ΤΜΗΜΑ ΙΙΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΕΡΓΑΤΟΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΤΜΗΜΑ ΙΙΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΕΡΓΑΤΟΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ 136

Εισαγωγή Αυτό το τμήμα της ύλης αποσκοπεί να εξοικειώσει τον σπουδαστή με τις εφαρμογές του Εργατοασφαλιστικού Δικαίου. Να καταδείξει την πρακτική χρησιμότητα του Εργατοασφαλιστικού Δικαίου στην επίλυση διαφορών που ανακύπτουν κατά τις καθημερινές κοινωνικές σχέσεις. Το Εργατοασφαλιστικό Δίκαιο (όπως άλλωστε και όλοι οι κλάδοι του Δικαίου) δεν υφίσταται σαν ένας κύκλος γνώσης προσφερόμενος μόνο για απομνημόνευση, άρα δίχως πρακτικό ενδιαφέρον και τελικώς άχρηστος. Είναι κάτι ζωντανό,δυναμικό και εξελισσόμενο μέσα στην Κοινωνία,όχι κάτι στατικό, εξωκοινωνικό και αμετάβλητο. Η μαγεία του και η σπουδαιότητά του συνίσταται στη διαπίστωση του μηχανισμού λειτουργίας και εξελίξεώς του, όχι στην αποστήθιση σελίδων και αυξόντων αριθμών διατάξεων. Για την κατανόηση όλων όσων έχουν προηγηθεί παρατίθενται πρακτικά θέματα,τα οποία στη γενικότερη διάστασή τους έχουν εμφανισθεί στην πραγματικότητα και απασχόλησαν πολλές φορές τα ελληνικά δικαστήρια. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 1 Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΗΣ Από ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ- ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΩΝ ΜΙΣΘΩΤΩΝ ΣΤΟ Ι.Κ.Α. ΚΑΙ ΣΧΕΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΔΟΤΗ Η Ελπίδα και η Ελένη είναι δυο νέες κοπέλες,φίλες. Εργάζονται από την 1.10.2001 σε ένα γνωστό σύγχρονο μουσικο-χορευτικό κατάστημα (disco-bar),στη Θεσσαλονίκη. H Ελπίδα εργάζεται με ωράριο από τις 9.00 μ.μ. μέχρι τις 4.00 π.μ., τις ημέρες που λειτουργεί το κατάστημα (Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή). Ασχολείται με το σερβίρισμα των ποτών,την είσπραξη και την καθαριότητα του καταστήματος,καθώς και με άλλες συναφείς εργασίες, εκτελώντας τις εντολές του διευθυντή του καταστήματος. Λαμβάνει κάθε βράδυ, ύστερα από τη λήξη της εργασίας της,το ποσό των 30 ευρώ. Η Ελένη,η οποία είναι πιο ομιλητική, πιο κοινωνική και έχει περισσότερες γνωριμίες, έχει ορισθεί υπεύθυνη των δημόσιων σχέσεων του καταστήματος. Έργο της είναι να δημιουργούνται σχέσεις εξοικείωσης των πελατών με το κατάστημα, ώστε να υπάρχουν μόνιμοι θαμώνες, να διοργανώνονται στο κατάστημα φοιτητικές και σχολικές γιορτές (πάρτυ),να προβάλλεται το κατάστημα μέσα από τις κοσμικές κοινωνικές στήλες των περιοδικών και εφημερίδων,να προτείνει προς τη διεύθυνση του καταστήματος ανανέωση του προσωπικού και γενικώς να κάνει καθετί ώστε να αυξάνεται η προβολή και η πελατεία του καταστήματος. Με τον εργοδότη συμφωνήθηκε ότι η ίδια θα επιλέγει τα μέσα επιτελέσεως του έργου της και δεν θα δεσμεύεται από συγκεκριμένο ωράριο. Η αμοιβή της έχει συμφωνηθεί στο 2% των ακαθάριστων εισπράξεων του καταστήματος και η εκταμίευση θα γίνεται κάθε βράδυ κατά το κλείσιμο του καταστήματος. Πριν από ένα μήνα (αρχές 2003),οι δυο φίλες πληροφορήθηκαν τη σημασία που έχει η κοινωνική ασφάλιση για τον εργαζόμενο. Προβληματίσθηκαν έντονα για το ότι οι ίδιες δεν έχουν καμιά ασφαλιστική κάλυψη. Έτσι, πήραν την απόφαση να ζητήσουν από τον εργοδότη τους να τις ασφαλίσει στο Ι.Κ.Α.. 137

Ο εργοδότης τους, ιδιοκτήτης του καταστήματος, όταν το έμαθε έγινε έξαλλος. Αρνήθηκε κατηγορηματικά να τις ασφαλίσει λέγοντάς τους τα εξής: α)δεν φαίνεται πουθενά ότι εργάζονται στο κατάστημα και έτσι δεν έχει υποχρέωση να τις ασφαλίσει στο Ι.Κ.Α. β)δεν έχει συνάψει εγγράφως με την Ελπίδα σύμβαση εργασίας και συνεπώς δεν υπάρχει μεταξύ τους καμία συμβατική σχέση. γ)η Ελένη υπάγεται στην υποχρεωτική ασφάλιση του Οργανισμού Ασφάλισης Ελεύθερων Επαγγελματιών και η κοινωνική ασφάλισή της είναι προσωπική της καθαρά υπόθεση. δ)για το χρονικό διάστημα που έχει περάσει,δεν έχει πια ο ίδιος καμία υποχρέωση,αφού η Ελένη και η Ελπίδα δεν του είχαν ζητήσει να τις ασφαλίσει. Ερωτάται: 1. Ποια συμβατική σχέση συνδέει την Ελένη με τον ιδιοκτήτη του καταστήματος εργοδότη της και ποια συμβατική σχέση συνδέει την Ελπίδα με αυτόν; 2. Ευσταθούν οι ισχυρισμοί του εργοδότη τους; Να απαντήσετε αιτιολογημένα για κάθε ισχυρισμό ξεχωριστά. 3. Σε περίπτωση που ο εργοδότης τους είχε υποχρέωση να ασφαλίσει κάποια από αυτές, τι είδους ευθύνη έχει ; ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ 1.Η Ελπίδα συνδέεται με τον ιδιοκτήτη του καταστήματος με σύμβαση εξαρτημένης εργασίας, δεδομένου ότι από τους όρους εργασίας της προκύπτει αδιαμφισβήτητα ότι υπάγεται στο διευθυντικό δικαίωμα του εργοδότη της (βλ. σελ. 15-16). Η Ελένη συνδέεται με τον ιδιοκτήτη του καταστήματος με σύμβαση ανεξάρτητων υπηρεσιών, αφού με βάση τους όρους εργασίας της δεν συνάγεται ότι υπόκειται στο διευθυντικό δικαίωμα του εργοδότη της (βλ. σελ. 15-16) ή κατά μια άλλη άποψη με σύμβαση έργου (βλ. σελ. 24-25). Είναι παντελώς αδιάφορο το γεγονός ότι δεν έχει τηρηθεί κάποιος έγγραφος τύπος,διότι οι συμβάσεις αυτές είναι (όλες) άτυπες. 2.Ο α ισχυρισμός του εργοδότη είναι ένας συνηθισμένος ισχυρισμός που προβάλλουν οι ασυνεπείς εργοδότες για να παραπλανήσουν (αλλά ορισμένες φορές και να απειλήσουν έμμεσα) τον εργαζόμενο. Οπωσδήποτε είναι αβάσιμος ο ισχυρισμός αυτός,αφού ασφαλιστική κάλυψη στο Ι.Κ.Α. δικαιούνται όλοι οι μισθωτοί που παρέχουν εξαρτημένη εργασία. Το να εμφανισθούν αυτοί στα αρμόδια όργανα του Ι.Κ.Α. ότι παρέχουν εξαρτημένη εργασία αποτελεί ευθύνη του εργοδότη της (κυρίως). Ομοίως, είναι αβάσιμος και ο παρεμφερούς περιεχομένου β ισχυρισμός του εργοδότη. Η έλλειψη εγγράφου που θα αποδείκνυε τη σύναψη της συμβάσεως εξαρτημένης εργασίας μπορεί να αναπληρωθεί με άλλα αποδεικτικά μέσα (ένορκη κατάθεση του μισθωτού, μάρτυρες, δικαστικά τεκμήρια κλπ). Βεβαίως η έλλειψη εγγράφου δεν συνεπάγεται ότι δεν συνάφθηκε σύμβαση εργασίας, αφού η σύμβαση εξαρτημένης εργασίας είναι (όπως προαναφέρθηκε) άτυπη. Ο έγγραφος ή συμβολαιογραφικός ή οποιοσδήποτε άλλος τύπος,προκειμένου για τη σύμβαση εργασίας, έχει χαρακτήρα αποδεικτικό (ad probationem) και όχι συστατικό (ad solemnitatem),δηλαδή εάν τηρηθεί, αυτό γίνεται για λόγους ευχερέστερης αποδείξεως και μόνο και η έλλειψη του δεν συνεπάγεται ακυρότητα ή ανυπαρξία της (άτυπης) συμβατικής σχέσεως. Το ίδιο συμβαίνει και με τη σύμβαση ανεξάρτητης εργασίας και με τη σύμβαση έργου. Στις περιπτώσεις,όμως, των συμβάσεων αυτών δεν υφίσταται κατά κανόνα υποχρεωτική υπαγωγή στην ασφάλιση του Ι.Κ.Α. 138

Είναι βάσιμος,όμως, ο γ ισχυρισμός του εργοδότη,με το δεδομένο ότι η Ελένη δεν παρέχει σε αυτόν εξαρτημένη εργασία. Η Ελένη,ως ελεύθερη επαγγελματίας, υπάγεται στην ασφάλιση του Ο.Α.Ε.Ε. (Οργανισμού Ασφάλισης Ελεύθερων Επαγγελματιών ) και μάλιστα υποχρεωτικώς. Βεβαίως, μπορεί να εξαιρεθεί από την υποχρεωτική ασφάλιση του Ο.Α.Ε.Ε., εφόσον δεν ασκεί κατά κύριο επάγγελμα την απασχόληση αυτή ή εφόσον έχει άλλο ασφαλιστικό φορέα. Επίσης, η Ελένη,μπορεί να επιλέξει,εφόσον πληρεί τις απαιτούμενες προϋποθέσεις (οι οποίες δεν εμφαίνονται με βάση τα δεδομένα του πρακτικού) την προαιρετική ασφάλιση του Ι.Κ.Α (βλ. σελ. 114-115 ).Πάντως, πρέπει να σημειωθεί ότι γίνεται δεκτό ότι και οι απασχολούμενοι με σύμβαση έργου υπάγονται στην ασφάλιση του ΙΚΑ,στις περιπτώσεις που η εργασία τους παρέχεται με συνθήκες παρόμοιες με αυτές που συναντιούνται στην περίπτωση της εξαρτημένης εργασάσίας,από άποψη τρόπου, τόπου και χρόνου απασχόλησης (βλ. Κ. Λαναράς: Η ασφάλιση στο Ι.Κ.Α.,2002, σελ. 75), πράγμα όμως που δεν απαντά στην περίπτωση της Ελένης. Αβάσιμος είναι και ο δ ισχυρισμός του εργοδότη, διότι η υποχρέωσή του να παράσχει την προσφερόμενη από το Ι.Κ.Α. ασφαλιστική κάλυψη στις δυο κοπέλες ισχύει και για τον παρελθόντα χρόνο και είναι ανεξάρτητη από το αν αυτό του έχει ζητηθεί από τον μισθωτό ή όχι. 3.α)Ποινική ευθύνη (άρθρο 1 1,2 α.ν. 86/1967).β)Διοικητικό πρόστιμο λόγω μη υποβολής Αναλυτικών Περιοδικών Δηλώσεων.γ)Υποχρέωση να αποκαταστήσει κάθε δαπάνη του Ι.Κ.Α. για την κάλυψη ασφαλιστικού κινδύνου που αφορά τον μισθωτό δ)υποχρέωση να αποζημιώσει τον μισθωτό για κάθε ζημία που έπαθε,λόγω του ότι ο ίδιος (εργοδότης) παρέβη τις υποχρεώσεις του που απορρέουν από τη νομοθεσία κοινωνικής ασφάλισης.βλ. σελ. 120. Για τις υποχρεώσεις του εργοδότη αναφορικά με την ασφάλιση των μισθωτών,δηλ. α)απογραφή στο Μητρώο Εργοδοτών του Ι.Κ.Α.,β)υποβολή εντύπου βεβαίωσης στοιχείων εργοδότη, γ) μέριμνα για την απογραφή των μισθωτών που απασχολούν στο μητρώο Ασφαλισμένων του Ι.Κ.Α. δ)τήρηση βιβλίου νεοπροσλαμβανόμενων μισθωτών κλπ,βλ. σελ. 119 ΠΡΑΚΤΙΚΟ 2 Ο ΔΙΑΔΟΧΙΚΗ ΣΥΝΑΨΗ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΟΡΙΣΜΕΝΟΥ ΧΡΟΝΟΥ Η Αφροδίτη εργάζεται ως κόπτρια σε μια μεγάλη βιοτεχνία ενδυμάτων, στη Θεσσαλονίκη. Την 1.9.1999 προσλήφθηκε για πρώτη φορά στην επιχείρηση για ένα έτος. Στη συνέχεια την 1.9.2000,αφότου έληξε η σύμβασή της,σύναψε με τον εργοδότη της νέα σύμβαση διάρκειας πάλι ενός έτους. Το ίδιο έγινε την 1.9.2001. Ήδη λαμβάνει συμβατικό μισθό, μεγαλύτερο από τον νόμιμο και έχει ασφαλιστική κάλυψη από το Ι.Κ.Α. Στις αρχές Αυγούστου 2002,ενώ η σύμβασή της επρόκειτο να λήξει σε λιγότερο από ένα μήνα, ο εργοδότης της,ο οποίος είναι έγγαμος με παιδί, την κάλεσε στο γραφείο του. Πρότεινε σ αυτήν να συνάψουν περιστασιακές ερωτικές σχέσεις και να πάνε μαζί για μια εβδομάδα διακοπές στη Σαντορίνη. Της είπε ακόμα ότι εάν δεχθεί θα της αυξήσει τον μισθό κατά 30%, ενώ αν αρνηθεί δεν θα συνάψει νέα σύμβαση εργασίας μαζί της, οπότε αυτή θα πρέπει να αποχωρήσει από την επιχείρηση. Η Αφροδίτη αρνήθηκε. 139

Την 1.9.2002,ο υπεύθυνος του τομέα εργασίας της,της είπε ότι δεν υπάρχει πια λόγος να έρχεται στη βιοτεχνία, αφού η σύμβαση εργασίας της,που είναι ορισμένου χρόνου, έχει λήξει. Ποια δικαιώματα έχει η Αφροδίτη κατά του εργοδότη της; ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 8 1 εδ. β ν. 2112/1920,η σύμβαση ορισμένου χρόνου θεωρείται ως σύμβαση αόριστου χρόνου,αν ο καθορισμός του χρόνου δεν δικαιολογείται από τη φύση και τον σκοπό της συμβάσεως,αλλά τέθηκε για να καταστρατηγηθούν οι διατάξεις για την καταγγελία της συμβάσεως εργασίας αόριστου χρόνου. Τέτοια είναι κυρίως η στρατηγική της συνάψεως διαδοχικών συμβάσεων ορισμένου χρόνου, στις περιπτώσεις που η παροχή της εργασίας του μισθωτού είναι συνεχής. Στην πρακτική ήταν ανέκαθεν συχνό το φαινόμενο μερικοί εργοδότες, θέλοντας να αποφύγουν την καταβολή αποζημιώσεως προς τον απασχολούμενο με σύμβαση εξαρτημένης εργασίας αόριστου χρόνου μισθωτό, να εμφανίζουν την εργασιακή σχέση σαν δήθεν ορισμένου χρόνου, οπότε με την πάροδο του ορισμένου χρόνου λύεται η εργασιακή σχέση και αποχωρεί αυτόματα ο μισθωτός από την επιχείρηση,χωρίς τηρηθούν οι διατυπώσεις καταγγελίας της συμβάσεως αόριστου χρόνου (έγγραφο, αποζημίωση, μη αντίθεση στο νόμο,απαγόρευση καταχρήσεως δικαιώματος καταγγελίας). Κάτι τέτοιο έγινε και στην περίπτωση που μας απασχολεί. Ενώ η Αφροδίτη εργαζόταν συνεχώς επί τριετία, η εργοδοσία την εμφάνιζε να συνάπτει διαδοχικές συμβάσεις ορισμένου χρόνου. Κατ εφαρμογή,λοιπόν, του άρθρου 8 1 εδ. β ν. 2112/1920 και χωρίς, καταρχήν, να μας απασχολεί το τι διαμείφθηκε μεταξύ της Αφροδίτης και του εργοδότη της, δεν έχει επέλθει η λύση της εργασιακής σχέσεώς της,καλώς η Αφροδίτη προσέρχεται να εργασθεί και ο υπεύθυνος του τομέα εργασίας της οφείλει να την απασχολεί. Είτε την απασχολήσει είτε όχι, η Αφροδίτη δικαιούται να λαμβάνει τον μισθό της και προς τούτο μπορεί να ασκήσει αγωγή. Για να επέλθει λήξη της εργασιακή σχέσεώς της πρέπει να γίνει καταγγελία με τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για την καταγγελία της συμβάσεως εργασίας αόριστου χρόνου,δηλαδή πρώτα- πρώτα έγγραφος τύπος και καταβολή αποζημιώσεως. Τώρα, τίθεται το ερώτημα εάν είναι θεμιτό να απολύσει ο εργοδότης την εργαζόμενη Αφροδίτη,τηρώντας τις προϋποθέσεις της καταγγελίας της συμβάσεως εργασίας αόριστου χρόνου. Η καταγγελία αυτή (απαραιτήτως έγγραφη και συνοδευόμενη με καταβολή της κατά Νόμον αποζημιώσεως) είναι άκυρη, εφόσον γίνεται ως μέσο για να ενδώσει η Αφροδίτη στις ερωτικές προτάσεις του εργοδότη της ή για λόγους μίσους και εκδικήσεως επειδή αυτή δεν ενέδωσε. Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, υπάρχει κατάχρηση του δικαιώματος του εργοδότη να απολύσει την εργαζόμενη, πράγμα που συνεπάγεται την ακυρότητα της καταγγελίας (281ΑΚ). Αν, όμως, η απόλυση οφείλεται σε οικονομοτεχνικούς λόγους ή επιβάλλεται από το συμφέρον της επιχείρησης,τότε η καταγγελία είναι έγκυρη. Πρέπει,επίσης, να σημειωθεί ότι συνιστά παραβίαση της προσωπικότητας του μισθωτού (5 1Σ) η σεξουαλική παρενόχλησή του στους χώρους εργασίας. Ο θιγόμενος μισθωτός (οποιουδήποτε φύλου) έχει δικαίωμα να αξιώσει (εξωδίκως ή δικαστικώς) την άρση της προσβολής,τη μη επανάληψή της στο μέλλον και τη χρηματική αποζημίωσή του (57,59 ΑΚ). Για τη σεξουαλική παρενόχληση στους χώροςυ εργασίας βλ. ιδίως Λ. Ντάσιος: Εργατικό Δικονομικό Δίκαιο,1999, σελ. 669-675. 140

ΠΡΑΚΤΙΚΟ 3 ο ΕΠΙΔΟΜΑΤΑ ΜΙΣΘΩΤΩΝ Ο Στέφανος,απόφοιτος του Τμήματος Λογιστικής του Τ.Ε.Ι., Σερρών εργάζεται ως βοηθός λογιστή σε μια επιχείρηση εδώ και τρία χρόνια, στη Λάρισα. Είναι παντρεμένος με την Έφη,η οποία ήταν συσπουδάστριά του στο Τ.Ε.Ι., και έχουν ένα παιδί ηλικίας λίγων μηνών (γεννήθηκε την 1.8.2002). Ο Στέφανος λαμβάνει τον ελάχιστο μισθό, που προβλέπεται από τη σχετική συλλογική σύμβαση εργασίας, και είναι ασφαλισμένος στο Ι.Κ.Α. Στο τέλος κάθε έτους βοηθά στην κατάρτιση του ισολογισμού της επιχείρησης. Κάθε τέσσερις μήνες μεταβαίνει στο παράρτημα της επιχειρήσεως στο Νευροκόπι Δράμας,για χρονικό διάστημα μίας εβδομάδας, και διεκπεραιώνει εργασίες λογιστικής φύσης. Η Έφη,που δεν εργάζεται, του παραπονιέται ότι ο μισθός του δεν φθάνει για τις ανάγκες της οικογένειας και ότι πρέπει να διεκδικήσει τα επιδόματα που προβλέπει ο Νόμος για την περίπτωσή του. Η μητέρα του,όμως, αντιλέγει στην Έφη ότι ο Στέφανος ήδη λαμβάνει τον νόμιμο μισθό και δεν δικαιούται τίποτε περισσότερο. 1. Δικαιούται ο Στέφανος να λάβει επιδόματα προστιθέμενα στον βασικό μισθό και αν ναι ποια είναι αυτά; 2. Σε περίπτωση που δικαιούταν να λάβει επιδόματα που δεν του χορηγήθηκαν (όποια και αν ήταν αυτά),μπορεί να αξιώσει να τα λάβει αναδρομικώς (για τον χρόνο που πέρασε) ; ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ 1. Ο Στέφανος δικαιούται οπωσδήποτε να λάβει τα εξής επιδόματα: α)οικογενειακό επίδομα (γάμου και τέκνου),διότι είναι παντρεμένος και πατέρας ενός ανήλικου παιδιού,βλ. σελ. 51. β)επίδομα ισολογισμού, διότι αν και βοηθός λογιστή απασχολείται κάθε χρόνο με την κατάρτιση του ισολογισμού της επιχείρησης,βλ. σελ. 53. γ)επιστημονικό επίδομα,διότι είναι πτυχιούχος ανώτατης σχολής (Α.Τ.Ε.Ι.), βλ. σελ. 55. δ)επίδομα τριετίας 5%,διότι απασχολείται περισσσότερο από τρία (3) έτη και συγκεκριμένα επί τέσσερα (4) έτη στην επιχείρηση, βλ. σελ. 54. ε)επίδομα οδοιπορικών για έξοδα κίνησης, διότι τακτικώς μεταβαίνει εκτός έδρας για εργασίες της επιχείρησης, βλ. σελ. 55. Για το αν δικαιούται και άλλα επιδόματα απαιτείται ειδική αιτιολόγηση και συμπλήρωση των δεδομένων του πρακτικού.βλ. σελ. 49-55. 2.Τα επιδόματα που δικαιούται ο Στέφανος και τα οποία δεν του τα κατέβαλε ο εργοδότης του μπορεί να ζητήσει είτε εξωδίκως ( αίτηση-όχληση) προς τον εργοδότη είτε δικαστικώς (δηλ. με αγωγή) και για τον χρόνο που πέρασε. Δεν θα μπορέσει,όμως, να τα λάβει εάν από την ημερομηνία που γεννήθηκε η σχετική αξίωσή του (ημερομηνία πληρωμής για κάθε μήνα ξεχωριστά) συμπληρώθηκε η προβλεπόμενη από τον Νόμο προθεσμία παραγραφής. Η προθεσμία παραγραφής για τις αξιώσεις των μισθωτών κατά του εργοδότη τους είναι πέντε (5) έτη και αρχίζει από την αρχή του επόμενου έτους αυτού μέσα στο οποίο γεννήθηκαν. Λ.χ. η αξίωση του Στέφανου να λάβει τα επιπλέον του βασικού μισθού του επιδόματα για τον μήνα Φεβρουάριο 1999 παραγράφεται την 31-12-2004. 141

ΠΡΑΚΤΙΚΟ 4 ο ΒΛΑΠΤΙΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΟΡΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η Μαρία, απόφοιτος Τ.Ε.Ι., δουλεύει ως υπάλληλος γραφείου σε μια μεγάλη ανώνυμη εταιρεία. Ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας αυτής, Α. Δερβέναγας, τον τελευταίο καιρό της κάνει παρατηρήσεις και την υποβάλει σε ασυνήθιστες ερωτήσεις, που δεν αφορούν την εργασία της,αλλά δείχνουν τον σαρκασμό και την περιφρόνηση του διευθύνοντος συμβούλου προς αυτήν και την προσωπικότητά της. Εδώ και λίγες ημέρες,με εντολή του διευθύνοντος συμβούλου, έπαψε να απασχολείται στα συνήθη καθήκοντά της (δακτυλογράφηση και διεκπεραίωση εγγράφων κλπ) και της ανατέθηκαν εργασίες καθαρισμού (σκούπισμα δαπέδου, καθαρισμός παραθύρων,επιμέλεια τουαλέτας W.C. κλπ). Η αλλαγή αυτή δεν συνεπάγεται μείωση του μισθού της και επιπλέον τώρα η Μαρία προσέρχεται στην εργασία της μία ώρα νωρίτερα., με αντίστοιχη μείωση του χρόνου εργασίας της. Ωστόσο η Μαρία έχει στενοχωρηθεί πάρα πολύ. Όταν η φίλη της η Αγνή την είδε να κλαίει,η Μαρία της απάντησε ότι η αιτία της στενοχώριας της είναι ότι αυτή είχε σπουδάσει και ήθελε να κάνει εργασία αντάξια των σπουδών της, για την οποία άλλωστε είχε προσληφθεί, και όχι εργασία καθαρίστριας. Τι δικαιώματα έχει η Μαρία έναντι της εργοδότριας εταιρείας; ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ Θεμελιώδης υποχρέωση του εργοδότη (ή της εργοδοσίας γενιότερα) απέναντι στον μισθωτό είναι να σέβεται την προσωπικότητά του. Αυτή η υποχρέωση του εργοδότη και το αντίστοιχο δικαίωμα του μισθωτού απορρέουν κυρίως από το άρθρο 5 1 του Συντάγματος («Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας, εφόσον δεν να προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη») και το άρθρο 57 του Αστικού Κώδικα («Όποιος προσβάλλεται παράνομα στην προσωπικότητά του έχει δικαίωμα να απαιτήσει να αρθεί η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον. Αν η προσβολή αναφέρεται στην προσωπικότητα προσώπου που έχει πεθάνει,το δικαίωμα αυτό έχουν ο σύζυγος, οι κατιόντες,οι ανιόντες,οι αδελφοί και οι κληρονόμοι του από διαθήκη. Αξίωση αποζημίωσης, σύμφωνα με τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες δεν αποκλείεται»). Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο διευθύνων σύμβουλος παρεβίασε αυτήν την υποχρέωση και το αντίστοιχο δικαίωμα της εργαζόμενης.η Αγνή έχει δικαίωμα να αξιώσει (εξωδίκως ή δικαστικώς) την άρση της προσβολής,τη μη επανάληψή της στο μέλλον και τη χρηματική αποζημίωσή της (57,59 ΑΚ). Στη συνέχεια, η εργοδοσία μεταβάλει δυσμενώς την εργασιακή θέση της Αγνής αναθέτοντάς της εργασία, η οποία,αφενός είναι διαφορετική από αυτήν για την οποία προσλήφθηκε,αφετέρου δεν είναι αντίστοιχη προς τα πνευματικά προσόντα της εργαζόμενης,όπως αυτά πιστοποιούνται από επίσημους τίτλους της. Ο εργοδότης δεν μπορεί από μόνος του («μονομερώς») να μεταβάλει τους όρους της εργασιακής σχέσεως, εκτός αν ο Νόμος ή η σύμβαση εργασίας του παρέχει τέτοιο δικαίωμα (ΑΠ 224/1990 ΕλλΔνη 1991 σελ. 1015).Τέτοια μεταβολή είναι και το να αναθέσει στο μισθωτό καθήκοντα διαφορετικά από αυτά που είχανε συμφωνήσει είτε αρχικώς κατά τη σύναψη της συμβάσεως εργασίας είτε μεταγενέστερα με νεότερη συμφωνία (ΕφΑθ 3734/1986 ΕεργΔ 1986 σελ. 666) ή να του αναθέσει καθήκοντα κατώτερης φύσεως ή να τον μεταχειρίζεται δυσμενώς ως προς τον τρόπο παροχής της εργασίας του. 142

Η Αγνή έχει εναλλακτικώς τα ακόλουθα δικαιώματα :1)να ζητήσει (εξωδίκως ή δικαστικώς) την επάνοδό της στην αρχική θέση της ή 2)να θεωρήσει τη βλαπτική αυτή μεταβολή των ουσιωδών όρων της εργασίας της ως καταγγελία της συμβάσεώς της (απόλυση) και να διεκδικήσει τη νόμιμη αποζημίωση. Σε κάθε περίπτωση δικαιούται επιπλέον και αποζημίωση λόγω ηθικής βλάβης(απ 224/1990 ΕλλΔνη 1991 σελ. 1015).. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 5 Ο ΔΙΕΥΘΥΝΤΙΚΟΙ ΥΠΑΛΛΗΛΟΙ-ΥΠΕΡΩΡΙΑ Ο Προκόπης,απόφοιτος Λυκείου, ο οποίος είχε απασχοληθεί για δεκαπέντε χρόνια ως υπάλληλος τουριστικού πρακτορείου, προσλήφθηκε σε μια Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης,η οποία είχε ως αντικείμενο τις τουριστικές επιχειρήσεις. Του ανατέθηκαν οι εξής εργασίες: α)η επίβλεψη του προσωπικού της εργοδότριας Ε.Π.Ε., β)η υπόδειξη των εργαζομένων που επρόκειτο να προσληφθούν προς τους εκπροσώπους (διαχειριστές μεριδούχους) της Ε.Π.Ε., γ)η κατάρτιση των εγγράφων συμβάσεων των προσλαμβανόμενων,αφού προηγουμένως ενημέρωνε τον εκπρόσωπο της Ε.Π.Ε. δ)η εισήγηση προς τους εκπροσώπους της Ε.Π.Ε. της καταβολής υπερωριακών και πρόσθετων αμοιβών στο προσωπικό. Ο Προκόπης ήταν υποχρεωμένος να εργάζεται στα γραφεία της Ε.Π.Ε. από τις 8.00 π.μ. μέχρι τις 16.00 μ.μ.,από τη Δευτέρα μέχρι την Παρασκευή. Συμφωνήθηκε, όμως, να απασχολείται με τις εργασίες που του είχαν ανατεθεί, ευρισκόμενος στα γραφεία της Ε.Π.Ε., κάθε Σάββατο πρωί, αλλά και μετά τις 2.30 μ.μ. τις καθημερινές εργάσιμες ημέρες, εφόσον αυτό ήταν αναγκαίο. Ο Προκόπης παρείχε με προθυμία και ζήλο την εργασία του και λάμβανε μηνιαίες αποδοχές αντίστοιχες με τον μισθό των υπαλλήλων γραφείου της ίδιας εταιρείας. Ύστερα από εργασία τριών ετών, ο Προκόπης απολύθηκε,λαμβάνοντας την προβλεπόμενη αποζημίωση για την καταγγελία συμβάσεως εργασίας αόριστου χρόνου. Κάνοντας έναν υπολογισμό,ο Προκόπης διαπίστωσε ότι κατά τη διάρκεια της απασχολήσεώς του, παρέμενε στον χώρο εργασίας του,λόγω των αυξημένων εργασιών της Ε.Π.Ε., τουλάχιστον μία ώρα περισσότερο από το νόμιμο οκτάωρο, κάθε καθημερινή εργάσιμη ημέρα (Δευτέρα-Παρασκευή),και επιπλέον εργαζόταν πέντε ώρες κάθε Σάββατο εκ περιτροπής. Ακολούθως, άσκησε αγωγή και ζήτησε να λάβει αποζημίωση για παράνομη υπερωριακή απασχόληση. Η Ε.Π.Ε. προέβαλε τον ισχυρισμό ότι δεν επρόκειτο για υπερωριακή απασχόληση, αφού ο Προκόπης είχε την ιδιότητα διευθύνοντος υπαλλήλου και συναφώς δεν δικαιούταν ούτε αμοιβή ούτε αποζημίωση για υπερωριακή εργασία. Ποιος έχει δίκαιο; ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ Οι διευθύνοντες υπάλληλοι,όντως, δεν δικαιούνται πρόσθετες αποδοχές για υπερωριακή απασχόληση. Αλλά βασικά κριτήρια για τη στοιχειοθέτηση της ιδιότητα του διευθύντοντος υπαλλήλου είναι :α)το ότι εργάζεται χωρίς ωράριο,β)ότι λαμβάνει σημαντικά ανώτερες αποδοχές από το υπόλοιπο προσωπικό,γ)ότι έχει ειδικά προσόντα που δικαιολογούν τη θέση του ως διευθύνοντος υπαλλήλου, δ)να ασκεί γενιότερη διεύθυνση και εποπτεία της επιχείρησης,ώστε να επηρεάζει σημαντικά τις κατευθύνσεις και την εξέλιξή της.τίποτε από αυτά δεν υφίστατο αναφορικά με τον Προκόπη. Συνεπώς, ο Προκόπης δεν ήταν διευθυντικός (διευθύνων) υπάλληλος,αλλά απλός υπάλληλος και επομένως δικαιούται αποζημίωση για παράνομη υπερωριακή απασχόληση,ίση με το 250% των τακτικών αποδοχών του. 143

Για εκτενέστερη πραγμάτευση του ζητήματος βλ. απόφαση 300/2001 απόφαση Εφετείου Πειραιά, Αρμ. σελ. 411-414. Επίσης, βλ. σελ. 19,20. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 6 Ο ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΑΤΥΧΗΜΑ Ο Μάνθος είχε ναυτολογηθεί σε φορτηγό πλοίο.επειδή αισθανόταν ενοχλήσεις,κατά τη διάρκεια της υπαρεσίας του στο πλοίο, εξετάσθηκε από γιατρό σ ένα λιμάνι. Ο γιατρός διέγνωσε ότι έπασχε από υπέρταση και του χορήγησε σχετικά φάρμακα, διότι η κατάστασή του είχε επιδεινωθεί λόγω υπερκόπωσης. Ο κυβερνήτης του πλοίου έμαθε την κατάσταση της υγείας του,αλλά εξακολούθησε να απασχολεί τον Α στην ίδια κοπιώδη εργασία,που έκανε ως τότε και μάλιστα με υπερωριακή εργασία. Αιτιολόγησε την απόφασή του αυτή ο κυβερνήτης του πλοίου με το σκεπτικό ότι από τη στιγμή που ο Μάνθος προσλήφθηκε για τον συγκεκριμένο χρόνο που θα διαρκούσε το ταξίδι όφειλε να κάνει τις εργασίες για τις οποίες είχε προσληφθεί, χωρίς να επιβαρυνθούν τα υπόλοιπα μέλη του πληρώματος. Ο Μάνθος πέθανε από καρδιακή προσβολή οφειλόμενη σε υπέρταση,ύστερα από πέντε μήνες. Η οικογένεια του Μάνθου ζήτησε από την πλοιοκτήτρια εταιρεία αποζημίωση λόγω εργατικού ατυχήματος,σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 551/1915. Η εταιρία αρνήθηκε με τον ισχυρισμό ότι ο θάνατος του Α δεν οφειλόταν σε εργατικό ατύχημα, δεδομένου ότι επήλθε λόγω της ασθένειας από την οποία έπασχε και όχι λόγω βίαιου συμβάντος. Έχει δίκιο η οικογένεια του Μάνθου ή η πλοιοκτήτρια εταιρεία; Να απαντήσετε με βάση το αν πρόκειται για εργατικό ατύχημα ή όχι. Μολονότι,σύμφωνα με τον ορισμό του εργατικού ατυχήματος,απαιτείται καταρχή βίαιο συμβάν, έχει κριθεί από τα δικαστήρια ότι η ασθένεια καθεαυτή και η επιδείνωσή της μπορεί να θεωρηθεί ως εργατικό ατύχημα (ΑΠ 1029/1993,ΑΠ 937/1975 ΔΕΝ 1976 σελ. 12). Η επιδείνωση της ασθένειας ανάγεται σε εργατικό ατύχημα,όταν ο εργοδότης,μετά την εκδήλωση της ασθένειας και ενώ τη γνώριζε, εξακολούθησε να απασχολεί τον άρρωστο εργαζόμενο στην ίδια εργασία και ενώ η εξακολούθηση της εργασίας μπορούσε να οδηγήσει σε επιδείνωση της ασθένειας. Σε μια τέτοια περίπτωση έχουμε εργατικό ατύχημα,αφού άλλωστε τελείται και εκμέρους του εργοδότη παραβίαση της υποχρέωσής του για πρόνοια. Συνεπώς, η οικογένεια του Μάνθου δικαιούται να λάβει αποζημίωση,αφού ο θάνατός του αποτελεί εργατικό ατύχημα. 144