ΣΕΝΑΡΙΟ - ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

ΣΕΝΑΡΙΟ - ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ «Φυσικές καταστροφές και οι συνέπειες τους στη ζωή μας, στην Ελλάδα & στην Ευρώπη, με χρήση Τ.Π.Ε.» Επιβλέπων Καθηγητής : Δρ. Νικόλαος Κουντούρης Επιμορφούμενος Δάσκαλος : Καραδήμας Κωνσταντίνος (Oμάδα Β - Θεσ/νίκη) ΒΟΛΟΣ 10/02/2012 1

ΣΕΝΑΡΙΟ - ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Επιβλέπων Καθηγητής : Δρ. Νικόλαος Κουντούρης Επιμορφούμενος Δάσκαλος : Καραδήμας Κωνσταντίνος ΒΟΛΟΣ 10/02/2012 «ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΤΗΣ ΓΗΣ, ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΑΥΤΕΣ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΖΩΕΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ.» ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΕΣ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ: Γεωγραφία, Γλώσσα ( Σκέφτομαι και Γράφω ), Εικαστικά, Φυσική Τίτλος του σεναρίου «Φυσικές καταστροφές και οι συνέπειες τους στη ζωή μας στην Ελλάδα & στην Ευρώπη με χρήση Τ.Π.Ε.». Θέμα: Μελέτη των σεισμών & των ηφαιστείων, των φαινομένων που προέρχονται από αυτά, πυρκαγιές-τσουνάμι κτλ. και πως αυτά τα φαινόμενα επηρεάζουν τη ζωή του ανθρώπου, την απειλούν και πολλές φορές την καταστρέφουν. 2

Αφόρμηση Αφορμή για το σενάριο αποτέλεσε η πρόσφατη έκρηξη του ηφαιστείου της Αίτνας (Ιταλία) και τα μαθήματα της Γεωγραφίας (διδακτέα ύλη). Θέλοντας λοιπόν να δούμε τα φυσικά φαινόμενα που επηρεάζουν τη ζωή του ανθρώπου (σε επίπεδο εικονικής πραγματικότητας φυσικά), προχωρήσαμε στην κατάκτηση της γνώσης, αλλά και στην προσπάθεια αλλαγής στάσεων και συμπεριφορών & στη διερεύνηση των φαινομένων με χρήση ΤΠΕ... Λογισμικά-προστιθέμενη αξία Εκπαιδευτικό λογισμικό του Υπουργείου Παιδείας ( Γεωγραφία ΣΤ ) Λογισμικό επεξεργασίας κειμένου (word) Λογισμικό παρουσίασης (power point) Μηχανών διαδικτυακής αναζήτησης (Google search) & οπτικοποίησης (Google earth). Με το Εκπαιδευτικό λογισμικό του Υπουργείου Παιδείας δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές, ακολουθώντας πιστά τις οδηγίες, να γνωρίσουν μέσα από μια προτόγνωρη εκπαιδευτική διαδικασία ( παιχνίδι έρευνα ) το γνωστικό τους αντικείμενο, κάνοντας το έτσι πιο προσιτό ακόμα και σε μαθητές με χαμηλό γνωστικό επίπεδο, χαμηλή αυτοεκτίμηση, και μειωμένο ενδιαφέρον στη μάθηση. Με το λογισμικό επεξεργασίας κειμένου Word δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να συνθέσουν ένα κείμενο. Η ανταλλαγή κειμένων μεταξύ των παιδιών δημιουργεί συγκρουσιακές γνωστικές εντάσεις και ζυμώσεις, γεγονός που αυξάνει τις ευκαιρίες ανάπτυξης λόγου και κριτικής σκέψης. Τα παιδιά έχοντας οπτική επαφή με τις εικόνες που έχουν επιλέξει εμπλουτίζουν τον τρόπο γραπτής τους έκφρασης στην οθόνη, συνθέτοντας τα σχετικά κείμενα. Τονίζουμε στα παιδιά ότι είναι βασικό να γράφουν στην οθόνη απ ευθείας και να πειραματίζονται ελεύθερα πάνω σ αυτήν. Γράφοντας στον επεξεργαστή κειμένου αποκτούν τα παιδιά την αίσθηση του μόνιμου, αλλά και του προσωρινού αφού το κείμενό τους μπορεί να βελτιωθεί όσες φορές το θελήσουν χωρίς μουντζούρες. Με το λογισμικό παρουσίασης Power point δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να παρουσιάσουν τις εργασίες τους με ένα διαφορετικό τρόπο, πιο ελκυστικό πιο ενδιαφέρον, τόσο για τον δέκτη όσο και για τον πομπό. Με το πρόγραμμα πλοήγησης στο διαδίκτυο (Google search) παρέχεται η ευκαιρία στους μαθητές να έρθουν σε επαφή με πλήθος πληροφοριών σχετικά με το θέμα που έχουν επιλέξει. Λόγω της αυξανόμενης διαθεσιμότητας διαφόρων πηγών, η ανάπτυξη της ικανότητας του παιδιού για ενεργό αναζήτηση και κριτική επεξεργασία των πληροφοριών είναι πολύ 3

σημαντικό ζήτημα. Τα παιδιά χρειάζεται να χρησιμοποιούν τις κατάλληλες πηγές με έξυπνο τρόπο και η αλληλεπίδρασή τους με αυτές να είναι αποτελεσματική. Είναι γνωστό ότι οι πληροφορίες από μόνες τους δεν είναι γνώση και η μετεξέλιξή τους σε γνώση προϋποθέτει την αξιοποίηση κατάλληλων μέσων και τεχνικών. Το ίδιο γίνεται και με το GOOGLE EARTH με οπτικοποίηση των πληροφοριών. Θεωρητικό πλαίσιο (Διδακτικές Προσεγγίσεις & Στρατηγικές) Η ανάπτυξη του σεναρίου στηρίζεται στις θεωρίες του εποικοδομισμού (constructivism) και στις κοινωνικοπολιτιστικές θεωρήσεις του Vygotsky και των απογόνων του, όπου δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη μαθησιακή διαδικασία, στα γνωστικά εργαλεία που τη διαμεσολαβούν (Jonassen 2000), στην αλληλεπίδραση μεταξύ των εμπλεκομένων μερών, καθώς και στο κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον που λαμβάνει χώρα. Μαθητές, εκπαιδευτικοί, διδακτικά εργαλεία, περιβάλλον της τάξης, αντικείμενα διδασκαλίας, κλπ, αποτελούν μέρη ενός συστήματος δραστηριότητας που αλληλεπιδρούν. Η ίδια η δραστηριότητα αποτελεί το διαμεσολαβητικό εργαλείο & τη μονάδα ανάλυσης της μαθησιακής διαδικασίας. Με αυτό το σενάριο μάθησης επιδιώκεται να γίνει η διδασκαλία ενδιαφέρουσα, με την ενεργητική συμμετοχή των μαθητών, ώστε οι μαθητές να ανακαλύψουν, να διερευνήσουν, και τελικά να μάθουν (ανακαλυπτική μάθηση). Οι μαθητές συνεργάζονται μεταξύ τους προκειμένου να βρουν τις βασικές έννοιες-άξονες του φαινομένου. Κατά τη διάρκεια της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας και μάθησης, οι μαθητές συζητούν, αναλύουν, διατυπώνουν αμφιβολίες, επιλύνουν προβλήματα (problem solving). Πλαίσιο εφαρμογής Σε ποιους απευθύνεται: Απευθύνεται στους μαθητές της ΣΤ τάξης. Είναι απόλυτα συμβατό με τα Α.Π.Σ. και Δ.Ε.Π.Π.Σ. εφόσον αποτελεί θέμα ενοτήτων του σχολικού βιβλίου. Χρόνος υλοποίησης: Για την υλοποίηση του σεναρίου απαιτούνται 4 διδακτικές ώρες.(μπορεί να προστεθούν 2 ώρες για την παρουσίαση και την «επέκταση» γενικότερα 4

Χώρος υλοποίησης: Το διδακτικό σενάριο θα υλοποιηθεί στο εργαστήριο πληροφορικής του σχολείου και στην αίθουσα διδασκαλίας της τάξης. Προαπαιτούμενες γνώσεις των μαθητών: Οι μαθητές θα πρέπει να γνωρίζουν τη χρήση του Η/Υ. Συγκεκριμένα θα πρέπει να κατέχουν τις βασικές γνώσεις για τη χρήση του, τη χρήση του Word, τη χρήση του Power point τη χρήση του διαδικτύου ( Google Google earth ), και τη διαδικασία επεξεργασίας ηλεκτρονικού φύλλου εργασίας. Απαιτούμενα υλικά και εργαλεία: Απαιτείται ο κατάλληλος αριθμός σταθμών εργασίας ( Η/Υ ). Η ύπαρξη βιντεοπροβολέα κρίνεται χρήσιμη, όχι όμως απαραίτητη αν υπάρχει εργαστήριο Η/Υ. Οι υπολογιστές πρέπει να έχουν δυνατότητα σύνδεσης στο διαδίκτυο σε όλη τη διάρκεια του μαθήματος, καθώς και εγκατεστημένο το λογισμικό οπτικοποίησης Google earth. Τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν, είναι το Εκπαιδευτικό λογισμικό δημοτικού ( Γεωγραφία Ε -ΣΤ - Το ανάγλυφο της Γης ), το λογισμικό Google earth, Windows office, φυλλομετρητής ιστοσελίδων, παγκόσμιος χάρτης, φύλλα εργασίας, Βιβλίο μαθητή, τετράδια, Ζωγραφική. Oργάνωση της τάξης: Θα οργανώσουμε τους μαθητές σε μικρές ομάδες 2 ή 3 ατόμων προκειμένου να βιώσουν την εμπειρία της συνεργατικής διερεύνησης, δημιουργίας και παρουσίασης. Είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να έχουμε και συζήτησηανταλλαγή απόψεων (ενδοομαδική αλληλεπίδραση).η συζήτηση,(με διάλογο εννοείται) απαιτεί επιχειρήματα από μέρους των μαθητών, γεγονός που με πολλούς τρόπους προάγει τη γλωσσική και νοητική επεξεργασία και τους βοηθάει να αναπτύξουν τις ιδέες τους και άλλες τυχόν δεξιότητές τους. Στόχοι: : Ως προς το γνωστικό αντικείμενο: - να γνωρίσουν δυνάμεις που δρουν στο εσωτερικό της γης. - να γνωρίσουν τον τρόπο με τον οποίο δημιουργείται το ηφαίστειο. - να γνωρίσουν τον τρόπο, με τον οποίο προκαλείται ηφαιστειακός σεισμός. 5

- να εντοπίζουν στον παγκόσμιο χάρτη τις περιοχές με τη μεγαλύτερη δραστηριότητα και ειδικά την περιοχή του ρήγματος της Ανατολίας και σε περιοχές κοντά στους τόπους καταγωγής τους. - να γνωρίσουν σεισμογενείς περιοχές της Ευρώπης. - να γνωρίσουν τις φυσικές καταστροφές και τις επιπτώσεις τους στη ζωή του ανθρώπου, χθες, σήμερα & αύριο στο χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. - να γνωρίσουν, να κατανοήσουν και να διερευνήσουν τρόπους αντιμετώπισης (στάσεις) τέτοιων «ακραίων φαινόμενων» στην Ελλάδα και στον Κόσμο. - να μελετήσουν και να κάνουν παρατηρήσεις επί της Ευρωπαϊκής Νομοθεσίας για την «Πολιτική Προστασία». (επέκταση ) Ως προς τη μαθησιακή διαδικασία: - να εξασκηθούν ακόμη περισσότερο να εργάζονται σε ομάδες κατανοώντας την ανάγκη συνεργασίας με τους συμμαθητές τους και να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες που μπορεί να φέρει η συζήτηση μέσα στην ομάδα. - να μάθουν να παρουσιάζουν τα αποτελέσματα των εργασιών τους συνεργατικά (αυτός ο στόχος δεν αφορά μόνο τη χρήση του power point,αλλά μπορεί να γίνει και με «έκθεση» γραπτών κειμένων ή και ζωγραφικών έργων ). Ως προς τη χρήση των Νέων Τεχνολογιών (T.Π.Ε.) : - να εξοικειωθούν με τη χρήση του εκπαιδευτικού λογισμικού - να εξοικειωθούν με τη χρήση του εργαλείου Google earth σαν ένα εργαλείο οπτικοποίσης του πλανήτη και έτσι να το εφαρμόζουν και στην καθημερινή τους ζωή, όποτε χρειαστεί (και σίγουρα το έχουμε ξαναδεί το χρειάζονται στα πλαίσια της πολυπολιτισμικής κοινότητας που ζουν ). - να κάνουν ευκολότερη και πιο δημιουργική την «διαδικτυακή πληροφορία». Εναλλακτικές Αντιλήψεις Μαθητών : λόγω ηλικίας, λογικά δεν υπάρχουν, αλλά θα «εκμαιευτούν» μύθοι δεισιδαιμονίες που τυχόν υπάρχουν 6

Ανάλυση του Σεναρίου Διδακτικές προσεγγίσεις. Η αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. στην εκπαιδευτική διαδικασία ευνοεί την αλλαγή του παραδοσιακού διδακτικού μοντέλου και τη χρήση σύγχρονων διδακτικών προσεγγίσεων. Με τη χρήση λογισμικών και κατάλληλων φύλλων εργασίας χάνεται ο δασκαλοκεντρικός χαρακτήρας της διδασκαλίας, η οποία πλέον εστιάζεται στο μαθητοκεντρικό μοντέλο της διερευνητικής μάθησης μέσα από την αναζήτηση της γνώσης στις πηγές. Τα φύλλα εργασίας δίνονται σε κάθε μαθητή ξεχωριστά, δουλεύονται όμως απ όλη την ομάδα ( έως 3 μαθητές ). Ο ρόλος του δασκάλου όσο οι μαθητές δουλεύουν σε ομάδες είναι υποστηρικτικός, δίνει σαφείς οδηγίες όπου κι αν χρειαστούν και ενημερώνει για το χρόνο που έχουν στην διάθεσή τους οι μαθητές για να ολοκληρώσουν την εργασία τους. Σε ερωτήσεις των μαθητών μπορεί να απαντά επίσης με ερωτήσεις που να οδηγούν σε περαιτέρω διερεύνηση. 1.Οι μαθητές καλούνται να γνωρίσουν και να μάθουν να χρησιμοποιούν το λογισμικό Google earth (αναζήτηση, πλοήγηση και ορισμό τοποθεσίας). 2.Αφού πλέον οι μαθητές έχουν εξοικειωθεί με το λογισμικό Google earth, στη συνέχεια το χρησιμοποιούν ως εργαλείο για να απαντήσουν σε μια σειρά ερωτήσεων που σχετίζονται με τα ηφαίστεια (και άλλα σχετικά φαινόμενα ίσως ) και τους σεισμούς. 3.Οι μαθητές καλούνται να διερευνήσουν το Εκπαιδευτικό Λογισμικό Δημοτικού και να συμπληρώσουν τα ηλεκτρονικά φύλλα εργασίας, ακολουθώντας τις οδηγίες του Αϊνστάιν. 4.Οι μαθητές κάνοντας χρήση και του σχολικού τους βιβλίου (& του λογισμικού), καλούνται να απαντήσουν σε ερωτήσεις που αφορούν τα φυσικά φαινόμενα και τα αποτελέσματα της δράσης τους. 5. Οι μαθητές καλούνται να ζωγραφίσουν στο χαρτί (εναλλακτικά στο εργαλείο των Windows) την έκρηξη ενός ηφαιστείου και στη συνέχεια να την περιγράψουν στο Word, αφήνοντας έτσι ελεύθερα την φαντασία (ή και προσωπικές τους εμπειρίες)τους να εκφραστεί. 6.Na γνωρίσουν τη διαδικασία της αναζήτησης και συλλογής στοιχείων από τη μηχανή αναζήτησης του Google και στη συνέχεια να τα παρουσιάσουν με το πρόγραμμα παρουσίασης Power point(ή όπως αλλιώς αποφασίσουμε με συζήτηση και πάντα βάση χρόνου και δεδομένου του «απρόβλεπτου». 7

Αξιολόγηση Τα συμπληρωμένα φύλλα εργασίας, αλλά και γενικότερα η συμμετοχή και η συνεργατικότητα που έδειξαν κατά τη διάρκεια του μαθήματος, δίνουν τους δείκτες αξιολόγησης του σεναρίου και τον βαθμό υλοποίησης των μαθησιακών στόχων. Επέκταση της δραστηριότητας Προβλέπεται επέκταση της δραστηριότητας π.χ. με: - Έκθεση ζωγραφικής με τις δημιουργίες των μαθητών. - Ανάρτηση στο Ιστολόγιό μας πληροφοριών για τους σεισμούς, το ρήγμα της «Ανατολίας», τα ηφαίστεια και τη δράση τους, ηφαιστειακή δραστηριότητα σήμερα κοκ. - Συνεργασία με το Γυμνάσιο για επέκταση και των γνώσεων, αλλά και βασικότερα της ανταλλαγής πληροφοριών. - Θα χρησιμοποιηθούν και το «τετράδιο εργασιών Γεωγραφίας»(σελ. 39-41) του μαθητή και ο ΧΑΡΤΗΣ (αγαπητός στους μαθητές). Προβλέπεται Εργασία στο Σπίτι; : Όχι 8

Φύλλα εργασίας 1 ο φύλλο εργασίας Ονόματα μαθητών : 1. 2 3 Στάδια διεξαγωγής. 1. Αναζήτηση. - Από την επιφάνεια εργασίας κάντε εκκίνηση στο πρόγραμμα Google Earth με διπλό κλικ του ποντικιού. - Μπροστά σας εμφανίζεται ο χάρτης της υδρόγειου σφαίρας ( της γης ). Αριστερά στο πλαίσιο της αναζήτησης γράψτε τη λέξη «Ελλάδα» και πατήστε το κουμπί της αναζήτησης Τι παρατηρείτε; - Κάντε τώρα με τον ίδιο τρόπο μια δική σας αναζήτηση ( την πόλη, το χωριό σας ή ότι άλλο εσείς θέλετε). 2. Πλοήγηση. Δεξιά στην οθόνη σου υπάρχουν τα εργαλεία πλοήγησης που σας βοηθήσουν να κάνετε το ταξίδι σας ενδιαφέρουν. - Πατώντας το «+» με το αριστερό πλήκτρο του ποντικιού φέρνετε τη περιοχή που ερευνάτε όλο και πιο κοντά. - Πατώντας το «-» μεταφέρεστε όλο και πιο μακριά από την περιοχή που ερευνάτε. - Η πυξίδα που υπάρχει μας δείχνει πάντα το Βορρά (Ν). 9

Αν πατήσετε πάνω στο (Ν) επαναφέρει το χάρτη στον αρχικό του προσανατολισμό. Πατώντας πάνω στα βελάκια μετακινείτε το χάρτη προς την κατεύθυνση που δείχνει το βέλος (πάνω-κάτω-δεξιάαριστερά). - Πειραματιστείτε κάνοντας μια πλοήγηση, επιλέγοντας το Βορρά, το Νότο, την Ανατολή και τη Δύση. 3. Ορισμός μιας νέας τοποθεσίας. - Επιλέξτε μια τοποθεσία στο χάρτη (πόλη ή χωριό), έτσι ώστε αυτή να φαίνεται καθαρά. - Από τη γραμμή εργασιών επιλέξτε την πινέζα. - Ανοίγει ένα παράθυρο διαλόγου και εμφανίζεται στο χάρτη μια πινέζα. - Μετακινήστε την πινέζα με το ποντίκι στο σημείο που θέλετε πάνω στο χάρτη. - Στο παράθυρο διαλόγου που έχει ανοίξει δεξιά μας, συμπληρώστε το όνομα της τοποθεσίας, ή κάποιο σχόλιο. Έπειτα πατείστε το «ΟΚ». - Επαναλάβετε τα ίδια βήματα για άλλες δύο τοποθεσίες. 10

2 ο φύλλο εργασίας Ονόματα μαθητών: 1 2... 3... Ανοίξτε το πρόγραμμα πλοήγησης στο διαδίκτυο για να εντοπίσετε τις σεισμικές ζώνες της γης, το ρήγμα της «Ανατολίας», να γράψετε τις χώρες που επηρεάζονται απ αυτό, καθώς επίσης και τις χώρες με την ποιο έντονη σεισμική δραστηριότητα. (Γράψτε στην γραμμή αναζήτησης τις σχετικές λέξεις πχ. «ρήγμα Ανατολίας» - «σεισμοί» - «σεισμικότητα χωρών» κτλ.) Χώρες που επηρεάζονται από το ρήγμα της Ανατολίας: Χώρες με έντονη σεισμική δραστηριότητα : Αμερική:..... Ευρώπη:.... Ασία:.... Αφρική:.. Ωκεανία... 11

3 ο φύλλο εργασίας Ονόματα μαθητών : 1... 2... 3... Διερεύνηση του Εκπαιδευτικού Λογισμικού Δημοτικού. - Από την επιφάνεια εργασίας κάντε εκκίνηση στο Εκπαιδευτικό Λογισμικό Δημοτικού με διπλό κλικ του ποντικιού. - Στο αριστερό μέρος βγαίνει μια μπάρα με τα μαθήματα που περιέχει. Επιλέξτε «Γεωγραφία», «Τάξεις Ε -ΣΤ». - Στη συνέχεια δώστε το όνομα της ομάδας σας και πατήστε «ΟΚ». - Επιλέξτε «ΣΤ Δημοτικού». Στην οθόνη εμφανίζονται πέντε θεματικές ενότητες. Επιλέξτε «Το ανάγλυφο της γης». - Στη συνέχεια ακολουθήστε τις δραστηριότητες που σας προτείνει ο «Αϊνστάιν» και συμπληρώστε τα ηλεκτρονικά φύλλα εργασίας σύμφωνα με τις οδηγίες του. 12

4 ο φύλλο εργασίας Ονόματα μαθητών: 1 2... 3... Με τη βοήθεια του βιβλίου σας και του Εκπαιδευτικού Λογισμικού Γεωγραφία Στ Δημοτικού, να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις. 1. Να γράψετε τις επιπτώσεις από την κίνηση των λιθοσφαιρικών πλακών. 13

2. Τι προκαλούν οι σεισμοί; 3. Τι είναι το ηφαίστειο ;......... 4. Τι προκαλούν οι πυρκαγιές ; 5. Τι είναι το τσουνάμι; 14

5 ο φύλλο εργασίας Ονόματα μαθητών: 1 2... 3... Ζωγραφίστε την έκρηξη ενός ηφαιστείου. Αφήστε τη φαντασία σας ελεύθερη και δημιουργήστε τη δική σας έκρηξη. Κατόπιν επιλέξτε στον υπολογιστή σας το πρόγραμμα επεξεργασίας κειμένου «Word» και γράψτε κάτι από μια έκρηξη ηφαιστείου, περιγράψτε την. Εκτυπώστε αυτό το άρθρο και επισυνάψτε το πίσω από τη ζωγραφιά σας. 6 ο φύλλο εργασίας Ονόματα μαθητών : 1.. 2.. 3.. Με αφορμή την έκρηξη του ηφαιστείου της Αίτνας, αναζητούμε πληροφορίες και εικόνες για τα ηφαίστεια και τη δράση τους. Ειδικότερα στρέφουμε το ενδιαφέρον μας στα ενεργά ηφαίστεια που βρίσκονται στη χώρα μας. - Ανοίξτε την μηχανή αναζήτησης του Google. - Πληκτρολογήστε «ηφαίστεια» και πατήστε αναζήτηση. 15

- Μέσα από τον παγκόσμιο ιστό και την εμφάνιση επιλογών, επιλέξτε διάφορα side και βρείτε τις πληροφορίες και τις εικόνες που εσείς θέλετε. - Κάθε κείμενο πληροφορίας ή εικόνα που σας ενδιαφέρει την αποθηκεύετε στην επιφάνεια εργασίας στο φάκελό μας (δεξί κλικ του ποντικιού, αποθήκευση, επιφάνεια εργασίας, οκ). - Αφού επιλέξετε 6 με 7 θέματα μεταφέρατε τα (με δεξί κλικ και αντιγραφή) από την επιφάνεια εργασίας στο «πρόγραμμα παρουσίασης» Power Point και παρουσιάστε τα στην τάξη. 6 ο φύλλο εργασίας Ονόματα μαθητών : 1.. 2.. 3.. Με αφορμή την έκρηξη του ηφαιστείου της Αίτνας, αναζητούμε πληροφορίες και εικόνες για τα ηφαίστεια και τη δράση τους. Ειδικότερα στρέφουμε το ενδιαφέρον μας στα ενεργά ηφαίστεια που βρίσκονται στη χώρα μας. 16

- Ανοίξτε την μηχανή αναζήτησης του Google. - Πληκτρολογήστε «ηφαίστεια» και πατήστε αναζήτηση. - Μέσα από τον παγκόσμιο ιστό και την εμφάνιση επιλογών, επιλέξτε διάφορα side και βρείτε τις πληροφορίες και τις εικόνες που εσείς θέλετε. - Κάθε κείμενο πληροφορίας ή εικόνα που σας ενδιαφέρει την αποθηκεύετε στην επιφάνεια εργασίας στο φάκελο μας (δεξί κλικ του ποντικιού, αποθήκευση, επιφάνεια εργασίας, οκ). - Αφού επιλέξετε 6 με 7 θέματα μεταφέρατε τα (με δεξί κλικ και αντιγραφή) από την επιφάνεια εργασίας στο «πρόγραμμα παρουσίασης» Power Point και παρουσιάστε τα στην τάξη. 17

Μέρος Β : Αναστοχασμός : 1. Υλοποιήθηκε το σενάριο σύμφωνα με το σχεδιασμό και τους στόχους του; Το σενάριο υλοποιήθηκε κανονικά σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό του και τους επιδιωκόμενους στόχους, καθώς επίσης και στον προβλεπόμενο χρόνο. 2. Προκάλεσε το ενδιαφέρον των μαθητών; Το ενδιαφέρον των μαθητών ήταν μεγάλο και συνεχές κατά τη διάρκεια όλων των ωρών διδασκαλίας. Η χρήση του Η/Υ και η ενεργητική συμμετοχή τους φαίνεται ότι ήταν τα «κλειδιά» σε αυτό. Επίσης και η τελική παρουσίαση, ήταν μια διαδικασία με πολύ ενδιαφέρον από κάθε πλευρά 3. Συμμετείχαν οι μαθητές ενεργητικά στη διαδικασία; Όπως προαναφέρθηκε, οι μαθητές συμμετείχαν διαρκώς : με ενδιαφέρον, δημιουργικότητα, απορίες και συνεργατικές λύσεις, «συγκρούσεις» και τελικά κατάκτηση της γνώσης και επίτευξη των στόχων που είχαμε βάλει. 4. Ποιες δυσκολίες παρουσιάστηκαν; Δυσκολίες παρουσιάστηκαν στην παρουσίαση με το power point, αλλά ξεπεράστηκε καθώς οι ομάδες συμφώνησαν στην εναλλακτική παρουσίαση, που προέβλεπε και το σενάριο, παρουσίασης με εικαστικές δημιουργίες στα σημεία που δεν κάλυψε το power point 18

5. Αν σχεδιάζατε και πάλι το σενάριο θα το αλλάζετε όλο ή επιμέρους στοιχεία του; Αιτιολογήστε και γράψτε αναλυτικά Θα γινόταν «αφαίρεση της παρουσίασης power point, λόγω χρόνου. Θα δινόταν φύλλα εργασίας με πιο στοχευόμενες πληροφορίες ειδικά στις Διαδικτυακές αναζητήσεις, καθώς φάνηκε ότι η πρότερη γνώση των μαθητών σε αυτά ήταν αρκετή και τα φύλλα εργασίας («κούρασαν» κάποια στιγμή και προσπελάστηκαν τελικά από τους ίδιους τους μαθητές, πράγμα που βοήθησε και στη εξοικονόμηση χρόνου) και πιο αναλυτικά στη διαδικασία του «λογισμικού». Επίσης το λογισμικό ΓΑΙΑ φάνηκε πιο κατανοητό και ενδιαφέρον εύκολο στη χρήση από τους μαθητές = αναθεώρηση «λογισμικού». 6. Σε τι σας ωφέλησε ο εκπαιδευτικός σχεδιασμός, η υλοποίηση και ο αναστοχασμός στο σενάριο; Τα «πλαίσια» που βάζει ένας σχεδιασμός σενάριο διδασκαλίας, δεν αφήνει τον δάσκαλο και τους μαθητές να παρεκκλίνουν από τη στοχοθεσία της διδασκαλίας με πολύ καλύτερα αποτελέσματα στην κατάκτηση της γνώσης, στις διδακτικές προσεγγίσεις και γενικότερα στην ομαλή και ενδιαφέρουσα ροή της διδασκαλίας. Ο συνδυασμός με τον απαραίτητο αναστοχασμό οδηγεί τελικά σε μια αποδοτική και ευχάριστη πορεία διδασκαλίας, πράγμα ζητούμενο από όλους τους εκπαιδευτικούς - ειδικά σήμερα στην εποχή της ταχείας εξέλιξης σε όλα τα επίπεδα, στην εποχή των απαιτήσεων και των αντιξοοτήτων. 19

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Γρηγοριάδου, Μ. και συνεργ άτες,διδακτικές Προσεγγίσεις και Εργαλεία για τη διδασκαλία της Πληροφορικής, Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών, Αθήνα, 2009. Ζαχάρος, Κ. Οι μαθηματικ έςέννοιες στην Προσχολικ ή Εκπαίδευση και η διδασκαλία τους, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2007. Ζόγκζα, Β., ΘέματαΔιδακτικής Βιολογίας, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2009. Ζόγκζα, Β., Η ή βιολογικ γνώση στην παιδικ ή ηλικία. έες Ιδ των παιδιών και διδακτικές προσεγγίσεις, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2007. Κολιόπουλος, Δ., ΘέματαΔιδακτικήςΦυσικώνΕπιστημών, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2006. ΠΑΚΕ Παν. Πατρών, Β. Κόμης 42Βιβλιογραφία (2/2) Βιβλιογραφία (2/2) Κόμης, Β., ΕισαγωγήστιςΕκπαιδευτικέςΕφαρμογέςτων ΤΠΕ, Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών, Αθήνα, 2004. Κόμης, Β., Εισαγωγ ή στη Διδακτική της Πληροφορικής, Εκδόσεις Κλειδάριθμος, Αθήνα, 2005. Παπανδρέου, Μ. & ΒελλοπούλουΑ., Μάθησηκαι δημιουργικότητα - Χρήση και λειτουργία του υπολογιστή (5-8 ετών) Εκπαιδευτικές δραστηριότητες για την εξοικείωση παιδιών με τη χρήση και τη λειτουργία του υπολογιστή, Ελληνικά Γράμματα, 2000. Ραβάνης, Κ., Δραστηριότητες για το Νηπιαγωγείο από τον κόσμο της Φυσικής, Β έκδοση, Εκδόσεις ΔΙΠΤΥΧΟ, Αθήνα, 2003. 20

21

«ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ ΣΤ ΤΑΞΗΣ ΦΥΣΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ & ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ Τ.Π.Ε.» Επιβλέπων Καθηγητής : Δρ. Νικόλαος Κουντούρης Επιμορφούμενος Δάσκαλος : Καραδήμας Κωνσταντίνος (Oμάδα Β - Θεσ/νίκη) ΒΟΛΟΣ 10/02/2012 22

EΡΕΥΝΑ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ Πιο έντονα, πιο συχνά και πιο ακραία στην Ευρώπη Σχεδόν 100.000 ανθρώπους σκότωσαν οι 585 μεγάλης τάξεως φυσικές καταστροφές που έπληξαν την Ευρώπη την περίοδο 1998 2009. Ολοένα πιο συχνά, ολοένα πιο καταστροφικά γίνονται τα ακραία φυσικά φαινόμενα στην Ευρώπη. Καταιγίδες και θύελλες, δασικές πυρκαγιές και καύσωνες, πλημμύρες και χιονοστιβάδες, ξηρασία και σεισμοί αφήνουν βαρύ το αποτύπωμά τους σε κοινωνίες ολοένα πιο τρωτές, πιο ευάλωτες. Τη δωδεκαετία 1998-2009 η ευρωπαϊκή ήπειρος επλήγη από 585 μεγάλης τάξεως φυσικές καταστροφές, οι οποίες προκάλεσαν τον θάνατο σχεδόν 100.000 ανθρώπων, ενώ συνολικά επλήγησαν πάνω από 11 εκατ. κάτοικοι. Το κόστος των ζημιών ξεπέρασε τα 148 δισεκατομμύρια ευρώ. Μάλιστα, εάν υπολογίσουμε και τα μικρότερα περιστατικά οι ζημιές ξεπερνούν τα 200 δισ. ευρώ. Μια αναλυτική έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) καταγράφει τα αποτελέσματα των επικίνδυνων φυσικών φαινομένων από το 1998-2009 και αποκαλύπτει την ένταση και την ισχύ τους. Μερικά από αυτά τα φαινόμενα ήταν κυριολεκτικά πρωτοφανή, όπως ο καύσωνας που «έκαψε» την κεντρική Ευρώπη το καλοκαίρι του 2003, προκαλώντας 70.000 νεκρούς, κυρίως ηλικιωμένους. «Υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που συνηγορούν στο ότι η κλιματική αλλαγή συνεισφέρει στη συχνότητα και στην ένταση των φυσικών απειλών. Υπολογίζεται ότι αυτή η επίδραση θα ενταθεί στο μέλλον», αναφέρουν οι ερευνητές του έγκυρου Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (στον οποίο συμμετέχουν οι 27 χώρες της Ε.Ε., καθώς επίσης και η Ελβετία, η Ισλανδία, το Λιχτενστάιν, η Νορβηγία και η Τουρκία), διευκρινίζοντας ταυτόχρονα ότι δεν ήταν αντικείμενο της έρευνάς τους η σχέση κλιματικής αλλαγής και ακραίων φαινομένων. Η έκθεση του ΕΟΠ αναφέρει ότι, αν και οι ακραίες θερμοκρασίες αποτελούν μέρος της κανονικής διαχρονικής μεταβολής, η συχνότητα εμφάνισης και η έντασή τους έχουν αυξηθεί. Εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες εμφανίζονται πιο συχνά από όσο οι εξαιρετικά χαμηλές. Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να κάνει πιο συχνά τα κύματα καύσωνα, τα οποία έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Έχει υπολογιστεί ότι η θνησιμότητα αυξάνεται 1% - 4% για κάθε ένα βαθμό Κελσίου που το θερμόμετρο ξεπερνά το ανώτατο όριο μιας περιοχής. 23

Εάν συγκρίνουμε τον αριθμό των μεγάλων φυσικών καταστροφών που σημειώθηκαν τη δεκαετία 2000-2009, σε σχέση με εκείνη του 80, παρουσιάζεται μεγάλη αύξηση. Ενώ, για παράδειγμα, τη δεκαετία του 80 τα καταστροφικά περιστατικά ήταν περίπου 100 τον χρόνο, την τελευταία δεκαετία ξεπερνούν τα 150 τον χρόνο, συχνά και τα 200! Η καμπύλη είναι σαφώς ανοδική. Ανοδική είναι και η καμπύλη των ζημιών, γεγονός που -εκτός των άλλων- έχει ανησυχήσει και τις ασφαλιστικές και αντασφαλιστικές εταιρείες. Το οικονομικό κόστος των φυσικών φαινομένων αυξάνεται από δύο παράγοντες, που κάνουν το όλο σύστημα πιο τρωτό. Αφενός, υπάρχει μεγάλη διάχυση της δόμησης, χωρίς να λαμβάνονται πάντα τα αναγκαία μέτρα πρόληψης και προστασίας. Έτσι, για παράδειγμα, οι πλημμύρες είναι πολύ πιο καταστροφικές. Αφετέρου, σε πολλές περιπτώσεις οι υποδομές αντιμετώπισης καιρικών ή άλλων ακραίων φαινομένων δεν ήταν αποτελεσματικές (π. χ. πλημμύρες στη Ρουμανία το 2005, με 85 νεκρούς). Τα πιο καταστροφικά, από πλευράς οικονομικού κόστους, γεγονότα, ήταν οι πλημμύρες στην Κεντρική Ευρώπη το 2002 (20 δισ. ευρώ), σε Ιταλία - Γαλλία - Ελβετία το 2000 (12 δισ. ευρώ), οι σεισμοί στην τουρκική πόλη Ιζμίτ το 1999 (11 δισ. ευρώ) και στην Λ Ακουίλα της Ιταλίας (2 δισ.), αλλά και οι χειμερινές θύελλες στην κεντρική Ευρώπη το 1999 (18 δισ. ευρώ) και το 2007 (8 δισ.). Πιο συχνές είναι και οι πυρκαγιές. Πάνω από 70.000 πυρκαγιές ξεσπούν κάθε χρόνο στην Ευρώπη, απανθρακώνοντας πάνω από 5.000.000 στρέμματα. Το 85% από τις εκτάσεις αυτές είναι στη Μεσόγειο. Οι πιο φονικές πυρκαγιές, με 80 νεκρούς σε ένα καλοκαίρι, εκδηλώθηκαν στην Ελλάδα το 2007. Οι συνολικές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές από τις πυρκαγιές, στη δωδεκαετία, είναι 307 νεκροί. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα αποκαλύπτουν ακραία κοινωνικά φαινόμενα. Πολλοί από τους ηλικιωμένους που πέθαναν στον καύσωνα του 2003 ζούσαν μόνοι τους, κυριολεκτικά ξεχασμένοι. Τα περισσότερα από τα νοικοκυριά που επλήγησαν από τις πλημμύρες στη Βρετανία το 2007 αποτελούνταν από τους φτωχότερους ανθρώπους, που ζούσαν σε ακατάλληλες κατοικίες, απροστάτευτες από τις υπερχειλίσεις των ποταμών. ΦΥΣΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 1. Το Βόρειο Σέλας (Aurora Borealis) 24

Η Φύση μπορεί να γίνεται σκληρή μερικές φορές, αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις που μας αφήνει άφωνους με την ομορφιά της. Δείτε στην συνέχεια μια λίστα με μερικά από τα πιο εντυπωσιακά φυσικά φαινόμενα για να καταλάβετε τι εννοούμε.. 2. Η Κόκκινη παλίρροια (Red Tide) 25

Η κόκκινη παλίρροια είναι επίσης γνωστή και ως «algal blooms». Προκαλείται όταν συγκεντρώνονται τεράστιες ποσότητες χρωματιστής μονοκυτταρικής άλγης (φύκια), οι οποίες χρωματίζουν ολόκληρες περιοχές στους ωκεανούς ή και στις παραλίες με το χρώμα του αίματος. 26

Αν και σαν φαινόμενο είναι σχετικά ακίνδυνο, οι τοξίνες που μπορεί να περιέχει(γνωστές και ως brevetoxins) μπορούν να επηρεάσουν την αναπνευστική λειτουργία αλλά και να αυξήσουν τα αναπνευστικά προβλήματα ανθρώπους που πάσχουν από άσθμα. 3. Mammatus Clouds (ανώμαλα σύννεφα) 27

Τα σύννεφα Mammatus μοιάζουν με σακούλες που κρέμονται κάτω άλλα σύννεφα. Είναι επίσης γνωστά και ως mammatocumulus (το σύννεφο του μαστού) λόγω των σχημάτων τους. Η εμφάνιση τους είναι συνήθως προάγγελος έντονων καταιγίδων ή ακόμη και ηφαιστειακής στάχτης. Μπορεί να φαίνονται όμορφα, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι και ακίνδυνα. 4. Στρόβιλοι φωτιάς (Fire Whirls) 28

Επίσης γνωστοί και ως «διάβολοι της φωτιάς» ή και «ανεμοστρόβιλοι φωτιάς». Πρόκειται για ένα εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο κατά το οποίο η φωτιά αποκτά κατακόρυφη δίνη που μπορεί να φτάσει και τα 50 μέτρα ύψος. Μπορεί οπτικά να είναι εντυπωσιακό αλλά μπορεί να ξεριζώσει δέντρα ύψους μέχρι και 15 μέτρων. 29

Πιο συχνά ακραία καιρικά φαινόμενα στην Ευρώπη Το φονικότερο χτύπημα από τη μεγάλη καταστροφή του Αυγούστου του 2007, συντελέστηκε στο Νομό Ηλείας Ολοένα πιο συχνά, ολοένα πιο καταστροφικά γίνονται τα ακραία φυσικά φαινόμενα στην Ευρώπη. Καταιγίδες και θύελλες, δασικές πυρκαγιές και καύσωνες, πλημμύρες και χιονοστιβάδες, ξηρασία αφήνουν βαρύ το αποτύπωμά τους... Μια αναλυτική έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) καταγράφει τα αποτελέσματα των επικίνδυνων φυσικών φαινομένων από το 1998-2009 και αποκαλύπτει την ένταση και την ισχύ τους. Μερικά από αυτά τα φαινόμενα ήταν κυριολεκτικά πρωτοφανή, όπως ο καύσωνας που «έκαψε» την κεντρική Ευρώπη το καλοκαίρι του 2003, προκαλώντας 70.000 νεκρούς, κυρίως ηλικιωμένους. Πιο συχνές είναι και οι πυρκαγιές. Πάνω από 70.000 πυρκαγιές ξεσπούν κάθε χρόνο στην Ευρώπη, απανθρακώνοντας πάνω από 5.000.000 στρέμματα. Το 85% από τις εκτάσεις αυτές είναι στη Μεσόγειο. Οι πιο φονικές πυρκαγιές, με 80 νεκρούς σε ένα καλοκαίρι, εκδηλώθηκαν στην Ελλάδα το 2007. Ήταν η μεγαλύτερη φυσική καταστροφή στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Το φονικότερο χτύπημα από τη μεγάλη καταστροφή του Αυγούστου του 2007, συντελέστηκε στο Νομό Ηλείας. Οι συνολικές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές από τις πυρκαγιές, στη δωδεκαετία, είναι 307 νεκροί. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα αποκαλύπτουν ακραία κοινωνικά φαινόμενα. Πολλοί από τους ηλικιωμένους που πέθαναν στον καύσωνα του 2003 ζούσαν μόνοι τους, κυριολεκτικά ξεχασμένοι. Τα περισσότερα από τα νοικοκυριά που επλήγησαν από τις πλημμύρες στη Βρετανία το 2007 αποτελούνταν από τους φτωχότερους ανθρώπους, που ζούσαν σε ακατάλληλες κατοικίες, απροστάτευτες από τις υπερχειλίσεις των ποταμών. 30

Επιπτώσεις Εl-nino και La-nina στην Ελλάδα & Ευρώπη Μπορεί κάποιος να ισχυριστεί πως το φαινόμενο αυτό έχει επίδραση σε περιοχές πολύ μακριά από την Ελλάδα. Αλλά υπάρχουν όμως ενδείξεις για επιπτώσεις του El Nino τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Ελλάδα. Έτσι τα θερμά επεισόδια συνοδεύονται από ελάττωση της ατμοσφαιρικής πίεσης στις περιοχές από τη Βόρεια θάλασσα μέχρι την Κασπία, με αντίστοιχη αύξηση της ατμοσφαιρικής πίεσης στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο την Άνοιξη. Όπως προκύπτει από στοιχεία, όταν έχουμε εμφάνιση ισχυρού El Nino, την άνοιξη στην Ελλάδα η μέση θερμοκρασία του αέρα ανεβαίνει και η περιοχή της Μεσογείου, έχει πιο πολλές βροχοπτώσεις. Στο Αιγαίο πέλαγος, λένε οι μετεωρολόγοι μας, τα μελτέμια αναμένονται με μικρότερη συχνότητα και με μικρότερη ένταση λόγω της επίδρασης της Νότιας κύμανσης στα βαρομετρικά πεδία του Ιράκ και της Ινδίας. Μετά το τέλος του επεισοδίου, επικρατούν ισχυρότεροι και συχνότεροι ετήσιες. Έτσι η μείωση των ετησίων ανέμων ή μελτεμιών ενίσχυσε παροδικά το νέφος πάνω από την πρωτεύουσα στην αρχή του El Nino. Αντίθετα, η ενίσχυση τους το καλοκαίρι του 1998 είχε σαν αποτέλεσμα την εξάπλωση καταστροφικών πυρκαγιών στο λιγοστό πράσινο της Αθήνας. Με εξαίρεση τις αλλαγές στη συχνότητα και ένταση στα μελτέμια, το El Nino συνέβαλε στην εμφάνιση ηπιότερου χειμώνα και άνοιξης στην Ελλάδα και μάλιστα συνοδεύτηκε από αύξηση του στρώματος του όζοντος, παρέχοντας έτσι μεγαλύτερη προστασία από τις UV ακτίνες του Ήλιου. Έτσι στην Ελλάδα δεν ήταν η εμφάνιση του, καταστροφική όπως σε άλλες χώρες.τα αποτελέσματα του Ελ Νίνιο μπορούν να φανούν σε όλο τον κόσμο. Σε μερικά μέρη του κόσμου, το Ελ Νίνιο προκαλεί τις βαριές βροχές και την πλημμύρα. Σε άλλα μέρη του κόσμου, η ξηρασία και ο λιμός εμφανίζονται ως αποτέλεσμα Ελ Νίνιο. Στον ωκεανό, οι μεταναστεύσεις ψαριών και τα οικοσυστήματα σκοπέλων κοραλλιών αναστατώνονται οφειλόμενα στις ωκεάνιες αλλαγές θερμοκρασίας που προκαλούνται από το Ελ Νίνιο. Το Ελ Νίνιο έχει επιπτώσεις επίσης στη σφαιρική οικονομία. O τυφώνας Linda στη δυτική ακτή του Μεξικού, που αποκαλύπτεται κατά τη διάρκεια του EL Nino, Σεπτέμβριος 1997. Άνεμοι με ταχύτητα 298-χιλιόμετρα τον κάνουν μια από τις ισχυρότερες ανατολικές θύελλες του Ειρηνικό που καταγράφονται στην ιστορία. 31

ΑΚΡΑΙΑ ΚΑΙΡΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΤΑΙΓΙΔΕΣ Είναι γνωστό ότι οι καταιγίδες είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά φυσικά φαινόμενα. Η φύση σε μια καταιγίδα αλλάζει εντελώς χαρακτήρα και γίνεται άγρια και βίαιη. Η καταιγίδα μπορεί να οριστεί ως εξής: Το φαινόμενο εκείνο το οποίο παράγεται από σύννεφα κατακόρυφης ανάπτυξης (Cumu1onimbus),και συνοδεύεται πάντα από αστραπή και βροντή. Οι καταιγίδες διακρίνονται σε καταιγίδες αέριας μάζας και δυναμικές ανάλογα με τον τρόπο σχηματισμού τους. 32

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΙΣΧΥΡΗΣ ΚΑΤΑΙΓΙΔΑΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ Στις 08/07/2002 σημειώθηκε ισχυρή καταιγίδα, που δημιούργησε και πλημμυρικά φαινόμενα στην περιοχή της Αθήνας. Η καταιγίδα αυτή ήταν καταιγίδα αέριας μάζας με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα μεγάλα ύψη βροχής, που σημειώθηκαν σε πολλές περιοχές της Αθήνας, τη ραγδαιότητα και τη σχετικά μεγάλη διάρκεια (~3 ώρες). Τα ύψη βροχής που σημειώθηκαν σε διάφορες περιοχές της Αθήνας (φαίνονται στο επόμενο σχήμα) υπερέβησαν κατά πολύ τις μέσες μηνιαίες τιμές βροχόπτωσης. Σε κάποιες περιοχές της Αττικής τα ύψη βροχής προσέγγισαν το 25-30% της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης που για την περιοχή της Αθήνας είναι περίπου 400 mm. ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ Οι πλημμύρες που προκαλούνται από την υπερχείλιση των ποταμών είναι μία συνηθισμένη μορφή φυσικών καταστροφών και η ένταση τους τα τελευταία χρόνια, έχει δημιουργήσει ιδιαίτερη ανησυχία λόγω των αυξημένων απωλειών σε ανθρώπινες ζωές αλλά και των εκτεταμένων οικονομικών ζημιών. Οι σφοδρές βροχοπτώσεις το 1997 είχαν σαν αποτέλεσμα να πλημμυρίσουν οι ποταμοί Oder και Δούναβης και να χάσουν τη ζωή τους 100 άνθρωποι. στην Ευρώπη την Πολωνία, την Γερμανία, την Τσεχία, την Σλοβακία, την Γαλλία κ.α. Οι πλημμύρες αποτελούν τη δεύτερη πιο συχνή φυσική καταστροφή, μετά τις δασικές πυρκαγιές. Πλημμύρα συμβαίνει λόγω ραγδαίων βροχοπτώσεων και ισχυρών καταιγίδων, από το ανέβασμα της στάθμης των ποταμών ή από το λιώσιμο χιονιού. Συμβαίνει επίσης από υποχώρηση φραγμάτων και στην περίπτωση αυτή οι συνέπειες είναι πολύ μεγάλες. 33

Η πλημμύρα από φυσικά αίτια είτε παρουσιάζει βραδεία εξέλιξη είτε ανήκει στην κατηγορία της ξαφνικής πλημμύρας, που είναι και το πιο συνηθισμένο φαινόμενο στην Ελλάδα. Στον Ελληνικό χώρο οι πλημμύρες οφείλονται σε καταρρακτώδεις βροχές, που συνοδεύουν τη διέλευση υφέσεων. Η ξαφνική πλημμύρα είναι το αποτέλεσμα ατμοσφαιρικών διαταραχών, που συνοδεύονται από ραγδαίες βροχοπτώσεις, με μεγάλα ποσά βροχής σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ένα σπανιότερα εμφανιζόμενο είδος πλημμύρας στην Ελλάδα είναι η παράκτια πλημμύρα, η οποία εμφανίζεται στις παράκτιες περιοχές λόγω του κυματισμού της θάλασσας ή μιας μεγάλης λίμνης. Ο κυματισμός προκαλείται συνήθως από τους ισχυρούς ανέμους που πνέουν στην περιοχή, ενώ σπάνια μπορεί να εμφανιστούν και θαλάσσια κύματα βαρύτητας (Tsunami). Διαδίδονται στην επιφάνεια της θάλασσας με ταχύτητα η οποία εξαρτάται από το πάχος του νερού της θάλασσας και είναι της τάξης των 200m/sec. Κατά την διάδοσή τους μεταφέρουν σημαντικές ποσότητες νερού από τον χώρο γένεσης τους σε άλλους χώρους. Τα μεγαλύτερα θαλάσσια κύματα βαρύτητας προκαλούν σημαντικές καταστροφές και γίνονται αισθητά σε πολύ μεγάλες αποστάσεις. ΚΑΥΣΩΝΑΣ Καύσωνας, για τις κλιματικές συνθήκες της Ελλάδας, θεωρείται μια περίοδος τουλάχιστον 3 ημερών, όπου οι θερμοκρασίες στις πεδινές περιοχές της ηπειρωτικής χώρας ξεπερνούν τους 37 C και η μέση ημερήσια θερμοκρασία είναι τουλάχιστον 31 C, δηλαδή η θερμοκρασία δε μειώνεται αρκετά κατά τις νυκτερινές ώρες (δεν πέφτει κάτω από τους 25-26 C). Οι επιπτώσεις στον πληθυσμό από τις υψηλές θερμοκρασίες μπορεί να είναι από απλή δυσφορία, θερμική εξάντληση ως και θερμοπληξία η οποία χρειάζεται άμεση ιατρική βοήθεια. Πιο ευάλωτες είναι οι ευαίσθητες ομάδες του πληθυσμού (παιδιά, ηλικιωμένοι, πάσχοντες από χρόνιες παθήσεις) καθώς και άτομα τα οποία εργάζονται σε εξωτερικούς χώρους. Επεισόδια υψηλών θερμοκρασιών ή καύσωνα παρατηρούνται στην Ελλάδα κατά τη θερινή περίοδο, όταν δημιουργούνται συνθήκες θερμής εισβολής. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΚΑΥΣΩΝΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ Την περίοδο 3-12/07/2000 επικράτησαν στην Ελλάδα υψηλές θερμοκρασίες. Οι μέγιστες θερμοκρασίες που καταγράφηκαν ήταν στην Λάρισα 45.4 C, στην Ν. Φιλαδέλφεια 44.4 C και στο Άργος 44 C. Η θερμή εισβολή είχε διάρκεια 10 ημερών και δημιούργησε αρκετά προβλήματα στον πληθυσμό. Αναφέρθηκαν μάλιστα και δύο θάνατοι από βαριά θερμοπληξία στα Ιωάννινα στις 4/7/2003, ενώ στα νοσοκομεία της χώρας μεταφέρθηκαν πολλά άτομα με συμπτώματα ελαφριάς θερμοπληξίας ή αδιαθεσίας. Προβλήματα δημιουργήθηκαν και στο δίκτυο της ΔΕΗ λόγω υπερφόρτωσης του δικτύου από την χρήση των κλιματιστικών μηχανημάτων. Οι θερμές και ξηρές αέριες μάζες σε συνδυασμό με τον άνεμο δημιούργησαν ευνοϊκές συνθήκες για την εκδήλωση πυρκαγιών, με χαρακτηριστική την φωτιά της Σάμου στις 06/07/2000. Σημειώνεται ότι από την ίδια θερμή εισβολή επηρεάστηκε μεγάλο μέρος της Ιταλίας, των Βαλκανίων, της Τουρκίας και της Κύπρου, όπου σημειώθηκαν θάνατοι από θερμοπληξία και εκτεταμένες πυρκαγιές. 34

ΑΝΕΜΟΣΤΡΟΒΙΛΟΣ Ο ανεμοστρόβιλος ή αλλιώς σίφωνας αποτελεί το πιο βίαιο και καταστρεπτικό ατμοσφαιρικό φαινόμενο. Οι βίαιες, στροβιλιζόμενες καταιγίδες ονομάζονται ανεμοστρόβιλοι. Δημιουργούνται πάνω από την ξηρά ή τη θάλασσα, εξαιτίας της σύγκρουσης μεγάλων αερίων μαζών, οι οποίες περιστρέφονται, ενώνοντας και σχηματίζοντας ένα γιγάντιο χωνί. Όταν φτάσουν στην επιφάνεια της θάλασσας ή στο έδαφος, παρασύρουν στην ξέφρενη πορεία τους τα πάντα: δέντρα, σπίτια, πλοία, ανθρώπους,. Στο κέντρο ενός ανεμοστρόβιλου οι άνεμοι μπορούν να αναπτύξουν ταχύτητα 650 χλμ. την ώρα. Σύμφωνα με τον ερευνητή Δρ. Μιχάλη Σιούτα (ΕΛ.Γ.Α. - Κέντρο Μετεωρολογικών Εφαρμογών, Θεσσαλονίκη) ανεμοστρόβιλοι μπορούν να εμφανισθούν σε οποιαδήποτε περιοχή της Ελλάδας. Με βάση την έρευνά του, τα τελευταία χρόνια η πλειοψηφία των ανεμοστρόβιλων σημειώθηκε στη δυτική και νότια Ελλάδα και κυρίως σε παραλιακές περιοχές. Σημειώθηκαν ετησίως κατά μέσο όρο 8 ανεμοστρόβιλοι (σίφωνες ξηράς), που προξένησαν από μέτριες μέχρι μεγάλες ζημιές, καθώς επίσης, και 10 σίφωνες θάλασσας. Οι ανεμοστρόβιλοι στην Ελλάδα εμφανίζονται συχνότερα κατά τους μήνες Ιούλιο, Σεπτέμβριο, Νοέμβριο και Δεκέμβριο. 35

Περιοχές που σημειώθηκαν ανεμοστρόβιλοι (σίφωνες ξηράς) και σίφωνες θάλασσας στο διάστημα 2000-02 (Μ. Σιούτας). O ανεμοστρόβιλος που έπληξε το αεροδρόμιο «Ελ. Βενιζέλος» στις 27 Ιουλίου 2002. 36

ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ Ένα μάλλον παρεξηγημένο φυσικό φαινόμενο είναι το περίφημο Φαινόμενο Θερμοκηπίου, πού τόσο έχει απασχολήσει τα τελευταία χρόνια, επιστήμονες και μη. Η ζωή θα είχε εκλείψει χωρίς την ύπαρξη αυτού, αφού οι θερμοκρασίες θα ήταν εξαιρετικά χαμηλές σε παγκόσμια και ετήσια βάση (-18 βαθμοί Κελσίου, αντί των +15 πού είναι σήμερα) και επομένως απαγορευτικές για την ανάπτυξη ζωής, τουλάχιστον όπως την γνωρίζουμε σήμερα. Η Αφροδίτη είναι πολύ καυτή (450 βαθμοί Κελσίου), ο Άρης είναι πολύ κρύος (-53 βαθμοί Κελσίου), η Γη είναι ότι πρέπει για να κατοικηθεί. Κι αυτό, επειδή έχει την κατάλληλη ατμόσφαιρα η οποία με το Φαινόμενο Θερμοκηπίου την καθιστά κατοικήσιμη. Δεν είναι τόσο η θέση δηλαδή πού την καθιστά προνομιούχο αλλά η ατμόσφαιρά της. Ωστόσο πολλοί αναθεματίζουν το τόσο ζωτικό για τον πλανήτη μας φαινόμενο. Ας δούμε όμως ακριβέστερα περί τίνος πρόκειται. Η Γη δέχεται όλη την αρχική της ενέργεια ως ακτινοβολία μικρού μήκους κύματος από τον ήλιο. Τμήμα αυτής της ενέργειας που απορροφάται από τη Γη τελικά μετατρέπεται σε θερμότητα στην επιφάνεια του πλανήτη, και στη συνέχεια επανεκπέμπεται στο διάστημα υπό μορφή όμως ακτινοβολίας μεγάλου μήκους κύματος, που ονομάζεται υπέρυθρη ακτινοβολία. Εφόσον η Γη κινείται σχεδόν στο απόλυτο κενό του σύμπαντος, δεν υπάρχει μεταφορά ενέργειας μέσω αγωγής ή συναγωγής, και το άθροισμα των ακτινοβολιών μικρού και μεγάλου μήκους κύματος που εγκαταλείπουν τη Γη πρέπει να είναι σε ίσο με την ποσότητα εισερχόμενης ενέργειας μικρού μήκους κύματος, για να διατηρείται η θερμική ισορροπία της Γης. Επίσης ας σημειωθεί ότι η μέση θερμοκρασία της Γης επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες όπως η ερημοποίηση, αποψίλωση του εδάφους, οι οποίοι επιδρούν στην κλιματική αλλαγή. Μια αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της Γης μπορεί να επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις στην ξηρά. Ένα προφανές συμπέρασμα είναι ότι θα υπάρχουν περισσότερες «θερμές» και λιγότερες «ψυχρές» μέρες. Αυτό θα μπορούσε να έχει διαφορετικές επιπτώσεις σε διαφορετικές περιοχές. Περισσότερες θερμές μέρες σε περιοχές με ήδη υψηλές θερμοκρασίες θα μπορούσε να επιφέρει μεγαλύτερη πίεση στα φυτά, ζώα, ακόμη και στους ανθρώπους. Εύκρατα κλίματα μπορούν να εξαπλωθούν προς βόρεια, ενώ περιοχές με ήδη εύκρατο κλίμα να αποκτήσουν θερμά και ξηρά κλίματα. 37

ΑΝΥΨΩΣΗ ΤΗΣ ΣΤΑΘΜΗΣ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ Η στάθμη της θάλασσας λόγω της κλιματικής αλλαγής θα ανέλθει για δύο λόγους. Πρώτον, εξαιτίας των υψηλότερων θερμοκρασιών, το νερό που είναι αποθηκευμένο στους πάγους θα λιώσει, προσθέτοντας επιπλέον νερό στους ωκεανούς. Δεύτερον, η αύξηση της θερμοκρασίας, ως γνωστόν προκαλεί αύξηση του όγκου του νερού, επιβάλλοντας στο νερό των ωκεανών κατά τον ίδιο τρόπο να καταλαμβάνει περισσότερο χώρο, προκαλώντας περαιτέρω ανύψωση της στάθμης της θάλασσας. Αυτό μπορεί να επιφέρει πλημμύρες σε διάφορες παράκτιες περιοχές μέχρι και πλήρη και μόνιμη κάλυψη αυτών. Επίσης αναμένεται ότι η μορφολογία της ξηράς θα μεταβληθεί σε μερικές νησιωτικές χώρες, όπως το Μπαγκλαντές, λόγω της ανύψωσης της στάθμης της θάλασσας. Η μέση παγκόσμια στάθμη της θάλασσας έχει αυξηθεί από 10 ως 25cm τα τελευταία 100 χρόνια. Είναι πιθανόν ότι αυτή η αύξηση σχετίζεται με την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας από το 1860. Από τα κλιματικά μοντέλα έχει υπολογιστεί ότι η στάθμη της θάλασσας μπορεί να αυξηθεί περίπου κατά 15 ως 95cm μέχρι το έτος 2100 (παραπάνω Εικόνα ). 38

Ενεργά ηφαίστεια της Ευρώπης Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει το αμερικανικό ινστιτούτο Σμιθσόνιαν, ενεργό είναι ένα ηφαίστειο το οποίο έχει δείξει δραστηριότητα κάποια στιγμή μέσα στα τελευταία 10 με 12 χιλιάδες χρόνια, κατά τη διάρκεια της περιόδου που ονομάζουμε Ολόκαινο, δηλαδή και την οποία διανύουμε ακόμη και σήμερα. 'Όπως λέει στον "ΕΤ" ο κ. Μανώλης Βασιλάκης, δρ. Γεωλογίας, "ενεργό θεωρούμε όχι μόνο το ηφαίστειο που προκαλεί τα τελευταία 12.000 χρόνια καταστροφές και εκρήξεις, αλλά και εκείνο που δείχνει την οποιαδήποτε δραστηριότητα, όπως την έκλυση αερίων" Παράδειγμα ηφαιστείου που εξερράγη πρόσφατα, πάντως, αποτελεί το Αγιαφιγιαπλαγιοθρκούλ, το οποίο μετά από δύο αιώνες αδράνειας οδήγησε την περασμένη εβδομάδα περί τους πεντακόσιους Ισλανδούς μακριά από τα χωριά τους. Όχι ότι οι κάτοικοι της Ισλανδίας δεν είναι συνηθισμένοι στις εκρήξεις ηφαιστείων, πάντως. Άλλωστε, έχουν περάσει μονάχα σαράντα επτά χρόνια από την έκρηξη ενός άλλου ισλανδικού ηφαιστείου, το οποίο οδήγησε στη δημιουργία ενός νέου νησιού, του Σάρτσει. Κάτι αντίστοιχο, σε μεγαλύτερη κλίμακα όμως, είχε συμβεί και πριν από τρεισήμισι χιλιάδες χρόνια στον ελλαδικό χώρο, όταν εξερράγη το μέχρι σήμερα ενεργό ηφαίστειο της Σαντορίνης. Και μπορεί το συγκεκριμένο ηφαίστειο να θεωρείται ενεργό σύμφωνα και με τον ορισμό του Σμιθσόνιαν, έχει όμως περίοδο επανάληψης περί τα 18 χιλιάδες χρόνια, συνεπώς προς το παρόν θεωρείται ακίνδυνο. 39

Ένα ακόμη ενεργό ηφαίστειο στην Ελλάδα είναι αυτό της Νισύρου, το οποίο είναι και νεότερο από αυτό της Σαντορίνης. Δύο ακόμη ενεργά ηφαίστεια της Ελλάδας βρίσκονται ένα στα Μέθανα και ένα στη Μήλο. Το μεν ηφαίστειο στα Μέθανα έδωσε την τελευταία του έκρηξη τα 250 π. Χ. περίπου, αλλά εκείνο της Μήλου έχει να δείξει σημεία ζωής περισσότερες χιλιετίες, παρ όλα αυτά όμως θεωρείται από τους επιστήμονες ενεργό "Παρακολούθηση". Και φυσικά είναι αντικείμενο συνεχούς παρακολούθησης, όπως και τα άλλα τρία. Γιατί μπορεί αυτή τη στιγμή να φαντάζει εξωπραγματική μια έκρηξη ηφαιστείου στην Ελλάδα, δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι η περιοχή του Αιγαίου είναι αυτή που έχει δώσει κατά το παρελθόν από τις μεγαλύτερες καταστροφές στη Μεσόγειο. Πάντως, όπως υποστηρίζει στον "ΕΤ", ο κ. Βασιλάκης: "Οι περισσότερες μελέτες πέρα από τη Σαντορίνη έχουν πραγματοποιηθεί για τη Νίσυρο". Τα πιο γνωστά ενεργά ηφαίστεια της Ευρώπης είναι η Αίτνα στη Σικελία και ο Βεζούβιος στην Νάπολη. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν άλλα ενεργά στην περιοχή, όπως αποδεικνύει το πρόσφατο παράδειγμα της Ισλανδίας. Έτσι λοιπόν ενεργά ηφαίστεια υπάρχουν στη Γερμανία, στην Πορτογαλία, στην Ισπανία και τη Ρωσία. Ξύπνησε και πάλι το ηφ αίστειο Αίτνα 40

Στο μέτωπο της έρευνας Το νερό, το οξυγόνο, το φως, τη ζωή..., όλα η Γη μας τα έδωσε. Οι ισορροπίες όμως που κάνουν τον πλανήτη μας φιλόξενο διαταράσσονται κάποτε με τρόπο εξαιρετικά ολέθριο. Σεισμοί, εκρήξεις ηφαιστείων, καταιγίδες και παλιρροϊκά κύματα, πλημμύρες και πυρκαγιές όταν η φύση απορρυθμίζεται, καταφέρει πλήγματα όπου και όταν το αποφασίσει. Kανένα μέρος της Γης δεν είναι απόλυτα ασφαλές - ούτε καν η Ευρώπη, η οποία από πλευράς κλίματος και γεωγραφίας είναι ευνοημένη. Οι φυσικές καταστροφές επέρχονται πολύ συχνά χωρίς να προειδοποιήσουν, και προκαλούν ολέθρους που υπολογίζονται σε ανθρώπινες ζωές, σε περιβαλλοντικές καταστροφές και σε οικονομικές ζημίες. Kατά πάσαν πιθανότητα, ο άνθρωπος δεν θα μπορέσει ποτέ να ελέγξει πλήρως αυτά τα φαινόμενα. Έχει όμως τη δυνατότητα να κατανοήσει πληρέστερα τους πολύπλοκους μηχανισμούς τους και συνεπώς να τα προβλέπει επιτυχέστερα περιορίζοντας έτσι τις επιπτώσεις τους. Προς τούτο πρέπει να κινητοποιήσουμε όλες τις δημιουργικές ικανότητες που διαθέτουμε. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση στηρίζει χρηματοδοτικά δεκάδες ερευνητικών έργων που άπτονται των φυσικών καταστροφών. Πρόκειται για πιλοτικά έργα που στηρίζονται στη στενή διακρατική συνεργασία, ευνοώντας έτσι την προσέγγιση ειδικών από διαφόρους επιστημονικούς κλάδους και κινητοποιώντας παντός είδους υπευθύνους, οικονομικούς συντελεστές και πολιτικούς παράγοντες. Απέναντι στην απειλή των φυσικών καταστροφών, οφείλουμε να κινητοποιήσουμε όλες μας τις δυνάμεις. Η Ευρώπη επαγρυπνά. 41

KΑΤΑΙΓΙΔΕΣ ΚΑΙ ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ Τα γεγονότα Από τα βάθη των αιώνων, βρισκόμαστε στο έλεος των ιδιοτροπιών της φύσεως. Η Ευρώπη βεβαίως δεν είναι εκτεθειμένη στους φονικούς τυφώνες που πλήττουν τακτικά ορισμένα μέρη της Γης. Δεν βρίσκεται ωστόσο η ήπειρός μας εκτός κινδύνου από πλευράς καταστροφών μεγάλης κλίμακας. Η Βόρεια Ευρώπη πλήττεται από πλήθος καταιγίδων: κάθε χρόνο, 100 κυκλώνες πλήττουν τα βρετανικά νησιά. Οι κακοκαιρίες αυτές συνοδεύονται κάποτε από νεροποντές που προκαλούν σοβαρές πλημμύρες. Οι ακτές της Βόρειας Θάλασσας και της Βαλτικής Θάλασσας είναι ιδιαίτερα ευάλωτες, όπως άλλωστε και ορισμένες ενδότερες ζώνες. Το 1953 έσπασαν στην Ολλανδία τα προστατευτικά φράγματα, με αποτέλεσμα να πλημμυρίσει μεγάλο μέρος της χώρας και να χαθούν 1.800 άνθρωποι. Ως αποτέλεσμα ασυνήθων σε διάρκεια και ύψος βροχοπτώσεων, σημειώθηκε πρόσφατα θεαματική και καταστρεπτική άνοδος των υδάτων σε πολλές λεκάνες απορροής ποταμών της Ευρώπης. Όλοι θυμόμαστε την ακατάσχετη άνοδο της στάθμης των υδάτων τον χειμώνα 1994-1995, η οποία έπληξε την Ιταλία, τη Γερμανία, το Βέλγιο, τη Γαλλία και τις Κάτω Χώρες. Το καλοκαίρι του 1997, η υπερχείλιση του ποταμού Oder έπληξε πολύ σοβαρά την Κεντρική Ευρώπη. Η δράση Πώς θα αντιμετωπιστούν αυτές οι τραγωδίες; Οι έρευνες που υποστηρίζονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τοποθετούνται στο πεδίο της πρόβλεψης, και συνεπώς της πρόληψης. Η αειφόρος διαχείριση των ποταμών έχει αισθητά βελτιωθεί, χάρη κυρίως στη δυνατότητα ανάλυσης των κινδύνων ανόδου της στάθμης των υδάτων σε πραγματικό χρόνο. Με τη βοήθεια των ραντάρ και της μοντελοποίησης, τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα και οι εξ αυτών επιπτώσεις προβλέπονται με ολοένα και μεγαλύτερη ακρίβεια. Μολονότι η γνώση των κινδύνων δεν αρκεί για την αποτροπή των ζημιών που μπορούν να προκληθούν εξαιτίας των υδάτων, επιτρέπει τουλάχιστον στις δημόσιες αρχές να δημιουργούν μηχανισμούς ασφάλειας για την προστασία του πληθυσμού 42

ΣΕΙΣΜΟΙ Τα γεγονότα Οι σεισμοί είναι υπαίτιοι για τον μεγαλύτερο αριθμό θανάτων, σε μεγάλη απόσταση από άλλες φυσικές καταστροφές. Σε 340000 ανέρχονται τα ανθρώπινα θύματα των σεισμών από το 1976 μέχρι σήμερα. Από τις αρχές του αιώνα, ο μέσος ετήσιος όρος θανάτων εξαιτίας σεισμών υπολογίζεται σε 20000. Ένα τρίτο του πληθυσμού του πλανήτη ζει σε ζώνες υψηλού σεισμικού κινδύνου. Μέσα στην τελευταία δεκαπενταετία, 5000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας σεισμών σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το 1980, ένας τρομερός σεισμός πλήττει τη Νότια Ιταλία απολογισμός: 4580 νεκροί και 250000 άστεγοι. Πολύ πιο πρόσφατα, οι σεισμοί έπληξαν την περιοχή Γρεβενών στην Ελλάδα (1995) και την Assise στην Ιταλία (1997), με ανθρώπινα θύματα και σημαντικές υλικές ζημιές. Σεισμοί σημειώνονταν πάντοτε. Οι επιπτώσεις τους φαίνονται όμως σήμερα βαρύτερες για δύο λόγους αφενός επειδή η πυκνότητα του πληθυσμού είναι μεγαλύτερη, ακόμη και σε περιοχές υψηλού κινδύνου, και αφετέρου επειδή υπάρχουν νέες βιομηχανικές εγκαταστάσεις οι οποίες σε περίπτωση σεισμού μπορεί να αποδειχτούν ευάλωτες (αγωγοί φυσικού αερίου ή πετρελαίου, φράγματα, ορισμένες χημικές βιομηχανίες κ.ά.). Η δράση Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενδιαφέρεται σοβαρά για το πρόβλημα των σεισμών. Από το 1987 μέχρι σήμερα έχει χορηγήσει χρηματοδοτική υποστήριξη για πενήντα περίπου ερευνητικά έργα που άπτονται των σεισμών. Όπως και για άλλες φυσικές καταστροφές, προτεραιότητα δίδεται σε μια πολυτομεακή και διεπιστημονική προσέγγιση. Με τις έρευνες αυτές επιδιώκονται διάφοροι στρατηγικοί στόχοι. 43

Ορισμένες χρησιμοποιούνται για αποσαφήνιση των μεθόδων πρόβλεψης των σεισμών, πεδίο όπου μένει να καταβληθούν ακόμη σημαντικές προσπάθειες για να δοθεί απάντηση στα ερωτήματα πού και πότε υπάρχει κίνδυνος να σημειωθεί σεισμός, ποια θα είναι η διάρκειά του και ποιο το μέγεθός του. Άλλες εργασίες αποβλέπουν σε καλύτερη αντισεισμική θωράκιση τεχνικών έργων και κτιρίων για μεγαλύτερη αντίστασή τους στα κρουστικά κύματα. Το 1996, η Επιτροπή χάραξε τις γραμμές δράσης ενός πραγματικού ευρωπαϊκού "σχεδίου μάχης", για μεγαλύτερη προστασία των πολιτών της Ένωσης έναντι των σεισμών. Τα κράτη μέλη καλούνται να ενισχύσουν τα συστήματα πληροφόρησης και επικοινωνίας, να αναπτύξουν τη διεθνή συνεργασία (με την Ιαπωνία κυρίως) και να εφαρμόζουν πιο συστηματικά το σύστημα Eurocodes, δηλαδή το σύστημα αντισεισμικών κανόνων για τον κατασκευαστικό τομέα. 44

ΗΦΑΙΣΤΕΙΑKΕΣ ΕKΡΗΞΕΙΣ Τα γεγονότα Το 1991 ξυπνάει στις Φιλιππίνες το ηφαίστειο Pinatubo, αφού είχε παραμείνει ανενεργό επί τέσσερις αιώνες. Πρόκειται για τη σοβαρότερη ηφαιστειακή έκρηξη του εικοστού αιώνα: χίλιοι περίπου νεκροί, μετεγκατάσταση ενός εκατομμυρίου ατόμων και τεράστιες υλικές ζημιές. Στην ευρωπαϊκή ήπειρο υπάρχουν περί τα εκατό ηφαίστεια (τα 30 στην επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης), που υπήρξαν ενεργά κατά τα 10000 τελευταία έτη. Στην Ελλάδα και την Ιταλία έχουν καταγραφεί 140 εκρήξεις από τον 16ο αιώνα μέχρι σήμερα. Ποια θα ήταν τα αποτελέσματα εάν τα ηφαίστεια αυτά έβγαιναν ξαφνικά από τον λήθαργο, όπως στις Φιλιππίνες; Οι εκρήξεις των ηφαιστείων είναι από τις πιο εντυπωσιακές φυσικές καταστροφές, τόσο λόγω του αιφνίδιου χαρακτήρα τους όσο και εξαιτίας των αλυσιδωτών επιπτώσεων που συνεπιφέρουν: εκτοξεύσεις υλικού, εκροή λάβας, αναθυμιάσεις τοξικών αερίων, σεισμικά φαινόμενα κ.λπ. Η δράση Μια σημαντική ηφαιστειακή έκρηξη στην Ευρώπη θα είχε βαρύτατες επιπτώσεις πάνω στον πληθυσμό και το περιβάλλον. Εννοείται ότι σε μια τέτοια καταστροφή δεν μπορούμε να αντισταθούμε. Είμαστε όμως σε θέση να προβλέπουμε μια ηφαιστειακή έκρηξη με ολοένα και μεγαλύτερη ακρίβεια και να λαμβάνουμε όλα τα απαραίτητα μέτρα ώστε να μην θρηνούνται ανθρώπινες ζωές και να μειωθεί η οικονομική ζημία. Σε ότι αφορά την έρευνα, η κύρια πρόκληση είναι να κατανοηθούν πληρέστερα τα ηφαιστειακά φαινόμενα και να ανιχνεύονται εγκαίρως τα πρόδρομα σήματα μιας ηφαιστειακής έκρηξης. Αξίζει προς τούτο να συνδυαστούν διάφορες επιστημονικές προσεγγίσεις. Πρέπει επίσης να αναπτυχθούν τεχνικές τυποποιημένων μέτρων ώστε να διευκολύνεται η σύγκριση μεταξύ ηφαιστείων διαφόρων τύπων. Στο πεδίο αυτό, η Ευρώπη συνεισφέρει σημαντική υπεραξία, υποστηρίζοντας αριθμό ερευνητικών έργων επικεντρωμένων στις διάφορες ζώνες υψηλού κινδύνου. 45