Ειδικά Υπόγεια Έργα: Ένα Πεδίο Δυναμικής Ανάπτυξης της Μεταλλευτικής Δ. ΚΑΛΙΑΜΠΑΚΟΣ Επίκουρος Καθηγητής Ε. Μ. Π. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η δυναμική, που εμφανίζουν τα τελευταία χρόνια τα υπόγεια έργα, τροφοδοτείται από το γενικότερο πνεύμα της αειφόρου ανάπτυξης που καθορίζει σε στρατηγικό επίπεδο τις επιλογές του σύγχρονου κόσμου. Η απότομη αύξηση του πληθυσμού, σε συνδυασμό με την έλλειψη ανάλογου χωροταξικού σχεδιασμού, οδηγεί συχνά σε υποβάθμιση της ποιότητας ζωής, ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές. Έτσι, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια μεγάλη αύξηση στο πλήθος και στο μέγεθος των υπόγειων κατασκευών. Τα παραπάνω περικλείονται στον όρο «υπόγεια ανάπτυξη» (Underground Development). Γενικά, υπόγεια ανάπτυξη είναι η τάση που υποστηρίζει την εκμετάλλευση του υπόγειου χώρου με σκοπό την ικανοποίηση των σύγχρονων αναγκών. Προφανώς, η υπόγεια ανάπτυξη δεν είναι κάτι νέο, παραδείγματα υπόγειας ανάπτυξης μπορούν να αντληθούν από διάφορες περιόδους της Ιστορίας. Σήμερα, όμως, η τάση αυτή εμφανίζεται πιο έντονη, σε ορισμένες μάλιστα κοινωνίες είναι συστηματική, ως αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. ΓΙΑΤΙ ΥΠΟΓΕΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ; Οι παράγοντες που ωθούν ολοένα και περισσότερο προς την πλευρά της υπόγειας ανάπτυξης είναι, μεταξύ άλλων: Η έλλειψη χώρου στην επιφάνεια, ως αποτέλεσμα της εκρηκτικής αστικοποίησης των τελευταίων δεκαετιών. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την αύξηση των απαιτήσεων, όσον αφορά στην ποιότητα ζωής, καθιστά τις εναπομείνασες ελεύθερες επιφανειακές εκτάσεις «είδος εν ανεπαρκεία», με αποτέλεσμα την άνοδο του κόστους γης και την ώθηση προς εκμετάλλευση της «τρίτης διάστασης».
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2003 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 57 Περιβαλλοντικοί λόγοι, όπως η απομάκρυνση των ανεπιθύμητων και ρυπογόνων δραστηριοτήτων και εγκαταστάσεων από την επιφάνεια (π.χ. χώροι διάθεσης επικίνδυνων αποβλήτων). Σε πολλές περιπτώσεις έχει αποδειχθεί ότι οι υπόγειες κατασκευές έναντι των αντίστοιχων επιφανειακών, μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολύ αποτελεσματικά, προσφέροντας λύσεις υψηλής περιβαλλοντικής προστασίας, σε αποδεκτά οικονομικά όρια. Λόγοι ασφάλειας. Σε αντίθεση με την ευρέως διαδεδομένη αίσθηση περί επικινδυνότητας των υπόγειων χώρων, αυτοί προσφέρουν μεγαλύτερη ασφάλεια από πολλές απόψεις, ειδικά όσον αφορά σε θέματα αντιμετώπισης του σεισμικού κινδύνου, καλύτερου ελέγχου των εγκαταστάσεων, αλλά και πυρασφάλειας. Οικονομικοί λόγοι. Τα υπόγεια έργα, εκεί που ευρύτατα εφαρμόζονται, έχουν επικρατήσει, πρώτα από όλα, στο επίπεδο της ανταγωνιστικότητας (μέχρι και 50% μικρότερα ενοίκια, μέχρι και 70% μείωση στα λειτουργικά έξοδα, εξαιτίας των σταθερών θερμοκρασιακών συνθηκών, μη ανάγκη ύπαρξης φέροντος οργανισμού, δυνατότητα αξιοποίησης των προϊόντων της εξόρυξης κ.λπ.). Σχήμα 1: Καταλληλότητα ανάπτυξης χώρων κάτω από την επιφάνεια του εδάφους ανάλογα με την επιλεχθείσα χρήση (Ronka et al., 1998).
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2003 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 58 Στο σχήμα 1, σύμφωνα με τους Ronka et al. (1998), παρουσιάζεται το εύρος των εφαρμογών που μπορούν να καλύψουν οι υπόγειες κατασκευές. Αυτό που παρατηρείται είναι μια σταδιακή μετάβαση των χρήσεων σε μεγαλύτερα βάθη, όσο η χρήση των δραστηριοτήτων αφορά λιγότερο στο ευρύ κοινό και οι εγκαταστάσεις γίνονται πιο πολύπλοκες ή αφορούν σε λειτουργίες ανεπιθύμητες στην επιφάνεια. ΠΟΙΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΘΑ ΚΑΘΟΡΙΣΟΥΝ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΩΝ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ Η ζήτηση για υπόγειες κατασκευές αναμένεται να είναι έντονα αυξητική, αν υπάρξουν οι παρακάτω προϋποθέσεις, όπως περιγράφονται από τον Edelenbos et al. (1998): i. Αυξημένο ενδιαφέρον για την ποιότητα ζωής, που σχετίζεται με την προστασία του περιβάλλοντος, την ασφάλεια και αύξηση του βιοτικού επιπέδου. ii. Αυξημένες πιέσεις για τη διαφύλαξη του εναπομείναντος επιφανειακού χώρου, οι οποίες θα οδηγήσουν σε προσπάθειες για την αύξηση της αποδοτικότητας των επιφανειακών χρήσεων καθώς και στην πιο εκλεκτική χρησιμοποίησή του. iii. Επιδείνωση των περιβαλλοντικών συνθηκών, γεγονός που θα επιφέρει μεγαλύτερες κοινωνικές πιέσεις για την αντιμετώπισή τους και υιοθέτηση νέων τεχνικών για την επίτευξη του στόχου αυτού. iv. Υψηλή οικονομική ανάπτυξη, που θα επιτρέψει την πραγματοποίηση πιο δυναμικών επενδυτικών προγραμμάτων, αλλά και θα οδηγήσει παράλληλα σε αύξηση των απαιτήσεων, από την πλευρά των πολιτών, προς τη βελτίωση των συνθηκών ζωής. v. Τεχνολογική πρόοδος, που θα δημιουργήσει νέες κατασκευαστικές δυνατότητες, ενώ παράλληλα θα επιτρέψει την πιο οικονομική κατασκευή των έργων. vi. Ενεργό πολιτική από πλευρά των κυβερνητικών φορέων και εφαρμογή αυστηρών περιβαλλοντικών και χωροταξικών κανονισμών, κάτι που με τη σειρά του θα ωθήσει στη μεγαλύτερη και ενεργητικότερη αξιοποίηση του υπόγειου χώρου. ΤΥΠΟΙ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ Στο παρόν άρθρο η έμφαση δίνεται στα ειδικά υπόγεια έργα. Ως τέτοια νοούνται τα υπόγεια έργα, πλην σηράγγων, δεδομένου ότι οι σήραγγες (συγκοινωνιακές, υδραυλικές
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2003 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 59 κ.λπ.) έχουν ενσωματωθεί πλέον, ως λύσεις, τόσο στη φαρέτρα του υφιστάμενου τεχνικού δυναμικού της χώρας όσο και σε επίπεδο κοινωνικό-πολιτικό. Υπόγειοι αποθηκευτικοί χώροι Τα υπόγεια αποθηκευτικά-διαμετακομιστικά κέντρα μπορεί να αποτελούν μια καινοτομία για τον ελληνικό χώρο, έχουν όμως αποδείξει τη βιωσιμότητά τους στο εξωτερικό και συγκεκριμένα στις ΗΠΑ εδώ και πολλά χρόνια. Πρόκειται για κέντρα πολλές φορές τεραστίων διαστάσεων (διάσημο είναι το Subtropolis- σχήμα 2, εικόνα 1, με αξιοποιημένο υπόγειο χώρο πάνω από 400 στρέμματα), τα οποία δημιουργήθηκαν αρχικά σε χώρους πρώην υπόγειας λατόμευσης αδρανών υλικών. Σήμερα, σε ορισμένες περιπτώσεις, η υπόγεια λατόμευση συνεχίζεται παράλληλα με την εμπορική (αποθηκευτική-διαμετακομιστική) χρήση. Σχήμα 2: Τριδιάστατη αναπαράσταση των αποθηκευτικών χώρων του Subtropolis. Πλεονεκτήματα του χώρου: Το είδος της κατασκευής των χώρων με τα «φυσικά» χωρίσματα (στύλους), το στρωμένο με σκυρόδεμα πάτωμα, το ύψος τους, τους κάνει ιδιαίτερα εύχρηστους. Επιτυγχάνεται οικονομία μέχρι και 70% στο κόστος ενοικίου σε σχέση με αντίστοιχη επιφανειακή κατασκευή.
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2003 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 60 Εικόνα 1: Υπόγεια αποθήκευση στο Subtropolis. Προσφέρεται μεγαλύτερη ασφάλεια για τους εργαζόμενους και τα εμπορεύματα καθώςκαι προστασία από έντονες κλιματικές αλλαγές. Η θερμοκρασία του υπόγειου λατομείου κατά τη διάρκεια του χρόνου κυμαίνεται μεταξύ 18,3-22,2 C. Οι θερμοκρασίες αυτές σε συνδυασμό μάλιστα και με την έλλειψη υγρασίας είναι κατάλληλες για την αποθήκευση ευπαθών προϊόντων, όπως τροφίμων και προϊόντων χαρτιού. Υπόγειοι χώροι στάθμευσης Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα των μεγάλων αστικών κέντρων είναι η έλλειψη χώρων στάθμευσης. Σε πρώτο στάδιο το πρόβλημα αυτό αντιμετωπίστηκε με τη διαμόρφωση κατάλληλων επιφανειακών χώρων και την κατασκευή πολυώροφων κτιρίων για τη στάθμευση των αυτοκινήτων. Η λύση, όμως, αυτή σε αρκετές περιπτώσεις φάνηκε ανεπαρκής λόγω της εξάντλησης των επιφανειακών χώρων και τη συνεχή αύξηση του αριθμού των αυτοκινήτων. Έτσι, μια λύση που εφαρμόζεται πια συστηματικά είναι η ανάπτυξη υπόγειων χώρων στάθμευσης.
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2003 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 61 Τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα που εμφανίζουν οι υπόγειοι χώροι δεν είναι κοινά για όλους, αλλά εξαρτώνται από την επίδραση κάποιων ειδικών και μοναδικών παραγόντων για κάθε χώρο. Τέτοιοι παράγοντες είναι η θέση που θα αναπτυχθεί, η πληθυσμιακή πυκνότητα γύρω από τον υπόγειο χώρο, ο βαθμός κυκλοφοριακής συμφόρησης και η γεωλογία της περιοχής. Τα κυριότερα πλεονεκτήματα που προσφέρουν οι υπόγειοι χώροι στάθμευσης είναι: Η εξοικονόμηση πολύτιμου χώρου. Το πλεονέκτημα αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία όταν πρόκειται για περιοχές με αυξημένη τουριστική ή εμπορική δραστηριότητα. Μηδενική οπτική ρύπανση (εκτός από τις στοές εισόδου-εξόδου). Υψηλή προστασία των οχημάτων από τα καιρικά φαινόμενα, την οποία δεν παρέχουν οι επιφανειακοί χώροι, ενώ σε μικρότερο βαθμό παρέχουν τα κτίρια στάθμευσης αυτοκινήτων. Εναλλακτική χρήση των χώρων ως καταφύγια σε περίπτωση πολέμου, εφ όσον τηρούνται οι προδιαγραφές για κάτι τέτοιο. Ένα άλλο πλεονέκτημα είναι ο περιορισμός του θορύβου από την κίνηση των οχημάτων στον υπόγειο χώρο. Το πλεονέκτημα αυτό, όμως, αντισταθμίζεται από το θόρυβο που παράγεται από την λειτουργία των ανεμιστήρων για την απομάκρυνση των καυσαερίων. Υπόγεια αποθήκευση καυσίμων και φυσικού αερίου Η χρήση τεχνητών υπογείων χώρων για την αποθήκευση υδρογονανθράκων αποτελεί συνήθη πρακτική τόσο στις σκανδιναβικές χώρες, από όπου και πρωτοξεκίνησε, όσο και σε πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης και του κόσμου. Αν και οι αυστηροί περιβαλλοντικοί περιορισμοί υπήρξαν ένα σημαντικό στοιχείο που στήριξε αρχικά ένα τέτοιο εγχείρημα, το κυριότερο πλεονέκτημα που έχει να επιδείξει η συγκεκριμένη λύση είναι η επίτευξη χαμηλότερου κόστους ανά μονάδα αποθηκευμένου προϊόντος. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα όταν οι προς αποθήκευση ποσότητες ξεπερνούν το όριο των 100-150.000 m 3 για υγρούς υδρογονάνθρακες, ενώ σε περιπτώσεις υγροποιημένων αερίων υδρογονανθράκων που απαιτούν αποθήκευση υπό πίεση, το συγκεκριμένο όριο εφαρμοσιμότητας μειώνεται ακόμη περισσότερο.
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2003 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 62 Η βασική τεχνική αρχή, η οποία χρησιμοποιείται για την πραγματοποίηση της υπόγειας αποθήκευσης υδρογονανθράκων, στηρίζεται στον εγκλωβισμό τού προς αποθήκευση προϊόντος, μέσα σε ένα υδροδυναμικό φράγμα το οποίο δημιουργείται από έναν τεχνητό, τις περισσότερες φορές, υδροφόρο ορίζοντα. Το υπόγειο νερό, με μεγαλύτερο ειδικό βάρος από το πετρέλαιο και με τη βοήθεια της υδροστατικής πίεσης δημιουργεί πίεση προς το εσωτερικό του θαλάμου, εμποδίζοντας τη διαρροή του αποθηκευμένου υγρού στο πέτρωμα. Τα διάφορα συγκροτήματα υπόγειας αποθήκευσης υδρογονανθράκων συνήθως αποτελούνται από περισσότερες από μία μεγάλες υπόγειες εκσκαφές, οι οποίες βρίσκονται παράλληλα τοποθετημένες μεταξύ τους (σχήμα 3). Οι οριζόντιες δεξαμενές έχουν μορφή σήραγγας μεγάλης διατομής. Συνήθως έχουν πεταλοειδή διατομή, το εμβαδόν της οποίας μπορεί να ξεπεράσει τα 500 m 2 (εικόνα 2). Σχήμα 3: Σχηματική αναπαράσταση υπόγειου συγκροτήματος αποθήκευσης υδρογονανθράκων. Υπόγειοι ταμιευτήρες νερού Τα τελευταία χρόνια έχει επεκταθεί ιδιαίτερα η κατασκευή κλειστών δεξαμενών σε σχέση με ανοικτές. Ο λόγος που οδήγησε σε αυτό είναι το γεγονός ότι οι ανοικτές δεξαμενές πόσιμου νερού είναι εκτεθειμένες στην επίδραση του ηλίου και της μόλυνσης από επιφανειακά ρέοντα νερά ή από υπόγεια, ιδιαίτερα σε περιοχές κοντά σε μεγάλα αστικά κέντρα. Σε πολλές χώρες για λόγους υγιεινής έχει γίνει πια υποχρεωτική η αποθήκευση μόνο σε κλειστές δεξαμενές.
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2003 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 63 Εικόνα 2: Υπόγειος θάλαμος αποθήκευσης υδρογονανθράκων (Lavera, Γαλλία). Οι κλειστές δεξαμενές μπορεί να είναι επιφανειακές, κατασκευασμένες με οπλισμένο σκυρόδεμα ή χάλυβα ή και μεγάλες υπόγειες εκσκαφές. Οι βασικοί λόγοι κατασκευής κλειστών δεξαμενών είναι η δυνατότητα διατήρησης σταθερής της παροχής στο δίκτυο ύδρευσης και η διατήρηση σταθερής της θερμοκρασίας του νερού. Ο υπόγειος χώρος αποθήκευσης περιλαμβάνει μια διευθυντική στοά και έναν ή περισσότερους θαλάμους τύπου σήραγγας μεγάλης διατομής αλλά και μικρού μήκους όπου γίνεται η αποθήκευση του νερού. Μπροστά σε κάθε θάλαμο υπάρχει ένα υδατοστεγανό φράγμα. Υπόγειοι ενεργειακοί σταθμοί Οι υπόγειοι Υ.Η.Σ. περιλαμβάνουν ένα σύστημα σηράγγων ή φρεάτων (κεκλιμένων ή όχι), καθώς και μεγάλες υπόγειες εκσκαφές όπου τοποθετείται ο μηχανολογικός εξοπλισμός του σταθμού. Τα έργα αυτά απαιτούν την ύπαρξη ιδιαίτερα μεγάλων θαλάμων, η κατασκευή και η υποστήριξη των οποίων παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η κατα-
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2003 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 64 σκευή τέτοιων θαλάμων γίνεται με διάφορους τρόπους. Η διατομή τους είναι συνήθως ημικυκλική, ωοειδής ή αψιδωτή με ορθές παρειές. Η υποστήριξη παλαιότερα γινόταν με μόνιμη επένδυση από σκυρόδεμα, ενώ σήμερα γίνεται κυρίως με κοχλίες και εκτοξευόμενο σκυρόδεμα με πυκνότητα και πάχος αντίστοιχα, ανάλογα με τις μηχανικές ιδιότητες του πετρώματος. Οι λόγοι που οδήγησαν στην κατασκευή Υ.Η.Σ. ήταν: Η αύξηση της εκμεταλλευόμενης δυναμικής ενέργειας. Το χαμηλότερο κόστος κατασκευής σε σύγκριση με επιφανειακούς Υ.Η.Σ. Η αυξημένη ασφάλεια που προσφέρουν. Το μικρότερο κόστος συντήρησης. Η προστασία του περιβάλλοντος. Υπόγειοι χώροι διάθεσης επικίνδυνων αποβλήτων Η διάθεση των επικίνδυνων αποβλήτων στο υπέδαφος μπορεί να αποδειχθεί μια ελκυστική λύση, τόσο ως προς το περιβάλλον όσο και ως προς την οικονομικότητα, όταν λαμβάνονται υπ όψη και τηρούνται οι απαραίτητες προϋποθέσεις. Σχήμα 4: Υπόγεια διάθεση επικίνδυνων αποβλήτων (SFR, Σουηδία).
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2003 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 65 Μεγάλα πλεονεκτήματα, για μια τέτοια χρήση, παρουσιάζουν τα αλατωρυχεία, διότι χάρη στις φυσικοχημικές ιδιότητες του ορυκτού άλατος, τα απόβλητα απομονώνονται και προλαμβάνεται η αλληλεπίδρασή τους με άλλους γεωλογικούς σχηματισμούς ή υπόγεια νερά. Εντούτοις, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι υπόγειοι χώροι σε μεγάλο βάθος, όπως επίσης και τα εγκαταλελειμμένα μεταλλεία, επίσης μεγάλου βάθους (σχήμα 4). Υπόγειοι χώροι στρατιωτικών εφαρμογών Οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις χαρακτηρίζονται από μια ιδιαίτερη ευαισθησία όσον αφορά στην κατασκευή και λειτουργία τους. Οι αυξημένες απαιτήσεις απόκρυψης και ασφάλειας έναντι εξωτερικών απειλών έχουν οδηγήσει σε αρκετές περιπτώσεις στην υιοθέτηση υπόγειων λύσεων. Τέτοια παραδείγματα μπορούν να βρεθούν σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου, πολλά απ τα οποία ήδη συμπληρώνουν αρκετές δεκαετίες ζωής. Στη σύγχρονη εποχή τα πρώτα παραδείγματα απαντώνται στη Γερμανία όπου ένα πλήθος εγκαταστάσεων κατασκευάστηκαν υπόγεια, με πιο χαρακτηριστική περίπτωση τα εργοστάσια κατασκευής των πυραύλων V2. Η άνθηση όμως των υπόγειων στρατιωτικών εγκαταστάσεων (DUMB-Deep Underground Military Bases) υπήρξε κατά τα χρόνια του ψυχρού πολέμου, υποστηριζόμενη από την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών κατασκευής, αλλά και από την αναγκαιότητα πλήρους απόκρυψης των στρατιωτικών δραστηριοτήτων. Σήμερα, ίσως το πιο γνωστό υπόγειο στρατιωτικό συγκρότημα εν λειτουργία είναι αυτό που φιλοξενεί το κέντρο ελέγχου της αεράμυνας των Ηνωμένων Πολιτειών (North American Aerospace Defense Command-NORAD), η κατασκευή του οποίου ξεκίνησε το 1961, ενώ η επιχειρησιακή λειτουργία του άρχισε το 1966 (εικόνα 3). Άλλες υπόγειες χρήσεις Πέρα από τα παραπάνω, οι υπόγειες κατασκευές εξυπηρετούν και κοινωφελείς σκοπούς. Χαρακτηριστικά παραδείγματα από τη διεθνή βιβλιογραφία αποτελούν οι περιπτώσεις κατασκευής υπόγειων αθλητικών κέντρων. Η πιο γνωστή από αυτές είναι η περίπτωση του Ολυμπιακού Κέντρου Παγοδρομίας στη Νορβηγία (Gjovik Olympic Mountain Hall), το οποίο κατασκευάστηκε για τους χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 1994. Το συγκεκριμένο έργο είναι στην πραγματικότητα ένας υπόγειος θάλαμος και με άνοιγμα 61 m είναι το μεγαλύτερο που έχει κατασκευαστεί έως σήμερα.
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2003 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 66 Εικόνα 3: Υπόγεια αίθουσα ελέγχου στις εγκαταστάσεις του NORAD. ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΑ ΥΠΟΓΕΙΑ ΕΡΓΑ Εξετάζοντας τα παραπάνω παραδείγματα είναι φανερό ότι μπορεί κανείς να διαπιστώσει τα ακόλουθα: Οι διάφορες μέθοδοι κατασκευής των αναφερθέντων ειδικών υπόγειων έργων αποτελούν, στην πραγματικότητα, εξέλιξη ή τροποποίηση βασικών μεταλλευτικών μεθόδων και τεχνικών. Οι δύο κυρίαρχες τεχνικές είναι η κατασκευή με τη μέθοδο των θαλάμων και στύλων (room and pillar) και η εκσκαφή θαλάμων μεγάλων διαστάσεων (caverns). Βέβαια, σε κάθε περίπτωση εντοπίζονται διαφορές ειδικές κατασκευαστικές απαιτήσεις. Εντούτοις, οι μηχανικοί μεταλλείων είναι αυτοί που διαθέτουν το κατάλληλο γνωστικό υπόβαθρο και την αντίστοιχη εμπειρία, ώστε να προσαρμοστούν γρηγορότερα και να ανταποκριθούν καλύτερα σε αυτά τα έργα. Στη βάση αυτή, είναι φανερό ότι ανοίγεται στον κλάδο μια σοβαρή πρόκληση για ένα νέο πεδίο δυναμικής ανάπτυξης, όπου το μοντέρνο κοίτασμα, του οποίου θα γίνεται εκμετάλλευση, θα είναι ο «υπόγειος χώρος».
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2003 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 67 Η εκμετάλλευση μιας τέτοιας δυνατότητας, παρά το συγκριτικό πλεονέκτημα που, προς το παρόν, έχουμε ως κλάδος εξαιτίας της μακρόχρονης εφαρμογής των μεθόδων αυτών σε ποικιλία γεωλογικών συνθηκών, αλλά και της γενικότερης εξοικείωσης με τα υπόγεια, απαιτεί αλλαγή προσανατολισμού, συστηματική ανάπτυξη των «εργαλείων» που διαθέτουμε, ώστε να ανταποκριθούν στις νέες απαιτήσεις, διαμόρφωση ολοκληρωμένων απαντήσεων με έμφαση στην οικονομικότητα των λύσεων και προετοιμασία ενός επιστημονικού δυναμικού ικανού να αφουγκράζεται τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται και να διαμορφώνει αποτελεσματικές λύσεις. Άλλως, το ασθενές πλεονέκτημα στη θέση εκκίνησης που παρουσιάζουμε γρήγορα θα εξανεμιστεί. Η εκμετάλλευση μιας τέτοιας δυνατότητας θα βοηθήσει συνολικά στην κοινωνική εικόνα του μεταλλευτικού κλάδου, γενικότερα. Ο μεταλλευτικός κλάδος έρχεται τώρα, όχι ως εν δυνάμει απειλή για το περιβάλλον, αλλά ως αρωγός για την αντιμετώπιση σύνθετων και δύσκολων περιβαλλοντικών προβλημάτων όπως η έλλειψη ζωτικού χώρου για κατοικία, αναψυχή, διασκέδαση κ.λπ., η περιβαλλοντικά φιλική αποθήκευση πετρελαιοειδών, η διαχείριση των επικινδύνων κ.λπ. Αμφισβητείται, επίσης, η γενικότητα σε ένα ακόμη στερεότυπο του κλάδου, ότι «το πεδίο εφαρμογής της μεταλλευτικής είναι οι απομακρυσμένες περιοχές», αφού η κύρια έλλειψη χώρου συναντάται εντός των αστικών κέντρων και ειδικά των μεγαλουπόλεων.
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2003 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 68 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Edelenbos J., Monninkhof R., Haasnoot J., Van der Hooven F., Horvat E., Van der Krogt R., Strategic Study on The Utilisation of Underground Space in the Netherlands, Tunnelling and Underground Space Technology, vol. 13, No 2, pp. 159-165, 1998. Froise S., Hydrocarbon Storage in Unlined Rock Caverns: Norway s Use and Experience, Tunnelling and Underground Space Technology, Vol. 2, 1987. Hashash Y.M.A., Hook J.J., Schmidt B., Yao J.I.C., Seismic Design and Analysis of Underground Structures, Tunnelling and Underground Space Technology Vol.16, pp. 247-293, 2001. Hunt Midwest Enterprises Inc, Subtropolis: The World s Largest Underground Business Complex, 2001, (www.huntmidwest.com). Landahl G.M., Planning of Underground Space, Proc. of the International Conference on Underground Construction in Modern Infrastructure, Stockholm, pp. 95-100, 1998. Ronka K., Ritola J., Rauhala K., Underground Space in Land-Use Planning, Tunnelling and Underground Space Technology, Vol. 13, No 1, pp.39-49, 1998. Sagefors I., Svemar C., Modern Design for storing Oil and Liquefied Gas in Underground Rock Caverns, Proceedings of the International Symposium Large Rock Caverns, Helsinki, pp.597-608, 1986. Stauffer T., Kansas City: A Model for Underground Development, Proc. of the Symposium on The Development and Utilization of Underground Space, Kansas City, Nat. Science Foundation, pp. 29-38, 1975. Sterling R., Underground Technologies for Livable Cities, Tunnelling and Underground Space Technology, Vol.12, No.4, 1997, pp.479-490.