Εκπαίδευση στην Ελλάδα: Κρίση και Εξέλιξη της Δημόσιας και Ιδιωτικής Δαπάνης

ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τ. Καρατάσου 11, 117 42 Αθήνα, Tηλ.: 210 92 11 200-10, Fax: 210 92 33 977, www.iobe.gr 11 T. Karatassou Str., 117 42 Athens, Greece, Tel.: (+30) 210 92 11 200-10, Fax: (+30) 210 92 33 977 Εκπαίδευση στην Ελλάδα: Κρίση και Εξέλιξη της Δημόσιας και Ιδιωτικής Δαπάνης Αθήνα, Μάρτιος 2019

Σειρά μελετών για την εκπαίδευση Τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα: Επιπτώσεις της κρίσης και προκλήσεις (Ιούλιος 2017) Εκπαίδευση και αγορά εργασίας στην Ελλάδα: Επιπτώσεις της κρίσης και προκλήσεις (Ιούλιος 2018) Δημογραφικές μεταβολές και εκπαίδευση στην Ελλάδα (Δεκέμβριος 2018) Εκπαίδευση στην Ελλάδα: Κρίση και εξέλιξη της δημόσιας και ιδιωτικής δαπάνης (2019) Πρόσβαση των νέων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση: Επιπτώσεις της κρίσης και κοινωνικές ανισότητες (2019) Κρίσιμος ο ρόλος του εκπαιδευτικού συστήματος για την πορεία ανασυγκρότησης της ελληνικής οικονομίας και την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων στη χώρα 2

Σκοπός και περιεχόμενα της μελέτης Σκοπός της μελέτης Να συμβάλλει στη διερεύνηση και κατανόηση των επιπτώσεων της κρίσης στη δημόσια και την ιδιωτική δαπάνη εκπαίδευσης και την εξέλιξή τους τα προσεχή χρόνια Περιεχόμενα 1. Εξέλιξη δημόσιας δαπάνης εκπαίδευσης 2. Διεθνείς συγκρίσεις: Αποκλίσεις και ιδιαιτερότητες 3. Εξέλιξη ιδιωτικής δαπάνης εκπαίδευσης 4. Δημογραφικές μεταβολές και μελλοντικές επιπτώσεις στη δημόσια και την ιδιωτική εκπαιδευτική δαπάνη 5. Συμπεράσματα 3

1. Εξέλιξη δημόσιας δαπάνης εκπαίδευσης 4

Στοιχεία Εθνικών Λογαριασμών: Ταξινόμηση Λειτουργιών Κυβέρνησης (COFOG-Classification of Functions of Government) ΕΛΣΤΑΤ-EUROSTAT Είναι διαθέσιμα και πλήρη για όλη την εξεταζόμενη περίοδο 2000-2016 Περιλαμβάνουν δαπάνες εκπαίδευσης από τις διαφορετικές πηγές της Γενικής Κυβέρνησης (Κρατικός Προϋπολογισμός Υπουργείων, ΠΔΕ ΕΣΠΑ, Ευρωπαϊκές πηγές) - Εντοπίσαμε ορισμένες ελλείψεις και αδυναμίες. Επιτρέπουν τη διεθνή συγκριτική ανάλυση, καθώς διατίθενται για το σύνολο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης και συλλέγονται υπό το ενιαίο μεθοδολογικό πλαίσιο που έχει διαμορφώσει για το σκοπό αυτό η EUROSTAT (European System of National Accounts-ESA 2010) μεθοδολογικοί περιορισμοί λόγω διαφορών μεταξύ εκπαιδευτικών συστημάτων Συνεργασία με στελέχη της ΕΛΣΤΑΤ-Ευχαριστίες! Περιορισμός της ανάλυσης στις κατηγορίες δαπάνης (αποζημίωση εργαζομένων, ενδιάμεση ανάλωση, σχηματισμός κεφαλαίου, κοινωνικές παροχές, κλπ.) των στοιχείων COFOG 5

δισεκ. Η συνολική δημόσια δαπάνη για εκπαίδευση ανήλθε το 2016 σε 7,5 δις ( 8,6 δις σε σταθερές τιμές 2010). Αυξομειώσεις πριν και μετά την κρίση και «επιστροφή» στο 2003 12 Εξέλιξη και σύνθεση δημόσιας δαπάνης εκπαίδευσης στις βασικές κατηγορίες δαπανών, 2000-2016 (σταθερές τιμές του 2010) 10 8 6 4 2 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Αποζημίωση εργαζομένων Ακαθάριστος σχηματισμός κεφαλαίου** Ενδιάμεση ανάλωση Κοινωνικές παροχές* Άλλες τρέχουσες μεταβιβάσεις Μεταβιβάσεις κεφαλαίου Σημείωση: * Εκτός από τις κοινωνικές μεταβιβάσεις σε είδος, ** Περιλαμβάνονται και οι εξαγορές μείον πωλήσεις μη χρηματοοικονομικών μη παραχθέντων περιουσιακών στοιχείων Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ Η αποζημίωση των εργαζομένων αποτελεί διαχρονικά την κύρια δαπάνη της εκπαίδευσης (79% του συνόλου το 2016). Σημαντικές μεταβολές στη σύνθεση πριν και μετά την έναρξη της κρίσης (υποδομές-λειτουργικές δαπάνες-αποζημιώσεις εργαζομένων) 6

Συγκριτική εξέλιξη συνόλου εκπαιδευτικής δαπάνης, δαπάνης Γενικής Κυβέρνησης και ΑΕΠ, πριν και μετά την κρίση Μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής και σωρευτικός ρυθμός μεταβολής δαπανών και ΑΕΠ σε σταθερές τιμές ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Αποζημίωση εργαζομένων ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Σύνολο δαπάνης ΓΕΝΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Αποζημίωση εργαζομένων ΓΕΝΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Σύνολο δαπάνης 23% 23% ΑΕΠ 18% 13% 18% 13% 20,9% 8% 3% 2,6% 1,8% -6,9% -9,6% 8% 3% 3,3% 2,5% 2,4% 29,2% 21,4% -11,2% -2% -7% -1,2% -1,7% 23,3% 15,0% -2% -7% -2,0%-2,8% -3,3% -15,7% -18,3% -12% 2001-2009 2010-2016 2001-2009 2010-2016 Μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής Σωρευτικός ρυθμός μεταβολής -12% 2001-2009 2010-2016 2001-2009 2010-2016 Μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής Σωρευτικός ρυθμός μεταβολής Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ Πριν από την κρίση (2001-2009): Αύξηση εκπαιδευτικής δαπάνης (15%) μικρότερη από την αύξηση του ΑΕΠ (20.9%), και από την αύξηση δαπάνης Γενικής Κυβέρνησης (21.4%). Η αύξηση της αποζημίωσης εργαζομένων πολύ μεγαλύτερη Μετά την κρίση (2010-2016): Μικρότερη μείωση εκπαιδευτικής δαπάνης (7%) από τη μείωση της δαπάνης γενικής κυβέρνησης (-15.7%) και του ΑΕΠ (-18.3%) 7

Ενώ η αύξηση πριν από την κρίση (2001-2009), ήταν συγκρίσιμη, μετά την κρίση (2010-2016) σημειώθηκε πολύ μεγαλύτερη μείωση της δαπάνης για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (-22.7%,) έναντι της πρωτοβάθμιας (-2.4%) Μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής και σωρευτικός ρυθμός μεταβολής δαπανών ανά βαθμίδα εκπαίδευσης ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ Αποζημίωση εργαζομένων ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ Αποζημίωση εργαζομένων ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ Σύνολο δαπάνης ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ Σύνολο δαπάνης 30% 30% 25,4% 24,8% 25% 24,5% 23,8% 20% 20% 10% 15% 2,6% 1,8% 0% 10% 5% 3,3% 2,5% -10% -4,0%-4,2% 0% -5% -0,4% -0,4% -2,3%-2,4% 2001-2009 2010-2016 2001-2009 2010-2016 -20% -30% -21,7% -22,7% 2001-2009 2010-2016 2001-2009 2010-2016 Μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής Σωρευτικός ρυθμός μεταβολής Μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής Σωρευτικός ρυθμός μεταβολής Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 8

Πτώση κατά 14.1% της δαπάνης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση την περίοδο 2010-2016, ύστερα από μια περίοδο μεγάλης αύξησης (34,4%) μεταξύ 2001-2009 Μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής και σωρευτικός ρυθμός μεταβολής δαπανών εκπαίδευσης ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ Αποζημίωση εργαζομένων ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ Σύνολο δαπάνης 40% 34,4% 30% 20% 10% 0% -10% -20% 14,6% 2,8% 2,7% -1,6% -2,5% -9,2% -14,1% 2001-2009 2010-2016 2001-2009 2010-2016 Μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής Σωρευτικός ρυθμός μεταβολής Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 9

Η εκπαιδευτική δαπάνη κυμαίνεται μεταξύ 3,5%-4,6% του ΑΕΠ μεταξύ 2000-2016. Περίπου στο 1/3 (με διακυμάνσεις) διατηρείται το μερίδιο των πρώτων δύο βαθμίδων εκπαίδευσης διαχρονικά. Μικρότερο το μερίδιο της τριτοβάθμιας. Εξέλιξη δημόσιας δαπάνης ως % του ΑΕΠ ανά εκπαιδευτική βαθμίδα 2000-2016 5 4 3 3,9 3,7 0,5 0,4 0,2 0,2 0,1 0,7 0,7 4,3 4,1 4,2 0,6 0,5 0,4 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 0,8 0,8 0,8 3,6 3,6 0,1 0,1 1,0 0,9 3,8 0,1 0,9 4,1 4,1 0,1 0,3 0,2 0,1 0,2 0,1 0,9 0,9 4,4 4,5 0,2 0,1 0,3 0,3 0,1 0,2 0,9 1,0 4,6 4,3 4,3 4,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,3 0,4 0,2 0,4 0,4 0,2 0,2 0,2 0,9 0,9 0,9 0,8 2 1,3 1,3 1,4 1,4 1,5 1,3 1,4 1,4 1,5 1,5 1,6 1,5 1,4 1,3 1,3 1,3 1 1,1 1,1 1,2 1,2 1,2 1,1 1,1 1,2 1,3 1,2 1,4 1,4 1,4 1,4 1,3 1,4 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Ε&Α ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΗ ΕΠΙΜΕΡΙΣΜΕΝΕΣ ΣΕ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΔΑΠΑΝΕΣ Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ Μετά την κρίση (2009-2016): Μετατόπιση δαπάνης από τη δευτεροβάθμια στην πρωτοβάθμια (και προσχολική) εκπαίδευση Αυξομειώσεις μεριδίου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αύξηση δαπάνης Έ&Α στα ΑΕΙ 10

Εξέλιξη συνόλου εκπαιδευτικής δαπάνης και δαπάνης για αποζημίωση εργαζομένων στην εκπαίδευση ως % των αντίστοιχων δαπανών της Γενικής Κυβέρνησης, 2000-2016 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% Κατανομή δαπανών εκπαίδευσης ως ποσοστό αντίστοιχων δαπανών Γενικής κυβέρνησης, 2000-2016 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 % αποζημίωσης εργαζομένων εκπαίδευσης στο σύνολο των αποζημιώσεων γενικής κυβέρνησης % συνόλου δαπάνης εκπαίδευσης στο σύνολο της δαπάνης γενικής κυβέρνησης Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ Την περίοδο 2000-2016, η εκπαιδευτική δαπάνη αποτελεί (με μικρές σχετικά διακυμάνσεις) κατά μέσο όρο το 8,2% των δαπανών της Γενικής Κυβέρνησης. Η αποζημίωση των εργαζομένων της εκπαίδευσης ως προς το σύνολο των αποζημιώσεων εργαζομένων της Γενικής Κυβέρνησης συνιστά ένα πολύ μεγαλύτερο ποσοστό, το οποίο κυμαίνεται μεταξύ 25% και 30%. 11

Στη διάρκεια της κρίσης το μερίδιο της αποζημίωσης εργαζομένων αυξήθηκε ακόμη περισσότερο στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ενώ μειώθηκε στην τριτοβάθμια 100% Αποζημίωση εργαζομένων ως % των συνολικών δαπανών ανά βαθμίδα εκπαίδευσης 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Πρωτοβάθμια 96,5% 96,7% 96,9% 96,7% 96,4% 96,2% 96,7% 97,0% 97,1% 98,3% 97,6% 97,9% 98,3% 98,7% 98,6% 98,4% Δευτεροβάθμια 97,1% 97,2% 97,6% 97,1% 96,9% 96,8% 97,3% 97,6% 97,5% 98,6% 98,5% 100,0% 100,0% 100,0% 99,9% 99,9% Τριτοβάθμια 73,3% 73,6% 70,4% 70,6% 72,6% 64,6% 59,7% 61,6% 62,5% 61,0% 62,7% 64,8% 61,3% 64,9% 60,5% 64,6% Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 12

Μεγάλη συγκέντρωση της δαπάνης για εκπαίδευση στο κεντρικό κράτος 100% Κατανομή της δαπάνης εκπαίδευσης ανά τομέα γενικής κυβέρνησης 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ Το μερίδιο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στις δημόσιες δαπάνες εκπαίδευσης έχει διπλασιαστεί τα χρόνια της κρίσης, από 3.7% το 2008 σε 7.4% το 2016 13

Διεθνείς συγκρίσεις, 2016 14

Μικρότερη η δαπάνη για «Εκπαίδευση» (8.6-10.2) και ακόμη μικρότερη για «Υγεία» (9.9-15.3) στην Ελλάδα έναντι της ΕΕ. Μεγαλύτερη η δαπάνη για «Γενικές δημόσιες υπηρεσίες» (18.5-12.9), «Άμυνα» (4.3-2.9), «Προστασία περιβάλλοντος» (3.2-1.6), «Δημόσια τάξη» (4.4-3.7). Στο ίδιο επίπεδο η δαπάνη «Κοινωνική Προστασία». 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Κατανομή συνολικής δαπάνης στις κατηγορίες COFOG, Ελλάδα και ΕΕ, 2016 100% Ελλάδα 100% ΕΕ 90% 90% Στέγαση και υποδομή κοινής ωφελείας 80% 80% Αναψυχή, πολιτισμός και θρησκεία 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% Προστασία του περιβάλλοντος Άμυνα Δημόσια τάξη και ασφάλεια Οικονομικές υποθέσεις Εκπαίδευση Υγεία Γενικές δημόσιες υπηρεσίες Κοινωνική προστασία 0% 0% Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 15

Στην προτελευταία θέση της ΕΕ η συνολική δαπάνη εκπαίδευσης στην Ελλάδα ως % της συνολικής δημόσιας δαπάνης Γενικής Κυβέρνησης. Πιο κοντά στον μέσο όρο της ΕΕ (4.7%) ως ποσοστό του ΑΕΠ. Πάνω από χώρες της Νότιας Ευρώπης (Ισπανία, Ιταλία) και τη Γερμανία. Κύπρος Λιθουανία Λετονία Εσθονία Μάλτα Σουηδία Δανία Σλοβενία Ολλανδία Ιρλανδία Πολωνία Βέλγιο Λουξεμβ Τσεχία Ην. Πορτογα Φινλανδία Ρουμανία Ουγγαρία EE Κροατία Βουλγαρία Αυστρία Ευρωζώνη Γαλλία Γερμανία Ισπανία Σλοβακία Ελλάδα Ιταλία Ποσοστό δαπάνης για την εκπαίδευση ως προς το σύνολο της δαπάνης Γενικής Κυβέρνησης στις χώρες της ΕΕ, 2016 15,6% 15,1% 14,7% 14,6% 14,1% 13,4% 12,9% 12,4% 12,2% 12,1% 12,1% 12,0% 11,5% 11,3% 11,2% 10,8% 10,8% 10,8% 10,5% 10,2% 10,2% 9,8% 9,8% 9,7% 9,6% 9,5% 9,5% 9,3% 8,6% 7,9% Δανία Σουηδία Βέλγιο Φινλανδία Κύπρος Εσθονία Σλοβενία Λετονία Μάλτα Γαλλία Ολλανδία Λιθουανία Πολωνία Πορτογαλία Αυστρία Ουγγαρία Λουξεμβούργο Κροατία Ην. Βασίλειο EE Ευρωζώνη Τσεχία Ελλάδα Γερμανία Ισπανία Ιταλία Σλοβακία Ρουμανία Βουλγαρία Ιρλανδία Δημόσιες δαπάνες για εκπαίδευση ως % του ΑΕΠ, 2016 6,9 6,6 6,4 6,1 6 5,9 5,6 5,5 5,4 5,4 5,3 5,2 5 4,9 4,9 4,9 4,9 4,8 4,7 4,7 4,6 4,5 4,3 4,2 4 3,9 3,8 3,7 3,4 3,3 Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ Υψηλή δαπάνη εκπαίδευσης όχι μόνο οι Σκανδιναβικές αλλά και χώρες της Κεντρικής Ανατολικής Ευρώπης 16

Υστέρηση της δημόσιας δαπάνης για την πρωτοβάθμια ως % του ΑΕΠ (1,4 έναντι 1,5), έναντι της ΕΕ. Ακόμη μεγαλύτερη υστέρηση στην δευτεροβάθμια (1,3 έναντι 1,9) Δημόσιες δαπάνες για πρωτοβάθμια εκπαίδευση ως % του ΑΕΠ, 2016 Δημόσιες δαπάνες για δευτεροβάθμια εκπαίδευση ως % του ΑΕΠ, 2016 Σουηδία Δανία Κροατία Εσθονία Βέλγιο Σλοβενία Λετονία Πολωνία Κύπρος Ολλανδία Λουξεμβούργο Ισπανία Πορτογαλία EE Ιταλία Μάλτα Γαλλία Αυστρία Ευρωζώνη Ελλάδα Σλοβακία Ιρλανδία Ουγγαρία Γερμανία Φινλανδία Ην. Βασίλειο Τσεχία Λιθουανία Ρουμανία Βουλγαρία 2,4 2,2 2,1 2,1 2 1,8 1,7 1,6 1,6 1,6 1,5 1,5 1,5 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,3 1,3 1,2 1,1 1 0,9 0,7 0,7 3,1 4,2 Φινλανδία Βέλγιο Γαλλία Ην. Βασίλειο Αυστρία Κύπρος Μάλτα Ολλανδία Σλοβενία EE Ευρωζώνη Λιθουανία Ιταλία Δανία Πορτογαλία Τσεχία Βουλγαρία Λουξεμβούργο Γερμανία Εσθονία Λετονία Ουγγαρία Ισπανία Ρουμανία Πολωνία Ελλάδα Σουηδία Ιρλανδία Κροατία Σλοβακία 2,6 2,5 2,4 2,3 2,2 2,1 2,1 2,1 2 1,9 1,9 1,8 1,8 1,7 1,7 1,7 1,7 1,6 1,6 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,4 1,3 1,1 1,1 0,9 0,8 Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 17

Πάνω από το μέσο όρο της ΕΕ (0.7%) η δαπάνη για τριτοβάθμια εκπαίδευση στην ΕΕ και την Ευρωζώνη (0,7%) Δημόσιες δαπάνες για τριτοβάθμια εκπαίδευση ως % του ΑΕΠ, 2016 Δανία Φινλανδία Ολλανδία Κύπρος Πολωνία Σουηδία Εσθονία Σλοβενία Μάλτα Κροατία Ρουμανία Βέλγιο Λιθουανία Αυστρία Ουγγαρία Ελλάδα Γερμανία Λετονία EE Ευρωζώνη Τσεχία Βουλγαρία Γαλλία Πορτογαλία Ισπανία Σλοβακία Λουξεμβούργο Ιρλανδία Ιταλία Ην. Βασίλειο 0,2 0,3 0,5 0,5 0,6 0,6 0,6 0,6 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,9 1 1 1 1,1 1,1 1,1 1,2 1,2 1,4 1,8 1,8 Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 18

Διεθνής σύγκριση κατανομής δημόσιας εκπαιδευτικής δαπάνης ανά βαθμίδα εκπαίδευσης, 2016 Συνολική δημόσια δαπάνη ανά βαθμίδα ως ποσοστό επί του συνόλου της δημόσιας δαπάνης στην εκπαίδευση, 2016 Χώρα ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΛΟΙΠΑ EE (σημερινή σύνθεση) 32% 40% 15% 14% Ευρωζώνη-19 31% 40% 16% 13% Βέλγιο 32% 39% 14% 15% Βουλγαρία 21% 50% 21% 8% Τσεχία 22% 38% 15% 25% Δανία 45% 25% 25% 5% Γερμανία 30% 37% 20% 13% Εσθονία 37% 25% 19% 19% Ιρλανδία 43% 35% 16% 7% Ελλάδα 32% 30% 19% 19% Ισπανία 39% 37% 14% 9% Γαλλία 26% 44% 12% 18% Κροατία 50% 19% 22% 8% Ιταλία 38% 45% 9% 8% Κύπρος 28% 36% 19% 17% Λετονία 37% 27% 14% 22% Λιθουανία 18% 36% 16% 30% Λουξεμβούργο 33% 33% 11% 23% Ουγγαρία 27% 31% 17% 25% Μάλτα 25% 38% 19% 17% Ολλανδία 30% 40% 26% 4% Αυστρία 29% 44% 15% 12% Πολωνία 35% 28% 25% 12% Πορτογαλία 31% 35% 13% 20% Ρουμανία 20% 40% 27% 13% Σλοβενία 37% 36% 19% 8% Σλοβακία 37% 22% 15% 26% Φινλανδία 21% 43% 30% 6% Σουηδία 63% 16% 17% 5% Ην. Βασίλειο 24% 48% 5% 23% Χαμηλότερο το μερίδιο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στις δαπάνες εκπαίδευσης στην Ελλάδα (30%) σε σχέση με την ΕΕ (40%) Στο μέσο όρο της ΕΕ (32%) το μερίδιο της δαπάνης πρωτοβάθμιας (και προσχολικής) εκπαίδευσης στην Ελλάδα (32%) Μεγαλύτερο το μερίδιο της δαπάνης τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα (19%) έναντι της ΕΕ (15%) Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 19

Μεγάλη έμφαση της δαπάνης στην Ελλάδα στην αποζημίωση εργαζομένων - το υψηλότερο μερίδιο των αποζημιώσεων εργαζομένων στο σύνολο εκπαιδευτικών δαπανών Σουηδία Ην. Βασίλειο Φινλανδία Δανία Ρουμανία Τσεχία Γερμανία Ουγγαρία Ολλανδία Εσθονία Μάλτα EE (σημερινή σύνθεση) Λετονία Σλοβενία Αυστρία Λουξεμβούργο Λιθουανία Ευρωζώνη-19 Σλοβακία Πολωνία Ιρλανδία Ισπανία Γαλλία Πορτογαλία Κροατία Κύπρος Βουλγαρία Ιταλία Βέλγιο Ελλάδα Καταμερισμός της εκπαιδευτικής δαπάνης ανά κατηγορία COFOG, 2016 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Αποζημίωση εργαζομένων Ενδιάμεση ανάλωση Επιδοτήσεις Φόροι Κοινωνικές παροχές και μεταβιβάσεις Άλλες τρέχουσες μεταβιβάσεις Μεταβιβάσεις κεφαλαίου Ακαθάριστος σχηματισμός κεφαλαίου Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 20

Υψηλή συγκέντρωση δαπάνης στο κεντρικό κράτος στην Ελλάδα Στις περισσότερες χώρες της ΕΕ, η τοπική αυτοδιοίκηση έχει αυξημένο μερίδιο στις δαπάνες για εκπαίδευση Μάλτα Κύπρος Ελλάδα Πορτογαλία Ιρλανδία Λουξεμβούργο Ιταλία Γαλλία Σλοβενία Πολωνία Τσεχία Ην. Βασίλειο Αυστρία Δανία Ουγγαρία Σλοβακία Ολλανδία Λετονία EE Λιθουανία Ευρωζώνη Ρουμανία Βουλγαρία Φινλανδία Εσθονία Κροατία Σουηδία Βέλγιο Γερμανία Ισπανία Κατανομή της δαπάνης εκπαίδευσης ανά τομέα γενικής κυβέρνησης στην ΕΕ, 2016 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΑΜΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 21

3. Ιδιωτική δαπάνη εκπαίδευσης (Στοιχεία Οικογενειακών Προϋπολογισμών) 22

Η ιδιωτική δαπάνη των νοικοκυριών για την εκπαίδευση σε πραγματικές τιμές έχει μειωθεί κατακόρυφα από το 2009 (από 3,3 σε 2,1 δις) 140 Ετήσια δαπάνη νοικοκυριών: σύνολο αγορών και υπηρεσιών και εκπαιδευτική δαπάνη, δισεκ. ευρώ (σε πραγματικές τιμές) 3,4 130 3,2 120 3,0 110 2,8 100 2,6 90 2,4 80 2,2 70 2004 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2,0 ΣΥΝΟΛΟ ΑΓΟΡΩΝ ΚΑΙ ΑΠΟΛΑΒΩΝ ΣΕ ΕΙΔΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ (άξονας δεξιά) * Υπάρχει ασυνέχεια στη σειρά των στοιχείων από το 2004 μέχρι το 2008, λόγω της έλλειψης στοιχεία για ΕΟΠ. Η έρευνα γινόταν ανά 5 έτη πριν το 2008 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ-ΕΟΠ, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 23

Μεγαλύτερη επίπτωση της κρίσης στην ιδιωτική σε σύγκριση με τη δημόσια δαπάνη εκπαίδευσης (σε πραγματικές τιμές). Από σχεδόν 1/3 πριν από την κρίση, η ιδιωτική δαπάνη μειώθηκε και αντιστοιχεί πλέον στο 1/4 της δημόσιας δαπάνης Σύνολο δαπάνης για εκπαίδευση ανά πηγή σε πραγματικές τιμές ( δις.) 9,6 9,3 9,3 9,3 9,5 9,1 9,2 8,7 8,7 2,9 3,2 3,3 3,0 2,9 2,6 2,3 2,3 2,2 2004 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ιδιωτική Δημόσια Πηγή: Eurostat, ΕΛΣΤΑΤ. Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 24

Στη διάρκεια της κρίσης, μειώθηκε το μερίδιο της ιδιωτικής δαπάνης στο σύνολο της δαπάνης για εκπαίδευση 100% Καταμερισμός της εκπαιδευτικής εκπαίδευσης ανά πηγή 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2004 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Δημόσια 77,1 74,5 73,8 75,3 76,4 77,8 79,7 78,8 80,0 Ιδιωτική 22,9 25,5 26,2 24,7 23,6 22,2 20,3 21,2 20,0 Ιδιωτική Δημόσια Πηγή: Eurostat, ΕΛΣΤΑΤ. Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 25

Διαχρονικά, περίπου το μισό της ιδιωτικής εκπαιδευτικής δαπάνης αφορά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση 100% 90% Κατανομή οικογενειακού προϋπολογισμού για την εκπαίδευση ανά βαθμίδα εκπαίδευσης 12% 12% 11% 12% 13% 13% 11% 11% 12% 13% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 4% 4% 5% 4% 4% 6% 8% 5% 4% 9% 4% 9% 6% 9% 6% 5% 6% 7% 6% 6% 55% 55% 54% 51% 52% 52% 52% 50% 51% 49% 19% 19% 18% 19% 16% 16% 15% 15% 16% 17% 5% 6% 7% 8% 8% 8% 7% 7% 5% 5% 2004 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Εκπαίδευση που δεν μπορεί να ταξινομηθεί με βάση το επίπεδο Τριτοβάθμια εκπαίδευση Μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση μη τριτοβάθμιου επιπέδου Δευτεροβάθμια εκπαίδευση Πρωτοβάθμια εκπαίδευση Προσχολική εκπαίδευση Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ-ΕΟΠ, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ Μεγάλη αύξηση του μεριδίου της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στις ιδιωτικές εκπαιδευτικές δαπάνες- (υπερδιπλασιάστηκε από 3,9% το 2008 σε 9,4% το 2016) 26

Μεγάλη μείωση του μεριδίου της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης για δημοτικό σχολείο (από 48% το 2011 σε 35% το 2016). Αύξηση του μεριδίου της εκμάθησης ξένων γλωσσών (από 45% το 2011 σε 53% το 2016). Αύξηση του μεριδίου των φροντιστηρίων (από 0,5-1% πριν την κρίση σε 3% το 2016). Κατανομή ετήσιας δαπάνη νοικοκυριών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση ανά επιμέρους κατηγορία 2016 35% 3% 6% 53% 3% Πρωτοβάθμια εκπαίδευση (δημοτικό) 2015 41% 1% 6% 51% 1% 2014 42% 2% 3% 52% 2% Φροντιστήρια πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης 2013 44% 1% 2% 51% 2% 2012 45% 4% 48% 2% Ιδιαίτερα μαθήματα 2011 48% 5% 45% 2% 2010 42% 8% 48% 1% Ξένες γλώσσες 2009 42% 7% 50% 1% 2008 42% 8% 48% 2% Εκπαιδευτικές εκδρομές (μουσεία, θέατρο κλπ.) Πρωτοβάθμια εκπαίδευση 2004 36% 3% 6% 53% 2% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ-ΕΟΠ, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ Για την εκμάθηση ξένων γλωσσών το μεγαλύτερο μέρος της ιδιωτικής δαπάνης για την πρωτοβάθμια το 2016. Ακολουθούν τα δίδακτρα ιδιωτικών δημοτικών σχολείων με 35% το 2016 27

Η δαπάνη για φροντιστήρια είναι η μεγαλύτερη στις ιδιωτικές δαπάνες στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (37% το 2016). Αύξηση του μεριδίου στη διάρκεια της κρίσης (από 33% το 2010 σε 37% το 2016). Κατανομή ετήσιας δαπάνης νοικοκυριών στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση ανά επιμέρους κατηγορία 2016 6% 6% 37% 20% 30% 1% 2015 7% 5% 37% 21% 29% 1% Δευτεροβάθμια εκπαίδευση - πρώτο στάδιο (γυμνάσιο) 2014 2013 8% 8% 5% 5% 38% 37% 20% 19% 28% 31% 1% 1% Δευτεροβάθμια εκπαίδευση - δεύτερο στάδιο (γενικό λύκειο, ΕΠΑΛ, ΕΠΑΣ) 2012 7% 5% 33% 22% 31% 1% Φροντιστήρια δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης 2011 8% 6% 34% 22% 28% 1% Ιδιαίτερα μαθήματα 2010 9% 7% 33% 20% 30% 2% 2009 9% 7% 35% 20% 27% 2% Ξένες γλώσσες 2008 2004 8% 6% 7% 9% 37% 37% 20% 19% 26% 26% 2% 3% Εκπαιδευτικές εκδρομές (μουσεία, θέατρο κλπ.) Δευτεροβάθμια εκπαίδευση Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ-ΕΟΠ, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ Ακολουθούν οι ξένες γλώσσες (30%) και τα ιδιαίτερα μαθήματα (20% το 2016) με σχετικά σταθερά μερίδια στη διάρκεια της κρίσης 28

Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, κυριαρχούν τα δίδακτρα για μεταπτυχιακές σπουδές, με 80% της ιδιωτικής δαπάνης. Μεγάλη αύξηση του μεριδίου τους στη διάρκεια της κρίσης (από 64% το 2008 και 69% το 2009) Κατανομή ετήσιας δαπάνης νοικοκυριών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ανά επιμέρους κατηγορία 2016 10% 80% 9% 1% 2015 8% 86% 6% 1% 2014 12% 82% 5% 1% 2013 10% 84% 5% Τριτοβάθμια εκπαίδευση (ΑΤΕΙ) 2012 5% 86% 9% 1% Τριτοβάθμια εκπαίδευση (ΑΕΙ, Master, Phd) 2011 5% 82% 12% Φροντιστήρια τριτοβάθμιας εκπαίδευσης 2010 9% 67% 17% 6% Εκπαιδευτικές εκδρομές (μουσεία, θέατρο κλπ.) Τριτοβάθμια εκπαίδευση 2009 11% 69% 20% 2008 27% 64% 6% 3% 2004 61% 37% 2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ-ΕΟΠ, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 29

Στις μη ταξινομημένες δαπάνες, το υψηλότερο μερίδιο έχουν οι αθλητικές και οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες (54%) 2016 54% 32% 13% 2015 51% 34% 15% 2014 49% 35% 16% Ωδεία, γυμναστήρια, σχολές χορού κλπ. 2013 48% 36% 16% 2012 43% 38% 18% 2011 51% 33% 16% Ξένες γλώσσες για άτομα που δεν παρακολουθούν κάποια βαθμίδα εκπαίδευσης 2010 52% 34% 13% 2009 57% 28% 15% 2008 59% 28% 13% Κατάρτιση σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές και λοιπά προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης 2004 59% 27% 14% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ-ΕΟΠ, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 30

4. Δημογραφικές μεταβολές και μελλοντικές επιπτώσεις στη δημόσια και ιδιωτική δαπάνη εκπαίδευσης 31

2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 εκατ. Μείωση των μαθητών από 1.4 σε 1 εκ το 2035 Πρόβλεψη εξέλιξης αριθμού μαθητών 2015-2035 1,6 1,4 1,2 1,43 1,43 1,44 1,47 1,46 1,44 1,43 1,41 1,39 1,36 1,33 1,30 1,26 1,23 1,19 1,16 1,13 1,11 1,09 1,07 1,05 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 32

Σενάρια και παραδοχές προβολής των μεγεθών του εκπαιδευτικού συστήματος Σενάρια προβολής βασικών μεγεθών εκπαίδευσης Βασικές παραδοχές Αδράνειας Δεν γίνονται παρεμβάσεις εκπαιδευτικής πολιτικής Προσαρμογής Παρεμβάσεις πολιτικής με στόχο τη διατήρηση των σημερινών δεικτών λειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήματος Ευρωπαϊκής σύγκλισης Παρεμβάσεις πολιτικής με στόχο οι βασικοί δείκτες λειτουργίας να συγκλίνουν με τους αντίστοιχους μέσους όρους της ΕΕ 1. Η εξέλιξη του αριθμού μαθητών ακολουθεί την προβολή της εξέλιξης πληθυσμού της Eurostat για την περίοδο 2015-2035 2. Σταθερό (χαμηλό) ποσοστό διαρροής από την υποχρεωτική εκπαίδευση 3. Σταθερό ποσοστό συμμετοχής μαθητών στην εκπαίδευση μετά την ολοκλήρωση του υποχρεωτικού κύκλου (9 έτη) 33

Η πραγματική δαπάνη ανά μαθητή θα ανέλθει στα 5,5 χιλ. το 2035, από 4,0 χιλ. το 2015 (+37%) στο σενάριο αδράνειας χιλ. 6 5 4 3,99 3,99 3,98 Εξέλιξη δαπάνης ανά μαθητή στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, σενάριο αδράνειας 3,88 3,92 3,97 4,00 4,06 4,12 4,20 4,29 4,39 4,52 4,66 4,80 4,94 5,06 5,15 5,25 5,35 5,46 3 2 1 0 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 34

χιλ. χιλ. Στο σενάριο προσαρμογής, αυξάνονται σημαντικά και οι δαπάνες ανά σχολική μονάδα (από 430 χιλ σε 550 χιλ) και ανά διδάσκοντα (από 37 χιλ σε 51 χιλ) 60 Εξέλιξη δαπάνης ανά διδάσκοντα (αριστερός άξονας) και δαπάνης ανά σχολική μονάδα (δεξιός άξονας) στο σενάριο προσαρμογής 600 55 550 50 500 45 450 40 400 35 350 30 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 300 ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ/ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ ΔΑΠΑΝΗ/ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 35

2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 χιλ. Στο σενάριο ευρωπαϊκής σύγκλισης, η αποζημίωση ανά διδάσκοντα αυξάνεται στα 70,4 χιλ. το 2035, από 51,4 χιλ. το 2015 80 Αποζημίωση ανά διδάσκοντα με βάση το σενάριο ευρωπαϊκής σύγκλισης 70 60 50 51,4 51,5 51,4 50,2 50,7 51,2 51,6 52,2 52,9 53,9 55,2 56,5 58,2 60,0 61,8 63,5 65,0 66,4 67,6 69,0 70,4 40 30 20 10 0 Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 36

Η ιδιωτική δαπάνη για εκπαίδευση θα μειωθεί κατά -27% (από 1,69 σε 1,2 δις) το 2035, εάν παραμένει σταθερή η δαπάνη ανά μαθητή στο σύνολο ή ανά μαθητή σε ιδιωτικό σχολείο δισεκ. Εξέλιξη ιδιωτικής δαπάνης, 2015-2035 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΔΑΠΑΝΗ (ΣΥΝΟΛΟ ΜΑΘΗΤΩΝ) ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΔΑΠΑΝΗ (ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΕ ΙΔΙΩΤΙΚΟ) Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 37

Αντίστοιχα υποχωρεί και η συνολική δαπάνη από 7 σε 5,2 δις το 2035 (μείωση κατά 27%) δις. 8 Εξέλιξη συνολικής δαπάνης στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια (με βάση το σύνολο των μαθητών) 7 6 7,05 7,03 7,06 7,24 7,16 7,09 7,02 6,92 6,81 6,69 6,54 6,39 6,21 6,02 5,84 5,69 5,55 5,45 5,35 5,25 5,15 5 4 3 2 1 0 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ 38

5. Συμπεράσματα 39

Κύρια συμπεράσματα της μελέτης Η κρίση και η διαχείρισή της είχαν σημαντικές επιπτώσεις στη δημόσια και, ακόμη περισσότερο, στην ιδιωτική δαπάνη της εκπαίδευσης. Η μείωση της συνολικής δημόσιας εκπαιδευτικής δαπάνης ήταν μικρότερη από την μείωση του ΑΕΠ και της συνολικής δαπάνης της Γενικής Κυβέρνησης. Μετά τις περικοπές της κρίσης, «επιστροφή» του μεγέθους της δημόσιας εκπαιδευτικής δαπάνης στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Το υψηλό μερίδιο των αποζημιώσεων των εργαζομένων στην εκπαίδευση αυξήθηκε ακόμη περισσότερο, έναντι άλλων εκπαιδευτικών δαπανών, όπως υποδομών, λειτουργικών εξόδων και κοινωνικών παροχών Η μεγάλη σπουδαιότητα/σημασία της διαχείρισης του προσωπικού της εκπαίδευσης για α) την απόδοση της δημόσιας δαπάνης στην εκπαίδευση β) την απόδοση του συνόλου του δημόσιου τομέα Σημαντικές αποκλίσεις από τις άλλες χώρες της ΕΕ στο μέγεθος, τη σύνθεση και την κατανομή της εκπαιδευτικής δαπάνης Η υψηλή συγκέντρωση της εκπαιδευτικής δαπάνης στο κεντρικό κράτος-έλλειψη αποκέντρωσης του εκπαιδευτικού συστήματος. Το δημογραφικό πρόβλημα και οι «βαθμοί ελευθερίας» στη διαχείριση της δημόσιας δαπάνης μπορεί να μετατραπεί σε ευκαιρία εκπαιδευτικής αναγέννησης. Οι δαπάνες για μεταπτυχιακές σπουδές, ως νέο πεδίο ανισοτήτων στην πρόσβαση 40

6. Προκλήσεις 41

Προκλήσεις για την εκπαίδευση 1. Αύξηση της δημόσιας δαπάνης «σύγκλιση» με τις χώρες της ΕΕ Ποιος στόχος; Ο μέσος όρος της ΕΕ; Ο κοινός ευρωπαϊκός στόχος; Με τις Σκανδιναβικές; Με τις χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης; Επένδυση στην Εκπαίδευση: από 3,9% του ΑΕΠ (2017) ο στόχος 4,6% (μ.ό. στην ΕΕ) απαιτεί 1,2 δις, ενώ ο (κοινός ευρωπαϊκός) στόχος για 5% απαιτεί 2 δις επιπλέον. Επένδυση στην Ε&Α: από 1,13% του ΑΕΠ (2017) ο στόχος 2, 07% (μ.ό. στην ΕΕ) απαιτεί 1 δις επιπλέον συνολικά, από το οποίο το 1/3 δημόσια δαπάνη δηλ. περίπου 300 εκ., ενώ ο (κοινός ευρωπαϊκός) στόχος για 3% (1,5% δημόσια δαπάνη) απαιτεί 1,8 δις επιπλέον δημόσια δαπάνη. Από ποιες πηγές; (συντάξεις, άμυνα, δημόσιες υπηρεσίες, φοιτητικά δάνεια;) 2. Ανασύνθεση δαπάνης εκπαίδευσης μεταξύ κατηγοριών (εκπαιδευτικές υποδομές, αποζημιώσεις εργαζομένων-λειτουργικές δαπάνες, κοινωνικές παροχές) 3. Ανακατανομή της δαπάνης εκπαίδευσης μεταξύ βαθμίδων Έμφαση στην δευτεροβάθμια τεχνική-επαγγελματική εκπαίδευση Έμφαση στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα-διεύρυνση της συμμετοχής Τριτοβάθμια Εκπαίδευση-Φοιτητικά δάνεια; 4. Βελτίωση της απόδοσης/αποτελεσματικότητας της σημερινής δημόσιας δαπάνης Η βελτίωση της διαχείρισης του προσωπικού της εκπαίδευσης (και ολόκληρου του δημόσιου τομέα) 5. Ισότητα ευκαιριών - Έμφαση στην πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση και πλέον τις μεταπτυχιακές σπουδές 6. Αξιοποίηση των «βαθμών ελευθερίας» διαχείρισης της δημόσιας δαπάνης που προκύπτουν, λόγω του δημογραφικού προβλήματος για την «εκπαιδευτική αναγέννηση». 42

Ευχαριστούμε για την προσοχή σας Συντονισμός: Νίκος Βέττας, Γενικός Διευθυντής ΙΟΒΕ και Καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Επιστημονικός Υπεύθυνος Μελέτης: Αποστόλης Δημητρόπουλος, Δρ Εκπαιδευτικής Πολιτικής της London School of Economics & Political Science. Ομάδα ΙΟΒΕ: Δρ. Φωτεινή Θωμαΐδου, Ερευνήτρια Δρ. Svetoslav Danchev, Υπεύθυνος Τμήματος Μικροοικονομικής Ανάλυσης Το πλήρες κείμενο της μελέτης είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα του ΙΟΒΕ (www.iobe.gr) 43