Η ταυτότητα του Οικονομικού Βαρόμετρου της Public Issue

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΒΑΡΟΜΕΤΡΟ Ιούνιος 2009 Δείκτης καταναλωτικού κλίματος (CCI) Δείκτες αποτίμησης της οικονομικής συγκυρίας σελ. 1 από 11

Η ταυτότητα του Οικονομικού Βαρόμετρου της Public Issue Ο δείκτης καταναλωτικού κλίματος (Consumer Climate Index), καθώς και οι υπόλοιποι δείκτες του Οικονομικού Βαρόμετρου, που δημοσιεύονται στην παρούσα ανάλυση, βασίζονται σε μηνιαίες πανελλαδικές τηλεφωνικές έρευνες 1.000 ατόμων, ηλικίας 18 ετών και άνω Η μέτρηση Ιουνίου 2009 πραγματοποιήθηκε, στο χρονικό διάστημα 15-17/6/2009 Η Public Issue ιδρύθηκε το 2001 από τον Γιάννη Μαυρή Εξειδικεύεται στις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές έρευνες κοινής γνώμης, στην Ελλάδα και την Κύπρο Είναι μέλος της WAPOR (World Association for Public Opinion Research), της ESOMAR (European Society for Market Research) & του ΣΕΔΕΑ (Σύλλογος Εταιρειών Δημοσκοπήσεων & Ερευνών Αγοράς) σελ. 2 από 11

Διαπιστώσεις με βάση το Οικονομικό Βαρόμετρο Ιουνίου 2009 της Public Issue Αύξηση του Δείκτη Καταναλωτικού Κλίματος CCI για τέταρτο συνεχή μήνα Οι καταναλωτές αποτιμούν σαφώς θετικότερα τις τρέχουσες οικονομικές συνθήκες σε σύγκριση με το 2008. Η μεγάλη βελτίωση του Δείκτη Τρέχουσας Οικονομικής Συγκυρίας CECI οφείλεται περισσότερο στις αρνητικές επιπτώσεις της κρίσης ακρίβειας που είχε πλήξει την ελληνική οικονομία κατά το πρώτο εξάμηνο του 2008 παρά στην θετική αξιολόγηση των τρεχουσών συνθηκών. Η ροπή προς αγορά και κατανάλωση σταθεροποιείται περί την τιμή των 84 περίπου μονάδων. Η εξέλιξη της καταναλωτικής ροπής θα εξαρτηθεί άμεσα από την εξέλιξη των τιμών του πετρελαίου κατά τους επόμενους μήνες. Οι προσδοκίες για την οικονομία συνεχίζουν να βελτιώνονται, παραμένοντας ωστόσο σε χαμηλά επίπεδα. Η αύξηση του δείκτη κατά τους τελευταίους μήνες εκτιμάται ότι παρουσιάζει διορθωτικό χαρακτήρα για την πραγματική έκταση και τα χαρακτηριστικά της τρέχουσας κρίσης. Ουσιαστική αύξηση κατά τον επόμενο μήνα των προσδοκιών για την οικονομία θα αποτελέσει σοβαρή ένδειξη σταδιακής εξόδου από την κρίση. Οι προσδοκίες για την ανεργία συνεχίζουν να βελτιώνονται με γοργούς ρυθμούς, παραμένοντας ωστόσο σε ιδιαιτέρως χαμηλά επίπεδα, εξαιτίας των διαθρωτικών αδυναμιών της ελληνικής αγοράς εργασίας και του εγχώριου συστήματος προστασίας από την ανεργία. Οι προσδοκίες των καταναλωτών για το εισόδημα σημειώνουν αύξηση για τέταρτο συνεχόμενο μήνα. Σε σύγκριση με τον Ιούνιο του 2008, ο δείκτης προσδοκιών για το προσωπικό εισόδημα στο προσεχές 12μηνο παρουσιάζεται βελτιωμένος. Όπως και στην περίπτωση της ροπής προς αγορά, η εξέλιξη του δείκτη κατά τους προσεχείς μήνες θα καθοριστεί κατά κύριο λόγο από τις τιμές του πετρελαίου. Παρά την ραγδαία αποκλιμάκωση των πληθωριστικών πιέσεων τους τελευταίους μήνες, οι καταναλωτές διαβλέπουν αύξηση του πληθωρισμού κατά το προσεχές 12μηνο. Η αυξητική τάση των τιμών του πετρελαίου σε συνδυασμό με τις προβλέψεις περί επικείμενης ανάκαμψης της παγκόσμιας οικονομίας πιθανόν να προδιαθέτουν τους καταναλωτές για επανεμφάνιση του πληθωρισμού. Οι δείκτες ICS του Πανεπιστημίου του Michigan και CCI της Public Issue παρουσιάζουν παράλληλη εξέλιξη για έναν ακόμη μήνα. Οι αναλυτές ερμηνεύουν την βελτίωση του καταναλωτικού κλίματος στις ΗΠΑ ως ένδειξη ανάκαμψης της οικονομίας από τα τέλη ήδη του 2009. σελ. 3 από 11

Σύγκριση του δείκτη CCI της Public Issue και του δείκτη ICS του πανεπιστημίου του Michigan o Παράλληλη εξέλιξη καταγράφουν για έναν ακόμη μήνα οι δείκτες ICS του Πανεπιστημίου του Michigan και CCI της Public Issue. Αξιοσημείωτο είναι ότι το φαινόμενο αυτό εξελίσσεται αδιάκοπα από τον Δεκέμβριο του 2007, με μοναδική εξαίρεση τον Απρίλιο του 2008, όταν ο αμερικανικός δείκτης κινήθηκε πτωτικά ενώ ο δείκτης CCI σημείωσε, αντιθέτως, αύξηση. o Η συνεχή βελτίωση του δείκτη ICS από τον Απρίλιο του 2009 αναδεικνύει την βραδεία αλλά σταθερή επιστροφή της εμπιστοσύνης μεταξύ των Αμερικανών καταναλωτών, προμηνύοντας, συμφωνά με αναλυτές, έξοδο από την ύφεση μέχρι το τέλος του έτους. o Συγκεκριμένα, ο δείκτης ICS προσεγγίζει κατά τον μήνα Ιούνιο τις 90,5 μονάδες, ήτοι την υψηλότερη τιμή του από τον Σεπτέμβριο του 2008. Μεταξύ των παραγόντων που φαίνεται να συμβάλλουν στην βελτίωση του καταναλωτικού κλίματος στις ΗΠΑ διακρίνονται, μεταξύ άλλων, η επιβράδυνση του ρυθμού αύξησης της ανεργίας, η σταθεροποίηση του κατασκευαστικού κλάδου και της μεταποίησης καθώς και η στήριξη της ζήτησης των νοικοκυριών από την οικονομική πολιτική της κυβέρνησης Ομπάμα. Θα πρέπει ωστόσο να υπογραμμιστεί ότι σοβαρές ανησυχίες εκφράζονται για την αρνητική επίδραση μιας ενδεχόμενης περαιτέρω αύξησης των τιμών του πετρελαίου, σε μια συγκυρία όπου καταβάλλονται σημαντικές προσπάθειες για την έξοδο από την ύφεση. σελ. 4 από 11

Ο δείκτης καταναλωτικού κλίματος (Consumer Climate Index - CCI) Νέα βελτίωση παρουσιάζει ο Δείκτης Καταναλωτικού Κλίματος (CCI) της Public Issue για τέταρτο συνεχόμενο μήνα. Ο δείκτης κατά τον μήνα Ιούνιο κυμαίνεται στις 77, 9 μονάδες, σημειώνοντας νέο ιστορικό υψηλό για δεύτερο συνεχή μήνα. Σε σύγκριση με την τιμή Ιουνίου του 2008, ο δείκτης παρουσιάζεται αυξημένος κατά 19 μονάδες, γεγονός που υποδεικνύει αξιοσημείωτη βελτίωση του καταναλωτικού κλίματος στην Ελλάδα. Συνολικά, ο δείκτης CCI κατά το τελευταίο τρίμηνο φαίνεται να έχει σταθεροποιηθεί περί την τιμή των 76,5 περίπου μονάδων. Ο δείκτης τρέχουσας οικονομικής συγκυρίας (Current Economic Conditions Index - CECI) Αν και ο Δείκτης CECI παρουσιάζει οριακή μείωση 0,6 μονάδων, οι εκτιμήσεις των καταναλωτών για την τρέχουσα οικονομική συγκυρία παραμένουν σε ιδιαιτέρως υψηλά επίπεδα. Ειδικότερα, η τιμή του CECI κατά τον μήνα Ιούνιο (69,6 μονάδες) παρουσιάζεται βελτιωμένη κατά 22,2 μονάδες σε σύγκριση με τον αντίστοιχο μήνα του 2008. Η συγκεκριμένη διαφορά δεν οφείλεται τόσο σε μια ραγδαία βελτίωση των σημερινών οικονομικών συνθηκών αλλά στην κατακόρυφη επιδείνωση που είχε σημειώσει το καταναλωτικού κλίμα στην διάρκεια του πρώτου εξαμήνου του 2008. Υπενθυμίζεται ότι τον Ιούνιο του 2008, η ραγδαία αύξηση των διεθνών τιμών του πετρελαίου πλησίαζε στην κορύφωση της (147 δολάρια/βαρέλι τον Ιούλιο). Η εξέλιξη αυτή -σε συνδυασμό με την παράλληλη αύξηση των τιμών των διατροφικών προϊόντων στην περίοδο 2007-2008- τροφοδότησαν μια κρίση ακρίβειας με εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις ως προς την αγοραστική δύναμη και ψυχολογία των νοικοκυριών 1. Όπως έχει επισημανθεί σε προηγούμενες εκδόσεις του Οικονομικού Βαρόμετρου, η επίδραση αυτής της κρίσης στην αποτίμηση των καταναλωτών για τον καταναλωτικό κλίμα υπήρξε τουλάχιστον εξίσου δυσμενής σε σύγκριση με τις επιπτώσεις της τρέχουσας χρηματοπιστωτικής κρίσης. Η διαπίστωση αυτή θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη δεδομένου ότι οι σημερινές συνθήκες στις διεθνείς αγορές εκτιμάται ότι εγκυμονούν, μεσοπρόθεσμα, νέα αναζωπύρωση των διεθνών τιμών του πετρελαίου. Ο δείκτης καταναλωτικών προσδοκιών (Consumer Expectations Index - CEI) Έπειτα από βελτίωση 3,2 μονάδων, ο Δείκτης Καταναλωτικών Προσδοκιών σημειώνει την υψηλότερη τιμή των τελευταίων 18 μηνών. Αναλυτικότερα, ο δείκτης CEI προσεγγίζει, κατά τον μήνα Ιούνιο, την τιμή των 83,4 μονάδων. Η τιμή αυτή υπερέχει κατά 17 περίπου μονάδες της τιμής που είχαν λάβει οι προσδοκίες των καταναλωτών κατά τον μήνα Ιούνιο του 2008. Η αύξηση του δείκτη CEI οφείλεται κατά κύριο λόγο στην βελτίωση των προσδοκιών των καταναλωτών για την πορεία της οικονομίας στο προσεχές 12μηνο. Δείκτης καταναλωτικού κλίματος & αναλυτικοί δείκτες, Ιούνιος 2009 Μηνιαίες μεταβολές 6/09 Μηνιαία μεταβολή Μέσος όρος 12/07-6/09 Δείκτης καταναλωτικού κλίματος - CCI 77,9 +1,7 66,5 Ροπή προς αγορά & κατανάλωση 84,2-0,5 63,8 Εκτιμήσεις για το εισόδημα 55,0-0,7 53,1 Προσδοκίες για την οικονομία 63,0 +9,2 53,8 Προσδοκίες για την ανεργία 46,9 +12,5 42,7 Προσδοκίες για την αποταμίευση 37,0-1,3 36,0 Προσδοκίες για το εισόδημα 80,9 +2,8 73,3 Προσδοκίες για την οικονομία την προσεχή 5ετία 106,2-2,5 88,3 Δείκτης καταναλωτικού κλίματος - CCI (Ιούνιος 2009) Σύγκριση του Δείκτη CCI της Public Issue με το Δείκτη ICS του πανεπιστημίου του Michigan Σύγκριση του Δείκτη CEI με το Δείκτη CESI 1 Ενδεικτικά, ο δείκτης τιμών καταναλωτή είχε αυξηθεί κατά 4,9% τον Ιούνιο του 2008 σε σύγκριση με τον Ιούνιο του 2007. σελ. 5 από 11

Αναλυτικοί δείκτες 1. Ροπή προς αγορά και κατανάλωση Έπειτα από την ραγδαία αύξηση της περιόδου Δεκεμβρίου του 2008 με Απρίλιο του 2009, η καταναλωτική ροπή φαίνεται να σταθεροποιείται κατά τους δύο τελευταίους μήνες περί την τιμή των 84,5 μονάδων. Η τιμή του δείκτη τον Ιούνιο παρουσιάζεται βελτιωμένη κατά 34 περίπου μονάδες σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2008, αντανακλώντας το μέγεθος των επιπτώσεων που προκάλεσε η ανεξέλεγκτη αύξηση της τιμής βασικών αγαθών όπως η ενέργεια και τα τρόφιμα στην καταναλωτική συμπεριφορά των νοικοκυριών. Δεδομένων (α) της ανοδικής τάσης των τιμών του πετρελαίου (β) της επιβολής νέων φόρων κατανάλωσης σε ορισμένα προϊόντα και υπηρεσίες (γ) της καταβολής των φορών για το φορολογικό έτος 2008 (δ) της ήδη εξαιρετικά υψηλής -εν μέσω κρίσης- ροπής προς αγοράς και κατανάλωση, δεν αναμένεται περαιτέρω αύξηση του δείκτη κατά τους προσεχείς μήνες, παρά την έναρξη της περιόδου θερινών εκπτώσεων από τις 15 Ιουλίου. 2. Εκτιμήσεις για το εισόδημα Οι εκτιμήσεις για το εισόδημα καταγράφουν μείωση, μικρότερη της μονάδας. Κατά τον τρέχοντα μήνα, οι καταναλωτές αξιολογούν θετικότερα κατά 10 μονάδες την οικονομική τους κατάσταση κατά τους τελευταίους 12 μήνες σε σύγκριση με το αντίστοιχο χρονικό διάστημα που προηγήθηκε του Ιουνίου 2008. Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι στο σύνολό τους, οι καταναλωτές διατηρούν μια σαφώς πιο απαισιόδοξη αντίληψη για την προσωπική τους οικονομική κατάσταση στην διάρκεια του τελευταίου 12μηνου σε σύγκριση με τις προσδοκίες για το επόμενο 12μηνο. Η διαφορά αυτή κυμαίνεται στις 20 περίπου μονάδες κατά μέσο όρο. 3. Προσδοκίες για την οικονομία Βελτίωση των προσδοκιών για την οικονομία Σημαντική βελτίωση της τάξης των 9 περίπου μονάδων παρουσιάζουν οι προσδοκίες για την οικονομία κατά τον μήνα Ιούνιο. Αξίζει να σημειωθεί ότι η τιμή Ιουνίου (63 μονάδες) είναι η μεγαλύτερη που έχει σημειώσει ο δείκτης από τον Απρίλιο του 2008 αλλά και η τρίτη υψηλότερη μέχρι σήμερα. Ο δείκτης υπερέχει κατά 9 περίπου μονάδες έναντι του συνολικού μέσου όρου του και κατά 11 μονάδες της τιμής που είχε λάβει τον Ιούνιο του 2008. Η σημαντική αυτή βελτίωση φαίνεται να είναι συνυφασμένη με τις δημόσιες τοποθετήσεις αναλυτών και διεθνών οργανισμών για σταδιακή ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας, ακόμη και από τα τέλη του 2009. Η βελτίωση του δείκτη φαίνεται επίσης να αποτελεί απόρροια του περιορισμένου -συγκριτικά με άλλα ευρωπαϊκά κράτη- αντικτύπου της κρίσης στην ελληνική οικονομία και την απασχόληση. Ειδικότερα, η ραγδαία βελτίωση 25 συνολικά μονάδων του δείκτη προσδοκιών από τον Φεβρουάριο του 2009 δύναται να ερμηνευθεί ως ένδειξη οριστικής απόρριψης από τους Έλληνες καταναλωτές των πιο δυσοίωνων σεναρίων για την ελληνική οικονομία. Δεν είναι ωστόσο ακόμα σαφές σε τι βαθμό η παρατηρούμενη αύξηση του δείκτη υποδηλώνει ότι οι καταναλωτές διαβλέπουν σταδιακή διέξοδο από την κρίση κατά την διάρκεια του επόμενου έτους, ή εάν, αντιθέτως, η αύξηση αυτή έχει απλά διορθωτικό χαρακτήρα σε απάντηση στις λανθασμένες εντυπώσεις που είχε διαμορφώσει η κοινή γνώμη για την έκταση και τα χαρακτηριστικά της σημερινής κρίσης. Μια ουσιαστική άνοδος των προσδοκιών κατά τον Ιούλιο θα ενίσχυε την υπόθεση ότι τα νοικοκυριά διαβλέπουν σήμερα σταδιακή ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας το προσεχές 12μηνο. Μεσοπρόθεσμα, η βελτίωση των προσδοκιών θα προσκρούσει σε αντικειμενικούς παράγοντες Η παρατηρούμενη άμβλυνση της απαισιοδοξίας κατά τους τελευταίους μήνες και ειδικότερα κατά τον μήνα Ιούνιο αναμένεται να προσκρούσει, μεσοπρόθεσμα, σε αντικειμενικούς παράγοντες, οδηγώντας σε «παγίδευση» της οικονομίας των ανεπτυγμένων χωρών σε μια παρατεταμένη περίοδο χαμηλής ανάπτυξης. Ειδικότερα, τέσσερεις βασικοί παράγοντες φαίνεται να ενισχύουν το συγκεκριμένο σενάριο 2 : Το υψηλό ποσοστό δανεισμού των νοικοκυριών (ειδικά στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο) και η ανολοκλήρωτη ακόμα διαδικασία εξυγίανσης των οργανισμών του χρηματοπιστωτικού τομέα εκτιμάται ότι περιορίζουν τις πιθανότητες στήριξης της ζήτησης χάρη σε υψηλούς ρυθμούς πιστωτικής επέκτασης. Η παγκόσμια οικονομία δεν δύναται δηλαδή να συνεχίσει να στηρίζεται στην ίδια αναπτυξιακή δυναμική που ώθησε το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα σε κρίση. Σε αντίθεση με τις περιόδους εξόδου από τις διάφορες κρίσεις που 2 Patrick Artus, Pourquoi est-on plus pessimiste pour cette sortie de crise que pour celles du passé?, Natixis, Flash Economie, 5 Juin 2009. σελ. 6 από 11

εκδηλώθηκαν στην διάρκεια των τελευταίων τριάντα χρόνων, ο ρόλος των χρηματοπιστωτικού τομέα θα παραμείνει σχετικά περιορισμένος κατά την μεταυφεσιακή περίοδο των επόμενων ετών. Η ραγδαία επιδείνωση των δημόσιων οικονομικών που προαναγγέλλουν την εφαρμογή περιοριστικών δημοσιονομικών πολιτικών ή/και την αύξηση της φορολογίας, ένα σενάριο που φαντάζει σήμερα ως μονόδρομος για την Ελλάδα. Σε αντίθεση με τις προηγούμενες κρίσεις, οι κυβερνήσεις δεν θα μπορέσουν να στηριχθούν σε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης για να μειώσουν τα ελλείμματα τους κατά τα πρώτα έτη της οικονομικής ανάκαμψης. Ο κίνδυνος αναζωπύρωσης της τιμής των πρώτων υλών και ειδικότερα του πετρελαίου με την ανάκαμψη των αναπτυσσόμενων οικονομιών και την έλλειψη επενδύσεων στο ενεργειακό τομέα. Η υψηλή ενεργειακή ένταση της ελληνικής οικονομίας εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους στην παρούσα συγκυρία 3. Η ανάκαμψη των αναπτυσσόμενων οικονομιών το 2010 σε συνδυασμό με την μείωση λόγω κρίσης- των επενδύσεων στον τομέα της έρευνας και παραγωγής πετρελαίου προβλέπεται να καταστήσουν ολοένα και δυσκολότερη την σύζευξη μεταξύ παγκόσμιας προσφοράς και ζήτησης πετρελαίου στην διάρκεια της επόμενης δεκαετίας. Το γεγονός αυτό εξηγεί με την σειρά του την προβλεπόμενη αύξηση των διεθνών τιμών του πετρελαίου παρά την διατήρηση των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης στις ανεπτυγμένες χώρες σε χαμηλά επίπεδα. Την απώλεια δυνητικής ανάπτυξης εξαιτίας, μεταξύ άλλων, της διατήρησης υψηλών επιπέδων ανεργίας και της απαξίωσης ανθρώπινου κεφαλαίου που συνεπάγεται το εν λόγω γεγονός. Δεδομένου ότι η παραγωγικότητα της εργασίας συρρικνώνεται περίπου με τους ίδιους ρυθμούς με την οικονομική δραστηριότητα, η αποκατάσταση των δεικτών κερδοφορίας φαίνεται να προϋποθέτει, στην παρούσα συγκυρία, περαιτέρω αύξηση της ανεργίας. Εκτιμάται δηλαδή ότι η ανάκαμψη δεν θα συμβάλει στην μείωση του ποσοστού ανεργίας, τουλάχιστον στα πρώτα στάδιά της. Με άλλα λόγια, η κερδοφορία και η απασχόληση αναμένεται να διατηρήσουν διαφορά φάσης για σχετικά μεγάλο χρονικό στάδιο 4. 4. Προσδοκίες για την ανεργία Σημαντικότερη εξέλιξη της μέτρησης Ιουνίου αποτελεί αδιαμφισβήτητα η εμφανής βελτίωση των προσδοκιών για την ανεργία. Αν και ο δείκτης παρουσιάζει ανοδική τάση από τον Μάρτιο, εντούτοις, η αύξηση του Ιουνίου είναι η σημαντικότερη των τελευταίων μηνών, καταγράφοντας διψήφιο αριθμό (12,5). Ο δείκτης κυμαίνεται σε ελαφρώς χαμηλότερα επίπεδα σε σύγκριση με τον Ιούνιο του 2008 (- 0,8 μονάδες). Το γεγονός αυτό είναι ιδιαιτέρως αξιοσημείωτο δεδομένου ότι η μέση διαφορά των τιμών του δείκτη από τον Δεκέμβριο του 2008 μέχρι τον Μάιο του 2009 σε σύγκριση με τις αντίστοιχες τιμές κατά το προηγούμενο 12μηνο (Δεκέμβριο 2007 με Μάιο 2008) κυμαίνονταν στις 26 περίπου μονάδες. Όπως και στην περίπτωση των προσδοκιών για την οικονομία, η ανάκαμψη των προσδοκιών για την ανεργία πιθανόν να συνδέεται με την απομάκρυνση των φόβων περί ανεξέλεγκτης αύξησης της ανεργίας στην Ελλάδα. Όπως προκύπτουν από τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΣΥΕ, το ποσοστό ανεργίας κατά τον Α Τρίμηνο του 2009 (9,3%) κυμαίνεται σε παρεμφερή επίπεδα με τον μέσο όρο της τελευταίας πενταετίας για την αντίστοιχη χρονική περίοδο. Η βελτίωση κατά τον τρέχοντα μήνα ωστόσο δεν θα πρέπει να επισκιάσει σε καμία περίπτωση την φύση των προσδοκιών των Ελλήνων καταναλωτών για την ανεργία που παραμένουν, στο σύνολό τους, ιδιαιτέρως απαισιόδοξες. 5. Προσδοκίες για την αποταμίευση Οι προσδοκίες για την αποταμίευση διατηρούνται κατά τον τρέχοντα μήνα σε πολύ χαμηλά επίπεδα, παρουσιάζοντας μια μικρή υποχώρηση. Η εξέλιξη του δείκτη από τον Δεκέμβριο του 2007 αναδεικνύει πλέον ξεκάθαρα την αδυναμία των ελληνικών νοικοκυριών να αυξήσουν τις αποταμιεύσεις τους ανεξάρτητα από τα δεδομένα της οικονομικής συγκυρίας. Η χαμηλή αποταμιευτική ροπή αποτελεί ως εκ τούτου διαρθρωτικό χαρακτηριστικό της συμπεριφοράς των Ελλήνων καταναλωτών. 3 Το πετρέλαιο αντιστοιχούσε στο 57,5% της ακαθάριστης εγχώριας κατανάλωσης το 2005. 4 Michel Husson, Le pire est a venir, Politis No 1058, 25 Juin 2009. σελ. 7 από 11

1. Ροπή προς αγορά οικιακών καταναλωτικών αγαθών 5. Προσδοκίες για την αποταμίευση 2. Εκτιμήσεις για το εισόδημα 6. Προσδοκίες για το εισόδημα 3. Προσδοκίες για την οικονομία 7. Προσδοκίες για την οικονομία την προσεχή 5ετία 4. Προσδοκίες για την ανεργία 8. Προσδοκίες για τον πληθωρισμό σελ. 8 από 11

6. Προσδοκίες για το εισόδημα 8. Προσδοκίες για τον πληθωρισμό Αύξηση για τέταρτο συνεχόμενο μήνα παρουσιάζουν οι προσδοκίες των καταναλωτών για το προσωπικό τους εισόδημα. Αν και η μέση μηναία αύξηση δεν υπερβαίνει τις 3,5 μονάδες, η συσωρευτική αύξηση φέρνει τον δείκτη στην τρίτη υψηλότερη μέχρι σήμερα επίδοσή του. Σε σύγκριση με τον Ιούνιο του 2008, οι εισοδηματικές προσδοκίες παρουσιάζονται βελτιωμένες κατά 11 συνολικά μονάδες, υποδεικνύοντας σαφή βελτίωση του καταναλωτικού κλίματος. Παράγοντα-κλειδί για την εξέλιξη των προσδοκιών για το εισόδημα, και κατ επέκταση, την καταναλωτική ροπή των νοικοκυριών αναμένεται να διαδραματίσει η εξέλιξη της τιμής του πετρελαίου κατά τους προσεχείς μήνες. Η αύξηση της τιμής του πετρελαίου περί τα 70 περίπου δολάρια σήμερα εκτιμάται ότι οφείλεται σε κερδοσκοπικούς παράγοντες. Τα θεμελιώδη δεδομένα (fundamentals) των πετρελαϊκών αγορών δεν φαίνεται να αιτιολογούν σήμερα μια τιμή ανώτερη των 40 δολαρίων. Δύο σενάρια διακρίνονται αναφορικά με την εξέλιξη της τιμής πετρελαίου. Εφόσον η κερδοσκοπία λάβει σύντομα τέλος, εξαιτίας παραγόντων όπως (α) η πιθανή διάψευση των προβλέψεων περί επικείμενης ανάκαμψης της παγκόσμιας οικονομίας, (β) η νέα αύξηση της ανεργίας και (γ) η επιδείνωσης του καταναλωτικού κλίματος, η τιμή πιθανόν να επιστρέψει σε επίπεδα της τάξης των 40-50 δολαρίων. Αντιθέτως, σε τιμές της τάξης των 80 με 100 δολαρίων, ο πληθωρισμός προβλέπεται να αυξηθεί ραγδαία στις οικονομίες του ΟΟΣΑ προς το τέλος του 2009 (περίπου 3,75% στις ΗΠΑ, 2,75 στην ευρωζώνη και 4% στο Η.Β), προκαλώντας αισθητή μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης 5. Αν και ο πληθωρισμός μειώθηκε κατά το μήνα Μάιο στο 0,5% (σε σύγκριση με 4,9% τον Μάιο του 2008), οι προσδοκίες των καταναλωτών παρουσιάζουν σημαντική επιδείνωση, της τάξης των 12,5 μονάδων. Δύο παράγοντες φαίνεται να συνδράμουν, μεταξύ άλλων, στην συγκεκριμένη εξέλιξη. Πρώτον, η αυξητική τάση των τιμών του πετρελαίου πιθανόν να προδιαθέτει τους καταναλωτές για επιστροφή των πληθωριστικών πιέσεων, που είχαν σημειωθεί στην διάρκεια της διετίας 2007-2008. Δεύτερον, οι αναφορές στην δημόσια συζήτηση περί ανάκαμψης της παγκόσμιας οικονομίας λαμβάνονται από τους καταναλωτές, ως ένδειξη πιθανής αναζωπύρωσης του πληθωρισμού στη διάρκεια του επόμενου 12μηνου. 7. Προσδοκίες για την οικονομία την προσεχή 5ετία Παρά τη μικρή υποχώρηση, της τάξης των 2,5 μονάδων, οι προσδοκίες των καταναλωτών για την οικονομία την προσεχή 5ετία παραμένει ο μοναδικός δείκτης του Οικονομικού Βαρόμετρου, για τον οποίον οι αισιόδοξες απαντήσεις υπερέχουν των απαισιόδοξων. 5 Natixis, Eco Hebdo, No 25, 19 Juin 2009. σελ. 9 από 11

Η μεθοδολογία υπολογισμού του δείκτη καταναλωτικού κλίματος (Consumer Climate Index CCI) 1. Γενική περιγραφή του δείκτη Ο δείκτης καταναλωτικού κλίματος (CCI) αποτυπώνει τη γνώμη που έχουν διαμορφώσει οι καταναλωτές, σχετικά με την προσωπική τους οικονομική κατάσταση, καθώς και την οικονομική κατάσταση της χώρας. Αποτελεί μέτρο αποτύπωσης αφενός των κοινωνικών αντιλήψεων για την τρέχουσα οικονομική συγκυρία και αφετέρου της αισιοδοξίας, με την οποία οι καταναλωτές αντιμετωπίζουν τις υφιστάμενες προοπτικές της προσωπικής τους οικονομικής κατάστασης, καθώς και το οικονομικό μέλλον της χώρας. Με αυτόν τον τρόπο καθίσταται ένα ιδιαίτερα χρήσιμο ερευνητικό εργαλείο για την εμπειρική αποτύπωση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών στην οικονομία. Για τον υπολογισμό του δείκτη CCI, η Public Issue έχει υιοθετήσει τις βασικές αρχές και τη μεθοδολογία του δείκτη εμπιστοσύνης καταναλωτή του Πανεπιστημίου του Michigan (Index of Consumer Sentiment - ICS). O δείκτης του Πανεπιστημίου του Michigan αποτελεί διεθνώς τον πλέον γνωστό και μακροβιότερο δείκτη καταναλωτικής εμπιστοσύνης. Ο εν λόγω δείκτης κατασκευάστηκε για πρώτη φορά το 1940 και, αρχικά, υπολογιζόταν σε ετήσια βάση. Το 1952 άρχισε να υπολογίζεται σε τριμηνιαία βάση, ενώ από το 1978 υπολογίζεται πλέον σε μηνιαία βάση. Σήμερα, ο δείκτης του Michigan χρησιμοποιείται, εκτός από τις ΗΠΑ και σε αρκετές άλλες χώρες, όπως πχ: ο Καναδάς, η Ρωσία, η Αυστραλία, η Αργεντινή, το Μεξικό, το Χονγκ Κονγκ κα. 2. Οι μεταβλητές του δείκτη Ο δείκτης βασίζεται σε πέντε μεταβλητές, που αποτυπώνουν τις βασικές παραμέτρους της εμπιστοσύνης των καταναλωτών και οι οποίες μετρώνται με τις ακόλουθες ερωτήσεις: Ε1) Εκτιμήσεις για την προσωπική οικονομική κατάσταση το χρόνο που πέρασε [Στο χρόνο που πέρασε, (τους τελευταίους 12 μήνες), η προσωπική σας οικονομική κατάσταση, έχει καλυτερέψει πολύ, έχει καλυτερέψει λίγο, έχει μείνει ή ίδια, έχει χειροτερέψει λίγο, ή έχει χειροτερέψει πολύ;] Ε2) Προσδοκίες για την προσωπική οικονομική κατάσταση τον επόμενο χρόνο [Στο χρόνο που έρχεται, δηλαδή στους επόμενους 12 μήνες, πιστεύετε ότι η προσωπική σας οικονομική κατάσταση θα καλυτερέψει πολύ, θα καλυτερέψει λίγο, θα μείνει ίδια, θα χειροτερέψει λίγο, ή θα χειροτερέψει πολύ;] Ε3) Προσδοκίες για την κατάσταση της οικονομίας τον επόμενο χρόνο [Στο χρόνο που έρχεται, δηλαδή, μέσα στους επόμενους 12 μήνες, πιστεύετε ότι η οικονομική κατάσταση της χώρας θα καλυτερέψει πολύ, θα καλυτερέψει λίγο, θα μείνει ίδια, θα χειροτερέψει λίγο, ή θα χειροτερέψει πολύ;] Ε4) Προσδοκίες για την κατάσταση της οικονομίας κατά την προσεχή 5ετία [Στα επόμενα 5 χρόνια, πιστεύετε ότι η οικονομική κατάσταση της χώρας θα καλυτερέψει πολύ, θα καλυτερέψει λίγο, θα μείνει ίδια, θα χειροτερέψει λίγο, ή θα χειροτερέψει πολύ;] Ε5) Γενική ροπή προς αγορά οικιακών καταναλωτικών αγαθών [Για κάποιον που θέλει να κάνει μεγάλες αγορές για το σπίτι (όπως έπιπλα, μεγάλες ηλεκτρικές συσκευές κλπ), πιστεύετε ότι είναι μία μάλλον καλή περίοδος, ούτε καλή ούτε κακή περίοδος, ή μία μάλλον κακή περίοδος;] 3. Ο υπολογισμός του δείκτη Για κάθε επιμέρους μεταβλητή υπολογίζεται ο σχετικός δείκτης, προσθέτοντας τη διαφορά των αρνητικών από τις θετικές απαντήσεις, στο 100. Η τιμή κάθε επιμέρους δείκτη κυμαίνεται, από 0 έως 200. Τιμή του δείκτη πάνω από το 100 σημαίνει, ότι όσοι δίνουν θετικές απαντήσεις είναι περισσότεροι από εκείνους που δίνουν αρνητικές απαντήσεις. Τιμή του δείκτη κάτω από το 100 σημαίνει, ότι όσοι δίνουν αρνητικές απαντήσεις είναι περισσότεροι από εκείνους που δίνουν θετικές απαντήσεις. Στη θεωρητική περίπτωση, κατά την οποία όλες οι απαντήσεις των ερωτώμενων είναι θετικές, ο δείκτης θα ελάμβανε την τιμή 200, ενώ εάν όλες οι απαντήσεις των ερωτώμενων ήταν αρνητικές, ο δείκτης θα ελάμβανε την τιμή 0. Ο δείκτης καταναλωτικού κλίματος (CCI) υπολογίζεται ως ο μέσος όρος των επιμέρους δεικτών των πέντε μεταβλητών. Τιμή του δείκτη μεγαλύτερη από 100 σημαίνει, ότι όσοι δείχνουν εμπιστοσύνη στην οικονομία είναι περισσότεροι από όσους δεν δείχνουν εμπιστοσύνη. Αντιστοίχως, τιμή του δείκτη μικρότερη από 100 σημαίνει, ότι όσοι δείχνουν εμπιστοσύνη στην οικονομία είναι λιγότεροι, από όσους δεν δείχνουν εμπιστοσύνη. Η μεθοδολογία υπολογισμού των υπολοίπων δεικτών 1. Δείκτης τρέχουσας οικονομικής συγκυρίας (Current Economic Conditions Index - CECI) Η μεθοδολογία υπολογισμού του δείκτη τρέχουσας οικονομικής συγκυρίας είναι παρόμοια με εκείνη του δείκτη καταναλωτικού κλίματος, με τη διαφορά ότι στην κατασκευή του δείκτη CECI συμμετέχουν μόνον οι μεταβλητές Ε1 και Ε5. Ο δείκτης αποτυπώνει τις εκτιμήσεις των καταναλωτών για την τρέχουσα οικονομική συγκυρία. 2. Δείκτης καταναλωτικών προσδοκιών (Consumer Expectations Index - CEI) Η μεθοδολογία υπολογισμού του δείκτη καταναλωτικών προσδοκιών είναι παρόμοια με εκείνη του δείκτη καταναλωτικού κλίματος, με τη διαφορά ότι ο δείκτης CEI κατασκευάζεται μόνον από τις ερωτήσεις Ε2,Ε3,και Ε4. Ο δείκτης αποτυπώνει την αισιοδοξία, ή την απαισιοδοξία των καταναλωτών για το προσωπικό εισόδημα και την οικονομική κατάσταση της χώρας. 3. Λοιποί δείκτες του Οικονομικού Βαρόμετρου Η μεθοδολογία υπολογισμού των υπόλοιπων δεικτών του Οικονομικού Βαρόμετρου είναι παρόμοια με τη μεθοδολογία υπολογισμού των επιμέρους δεικτών του CCI. Οι τιμές για τον υπολογισμό του δείκτη της ανεργίας αντιστρέφονται, καθώς θετικές απαντήσεις θεωρούνται εκείνες που προβλέπουν τη μείωση της ανεργίας. σελ. 10 από 11

Β. Κωνσταντίνου 16, 116 35, Αθήνα, Τ: 210-7575 000, F: 210-7575 100, E: info@publicissue.gr, W: www.publicissue.gr «Copyright 2009 της Public Issue - Επιτρέπεται η αντιγραφή επί λέξει και η διανομή των συμπερασμάτων που περιλαμβάνονται στην παρούσα έκδοση, χωρίς να απαιτείται καταβολή χρηματικής αποζημίωσης, υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχει ευκρινής και διακριτή αναφορά στην πηγή προέλευσης» σελ. 11 από 11