιο εξαρτάται από τη δυνατότητα των χωρών αυτών να σχεδιάζουν και να προγραμματίζουν τη λειτουργία του τουρισμού. -19-
5.6. Οι πληθωριστικές τάσεις Ο τουριστικός τομέας, λόγω της φύσης του αλλά και της σημαντικότητάς του, μπορεί να θεωρηθεί για μεγάλο αριθμό χωρών ως αιτία δημιουργίας πληθωριστικών τάσεων στην οικονομία τους. Ο τουριστικός τομέας χαρακτηρίζεται ως ένας πολυκλαδικός τομέας, ο οποίος εμπλέκει στην παραγωγική διαδικασία όλους σχεδόν τους οικονομικούς κλάδους για να ικανοποιήσει την πελατεία του. Ο κλάδος των ξενοδοχειακών καταλυμάτων, ο οποίος ανήκει στον τριτογενή τομέα της οικονομίας, αποτελεί έναν τομέα πληθωριστικών τάσεων. Οι αιτίες είναι οι εξής: Η συμβολή του στη διαμόρφωση του Α.Ε.Π. του τριτογενή τομέα είναι σημαντική. Απασχολεί ένα μεγάλο τμήμα του εργατικού δυναμικού μιας χώρας. Η ζήτηση που παρουσιάζει θεωρείται σημαντική. Εμφανίζει μικρά κέρδη παραγωγικότητας. 5.7. Φορολογικά έσοδα για το κράτος Οι επενδύσεις στον ευρύτερο τουριστικό τομέα αλλά και η ιδιότητα του τουρισμού να ενισχύει δυναμικά τη δημιουργία πολλών μικρών επιχειρήσεων στις περιοχές όπου αναπτύσσεται, οδηγούν στην αύξηση των φορολογικών εσόδων. Ένας άλλος παράγοντας που συμβάλλει σε αυτή την αύξηση είναι και ο μεγάλος αριθμός των απασχολουμένων στον τομέα, η πλειοψηφία των οποίων έχει υψηλά εισοδήματα και αντίστοιχη καταναλωτική δαπάνη. -20-
6. Οικονομικές επιδράσεις του τουρισμού Ένα από τα εννοιολογικά στοιχεία του τουρισμού αναφέρεται στη δημιουργία οικονομικών δραστηριοτήτων δηλώνοντας την ουσιαστική επίδρασή του στην οικονομική ζωή όλων όσων ασχολούνται άμεσα ή έμμεσα στην ικανοποίηση της τουριστικής ανάγκης. Ότι χρειάζεται ο τουρίστας για την ικανοποίηση των τουριστικών του αναγκών, δηλαδή αγαθά και υπηρεσίες, αποτελούν αντικείμενα οικονομικών συναλλαγών. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο τουρισμός αποτελεί για πολλές χώρες και ιδιαίτερα γι'αυτές που χαρακτηρίζονται σαν χώρες υποδοχής τουριστών, ένα βασικό μα και δυναμικό παράγοντα οικονομικής τους ανάπτυξης που χρησιμοποιείται σαν μοχλός ανάπτυξης ιδιαίτερα των υπό ανάπτυξη χωρών. Στη θετική ή αρνητική επίδραση του τουρισμού στην οικονομία των διαφόρων χωρών υπάρχει διάσταση απόψεων από τους ειδικούς. Αυτοί που είναι υπέρ της θετικής επίδρασης υποστηρίζουν ότι με τον τουρισμό έχουμε για την οικονομία των χωρών υποδοχής τα παρακάτω θετικά στοιχεία: Εισροή συναλλάγματος, που σημαίνει βελτίωση των συναλλαγματικών αποθεμάτων. Αύξηση του εθνικού εισοδήματος και κατ' επέκταση του κατά κεφαλή εισοδήματος. Μείωση των εισοδηματικών αντιθέσεων. Βελτίωση του ισοζυγίου των εξωτερικών πληρωμών. Νέες επενδύσεις. Νέες ευκαιρίες απασχόλησης με αποτέλεσμα τη μείωση της ανεργίας. Αύξηση των δημοσιονομικών εσόδων. Αντίθετα αυτοί που τάσσονται υπέρ της αρνητικής επίδρασης υποστηρίζουν ότι ο τουρισμός έχει τις παρακάτω αρνητικές επιδράσεις για την οικονομία των χωρών υποδοχής: Εξασθενεί ο πρωτογενής και δευτερογενής τομέας (γεωργία, βιομηχανία). Ευαισθητοποιείται η οικονομία της χώρας επειδή εξαρτάται από το μέγεθος της τουριστικής κίνησης το οποίο διαφοροποιείται επηρεαζόμενο από πολλούς εσωγενείς και εξωγενείς παράγοντες. Διαφοροποιείται το φυσικό περιβάλλον με οικονομικό αντίκτυπο στη συντήρηση και αποκατάστασή του. Δεχόμενοι και τις δυο κριτικές, κατά τη γνώμη μας ο τουρισμός, όταν αναπτύσσεται και οργανώνεται πάνω σε ορθολογικές βάσεις, με σωστό προγραμματισμό, συντονισμό και έλεγχο δεν μπορεί παρά να συντελεί θετικά στην οικονομική ζωή μιας περιοχής ή χώρας. -21-
Πρέπει να αναφερθεί και η ακρίβεια ως ένα μεγάλο ζήτημα, το οποίο επιδρά στον τουρισμό. Όμως εάν συνδυάζονται η ποιότητα με τις τιμές, το πρόβλημα μπορεί να ξεπεραστεί. Πρέπει να σημειωθεί ότι το καλοκαίρι που διοργανώθηκαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, παρατηρήθηκε στις τουριστικές περιοχές κράτημα των τιμών που είχαν πάρει ανοδική πορεία, κυρίως την προολυμπιακή περίοδο, με πρωτοβουλία των παραγόντων της αγοράς. 6.1. Ο πολυδιάστατος ρόλος του τουρισμού στα πλαίσια της εθνικής οικονομίας Η τουριστική δραστηριότητα, πρόξενος ωφελειών και κόστους σε πολλούς κύριους τομείς της οικονομίας, δημιουργεί δυο κατηγορίες επιπτώσεων, άμεσων και έμμεσων, στο σύνολο των οικονομικών δραστηριοτήτων μιας χώρας. Οι άμεσες επιπτώσεις του τουρισμού είναι οι ακόλουθες: Η τουριστική δραστηριότητα επηρεάζει τις διεθνείς συναλλαγές, ως σημαντικός παράγοντας συναλλαγματικών εισροών και εκροών. Η τουριστική δραστηριότητα αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό τμήμα της συνολικής κατανάλωσης. Ο τουρισμός είναι δημιουργός μιας πληθώρας άμεσων και έμμεσων παραγωγικών δραστηριοτήτων. Η τουριστική δραστηριότητα είναι δημιουργός θέσεων εργασίας. Οι έμμεσες επιπτώσεις συνοψίζονται στα παράγωγα αποτελέσματα της τουριστικής ζήτησης και του πολλαπλασιαστή. Οι επιπτώσεις του τουρισμού ομαδοποιούνται στις τρεις ακόλουθες κατηγορίες: Οι επιπτώσεις στην αναπτυξιακή στρατηγική, ή οι σφαιρι~3ς επιπτώσεις. Οι μερικές επιπτώσεις στην εθνική οικονομία, δηλ. στους παραγωγούς, τους οικονομικούς τομείς και τις μακρο-οικονομικές μεταβλητές της εθνικής οικονομίας. Οι εξωγενείς επιπτώσεις, οι οποίες στον κοινωνικοπολιτιστ'flfdy -wμέα των ανθρωπίνων πόρων και του φυσικού περιβάλλοντος βρίσκονται πιο κοντά στις οικονομικές επιπτώσεις. -22-