Πηγή: http://www.milliyet.com.tr/rumlar-renk-olunca-guzel-esit-vatandas-deyince-ses-yok/pazar/haberdetay/18.11.2012/1628670/default.htm Συντάκτης: Mehveş Evin Ηµεροµηνία: 18/11/2012 Μετάφραση: Βαλέρια Αντωνοπούλου Όταν οι Ρωµιοί προσθέτουν χρώµα στο µωσαϊκό της κοινωνίας µας είναι καλά. Όταν όµως µιλάµε για ισότητα τότε όλοι σωπαίνουν Η Ίµβρος (Γκιοκτσέαντα) ήταν ένα νησί παράδεισος που µετά το 1964 έζησε την κόλαση. Μιλήσαµε µε τη Φεριάλ Τανσούγ, επιµελήτρια του βιβλίου «Οι Ρωµιοί της Ίµβρου», για το χθες και το σήµερα του νησιού. Η Ίµβρος χαρακτηρίζεται ως το δυτικότερο άκρο της Τουρκίας Όµως η λέξη δυτικός είναι µονάχα ένας τοπικός προσδιορισµός. Οι προσπάθειες εκτουρκισµού στο νησί τελεσφόρησαν πρώτα µε την ανταλλαγή και µετά µε το ξέσπασµα του Κυπριακού. Οι ακαδηµαϊκές µελέτες για την Ίµβρο (Γκιοκτσέαντα) στην οποία σήµερα ζουν µόνιµα µονάχα περίπου 300 Ρωµιοί είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Το βιβλίο İmroz Rumları Gökçeada üzerine («Οι Ρωµιοί της Ίµβρου Περί Γκιοκτσέαντα», εκδόσεις Heyamola) απαρτίζεται από επίλεκτες κοινωνιολογικές και πολιτιστικές µελέτες που έχουν γίνει για το νησί Το βιβλίο ρέει εύκολα και επιτυγχάνει να παρουσιάσει µε µια ουδέτερη γλώσσα την άγνωστη ιστορία της Ίµβρου. Εµείς µιλήσαµε για την άτυχη µοίρα του νησιού µε την ιστορικό Επίκουρη Καθηγήτρια ρ. Φεριάλ Τανσούγ, η οποία επιµελήθηκε το βιβλίο που εκδόθηκε µε την αρωγή του Πανεπιστηµίου Μπαχτσέσεχιρ. Κυρία Φεριάλ, πώς είναι η Ίµβρος µε βάση τα όσα γνωρίζετε; Από κοινωνιολογικής και ιστορικής άποψης η Ίµβρος εµένα µου διηγείται πολλά. Με βάζει στη διαδικασία να ερευνήσω την κοινωνία στην οποία ζούµε, την κατάσταση [1]
της χώρας και τις πολιτικές που εφαρµόζονται απέναντι στις µειονότητες. Όταν πηγαίνω εκεί δε µου ξυπνά η επιθυµία να κάνω διακοπές. Θέλω να σκεφτώ, να διαβάσω βιβλία, να γνωρίσω τους ανθρώπους, να καταφέρω να τους καταλάβω καλύτερα, να µπορέσω να τους ψυχολογήσω Κάθε φορά που πήγαινα εκεί ένιωθα ένα αίσθηµα ευθύνης. Πρέπει κάτι να γίνει, πρέπει να ακουστούν οι φωνές τους. Κάπως έτσι γεννήθηκε η ιδέα να κάνω αυτό το βιβλίο. Πώς ξεκίνησε η ιστορία µε το βιβλίο; Αφού τελείωσα το διδακτορικό µου ξεκίνησα ένα πρότζεκτ σχετικά µε τα νησιά του βορείου Αιγαίου. Ας ξεκινήσουµε από την Ίµβρο, είπα. Πήγα στα οθωµανικά αρχεία. Ήµουν περίεργη να µάθω ποιες άραγε ήταν οι συνθήκες επί Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, πώς ζούσαν τότε. Το άρθρο σας στο βιβλίο πραγµατεύεται τις σχέσεις µε το οθωµανικό κράτος κατά το δεύτερο µισό του 19 ου αιώνα. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι νησιώτες µπορούσαν να κοινοποιήσουν κάθε τους παράπονο µέσω αίτησης για την οποία µάλιστα λάµβαναν απάντηση Ναι, βρίσκονταν σε διάλογο µε την κεντρική διοίκηση. Γνώριζαν ότι ήταν ελληνικό νησί. Μουσουλµάνοι ήταν µονάχα οι ανώτεροι αξιωµατούχοι, όπως ο καδής, ο καϊµακάµης και ο φοροεισπράκτορας (µουχασίλης). Ο πληθυσµός του νησιού µπορούσε να διαµαρτυρηθεί στην κεντρική διοίκηση για τους οµόθρησκούς του τοπικούς ηγέτες και να λάβει απάντηση. Αυτό µου κέντρισε το ενδιαφέρον. Εκείνη την εποχή το οθωµανικό κράτος είχε πλέον επηρεαστεί αρκετά από τα εθνικιστικά ρεύµατα. Σταδιακά δε οι επιρροές τους γίνονταν εµφανείς και στη συγκρότηση του ίδιου του κρατικού µηχανισµού. Στο νησί ωστόσο, οι Ρωµιοί διαµαρτύρονταν ακόµα και στην περίπτωση που οι µουσουλµάνοι διοικητές διέπρατταν αδικίες. Το κράτος τους ανακαλούσε λέγοντας «Καταπιέσατε το λαό µου». Αυτό για µένα ήταν πολύ ενδιαφέρον. Μάλιστα ο Σουλτάνος Αµπντούλ Μετζίτ επισκέφθηκε το νησί. Είχαν βρεθεί λύσεις στα προβλήµατα των νησιωτών [2]
Ναι, ναι Το ότι λάµβαναν απάντηση τράβηξε και τη δική σας προσοχή. Υπήρχε λοιπόν, µια απτή αλληλεπίδραση. Κάποιες καταστάσεις κράτησαν πολύ, ενώ άλλες, όπως θέµατα θρησκείας, όχι Επίσης παραπονιόντουσαν για τους τοπικούς τους άρχοντες, τους αποκαλούµενους «κοτζαµπάσηδες», λέγοντας «Εισπράττουν περισσότερους φόρους από εµάς, προαγοράζουν τα σταφύλια µας σε χαµηλή τιµή» Είχαν κάνει αβάσιµες καταγγελίες. Στις αρχές του 20 ου αιώνα η Ίµβρος περιήλθε υπό αγγλική και κατόπιν ελληνική διοίκηση Οι Άγγλοι τη χρησιµοποιούσαν ως στρατιωτική βάση. Γιατί υπάρχουν λίγες πηγές για την Ίµβρο; Κατά την περίοδο της αυτοκρατορίας όλα τα νησιά χρησιµοποιούνταν ως τόποι εξορίας. Για παράδειγµα η Τένεδος (Μποζτζάαντα) είναι κοντά στα παράλια του Αιγαίου. Εκείνο τον καιρό όµως η πρόσβαση στην Ίµβρο ήταν πραγµατικά πολύ δύσκολη. Αυτό πρέπει να έπαιξε ρόλο στο να µάθουν οι Ίµβριοι να είναι αυτάρκεις. Τώρα όσον αφορά την ύπαρξη λίγων πηγών για το νησί Ίσως αυτό να είναι ένα κοινωνικό αντανακλαστικό µας. Οι µη µουσουλµάνοι της χώρας εκλαµβάνονται ως ένα χρώµα (για την κοινωνία µας). Χαρακτηρίζονται ως ένα τµήµα από τα πιο χρωµατιστά µέρη του κοινωνικού µωσαϊκού. Θεωρούνται τα άτοµα της χώρας που εκπροσωπούν τη δύση. Κι αυτό καλό είναι, αλλά όταν έρθει η ώρα να τους φερθούν ως ισότιµους πολίτες τότε όλοι µαζεύονται, σωπαίνουν, σιγούν Μας το εξηγείτε αυτό συγκεκριµένα για την Ίµβρο; Όταν αυτοί οι άνθρωποι λένε ότι οι περιουσίες τους απαλλοτριώθηκαν στην τιµή ενός αυγού, εµείς τι µπορούµε να απαντήσουµε άραγε; Έκλεισαν τα σχολεία τους. Μόλις συνέβη αυτό εκείνοι προσπάθησαν να βρουν µια λύση. Είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό. Είναι ένα θέµα που µε άγγιξε πολύ. Για να µάθουν τα παιδιά τους τη µητρική τους γλώσσα τα έστελναν στην Κωνσταντινούπολη, σε σχολεία που λειτουργούσαν εκεί βάσει της Συνθήκης της Λωζάνης. Αυτοί οι άνθρωποι όµως ήταν αγρότες. εν µπορούσαν να φύγουν από εκεί και να έρθουν εδώ να βρουν σπίτι και δουλειά. Ξέρετε τι έκαναν λοιπόν; Κάθε χρόνο επιλέγονταν πέντε-έξι µανάδες από κάθε χωριό. Καθεµιά τους έπαιρνε από τρία-τέσσερα παιδιά κι ερχόταν στην Κωνσταντινούπολη. Με αυτό τον τρόπο προσπαθούσαν να σπουδάσουν να παιδιά τους. [3]
εν το είχα ξανακούσει ποτέ. Πολύ εντυπωσιακό Σκεφτείτε να παίρνετε τέσσερα-πέντε παιδιά ακόµα και να έρχεστε στην Κωνσταντινούπολη. Να εργάζεστε. Είτε έµεναν µέσα σε µια εκκλησία είτε νοίκιαζαν σπίτι. Για πόσο µπορεί να γίνεται αυτό; Φυσικά δεν άντεχαν άλλο «Πρώτα η καταστροφή και µετά η φυγή» Η ίδρυση ανοιχτών φυλακών στο νησί µετά το 1964 αλλά κι όλα όσα ακολούθησαν στη συνέχεια ήταν πολύ δραµατικά Οι κατάδικοι µπορούσαν να κυκλοφορούν ελεύθεροι στο νησί Μπορεί να είχαν παρανοµήσει, αλλά αυτό δε σηµαίνει ότι µπορούσαν και να ενοχλούν τους νησιώτες. Παράλληλα δεν υπήρχαν άντρες. Είχαν φύγει για να δουλέψουν ή να σπουδάσουν Τους καλούσαν πίσω. Οι νέες κοπέλες και οι µητέρες φοβόντουσαν. Εκτυλίχτηκαν κάµποσα επεισόδια. Και άρχισε η τελευταία µεγάλη φυγή, σωστά; Πήγαν στην Ελλάδα επειδή ήταν πιο κοντά. Πολλοί έφτασαν µέχρι την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία, την Αµερική Ίσως εµείς να τους αποδεχόµασταν ως πιο δικό µας κοµµάτι αν είχαµε κι άλλα ελληνικά, δηλαδή οθωµανικά νησιά. Έχουµε όµως µόνο δύο. Στην Τένεδο έχουν αποµείνει 7 Ρωµιοί, ενώ στην Ίµβρο 250-300. «Και οι Ελλαδίτες 1 τους πλησίαζαν µε καχυποψία» Στο κείµενο του Γιώργου Τσιµουρή αναφέρεται ότι οι Ίµβριοι που έφυγαν δεν έγιναν αποδεκτοί ούτε στην Ελλάδα! Κι εγώ αυτό το έµαθα όταν γνώρισα τους Ιµβρίους. Είναι πασίγνωστο. Κάποιος δούλευε στην Ολλανδία, θέλησε να πάρει διαβατήριο αλλά του παρουσίαζαν πάµπολλες δυσκολίες. «Εσείς δεν είστε από την Ελλάδα. Είστε Τούρκος. Τουρκία Γκιοκτσέαντα γράφει» του έλεγαν. Οι δε Ελλαδίτες δεν τους αποδέχονταν ως 1 Ο όρος «Ελλαδίτης» προσδιορίζει τους Έλληνες που ζουν εντός της ελληνικής επικράτειας. [4]
Έλληνες. Τους πλησίαζαν µε καχυποψία. Πραγµατικά εκεί ζούσαν νοιώθοντας ότι βρίσκονται στην ξενιτιά. Οι Ίµβριοι αισθάνονταν ότι δεν ανήκουν σε καµιά από τις δύο χώρες. Είναι πράγµατι µια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση. Ούτε εκεί τους αποδέχονταν. Κανείς δεν τους έλεγε «Α, ήρθε ο οµοεθνής µας, ο οµόθρησκός µας» Ως παράδειγµα θα σας φέρω κάτι που συνέβη δίπλα µου. Περιµέναµε στη σειρά µε έναν Ίµβριο φίλο µου. Άρχισαν να του µιλούν ρωτώντας «Από πού είσαι;». «Είµαι από την Ίµβρο» τους απάντησε. «Α, είσαι Τούρκος» του είπε ο απέναντί του. Όπως συµβαίνει στην Τουρκία όπου τους Ρωµιούς που ζουν εδώ δεν τους αποκαλούµε συµπολίτες, αλλά µειονότητα ή µη µουσουλµάνους Νοµίζω ότι οι άνθρωποι δεν πρέπει να αντιµετωπίζονται ως µειονότητα. Για ποιο λόγο δεν µπορούµε να τους αποδεχθούµε ως ένα κοµµάτι αυτής της κοινωνίας; Αυτοί είναι από εδώ. Τόσο απλό είναι. Βρίσκονται εδώ από το 5.000 π.χ.. Ακόµα κι αν έφτασαν εδώ την εποχή που η Αθήνα ίδρυε αποικίες, είναι εδώ από το 500 π.χ.. Για ποιο λόγο δε γίνονται αποδεκτοί; Καταφέρατε να βρείτε την απάντηση; Πρέπει να το δούµε από διάφορες οπτικές γωνίες. Απάντηση µπορούν να δώσουν οικονοµολόγοι, κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι, ανθρωπολόγοι. Έχει να κάνει και µε την αντίληψή µας. Για να αλλάξουµε αντίληψη χρειάζονται κείµενα στα οποία οι άνθρωποι θα έχουν πρόσβαση. Νοµίζω ότι σταδιακά ίσως και να αλλάξει αυτή η αντίληψη. Σ αυτό ρόλο µπορούν να παίξουν και η επίσηµη ιστορία, η επιρροή των µέσων καθώς και οι ιδεολογικές απόψεις των πολυδιαβασµένων συγγραφέων. Πώς η Ίµβρος έγινε Γκιοκτσέαντα; Υπάρχουν κείµενα για την Ίµβρο στην ελληνική, καθώς και πολλές µελέτες οι οποίες επικεντρώνονται κυρίως στην εποχή µετά το 1964. Εγώ όµως θέλησα να παρουσιάσω το θέµα στον Τούρκο αναγνώστη µέσα από µια πιο επιστηµονική προσέγγιση. Με παραποµπές. Χωρίς γνώµες και σχόλια. [5]
Αυτά τα κείµενα αποτελούν τα σηµαντικότερα σηµεία αναφοράς για το νησί. Υπάρχουν ελάχιστα άρθρα για την αρχαιολογία του νησιού. Στο βιβλίο για την προ-οθωµανική περίοδο έγραψε η Σουνά Τσαγατάι. Το όνοµα Μποζτζάαντα είναι πιο διαδεδοµένο από το Γκιοκτσέαντα. ιότι οι Οθωµανοί το χρησιµοποιούσαν. Για την Ίµβρο όµως Κοίταξα τα φορολογικά κατάστιχα ολόκληρης της οθωµανικής περιόδου. Από το 1456 αναφέρεται ανελλιπώς ως Ίµβρος. Το 1974 έγινε Γκιοκτσέαντα. Η αρχιτεκτονική της Ίµβρου είναι πολύ σηµαντική. Έχει χαρακτηριστικά σπίτια. Ας τα κοιτούσαν και λίγο αυτοί οι νέοι οικισµοί που έγιναν πρόσφατα. εν είναι δα και δύσκολο. Γιατί καταστρέφουµε τον αρχιτεκτονικό ιστό ενός τόπου; Είναι απαραίτητο; [6]