Ο ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Transcript

1 Ο ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 1 Ο ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Υπεύθυνη καθηγήτρια: Κατερίνα Τσολακίδου Σχολικό έτος Τάξη Γ Σελίδα 1 από 31

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑΣ... 3 Πολυπολιτισμικότητα και ρατσισμός... 3 Πολυπολιτισμικότητα και δημοκρατία Η ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (15 ος 20 ος αι.) ΠΑΛΙΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΣΗΜΕΡΑ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ...25 Λευκός Πύργος Εβραϊκό Μουσείο Σελίδα 2 από 31

3 1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑΣ Η έννοια της πολυπολιτισμικότητας προσκρούει σε ασάφειες και παρεξηγήσεις. Μια πρώτη διευκρίνηση που πρέπει να κάνουμε είναι ότι η πολυπολιτισμικότητα δεν ορίζεται μόνο σε σχέση με τους μετανάστες στις χώρες υποδοχής. Αντίθετα, αφορά ομάδες ανθρώπων που διαφοροποιούνται ανάλογα με το φύλο, το θρήσκευμα, το έθνος, τα τοπικά στερεότυπα, την εργασία και γενικά με κριτήριο το αν αποκλίνουν από το εκάστοτε θεωρούμενο ως «κανονικό». Πολυπολιτισμικότητα και ρατσισμός Βέβαια, μόνο στη θεωρία είναι ξεκάθαρα χωρισμένες οι παραπάνω περιπτώσεις. Στην πράξη, οι πολιτισμικές και οι κοινωνικοοικονομικές διαφορές αναμιγνύονται και ανατροφοδοτούνται. Για παράδειγμα στη Βρετανία οι Άραβες μουσουλμάνοι μετανάστες που απασχολούνται -κατά κανόνα- σε δουλειές με λίγα χρήματα και πολύ χαμηλό κύρος, δεν μπορούν να συγκριθούν με ένα συμπατριώτη και ομόθρησκό τους που έχει σπουδάσει και είναι γιατρός στην ίδια χώρα (βλέπε το παράδειγμα του Γιακούμπ). Εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά πάνε χέρι χέρι με την οικονομική κατάσταση και τα κοινωνικά-πολιτισμικά κριτήρια ταξινόμησης, όπως πχ. η εκπαίδευση και η επαγγελματική ιεραρχία. Όταν λοιπόν αξιολογούμε μια κοινωνική ομάδα στηριζόμενοι σε ένα μόνο κριτήριο το Σελίδα 3 από 31

4 φύλο, το χρώμα, τη φυλή ή το θρήσκευμα ή την εθνοτική καταγωγή πλησιάζουμε, άθελά μας, στο επίπεδο του φυλετικού ή του πολιτισμικού ρατσισμού. Πολυπολιτισμικότητα και δημοκρατία Όταν λέμε ότι η κοινωνία μας γίνεται πολυπολιτισμική, αυτό σημαίνει ότι τείνει να αναγνωρίζει ισότιμα ακόμη και άλλες αξίες ή διαφορετικά πρότυπα ζωής από τα δικά μας, εφόσον βέβαια τα τελευταία δεν έρχονται σε αντίθεση με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις αρχές του Συντάγματος. Άρα, το άνοιγμα αυτό προς έναν ισότιμο πολιτισμικό πλουραλισμό έχει έναν απαράβατο όρο: οι διαφορετικές αξίες που μπορεί να αναγνωρίζουμε δεν επιτρέπεται να θίγουν τις αρχές της ισονομίας, της ίσης μεταχείρισης και του συνταγματικού κράτους. Μόνο στη βάση αυτή αναγνωρίζεται η πολιτισμική διαφορετικότητα. Στη βάση αυτή, η πολυπολιτισμικότητα μπορεί να συμβάλλει στην επέκταση και την εμβάθυνση της δημοκρατίας, ιδιαίτερα σε κοινωνικές ομάδες -όπως οι μετανάστες, οι άνθρωποι με ειδικές ανάγκες, οι συμπολίτες με διαφορετικό δόγμα ή θρήσκευμα, κ.λπ.- που κατά κάποιο τρόπο περιθωριοποιούνταν, κυρίως παλαιότερα, σε σχέση με τις κυρίαρχες ομάδες που εκφράζουν τις κατεστημένες αντιλήψεις. 2. Η ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (15 ος 20 ος αι.) Η Θεσσαλονίκη αποτελεί ένα ιδανικό γεωγραφικό τοπίο που προσέλκυσε τον 4 ο αι. π.χ. τους ιδρυτές της Σελίδα 4 από 31

5 Θεσσαλονίκης, Μακεδόνες επιγόνους του Αλεξάνδρου, και φυτεύτηκε δίπλα ή επάνω στο χώρο της αρχαίας Θέρμης. Τμήμα ζωτικό τριών αυτοκρατοριών, της Ρωμαϊκής, της Βυζαντινής και της Οθωμανικής, υποδέχτηκε στο χώρο της όλες τις μεγάλες θρησκείες της αρχαιότητας και, αργότερα, το χριστιανισμό, το μωαμεθανισμό και τον εβραϊσμό. Η βυζαντινή περίοδος σημάδεψε το χώρο της με μεγάλα και μικρότερα θρησκευτικά μνημεία που την έχουν κάνει γνωστή στον κόσμο για τη βυζαντινή της αρχιτεκτονική. Ένα σύντομο πέρασμα των Βενετών από το 1423 έως το 1430 προηγείται της οθωμανικής κατάκτησης, που θα διαρκέσει πέντε σχεδόν αιώνες. Η μεταμόρφωση της βυζαντινής σε οθωμανική πόλη θα γίνει με αργούς ρυθμούς. Οι κατακτητές αναδιατάσσουν τις εθνοτικές ομάδες στο χώρο, αφήνοντας την ανατολική περιοχή στους Έλληνες και κρατώντας για τον εαυτό τους τα υψώματα του λόφου, στην Άνω Πόλη. Η γλώσσα των κατακτητών ακούγεται δίπλα στην ελληνική, που από παλιά είχε μπορέσει να αντισταθεί στο καθαρό πνεύμα του λατινικού λόγου. Μετά το 1492, οι Εβραίοι που εγκαταλείπουν την Ισπανία, φτάνουν στη Θεσσαλονίκη με πρόσκληση και υπό την υψηλή προστασία του Σουλτάνου και εγκαθίστανται στην Κάτω Πόλη. Ως το τέλος του 19 ου αιώνα η πόλη κρατά το σχήμα που είχε αναπτύξει στη μακραίωνη ιστορία της και παραμένει περιχαρακωμένη στο εσωτερικό του βυζαντινού τείχους, που την περιβάλλει σε μια περίμετρο 8 χιλιομέτρων. Στο εσωτερικό της οι κάτοικοι ζουν σε χωριστές συνοικίες κατά θρησκεία και εθνική προέλευση, σε επαφή μεταξύ τους αλλά χωρίς καμία Σελίδα 5 από 31

6 ανάμιξη. Ο διαχωρισμός είναι οικειοθελώς αποδεκτός, χωρίς να εκλαμβάνεται ως γκέτο, καθώς αφορά όλους. Οι τουρκικές συνοικίες στην Άνω Πόλη είναι αραιά δομημένες με ήσυχους κήπους. Αντίθετα, η Κάτω Πόλη παρουσιάζει μια εικόνα πλήρους αναρχίας. Χωριστά από τις περιοχές κατοικίας αναπτύσσονται οι δραστηριότητες των εργαστηρίων και της αγοράς. Εδώ οι φυλές και οι θρησκείες αναμιγνύονται ανενόχλητες, οι μόνιμοι κάτοικοι έρχονται σ επαφή με τους περαστικούς, οι ντόπιοι συναντώνται με τους ξένους. Η παραδοσιακή δομή της πόλης, που αντανακλάται άμεσα στη χωρική οργάνωση, παρουσιάζει σημάδια διάλυσης γύρω στα 1880, όταν αρχίζουν να υλοποιούνται οι εξαγγελίες του εξευρωπαϊσμού της αυτοκρατορίας. Πολιτικά και αστικά δικαιώματα στις θρησκευτικές μειονότητες και ελεύθερος οικονομικός ανταγωνισμός εισάγουν νέα ήθη διαβίωσης για τους ανθρώπους των πόλεων και νέες απαιτήσεις σε χώρο. Η θάλασσα και το λιμάνι, η γεωγραφία και η οικονομία θα κυριαρχήσουν στην αστική ζωή, ανοίγοντας τους ορίζοντες, γεφυρώνοντας τις αποστάσεις, διευκολύνοντας τις επικοινωνίες. Ο χρόνος της ιστορίας επιταχύνεται. Η πόλη αρχίζει διστακτικά να μεταμορφώνεται. Τα τείχη κατεδαφίζονται, δρόμοι διανοίγονται μέσα από ετοιμόρροπες και σκοτεινές συνοικίες. Πλατείες και μέγαρα, προκυμαίες και θέατρα κατασκευάζονται. Καινούρια επαγγέλματα, νέες μορφές εκπαίδευσης και αναψυχής, βιβλία, μόδες, εφημερίδες κάνουν την εμφάνισή τους. Οι διαφορετικές κοινωνικές τάξεις εγκαταλείπουν τις παραδοσιακές περιχαρακώσεις στο εσωτερικό της εθνικοθρησκευτικά ομοιογενούς ομάδας. Σελίδα 6 από 31

7 Στα καινούρια προάστια που κτίζονται έξω από τα τείχη, πλούσιοι και φτωχοί εγκαθίστανται με βάση οικονομικά και κοινωνικά κριτήρια και όχι τις εθνικοθρησκευτικές τους διασυνδέσεις. Στην ανατολική περιοχή, ένα επίμηκες παραθαλάσσιο προάστιο, με καθαρά ευρωπαϊκό χαρακτήρα, προσελκύει τα μεσαία και υψηλά εισοδήματα από όλες τις θρησκευτικές κοινότητες της πόλης. Αντίθετα, στα δυτικά, η εγκατάσταση των βασικών μεταφορικών λειτουργιών (λιμάνι, σιδηρόδρομοι) συνέβαλε στη δημιουργία προσφυγικών γκέτο και εξαθλιωμένων φτωχογειτονιών. Η πόλη όμως εντός των μεσαιωνικών τειχών δεν αποβάλλει ακόμη την παλιά της μορφή. Με την είσοδο στον 20 ο αιώνα, η Θεσσαλονίκη, πόλη συνδεδεμένη με τη μοίρα των Βαλκανίων, πρόκειται να γνωρίσει τις πιο γρήγορες και βαθιές αλλαγές στην ιστορία της: εθνικές και διεθνείς γεωπολιτικές ανακατατάξεις, πληθυσμιακές και εθνολογικές μετακινήσεις, οικονομικούς και κοινωνικούς αναπροσανατολισμούς, πρωτοφανείς μετασχηματισμούς του αστικού τοπίου και των πολεοδομικών χαρακτηριστικών του χώρου. Στα περισσότερα νεοσυγκροτούμενα κράτη, ορισμένες αλλοεθνείς ομάδες επιλέγουν να μείνουν στη γη που θεωρούν τόπο τους, ενώ άλλοι προτιμούν να μετακινηθούν προς συγγενέστερες εθνικά εστίες, παίρνοντας το δρόμο της προσφυγιάς. Πάντως στη Θεσσαλονίκη, όπως και γενικότερα στα Βαλκάνια, υπήρξε ριζωμένη η συνύπαρξη διαφορετικών πολιτισμών. Διότι βέβαια όσοι έχουν την οικονομική δυνατότητα, έχουν ήδη επιλέξει το χρόνο, τον προορισμό και το μέσον της φυγής. Για τους φτωχούς όμως, που ανήκουν σε όλες τις θρησκείες και κινούνται προς όλες Σελίδα 7 από 31

8 τις κατευθύνσεις, προς Δύση και Ανατολή, προς Βορρά και Νότο, ο χρόνος αποκτά τη δική του ταχύτητα. Ωστόσο, οι αλλαγές δεν σχετίζονται μόνο με τις μεταβολές των συνόρων ή με τα ρεύματα σκέψης που έρχονται από έξω. Παράλληλα ανδρώνονται στην πόλη κοινωνικές δυνάμεις που διατυπώνουν διεκδικήσεις με έντονα πολιτικό και συνδικαλιστικό χαρακτήρα. Στη Θεσσαλονίκη εκφράζεται για πρώτη φορά δημόσια στα 1908 το κίνημα για την Ένωση και την Πρόοδο (Νεότουρκοι). Εδώ επίσης θα γεννηθεί το πρώτο εργατικό σοσιαλιστικό κίνημα, η Φεντερασιόν, το Κι εδώ πάλι, σε μια βίλα χτισμένη από Εβραίους τραπεζίτες, θα εξορισθεί ο εκπεσών σουλτάνος, ο περίφημος Αβδούλ Χαμίτ, λίγους μήνες μόνο πριν από την είσοδο του ελληνικού στρατού στην πόλη. Όταν οι Έλληνες μπαίνουν στην πόλη, εννοούν να συμπεριφερθούν ως δύναμη πολιτισμού. Νικήτρια και κάτοχος της Θεσσαλονίκης, το 1912, η Ελλάδα έχει στο πρόσφατο παρελθόν της (Κίνημα στο Γουδί, 1909) μια εκφρασμένη με εθνική εξέγερση πρόθεση να εκσυγχρονίσει τις κρατικές και κοινωνικές δομές της. Άλλωστε τα χρόνια αυτά οι Έλληνες θεωρούν καθετί παραδοσιακό ως υπενθύμιση της τουρκοκρατίας. Οι μορφωμένοι Εβραίοι της μεγάλης και πλούσιας κοινότητας της Θεσσαλονίκης, που μαζί με τους εξισλαμισμένους Εβραίους τους ντονμέδες αποτελούν και την πολυπληθέστερη εθνικοθρησκευτική ομάδα, είναι ακόμη πιο εξευρωπαϊσμένοι από τους χριστιανούς. Οι νεοεγκατεστημένες αρχές αντιμετωπίζουν με σεβασμό την πολυπολιτισμικότητα της Θεσσαλονίκης. Φροντίζουν να εξασφαλίσουν την εμπιστοσύνη της εβραϊκής κοινότητας και διατηρούν το μουσουλμάνο Σελίδα 8 από 31

9 δήμαρχο ως το 1916, ο οποίος επανέρχεται μεταξύ 1920 και Πολλοί από τους Τούρκους κατοίκους παραμένουν στην πόλη, περίπου, και μάλιστα θα διεκδικήσουν πεισματικά, αν και ατελέσφορα, την παραμονή τους αργότερα, όταν, σύμφωνα με τους όρους της υποχρεωτικής ανταλλαγής του 1923, θα αναγκαστούν να την εγκαταλείψουν. Η πολυεθνική πληθυσμιακή δομή αντανακλάται στις επίσημες απογραφές, όπως και στη σύνθεση της δημοτικής αρχής. Εντυπώνεται στην ανεπανάληπτη άνθηση εφημερίδων και περιοδικών και στην πολύχρωμη εικονογραφία των ταχυδρομικών δελταρίων της πόλης. Η αύξηση του αριθμού των εφημερίδων, τόσο των ελληνόγλωσσων όσο και των ξενόγλωσσων (στη γαλλική, λαντίνο, αγγλική, σερβική, ρωσική, τουρκική και ιταλική γλώσσα) παρέχει ευθείες ενδείξεις για την πολυεθνικότητα και την πολυθρησκευτικότητα των πληθυσμών που ζούσαν στην πόλη. Οι πρόσφυγες των εικόνων μπορεί να είναι Έλληνες, Αλβανοί, Σέρβοι, Βούλγαροι ή Τούρκοι. Μπορεί να είναι χριστιανοί, Εβραίοι ή μουσουλμάνοι. Ό,τι κι αν ιστορούν συγκεκριμένα οι φωτογραφίες, η εμπειρία του ξεριζωμού είναι γενικευμένο φαινόμενο που σφραγίζει ανεξίτηλα τον 20 ο αιώνα στα Βαλκάνια. Σελίδα 9 από 31

10 3. ΠΑΛΙΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Σελίδα 10 από 31

11 Σελίδα 11 από 31

12 Σελίδα 12 από 31

13 Σελίδα 13 από 31

14 Σελίδα 14 από 31

15 Σελίδα 15 από 31

16 Σελίδα 16 από 31

17 Σελίδα 17 από 31

18 4. Η ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΣΗΜΕΡΑ Το φαινόμενο της μετανάστευσης σε συνδυασμό με τη χάραξη μιας αποτελεσματικής μεταναστευτικής πολιτικής στη χώρα μας εύκολα θα μπορούσαμε να το παρομοιάσουμε σαν ένα ξένο επισκέπτη που βρίσκεται «ante portas» και εμείς, θεωρώντας τον ως απειλή για το σπίτι μας, καθώς δεν τον γνωρίζουμε, φοβόμαστε να του ανοίξουμε. Παράλληλα, η οπτική γωνία από όπου ο καθένας βλέπει τα κύματα των οικονομικών μεταναστών, των προσφύγων, των παλιννοστούντων, εν γένει των αλλοδαπών, φανερώνει ταυτόχρονα την πολυπρισματικότητα του φαινομένου. Η μετανάστευση προς την Ελλάδα άρχισε από τη δεκαετία του 1970, αλλά το θεσμικό πλαίσιο δε φαινόταν Σελίδα 18 από 31

19 να είναι ικανό να προσαρμοστεί σε αυτή την καινοφανή πραγματικότητα. Παράλληλα, λόγω των πολιτικών εξελίξεων στη γειτονιά των Βαλκανίων, της πτώσης του υπαρκτού σοσιαλισμού και του ανοίγματος των συνόρων με τα συνορεύοντα κράτη, η κατάσταση επιδεινώθηκε από τις αρχές της δεκαετίας του Στα πρώτα χρόνια μετά τη μαζική μετακίνηση διαφοροποιημένων εθνοτικά, φυλετικά, γλωσσικά και θρησκευτικά ομάδων, η πολιτική που εφαρμόστηκε είχε κατασταλτικό χαρακτήρα και γι' αυτό αποδείχθηκε ανεδαφική. Η Ελλάδα μη έχοντας προηγούμενη εμπειρία σε τέτοιου είδους μαζική εισροή αλλοδαπών στους κόλπους της θα λέγαμε πως πειραματίστηκε και εξαιτίας της ένταξής της στην Ε.Ε. ακολούθησε την ευρωπαϊκή πολιτική. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, αρχικά, προσπάθησε με ψηφίσματα και διακρατικές συμφωνίες να ακολουθήσει μια σκληρή στρατηγική αυτή της μηδενικής μετανάστευσης για τις χώρες που αποτελούσαν μέλη της. Τούτο, όμως, είχε ως άμεση συνέπεια την αύξηση της παράνομης μετανάστευσης. Στη συνέχεια, για λόγους οικονομικούς (φθηνά εργατικά χέρια, συγκράτηση των ημερομισθίων, επανάκαμψη της γεωργικής παραγωγής κ.α.) και δημογραφικούς χαράχθηκε προς τα τέλη της δεκαετίας του '90 και τέθηκε σε εφαρμογή ένα νέο πλαίσιο, το οποίο από τη μια πλευρά προσπαθεί να κατοχυρώσει τα δικαιώματα των ήδη εγκατεστημένων μεταναστών - νομιμοποιώντας τους περισσότερους από αυτούς με σύντομες διαδικασίες - και από την άλλη προσπαθεί να ελέγξει τη μετανάστευση προς την επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σελίδα 19 από 31

20 Παράλληλα, μπορεί η ελληνική πολιτεία να φροντίζει με νόμους για τα δικαιώματα των αλλοδαπών μεταναστών, να προσπαθεί να τους εξασφαλίσει στέγη, ιατροφαρμακευτική βοήθεια, να μεριμνά για την εισαγωγή αυτών στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, στο δημόσιο και αλλού με ειδική ποσόστωση, δεν διαπιστώνουμε, όμως, να προχωρεί σε εξίσου γενναίες προσπάθειες όσον αφορά στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, η οποία καθημερινώς ζει τον «άλλο» της διπλανής πόρτας και δεν τον «εξυπηρετεί» πίσω από ένα γραφείο. Επί της ουσίας, τι συμβαίνει; Ας κάνουμε έναν περίπατο στις ελληνικές γειτονιές. Ο μέσος Έλληνας εκλαμβάνει την κατάσταση αυτή ως απειλή, εμφανίζοντας πολύ συχνά ξενοφοβικές και ρατσιστικές συμπεριφορές. Οικονομική και εργατική εκμετάλλευση, κοινωνικός αποκλεισμός μειονοτικών και ευάλωτων κοινωνικά ομάδων, δυσκολίες στην εύρεση στέγης, μη παροχή ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση για τους αλλοδαπούς είναι μερικά από τα προβλήματα που προκύπτουν συνεχώς μέσα από το μωσαϊκό που καλείται «πολυπολιτισμός» και ζητούν επειγόντως λύσεις. Βασικοί προσανατολισμοί της ελληνικής εργασιακής, εκπαιδευτικής και επικοινωνιακής πρακτικής, για χρόνια παγιωμένοι, βρίσκονται υπό αναθεώρηση ξενίζοντας τον ντόπιο πληθυσμό που άλλα είχε συνηθίσει και άλλα καλείται να χειριστεί τώρα. Σε όλες τις παραπάνω δραστηριότητες, ο ενδιαφερόμενος μετανάστης καλείται να προσπεράσει και τις γλωσσικές δυσκολίες, την ελλιπή ενημέρωση των φορέων και τη γραφειοκρατία. Στην ουσία πρέπει να λύσει προβλήματα Σελίδα 20 από 31

21 που προκύπτουν τόσο σε δομικό επίπεδο όσο και σε ατομικό επίπεδο. Συνεχώς ακούμε ότι για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων, πρέπει να υπάρξει πολιτική βούληση. Εμείς θα απαντούσαμε: μα πώς να υπάρξει πολιτική βούληση, αν εμείς οι ίδιοι δεν έχουμε τη βούληση να κινητοποιήσουμε τους πολιτικούς μας. Και όταν αναφέρουμε τη λέξη «εμείς» εννοούμε τον καθένα μας: το δάσκαλο που έχει να αντιμετωπίσει το φαινόμενο της συνύπαρξης παιδιών διαφορετικών προελεύσεων και της διγλωσσίας στο σχολικό περιβάλλον, τον εργοδότη που καλείται να «παντρέψει» ντόπιους και μετανάστες στην επιχείρησή του, το σπιτονοικοκύρη που διστάζει να νοικιάσει το σπίτι του στους «άλλους», τον πατέρα ή τη μητέρα που συμβουλεύει το παιδί του/της να μην κάνει παρέα με το αλβανάκι, το βουλγαράκι, το αφρικανάκι, αλλά να παίζει με το Γαλλάκι, το Αγγλάκι, το Αμερικανάκι κ.λπ. Ας μην κρυβόμαστε άλλο. Πρέπει να αντιληφθούμε πως ηθελημένα ή μη ζούμε και όπως όλα δείχνουν θα ζούμε μαζί με αλλοδαπούς. Αυτό δεν μπορούμε να το αλλάξουμε, αλλά ούτε και είναι υγιές να το αλλάξουμε. Φανταστείτε πόσο μονότονος και επίπεδος θα ήταν ο κόσμος χωρίς το «διαφορετικό». Φυσικά αντιλαμβανόμαστε τις δυσκολίες. Σελίδα 21 από 31

22 5. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑΣ Η αποδοχή του πολιτισμικού κεφαλαίου του «ξένου» πολλές φορές απαιτεί χρόνο, παρεμποδίζοντας με τον τρόπο αυτό την εξέλιξη των κοινωνιών. Η μη αποδοχή του μορφωτικού, γλωσσικού και θρησκευτικού πολιτισμού που φέρνει μαζί του ο μετανάστης από τη χώρα προέλευσής του ισοδυναμεί με έμμεση απόρριψη του ίδιου και, επομένως, με περιορισμό των ευκαιριών που μπορεί να του παρέχονται. Όμως, η αποδοχή των διαφορετικών κεφαλαίων προϋποθέτει την ισότιμη αποδοχή των πολιτισμών προέλευσής τους, γεγονός που φαντάζει κάπως δύσκολο να το αντιληφθεί πλήρως ο εκπρόσωπος της «κυρίαρχης τάξης». Ένα απλό παράδειγμα, για να γίνουμε κατανοητοί: μπορεί παιδιά αλλοδαπών, ακόμα και παλιννοστούντων, να έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα, να είναι, δηλαδή, Έλληνες πολίτες και υπήκοοι εκ γενετής, να μιλούν άριστα την ελληνική γλώσσα, να υπηρετούν την πατρίδα, να προκόβουν στα γράμματα και στις τέχνες, εντούτοις τις πλείστες των περιπτώσεων οι πολιτισμοί από τους οποίους προέρχονται τα παιδιά αυτά «αντιπροσωπεύονται» από τους γονείς τους, έτσι ώστε η αποδοχή τους ή μη να εξαρτάται από την αποδοχή ή μη του πολιτισμού των μεγάλων. Με άλλα λόγια, για να αποδεχτεί η εκάστοτε κοινωνία τις κοινωνικοπολιτισμικές προϋποθέσεις του μετανάστη, πρέπει πρώτα να αποδεχτεί ότι οι μετανάστες διαθέτουν έναν πολιτισμό, ο οποίος είναι γι' αυτήν τόσο σημαντικός όσο είναι ο πολιτισμός της κοινωνίας υποδοχής για τα μέλη της. Σελίδα 22 από 31

23 Άραγε σε όλα τα παραπάνω υπάρχει λύση; Ποιος μπορεί να βοηθήσει - εκτός βέβαια της τόσο σημαντικής ατομικής συνεισφοράς- χωρίς να μεταθέτει τη θέσπιση μέτρων κάθε φορά στις καλένδες; Παράλληλα με την ατομική πρωτοβουλία ενθαρρυντικό είναι το γεγονός πως στις μέρες μας αναπτύσσεται και η ομαδική πρωτοβουλία μέσω μη κυβερνητικών οργανώσεων και φορέων που επιδιώκουν την ομαλή ένταξη των αλλοδαπών στη χώρα. Είναι αυτοί που γνωρίζουν όσο κανείς άλλος τις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών και μπορούν μέσω της άσκησης πίεσης προς τη νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική εξουσία και της ανάπτυξης κατάλληλης πολιτικής, καθώς και μοντέλου κοινωνικής αγωγής, να χειριστούν τα προβλήματά της. Ενός μοντέλου που είναι ανάγκη να αρθρώνεται γύρω από την έννοια της ελεύθερης πρόσβασης, έχοντας ως πρωταρχικό γνώμονα τις έννοιες της ισότητας των ευκαιριών και της αξιοκρατίας. Και αυτό δεν είναι άλλο από το μοντέλο της διαπολιτισμικότητας. Διαπολιτισμικότητα σημαίνει διάδραση, σύμπραξη, σύμπλευση, μίξη των πολιτισμικών κεφαλαίων που έρχονται σε επαφή, με την ταυτόχρονη άμβλυνση εθνοκεντρικών τάσεων και εξαφάνιση της ελλιπούς παρουσίασης των άλλων πολιτισμών. Για να γίνει το διαπολιτισμικό μοντέλο ακόμα πιο κατανοητό, είναι ανάγκη να λαμβάνουμε κάθε φορά υπόψη μας το γεγονός πως όσοι άνθρωποι γνωρίζουν το γύρω τους κόσμο μόνο από τη δική τους πολιτισμική οπτική γωνία, εξαιτίας των εθνικών προσωπίδων τους, παραμένουν πολιτισμικά εγκλωβισμένοι, χάνοντας σημαντικά τμήματα ανθρώπινης πείρας που κουβαλούν οι «άλλοι». Σελίδα 23 από 31

24 Τα άτομα αυτά δεν μπορούν να γνωρίσουν πλήρως το δικό τους πολιτισμό. Μόνο αν δουν την καταγωγή, τις συμπεριφορές και τις δεξιότητές τους υπό το πρίσμα των «άλλων» θα μπορέσουν να τις κατανοήσουν πλήρως. Όπως ακριβώς το ψάρι δεν μπορεί να εκτιμήσει τη μοναδικότητα του υγρού βασιλείου του, διότι δεν έχει προηγούμενη εμπειρία άλλου περιβάλλοντος, έτσι και πολλοί από εμάς δεν μπορούμε να δούμε και να εκτιμήσουμε πλήρως τη μοναδικότητα των χαρακτηριστικών και των δυνατοτήτων μας, αν δεν γνωρίσουμε και αυτά των άλλων πολιτισμών. Στόχος του διαπολιτισμικού μοντέλου είναι να προσφέρει σε όλους, μέλη της κυρίαρχης και διαφοροποιημένης ομάδας, εκείνες τις δεξιότητες, τις στάσεις και τις γνώσεις που χρειάζονται για να μπορέσουν να δραστηριοποιηθούν μέσα στο πολυπολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο ηθελημένα και μη βρίσκονται ή καλούνται στο μέλλον να βρεθούν. Είναι σημαντικό, τέλος, να αντιληφθούμε ότι, στο πλαίσιο του σεβασμού της ετερότητας, δεν ζητείται από κανέναν να αλλάξει τις συνήθειές του, τον τρόπο ζωής του, τα πιστεύω του, αρνούμενος την ταυτότητά του. Απλώς ζητείται το αυτονόητο: να συνειδητοποιήσει πως η ενίσχυση των κοινωνικών, εργασιακών και επικοινωνιακών του δεξιοτήτων μπορεί να κάνει την καθημερινότητά μας ευκολότερη. Κυρίαρχη θέση στην προσπάθεια αυτή κατέχει η δημιουργία διαπολιτισμικών κοινωνιών. Καθώς η πολιτισμική μας υφή γίνεται ολοένα και πιο σύνθετη, το καθήκον να εκπαιδεύσουμε ανθρώπους που θα λειτουργήσουν αποτελεσματικά σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία γίνεται επιτακτική. Εμείς, το ελάχιστο καθήκον Σελίδα 24 από 31

25 που είχαμε να σε παρακινήσουμε να προβληματιστείς το πράξαμε. Εσύ, τι είσαι έτοιμος να πράξεις τώρα; 6. ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ Λευκός Πύργος Ο Λευκός Πύργος, το μνημείο-σύμβολο της Θεσσαλονίκης, που σήμερα υψώνεται μοναχικός στην παραλία της πόλης, στο παρελθόν αποτελούσε το νοτιοανατολικό πύργο της οχύρωσής της. Σύμφωνα με περιγραφές περιηγητών και παλαιές απεικονίσεις της πόλης, το θαλάσσιο τμήμα του τείχους, που κατεδαφίστηκε το 1867, είχε τρεις πύργους, από τους οποίους ο ανατολικός ήταν ο Λευκός Πύργος, κτισμένος ακριβώς στο σημείο όπου συναντιόταν το ανατολικό με το θαλάσσιο τείχος. Η ακριβής χρονολόγησή του δεν είναι γνωστή, αλλά είναι σχεδόν βέβαιο ότι κτίστηκε στα τέλη του 15ου αι., μετά την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους, και αντικατέστησε έναν παλαιότερο βυζαντινό Σελίδα 25 από 31

26 πύργο, ο οποίος αναφέρεται από το μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ευστάθιο, στην περιγραφή της πολιορκίας της πόλης από της Νορμανδούς το Στη μακρά ιστορία του, ο πύργος έχει αλλάξει κατά καιρούς ονόματα και χρήσεις. Τον 18ο αιώνα αναφέρεται ως ''Φρούριο της Καλαμαριάς'', ενώ το 19ο αιώνα ως ''Πύργος των Γενιτσάρων'' και ''Πύργος του Αίματος''. Τα δύο τελευταία ονόματα οφείλονται στο γεγονός ότι ήταν φυλακή βαρυποινιτών και η όψη του βαφόταν με αίμα από τις συχνές εκτελέσεις των φυλακισμένων από τους Γενίτσαρους. Το 1890 ένας κατάδικος για να αποκτήσει την ελευθερία του άσπρισε με ασβέστη τον πύργο και από τότε έμεινε η σημερινή ονομασία του, ''Λευκός Πύργος''. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, το 1912, ο πύργος περιήλθε στο ελληνικό δημόσιο και είχε κατά καιρούς διάφορες χρήσεις. Στη διάρκεια του Α Παγκοσμίου Πολέμου στέγαζε το κέντρο διαβιβάσεων των Συμμάχων, ενώ το 1916 ένας του όροφος χρησιμοποιήθηκε για τη φύλαξη αρχαιοτήτων που προέρχονταν από τις αρχαιολογικές δραστηριότητες των βρετανικών δυνάμεων στη ζώνη ευθύνης τους. Ακόμη χρησιμοποιήθηκε για την αεράμυνα της πόλης και ως Εργαστήριο Μετεωρολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Οι τελευταίοι που στεγάσθηκαν στον πύργο πριν από την αναστήλωσή του ήταν οι Ναυτοπρόσκοποι. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα ο πύργος περιβαλλόταν από χαμηλό οκταγωνικό περίβολο, ενισχυμένο με οκταγωνικούς πυργίσκους στις τρεις γωνίες του. Στο εσωτερικό του υπήρχαν ένα δερβισικό ησυχαστήριο, πυριτιδαποθήκες και δεξαμενή νερού, ενώ Σελίδα 26 από 31

27 επάνω στην είσοδό του σωζόταν τουρκική επιγραφή που ανέφερε ότι ο πύργος του Λέοντος έγινε το , χρονολογία που πιθανώς αναφέρεται στην κατασκευή του περιβόλου. Εβραϊκό Μουσείο Το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε για να τιμήσει την πλούσια και δημιουργική Σεφαραδίτικη κληρονομιά του πολιτισμού που αναπτύχθηκε στην πόλη αυτή μετά τον 15ο αιώνα. Μετά τη φοβερή εκδίωξή τους από την Ισπανία από τους βασιλείς Φερδινάνδο και Ισαβέλλα το 1492, χιλιάδες Εβραίοι βρήκαν ασφαλές καταφύγιο στην πόλη, φέρνοντας μαζί τους τη γνώση του πολιτισμού της Αναγέννησης και των γλωσσών της Δυτικής Μεσογείου. Ειδικότητες, όπως η τυπογραφία, η χαρτογραφία, οι ιατρικές επιστήμες και η γνώση των σύγχρονων όπλων, προσέδωσαν στους Εβραίους από την Ιβηρική Χερσόνησο ιδιαίτερη αξία για τους Οθωμανούς. Ραββινικές διδασκαλίες και σχόλια συνόδευαν τους μετανάστες, μεταξύ των οποίων ήταν και τα κυριότερα καββαλιστικά συγγράμματα που βασίζονται στην παράδοση των μυστικιστών Εβραίων της Χερόνα. Πολύ γρήγορα, η Σεφαραδίτικη δημιουργικότητα στην Θεσσαλονίκη έφθασε στην ακμή της τον 16ο αιώνα. Σελίδα 27 από 31

28 Η πόλη προσέφερε ένα κλίμα ανεκτικότητας και οικονομικής σταθερότητας και δεν ήταν τυχαίο ότι δόθηκε στη Θεσσαλονίκη η ονομασία «Μάδρε ντε Ισραέλ», Μητέρα του Ισραήλ. Η δημιουργική ώθηση των πρώτων Σεφαραδιτών μεταναστών είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή ίδρυση τριάντα δύο κοινοτήτων, η κάθε μια με τη δική της συναγωγή, παράδοση και ιδιαίτερα έθιμα, οι οποίες έφεραν την ονομασία του τόπου προέλευσης στην Ισπανία, Πορτογαλία και Ιταλία. Στις σχολές που συνδέονταν με τις συναγωγές αυτές, ραβίνοι και μυστικιστές συνέχιζαν να διδάσκουν τη μεγάλη παράδοση του Εβραϊσμού της Ιβηρικής χερσονήσου. Με το πέρασμα των αιώνων, το μικρό εβραϊκό νεκροταφείο της πόλης επεκτάθηκε για να στεγάσει τον αυξανόμενο αριθμό των νεκρών. Το 1940 υπήρχαν πάνω από τάφοι. Κατά τον 19ο και στις αρχές του 20ου αιώνα, οι συνθήκες που είχαν συμβάλει στην ακμή της Εβραϊκής κοινότητας ανατράπηκαν λόγω πολέμων, εξεγέρσεων καθώς και των νέων δυνατοτήτων που προσφέρονταν στην Ευρώπη, την Ασία και την Αμερική για τους πιο εφευρετικούς και καινοτόμους Εβραίους. Την ίδια εποχή, παρουσιάστηκε μία νέα πρόκληση μετά την προσάρτηση της Θεσσαλονίκης στο Ελληνικό κράτος το 1912, στην προσπάθεια να προσαρμοστεί ο εβραϊκός τρόπος ζωής στις απαιτήσεις του σύγχρονου εθνισμού. Η μεγάλη πυρκαγιά του 1917 που κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος της κεντρικής εβραϊκής συνοικίας της πόλης επιδείνωσε τις νέες συνθήκες. Το 1941, η Θεσσαλονίκη, υπό Ναζιστική κατοχή, με την κοινότητα των Εβραίων, δεν ήταν Σελίδα 28 από 31

29 προετοιμασμένη να αντιμετωπίσει την φρίκη της «Τελικής Λύσης». Προς το τέλος του 1944 δεν απέμεναν παρά λιγοστοί Εβραίοι. Το 96,5% της Εβραϊκής Κοινότητας της πόλης εξοντώθηκε στα στρατόπεδα του θανάτου στην Πολωνία. Το Μουσείο στεγάζεται σε ένα από τα σπάνια κτίρια εβραϊκής ιδιοκτησίας που σώθηκαν από την πυρκαγιά του Το επιβλητικό αυτό κτίριο στο κέντρο της Θεσσαλονίκης που στέγασε κατά καιρούς την Τράπεζα Αθηνών και τα γραφεία της εβραϊκής εφημερίδας "L Independent", είναι σιωπηλός μάρτυρας της Εβραϊκής παρουσίας που κάποτε γέμιζε τους δρόμους της πόλης με τη γλώσσα του Θερβάντες και τις ευωδιές της κουζίνας της Σεβίλλης και του Τολέδου, σιωπηλή από την Παρασκευή έως το Σάββατο, στην διάρκεια του Σαμπάτ. Το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης δημιουργήθηκε μέσα από το πλέγμα αυτών των ιστορικών συνθηκών. Είναι μια από τις δημιουργικές πρωτοβουλίες της Ισραηλιτικής Κοινότητας της Θεσσαλονίκης και αναπτύχθηκε με την συνδρομή του Οργανισμού Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης «Θεσσαλονίκη 1997» που αναπαλαίωσε το κτίριο. Στο Μουσείο στεγάζονται αντικείμενα από τις μόνιμες συλλογές, φωτογραφικές εκθέσεις, καθώς και η φωτογραφική έκθεση Σάϊμον Μάρκς, «Θεσσαλονίκη, Μητρόπολη του Σεφαραδισμού». Στο Μουσείο λειτουργεί κέντρο ερευνών και μελέτης, το οποίο ερευνά και ψηφιοποιεί αρχειακό υλικό του Μουσείου αλλά και άλλων φορέων, δημιουργώντας μια ηλεκτρονική βάση δεδομένων προσβάσιμη στους επισκέπτες. Σελίδα 29 από 31

30 Στο ισόγειο βρίσκονται ταφόπλακες και επιτύμβιες στήλες από τη μεγάλη εβραϊκή νεκρόπολη που εκτείνονταν ανατολικά από τα τείχη της πόλης. Η σειρά φωτογραφιών που συνοδεύει της πλάκες απεικονίζει το νεκροταφείο και τους επισκέπτες του, όπως ήταν γύρω στο Στο κεντρικό σημείο του πρώτου ορόφου εκτίθεται η ιστορία της εβραϊκής παρουσίας στη Θεσσαλονίκη από τον 3ο αιώνα μέχρι το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η έκθεση σχεδιάστηκε στο κιμπούτς Μπέιτ Λοχαμέι α Γκεταότ του Ισραήλ και χρηματοδοτήθηκε από το Ίδρυμα «Michael Marks Charitable Trust». Οι εκθεσιακοί χώροι του πρώτου ορόφου παρέχουν στον επισκέπτη μία συνολική εικόνα της θρησκευτικής και καθημερινής ζωής των Εβραίων της πόλης. Ένας ειδικός εκθεσιακός χώρος αναφέρεται στη γενοκτονία, όπως αυτή επηρέασε την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης στο σύνολό της. Περίπου μέλη της ιστορικής αυτής κοινότητας εκτοπίστηκαν στα στρατόπεδα Άουσβιτς και Μπέργκεν Μπέλσεν όπου και εξοντώθηκαν. Η βιβλιοθήκη φιλοξενεί σημαντικά κείμενα που έχουν τυπωθεί στη Θεσσαλονίκη κατά τον 16ο έως τον 20 ο αιώνα, τα οποία καλύπτουν πτυχές της εβραϊκής ζωής, θρησκευτικής και κοσμικής. Πρόσθετα, η βιβλιοθήκη αποτελεί κέντρο τεκμηρίωσης για την ιστορία, τα έθιμα και τη γλώσσα των Σεφαραδιτών Εβραίων. Στο οπτικοακουστικό κέντρο, οι επισκέπτες μπορούν να παρακολουθήσουν βίντεο και ταινίες με θέματα της εβραϊκής ιστορίας και ιδιαίτερα για το ολοκαύτωμα. Το Σελίδα 30 από 31

31 Μουσείο προσφέρει οργανωμένες μουσειοπαιδαγωγικές δραστηριότητες. Σελίδα 31 από 31