ΟΔΗΓΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

Γ.Σ.Ε.Ε. - Σ.Ε.Β - Γ.Σ.Ε.Β.Ε.Ε. - Ε.Σ.Ε.Ε. ΟΔΗΓΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΗΜΟΥΛΑΣ Κώστας (Επιμέλεια) ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗ Ρένα ΣΠΗΛΙΩΤΗ Χριστίνα ΑΘΗΝΑ, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007 1

Γ.Σ.Ε.Ε. - Σ.Ε.Β - Γ.Σ.Ε.Β.Ε.Ε. - Ε.Σ.Ε.Ε. ΟΔΗΓΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΗΜΟΥΛΑΣ Κώστας (Επιμέλεια) ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗ Ρένα ΣΠΗΛΙΩΤΗ Χριστίνα Ανάπτυξη και Συγγραφή Ερωτηματολογίου Περιγραφής Επαγγέλματος - Παράρτημα ΤΟΛΙΔΗΣ Γιάννης Παράδειγμα Επαγγελματικού Περιγράμματος Παράρτημα ΑΣΠΡΟΣ Δημήτρης ΑΘΗΝΑ, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρωτόκολλο Συνεργασίας Εισαγωγή Κεφάλαιο 1: Βασικοί Ορισμοί Κεφάλαιο 2: Επίπεδα Ταξινόμηση Επαγγελμάτων. Είδη/τρόποι ταξινόμησης Κεφάλαιο 3: Γνώσεις, Δεξιότητες, Ικανότητες Κεφάλαιο 4: Μέθοδοι Συλλογής Πληροφοριών και Εργαλεία: Ερωτηματολόγιο - Οδηγοί συνεντεύξεων βάθους Κεφάλαιο 5: Ανασκόπηση Βασικών Διαδικασιών για την Ανάπτυξη του Επαγγελματικού Περιγράμματος. Βιβλιογραφία Παράρτημα 3

Προκειμένου να διαμορφωθεί και στη χώρα μας ένα κοινά αποδεκτό μεθοδολογικό πλαίσιο για την ανάπτυξη των επαγγελματικών περιγραμμάτων οι φορείς των εργαζομένων και των εργοδοτών συγκρότησαν κοινή επιστημονική επιτροπή η οποία αποτελούνταν από τους Κώστα Δημουλά (ΓΣΕΕ), Τολίδη Γιάννη (ΓΣΕΒΕΕ), Ρούλια Θανάση (ΣΕΒ), και Δημήτρη Άσπρο (ΕΣΕΕ). Στο πλαίσιο του έργου της αυτή η επιτροπή ανέθεσε την συγγραφή του παρόντος οδηγού σε ειδική συγγραφική ομάδα η οποία αποτελείται τους Κώστα Δημουλά (ΚΕΚ- ΙΝΕ/ΓΣΕΕ), Τολίδη Γιάννη (ΓΣΕΒΕΕ), Ρένα Βαρβιτσιώτη (ΚΕΚ-ΙΝΕ/ΓΣΕΕ), Χριστίνα Σπηλιώτη ΚΕΚ-ΙΝΕ/ΓΣΕΕ και Δημήτρη Άσπρο (ΕΣΕΕ). Τους εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας. 4

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ Στην Αθήνα σήμερα 25/ 07/ 2006, στο πλαίσιο της ΚΥΑ 110998, ΦΕΚ 566, 8/5/2006, με περιεχόμενο «Πιστοποίηση Επαγγελματικών Περιγραμμάτων», στην οποία προβλέπεται η ενεργός και ουσιαστική συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων, δηλαδή των τριτοβάθμιων συνδικαλιστικών οργανώσεων εργοδοτών και εργαζομένων που συνυπογράφουν την ΕΓΣΣΕ, για την «ανάπτυξη και πιστοποίηση επαγγελματικών περιγραμμάτων στο πλαίσιο της Δια βίου Κατάρτισης» με σκοπό την «συστηματοποιημένη ανάλυση και καταγραφή του περιεχομένου των επαγγελμάτων καθώς και των τρόπων απόκτησης των απαιτούμενων για την άσκηση του επαγγέλματος προσόντων» (άρθρο 1, & 11) στην προοπτική ενεργοποίησης του Συστήματος Πιστοποίησης της Επαγγελματικής Κατάρτισης και των Επαγγελματικών Προσόντων του Εθνικού Συστήματος Σύνδεσης της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης με την Απασχόληση (Ε.Σ.Σ.Ε.Ε.Κ.Α) οι νόμιμοι εκπρόσωποι των τριτοβάθμιων εργοδοτικών και συνδικαλιστικών οργανώσεων, ΓΣΕΒΕΕ, ΓΣΕΕ, ΕΣΕΕ, ΣΕΒ, συνάπτουν πρωτόκολλο συνεργασίας με σκοπό: 1. Την συστηματική και αποτελεσματική συνεργασία για την από κοινού ανάπτυξη και πιστοποίηση επαγγελματικών περιγραμμάτων, με στόχο την βελτίωση του περιεχομένου των προγραμμάτων της Δια Βίου Κατάρτισης, λαμβάνοντας υπόψη την εθνική πολιτική απασχόλησης, τις ανάγκες της οικονομίας και εν γένει του ανθρώπινου δυναμικού προς την κοινωνία και οικονομία της γνώσης. 2. Τη διαμόρφωση κριτηρίων βάσει των οποίων ιεραρχούνται οι προτάσεις προσδιορισμού των επαγγελματικών περιγραμμάτων τα οποία προηγούνται. 3. Την επεξεργασία (επικαιροποίηση, προσαρμογή) υπαρχόντων επαγγελματικών περιγραμμάτων, που έχουν εκπονηθεί από τους ίδιους ή/και τρίτους φορείς τα οποία είναι δυνατόν να υπαχθούν σε διαδικασίες πιστοποίησης. 4. Την επεξεργασία ενός σταθερού και αξιόπιστου μεθοδολογικού πλαισίου βάσει του οποίου θα εκπονούνται τα επαγγελματικά περιγράμματα 5. Τη συνεργασία με φορείς του δημοσίου, αρμόδιους κατά τεκμήριο για την εφαρμογή της συγκεκριμένης ΚΥΑ, (ΕΚΕΠΙΣ, ΟΕΕΚ) ή/και κατάλληλους λόγω της τεχνογνωσίας που διαθέτουν για την κλαδική εξειδίκευση κατά την διαδικασίας επιλογής των επαγγελματικών περιγραμμάτων (ΠΑΕΠ). 6. Τη συνεργασία με οργανώσεις εργοδοτών και εργαζομένων που δεν εκφράζονται σε τριτοβάθμιο επίπεδο (π.χ. Ελληνική Ένωση Τραπεζών, ΣΕΤΕ, ΗΑΤΑ κλπ.) ή και 5

τριτοβάθμιες οργανώσεις του πρωτογενούς τομέα της οικονομίας (ΠΑΣΕΓΕΣ), των οποίων επαγγελματικά περιγράμματα κρίνεται απαραίτητο να ενταχθούν στην παρούσα διαδικασία. Για την υλοποίηση των όρων και του περιεχομένου αυτής της συνεργασίας συγκροτείται Επιτροπή Πλοήγησης και Διαχείρισης του έργου, αποτελούμενη από στελέχη που ορίζουν οι συνεργαζόμενοι φορείς (βασικούς αναπληρωματικούς), με αρμοδιότητες τον συντονισμό, τη διοίκηση, τις συνεργασίες με τρίτους φορείς για την ολοκλήρωση του έργου. Η επιτροπή πλοήγησης και διαχείρισης του έργου διευρύνεται, κατά περίπτωση, με εκπροσώπους άλλων φορέων, όταν συζητούνται και αποφασίζονται επαγγελματικά περιγράμματα που τους αφορούν. 6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι κοινή διαπίστωση ότι τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια διαδραματίζονται αλλαγές στη φύση και την οργάνωση της εργασίας και ότι οι αλλαγές αυτές θα συνεχίσουν. Παρατηρώντας τις εξελίξεις γύρω από τον κόσμο της εργασίας, μέσα από τα ερευνητικά πορίσματα των ειδικών, μπορούμε να διαπιστώσουμε αρκετές μεταβολές που αλλάζουν την παραδοσιακή της μορφή. Οι αλλαγές αυτές εντοπίζονται στους παρακάτω τομείς 1 ; Αλλαγές στις οργανωτικές δομές των επιχειρήσεων Αλλαγές στον κόσμο των επαγγελμάτων όπου νέες ικανότητες και δεξιότητες αποκτούν όλο και μεγαλύτερη βαρύτητα στο περιεχόμενο κάθε επαγγέλματος. Αλλαγές στις απαιτήσεις της εργασίας. Σε πολλές περιπτώσεις ζητείται από τους εργαζόμενους να αλλάζουν ρόλους, υπευθυνότητες και εργασίες σε γρηγορότερο ρυθμό από αυτόν του παρελθόντος. Αλλαγές στο χαρακτήρα της εργασίας. Συχνά απαιτείται μεγαλύτερη καινοτομία και ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων. Αλλαγές στα δημογραφικά χαρακτηριστικά. Αλλαγές στα χαρακτηριστικά των χώρων εργασίας. Γενικά, το ανθρώπινο δυναμικό χρειάζεται να είναι εξοπλισμένο με αρχές και κομβικές δεξιότητες που είναι αναγκαίες στη σύγχρονη αγορά εργασίας. Η επένδυση σε ένα ανθρώπινο δυναμικό με ευρύτερες γνώσεις, καινοτομία και εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες απαιτείται για την ανάπτυξη της οικονομίας και της κοινωνίας της γνώσης. Τα προσφερόμενα προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης πρέπει να είναι προσανατολισμένα στις εξελισσόμενες ανάγκες της αγοράς εργασίας καθώς και τις απαιτήσεις της κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης και της ποιοτικής εργασίας για την εξασφάλιση, αφενός, της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων, αφετέρου σημερινών και μελλοντικών θέσεων απασχόλησης του ανθρώπινου δυναμικού. Η δυνατότητα επιλογής προγραμμάτων και μαθημάτων προσαρμοσμένων στις ιδιαίτερες ανάγκες του ατόμου για να αναπτύξει πολυσθενείς ικανότητες είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την ουσιαστική εξέλιξή του και αυτή είναι και η έννοια της δια βίου μάθησης. 1 ANNE S. MAVOR, JAMES P. McGEE, SUSAN R. McCUTCHEN (1999). The Changing Nature of Work: Implications for Occupational Analysis. Committee on Techniques for the Enhancement of Human Performance: Occupational Analysis, Commission on Behavioral and Social Sciences and Education, National Research Council. NATIONAL ACADEMY PRESS. Washington, D.C. 1999. - Χαλάς Γιάννης (2002). Ανάλυση της Εργασίας: Οδηγός στήριξης του σχεδιασμού εκπαιδευτικών προγραμμάτων για κατάρτιση βασισμένη στις ικανότητες απόδοσης. Ινστιτούτο Εργασίας της ΓΣΕΕ. Σειρά Εκπαίδευση και Κατάρτιση: Δοκίμια. 7

Η εκπαίδευση και η κατάρτιση αποτελούν σημαντική παράμετρο των πολιτικών που απαιτούνται για να αντιμετωπισθούν οι οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις της Ευρώπης. Οι προτεραιότητες που τίθενται είναι: Για να παραμείνουν ανταγωνιστικές οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις χρειάζονται ένα υψηλού επιπέδου ανθρώπινο δυναμικό. Η δια βίου μάθηση προσφέρει πολλά οφέλη προς αυτή την κατεύθυνση συμβάλλοντας στην ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων αλλά και τη βελτίωση της επαγγελματικής θέσης των εργαζομένων. Η δια βίου μάθηση απαιτεί τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων πλευρών και το μοίρασμα των ευθυνών μεταξύ εργαζομένων, επιχειρήσεων και κυβερνήσεων. Οι κοινωνικοί εταίροι να παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο μεταφέροντας τις πολύτιμες εμπειρίες τους σε όλα τα αποφασιστικής σημασίας όργανα στρατηγικής και διοίκησης της εκπαίδευσης και της κατάρτισης. Οι πολιτικές της εκπαίδευσης και της κατάρτισης προκειμένου να είναι αποτελεσματικές είναι απαραίτητο να συντονισθούν με τις πολιτικές για την απασχόληση. Κομβικό σημείο για την απόδοση αξίας στα αποτελέσματα που προκύπτουν από τις διαφορετικές μορφές μάθησης αποτελούν τα επαγγελματικά περιγράμματα. Με το νέο θεσμικό πλαίσιο που διαμορφώθηκε με τους νόμους 3191/2003 για το ΕΣΣΕΕΚΑ και 3369/2005 για τη συστηματοποίηση της δια βίου μάθησης καθώς και τις δύο Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις που αναφέρονται στον σύστημα πιστοποίησης των αποτελεσμάτων των προγραμμάτων κατάρτισης (ΚΥΑ 11708 ΦΕΚ Β 1914, 30.12.2005) και στις προδιαγραφές για την ανάπτυξη των επαγγελματικών περιγραμμάτων (ΚΥΑ 110998, ΦΕΚ Β 566, 8.5.2006) δίνεται η δυνατότητα πιστοποίησης των αποτελεσμάτων της κατάρτισης με αναφορά στα επαγγελματικά περιγράμματα. Το επαγγελματικό περίγραμμα αποτελεί τον κύριο τρόπο σύνδεσης της επαγγελματικής κατάρτισης με την απασχόληση και της διασφάλισης ότι τα εκπαιδευτικά προγράμματα θα έχουν κάποια προστιθέμενη αξία στις συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες του κόσμου της εργασίας. Ειδικότερα, μέσω της πιστοποίησης των επαγγελματικών περιγραμμάτων επιτυγχάνεται: Η άμεση σύνδεση του περιεχομένου των προγραμμάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης με τα αντίστοιχα επαγγελματικά περιγράμματα. 8

Η θεσμοθέτηση μεθόδων, προδιαγραφών και κριτηρίων ανάπτυξης, αξιολόγησης και πιστοποίησης επαγγελματικών περιγραμμάτων. Η ενίσχυση της αξιοπιστίας της επαγγελματικής κατάρτισης και η στενότερη σύνδεση της με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας και του συστήματος απασχόλησης. Η βελτίωση των επαγγελματικών προσόντων του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας καθώς και η διευκόλυνση της ένταξης των ανέργων και των ευάλωτων κοινωνικά ομάδων στην απασχόληση. Η ενίσχυση του ρόλου των κοινωνικών συνομιλητών στο σύστημα της δια βίου επαγγελματικής κατάρτισης. Η διασφάλιση της ποιότητας και αποτελεσματικότητας των προγραμμάτων που υλοποιούνται στο πλαίσιο της δια βίου επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Σκοπός του παρόντος οδηγού είναι ο προσδιορισμός ενός ενιαίου μεθοδολογικού πλαισίου ανάπτυξης επαγγελματικών περιγραμμάτων, το οποίο θέτει ένα κοινό πλαίσιο κατανόησης και επικοινωνίας και προωθεί τη διαφάνεια στην ανάπτυξη των επαγγελματικών περιγραμμάτων. Για τη δημιουργία του οδηγού αυτού λαμβάνονται υπόψη τόσο οι όροι της ΚΥΑ 110998/ 08.05.06 (ΦΕΚ 566Β ) και του Αναλυτικού Τεύχους της Προκήρυξης του Διεθνούς Διαγωνισμού Αριθ.22/2007 για την πιστοποίηση των επαγγελματικών περιγραμμάτων, όσο και τα δεδομένα της Ευρωπαϊκής και διεθνούς βιβλιογραφίας αναφορικά με την ανάπτυξη και πιστοποίηση των επαγγελματικών περιγραμμάτων. Το παρόν εγχειρίδιο αποσκοπεί να αποτελέσει μια εύχρηστη πηγή αναφοράς που θα βοηθήσει τις επιστημονικές ομάδες ανάπτυξης των επαγγελματικών περιγραμμάτων να εξοικειωθούν με τις διαστάσεις που θα πρέπει να περιληφθούν στη διαδικασία αυτή, παρέχοντας επεξηγηματικά παραδείγματα. Υποδιαιρείται σε πέντε κεφάλαια. Σε κάθε ένα από αυτά εξετάζονται το γενικό πλαίσιο και οι προκύπτοντες προβληματισμοί, οι τελικές κατευθύνσεις που υιοθετούνται και η τεκμηρίωσή τους. Στο πρώτο κεφάλαιο παρατίθενται διευκρινήσεις αναφορικά με τους ορισμούς των βασικών εννοιών και όρων που περιλαμβάνονται στο πλαίσιο της ανάπτυξης των επαγγελματικών περιγραμμάτων και αιτιολογείται η επιλογή των τελικών ορισμών, ενώ ειδικότερα στο υποκεφάλαιο 1.2 επιχειρείται συνοπτικά η συγκριτική μελέτη των αγγλικών όρων και η μετάφραση τους στα ελληνικά με βασικό σκοπό τη χρήση της ευρωπαϊκής βιβλιογραφίας για τη σύγκριση και εξαγωγή συμπερασμάτων μεταξύ των επαγγελματικών περιγραμμάτων άλλων χωρών και την ανάπτυξη των ελληνικών. 9

Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύονται τα επίπεδα ταξινόμησης των επαγγελμάτων καθώς και τα είδη/ τρόποι ταξινόμησης. Στο τρίτο κεφάλαιο παρατίθενται οι βασικοί ορισμοί των όρων γνώσεις, δεξιότητες, ικανότητες και τα επίπεδα ανάλυσής τους (βασικές, ειδικές επαγγελματικές γνώσεις και δεξιότητες). Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται αναλυτικά οι μέθοδοι και τα εργαλεία συγκέντρωσης των απαιτούμενων πληροφοριών για την ανάπτυξη του επαγγελματικού περιγράμματος. Το πέμπτο κεφάλαιο περιλαμβάνει μια συνοπτική παρουσίαση των διαδικασιών διαμόρφωσης του επαγγελματικού περιγράμματος. Τέλος είναι αναγκαίο να τονίσουμε ότι ο συγκεκριμένος οδηγός δεν επιδιώκει να εξαντλήσει τα θέματα των επιμέρους κεφαλαίων που διαπραγματεύεται, ούτε φιλοδοξεί να παράσχει οιαδήποτε διεπιστημονική προσέγγιση στα θέματα που άπτονται της εργασίας, της απασχόλησης και των επαγγελμάτων που είναι αντικείμενο άλλων διερευνήσεων. Η βασική του επιδίωξη είναι να διευκολύνει τις ομάδες εργασίας στα Επαγγελματικά Περιγράμματα αφενός στην ανάπτυξη του περιεχομένου τους με βάση το ισχύον θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα αφετέρου στην κατανόηση εννοιών και όρων της αγγλικής γλώσσας και της απόδοσης τους στα ελληνικά. 10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ Η ορολογία που εφαρμόζεται διεθνώς αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο τόσο ως προς τους όρους της αγοράς εργασίας όσο και της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, παρουσιάζει βασικές αδυναμίες στον προσδιορισμό κοινά αποδεκτής τυπολογίας των όρων που αφορούν στην ανάπτυξη και πιστοποίηση των επαγγελματικών περιγραμμάτων. Στόχος του κεφαλαίου αυτού είναι η διερεύνηση και καταγραφή των βασικών εννοιών αναφορικά με την ανάπτυξη των επαγγελματικών περιγραμμάτων όπως αυτές παρουσιάζονται στη διεθνή βιβλιογραφία, και ο προσδιορισμός ενός κοινού πλαισίου κατανόησης. Βέβαια, οι ορισμοί δεν είναι πανάκεια, δηλαδή δεν δίνουν λύσεις σε ζητήματα επιλογών επιστημονικού χαρακτήρα ή πολιτικής στρατηγικής, εφόσον η γλώσσα θεωρείται και από τους ίδιους τους επιστήμονες ως ένα «αυθαίρετο σύστημα λέξεων». Ωστόσο, οι ορισμοί παρέχουν ένα ενιαίο υπόβαθρο προκειμένου να αποφύγουμε πιθανές συγχύσεις και παρερμηνείες τόσο στα πλαίσια της διευκόλυνσης της επικοινωνίας μεταξύ των μελών της επιστημονικής ομάδας, καθώς και με τις οργανώσεις των εργαζομένων και εργοδοτών, όσο και της καθεαυτής εκπόνησης του έργου. Ειδικότερα δε, όσον αφορά στις διαδικασίες συμπλήρωσης των ερωτηματολογίων περιγραφής επαγγέλματος από τους εμπειρογνώμονες και τη διεξαγωγή σημαντικών πληροφοριών από τη διερεύνηση της ξένης βιβλιογραφίας, στις συνεντεύξεις με τους κατόχους των θέσεων εργασίας και τους προϊσταμένους και στη συγγραφή της μελέτης για τη δυναμική περιγραφή του συγκεκριμένου επαγγέλματος/ειδικότητας. Γι αυτό και η επιλογή των ορισμών έγινε με κριτήρια που αφορούν: στις ανάγκες ανάπτυξης των Επαγγελματικών Περιγραμμάτων όπως έχουν αποτυπωθεί στη σχετική Υπ. Απ. και προκήρυξη, την εγκυρότητα των διεθνών οργανισμών και φορέων που τους έχουν υιοθετήσει (ΟΟΣΑ, Ε.Ε-Cedefop, UNESCO), τη διασαφήνιση μέσα από την ξένη βιβλιογραφία της χρήσης των αγγλικών όρων καθώς και της μετάφρασής τους, ενώ για τους όρους που παρουσιάζουν μεγάλο εύρος περιεχομένου (π.χ. επάγγελμα, απασχόληση) κρίναμε σκόπιμο να αναφερθούμε συνοπτικά στις βασικότερες κοινονικω-οικονομικές επιρροές που αποτυπώνουν. 11

1.1 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ Η ανάπτυξη του επαγγελματικού περιγράμματος διαφόρων επαγγελμάτων/ ειδικοτήτων σύμφωνα με τους όρους της ΚΥΑ [110998/ 08.05.06 (ΦΕΚ 566Β )] για την πιστοποίηση των επαγγελματικών περιγραμμάτων και του Αναλυτικού Τεύχους της Προκήρυξης του Διεθνούς Διαγωνισμού (Αριθ.22/2007) με τίτλο «Ανάπτυξη Επαγγελματικών Περιγραμμάτων», αποσκοπεί στην πιστοποίηση των αποτελεσμάτων της μάθησης όπως αυτά προκύπτουν από τις διαφορετικές εκπαιδευτικές διαδρομές της αρχικής επαγγελματικής εκπαίδευσης, της αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης, της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης και της επαγγελματικής κατάρτισης στο πλαίσιο της δια βίου κατάρτισης όπως αυτή ορίζεται και περιγράφεται στο Νόμο 3369/2005, και την ΚΥΑ 113708/30.12.05 με άμεση αναφορά σε ένα ενιαίο επαγγελματικό περίγραμμα του Συστήματος Σ5 του ΕΣΣΕΕΚΑ (Ν.3191/2003). Τα επαγγελματικά περιγράμματα αποτελούν κομβικό σημείο για την απόδοση αξίας στα αποτελέσματα που προκύπτουν από τις διαφορετικές μορφές μάθησης. Στο πλαίσιο αυτό έμφαση δίνεται στην πιστοποίηση των αποτελεσμάτων της μάθησης όπως αυτά προκύπτουν από τις διαφορετικές εκπαιδευτικές διαδρομές, και όχι τόσο των ίδιων των εκπαιδευτικών διαδρομών. Άλλωστε, αυτή η μεταβολή- από τη μαθησιακή διαδρομή στο μαθησιακό αποτέλεσμα ως κριτήριο πιστοποίησης και απόδοσης αξίας- αποτυπώνεται και στο Ευρωπαϊκό πλαίσιο Προσόντων σκοπός του οποίου είναι η θέσπιση κοινού πλαισίου αναφοράς επιπέδων προσόντων. Ως «Επαγγελματικό Περίγραμμα», ορίζεται το σύνολο των βασικών και επιμέρους επαγγελματικών λειτουργιών που συνθέτουν το αντικείμενο εργασίας ενός επαγγέλματος ή μιας ειδικότητας καθώς και οι αντίστοιχες γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες που απαιτούνται για την ανταπόκριση στις λειτουργίες αυτές. Κύρια επιδίωξη των επαγγελματικών περιγραμμάτων είναι «η συστηματοποιημένη ανάλυση και καταγραφή του περιεχομένου των επαγγελμάτων καθώς και των τρόπων απόκτησης των απαιτούμενων για την άσκηση του επαγγέλματος προσόντων» (ΚΥΑ 110998/8-5-2006). Σύμφωνα με αυτό τον ορισμό τρία είναι τα βασικά συστατικά στοιχεία του επαγγελματικού περιγράμματος στα οποία θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση κατά την ανάπτυξή του: α) Το περιεχόμενο του επαγγέλματος β) Τα προσόντα που απαιτούνται για την άσκηση του, και γ) Οι τρόποι απόκτησης των προσόντων αυτών. 12

Το επαγγελματικό περίγραμμα αποτελεί τον κύριο τρόπο σύνδεσης της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης με την απασχόληση και της διασφάλισης ότι τα εκπαιδευτικά προγράμματα θα έχουν προστιθέμενη αξία στις συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες του κόσμου της εργασίας. Σε αυτή τη βάση οι κύριοι άξονες όπου η ανάπτυξη του επαγγελματικού περιγράμματος ενός επαγγέλματος/ειδικότητας μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης είναι οι εξής: 1. Αναβάθμιση της θέσης του ανθρώπινου δυναμικού που απασχολείται στο συγκεκριμένο επάγγελμα. 2. Ρύθμιση της αξίας που έχουν τα αποτελέσματα των διαφορετικών μορφών μάθησης για το συγκεκριμένο επάγγελμα και την απασχόληση σε αυτό. 3. Διαμόρφωση των προδιαγραφών για τις προοπτικές επαγγελματικής εξέλιξης. 4. Διασφάλιση και βελτίωση της ποιότητας των προγραμμάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης, αρχικής κατάρτισης και συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης που αναφέρονται, είτε άμεσα είτε έμμεσα στις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις ικανότητες που απαιτούνται για την αποδοτική και κοινωνικά αποδεκτή άσκηση του συγκεκριμένου επαγγέλματος. Δομή και Περιεχόμενο του Επαγγελματικού Περιγράμματος Η εκπόνηση του επαγγελματικού περιγράμματος περιλαμβάνει την ανάπτυξη εξειδικευμένης μελέτης με αντικείμενο τον προσδιορισμό, την αναλυτική καταγραφή και τεκμηρίωση των βασικών χαρακτηριστικών κάθε επαγγέλματος/ ειδικότητας σύμφωνα με την ΚΥΑ 110998/8-5- 2006. Η μελέτη θα αναπτυχθεί βάσει συγκεκριμένων προδιαγραφών, όπως αυτές εξειδικεύονται στους παρακάτω άξονες, οι οποίοι αποτελούν και τις βασικές ενότητες κάθε περιγράμματος: Ενότητα Α: Τίτλος και ορισμός του επαγγέλματος / ειδικότητας. Ενότητα Β: Ανάλυση του επαγγέλματος / ειδικότητας - «προδιαγραφές». Ενότητα Γ: Απαραίτητες γνώσεις, δεξιότητες, ικανότητες για την άσκηση του επαγγέλματος/ ειδικότητας. Ενότητα Δ: Προτεινόμενες διαδρομές για την απόκτηση των απαιτούμενων προσόντων. Ενότητα Ε: Ενδεικτικοί τρόποι αξιολόγησης των απαιτούμενων Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Ικανοτήτων. 13

1.2 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ, ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ, ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ, ΕΡΓΑΣΙΑ, ΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Με σκοπό τη διευκόλυνση της χρήσης της ευρωπαϊκής βιβλιογραφίας για τη σύγκριση και την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων μεταξύ ελληνικών επαγγελματικών περιγραμμάτων και παραδείγματα άλλων χωρών, διερευνήσαμε τη χρήση της υπάρχουσας τυπολογίας όσον αφορά τους ευρύτερους όρους που αναφέρονται στην απασχόληση, επάγγελμα, ειδικότητα, ειδίκευση, εργασία και θέση εργασίας. Η αποτύπωση στην ελληνική γλώσσα αυτών των ορισμών έχει γίνει κυρίως από τη μεταφορά των αγγλικών όρων, γι αυτό ερευνήσαμε και καταγράψαμε τις έννοιες όπως αυτές αποτυπώνονται στους διεθνείς οργανισμούς, (ΟΟΣΑ, Cedefop, Unesco κ.λπ.), καθώς και στη διεθνή βιβλιογραφία. Βασικό μας στόχος είναι να αποκτήσουμε όσον το δυνατόν κοινή ορολογία ώστε να αποφευχθούν τυχόν ασάφειες και επικαλύψεις, ώστε να γίνουν οι απαραίτητες διευκρινίσεις όσον αφορά στην κατανόηση των Επαγγελματικών Περιγραμμάτων. Είναι εύλογο ότι στην εννοιολογική χρήση των όρων, αποτυπώνονται οι επιρροές των διαφορετικών προσεγγίσεων κοινωνικοοικονομικού περιεχομένου, που κυρίως αφορούν τον κοινωνικό και τεχνικό καταμερισμό της εργασίας και υιοθετήθηκαν από τους διεθνείς οργανισμούς και φορείς. Σ αυτό το πλαίσιο παραθέτουμε τους διάφορους ορισμούς στον βαθμό που παρουσιάζουν στοιχεία συμπληρωματικότητας, αλλά και που σε πολλές περιπτώσεις μας βοηθούν να αποσαφηνίσουμε τις λεπτές αποχρώσεις της διαφορετικότητας τους. Καταρχάς διαπιστώσαμε ότι παρουσιάζει εγγενείς αδυναμίες, τόσο η τυπολογία των όρων που αφορούν στην ανάλυση της ελληνικής αγοράς εργασίας καθώς και στην επαγγελματική κατάρτιση και εκπαίδευση όσο και η απόδοση των αγγλικών όρων, που έχουν την πιο διαδεδομένη χρήση διεθνώς. Η αγγλική γλώσσα είναι μια γλώσσα που πολλές φορές παρουσιάζει το χαρακτηριστικό της ασάφειας, εφόσον συχνά χρησιμοποιούνται οι ίδιες λέξεις για να περιγράψουν κάθε φορά κάτι διαφορετικό, ενώ η μία έννοια μπορεί είτε να αναιρεί ή να ταυτίζεται με την άλλη, όπως συμβαίνει με τις έννοιες occupation, vocation, profession, job και job position. Για παράδειγμα ο όρος occupation συνήθως αναφέρεται στην απασχόληση, ο όρος occupations στα επαγγέλματα και ο όρος occupational analysis, στην ανάλυση της εργασίας. Ταυτόχρονα επειδή η τυπολογία όπως ήδη τονίσαμε, πρέπει καταρχήν να αφορά στα χαρακτηριστικά και στη διάρθρωση της ελληνικής αγοράς εργασίας, οι παρατηρήσεις μας σχετικά με τους όρους που αφορούν στην απασχόληση, επάγγελμα, εργασία στα πλαίσια της εκπόνησης των Ε.Π. και της πιστοποίηση της επαγγελματικής κατάρτισης και εκπαίδευσης, αναφέρονται τόσο στο περιεχόμενο της εκπαίδευσης όσο και στα επίπεδα εκπαίδευσης. 14

Απασχόληση (occupation) Η απόδοση του αγγλικού όρου occupation στα ελληνικά αναφέρεται στην απασχόληση που σύμφωνα με τον Cedefop, ορίζεται ως το σύνολο των επαγγελματικών δραστηριοτήτων (occupational activities), για την εκτέλεση των οποίων απαιτείται μία ομογενής ομάδα τεχνικών (techniques) και δεξιοτήτων (skills) μέσα στο πλαίσιο ενός ειδικού πεδίου (specific field) και μιας συγκεκριμένης ειδικότητας (speciality) 2. Ο όρος της απασχόλησης είναι ο ευρύτερος από όλους τους άλλους και αποτελεί την ομπρέλα κάτω από την οποία εντάσσονται τα διάφορα επαγγέλματα, τα οποία αφορούν όλους τους κλάδους και παραπέμπουν σε όλες τις βαθμίδες, μέχρι και την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ωστόσο στην αγγλική γλώσσα ο όρος στον πληθυντικό (occupations) χρησιμοποιείται με την έννοια «επαγγέλματα», όπως στον ΣΤΕΠ-92, όπου το International Standard Classification of Occupations ISCO μεταφράζεται ως Διεθνής Ταξινόμηση των Επαγγελμάτων. Επάγγελμα (profession) Ο αγγλικός όρος profession μεταφράζεται στην ελληνική γλώσσα ως επάγγελμα που ορίζεται ως μία ομάδα ανθρώπων που υπακούουν σε κοινούς κανόνες, υποστηρίζουν και ασπάζονται τα ηθικά πρότυπα. Είναι αποδεκτοί από το κοινωνικό σύνολο σχετικά με το ότι διαθέτουν ειδικές γνώσεις και δεξιότητες σε ένα ευρέως αναγνωρισμένο πεδίο μάθησης το οποίο προέρχεται από την έρευνα, την εκπαίδευση και την κατάρτιση υψηλού επιπέδου, και είναι προετοιμασμένοι να εξασκήσουν αυτές τις γνώσεις και τις δεξιότητες προς όφελος των άλλων (Professions Australia, 1997 3 ). Σημειωτέον ότι το κάθε επάγγελμα στο πλαίσιο της ανάπτυξης ενός επαγγελματικού περιγράμματος, θα πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον 3 κύριες επαγγελματικές λειτουργίες. Σε ένα γενικότερο πλαίσιο το εύρος των κύριων επαγγελματικών λειτουργιών συνήθως κυμαίνεται από 10 έως 15 κύριες λειτουργίες, επειδή κρίνεται ότι αυτό το μέγεθος παρουσιάζει επάρκεια στην περιγραφή των δραστηριοτήτων και εργασιών, που αφορούν στην επίτευξη του βασικού σκοπού του επαγγέλματος. Η κάθε κύρια λειτουργία, αναλύεται συνήθως σε 3 έως 10 βασικές δραστηριότητες οι οποίες είναι απαραίτητες για την εκπλήρωση της συγκεκριμένης λειτουργίας. Τα παραπάνω μεγέθη σχετικά με την κλίμακα διακύμανσης του 2 «Common vocational education certificates Methodology for construction Basic terminology»- Cedefop www.trainingvillage.gr. 3 Professions Australia, είναι ένας εθνικός οργανισμός των επαγγελματικών συνδέσμων. Προάγει και προωθεί τον επαγγελματισμό προς όφελος της κοινωνίας. http://professions.com.au 15

εύρους, δεν αποτελούν απόλυτο κανόνα για όλα τα επαγγέλματα αλλά λειτουργούν κυρίως ως κατευθυντήριοι άξονες. Τα συμπεράσματα από τη διεθνή όσο και τις εθνικές εμπειρίες, συντείνουν ότι απαιτούνται από 25 έως 90 δραστηριότητες για την ουσιαστική σε βάθος και εύρος περιγραφή κάθε επαγγέλματος. Επιπλέον αξίζει να σημειωθεί ότι ο αγγλικός όρος profession συνήθως δεν συναντάται ως ουσιαστικό αλλά ως επίθετο, εκτός από περιορισμένες περιπτώσεις όπως για παράδειγμα τα ρυθμισμένα επαγγέλματα-regulated professions. Ως εκ τούτου συνάγεται, κυρίως από τις ρίζες της λέξης καθώς και την έννοια που έχει αποδοθεί στην επαγγελματική κλίση του ανθρώπου, ότι ο όρος Profession αφορά περισσότερο το επάγγελμα του ανθρώπου ως κοινωνικό λειτούργημα, ή αποστολή και αναφέρεται κυρίως στα επαγγέλματα εκπαιδευτικού και κοινωνικο-ψυχολογικού περιεχομένου. Επίσης από την κατάταξη των επαγγελμάτων στις ΗΠΑ, διαπιστώνουμε ότι ο όρος profession αφορά κυρίως στις ανθρωπιστικές επιστήμες όπως στην τέχνη, τις θετικές επιστήμες, την ιατρική, παιδαγωγική, νομική και οικονομικά, δηλαδή στα κατοχυρωμένα, πανεπιστημιακού επιπέδου επαγγέλματα. Επάγγελμα και πιστοποίηση επαγγελματικών προσόντων Η αντίληψη που ανέπτυξε η κοινωνιολογική σκέψη για την ανάλυση του επαγγέλματος και το ρόλο της πιστοποίησης των επαγγελματικών προσόντων, ήταν η αρχή για να τεθούν σε μια άλλη βάση τα κριτήρια διάκρισης του επαγγέλματος. «σύμφωνα με τον Harold L. Wilensky, κάθε απασχόληση (occupation) που επιθυμεί να ασκήσει επαγγελματική (professional) εξουσία θα πρέπει να αναζητήσει μία τεχνική βάση και να ισχυρισθεί μία αποκλειστική αρμοδιότητα, να συνδέσει τις δεξιότητες και την αρμοδιότητα με κριτήρια κατάρτισης και να πείσει το κοινό ότι οι υπηρεσίες του είναι κατά μοναδικό τρόπο άξιες εμπιστοσύνης» (Wilensky H.L, 1964:138). Τα κριτήρια της διάκρισης του επαγγέλματος συνδέονται κυρίως με την παρουσία μίας ιδιαίτερης τεχνικής της εργασίας που στηρίζεται στη συστηματική γνώση ή τη θεωρία και αποκτάται μόνο διαμέσου μακράς προδιαγεγραμμένης κατάρτισης (π.χ. γιατρός-μηχανικός) και δεύτερον, ο επαγγελματίας αφοσιώνεται σε ένα σύνολο επαγγελματικών κανόνων. Ένα επάγγελμα είναι πρώτα απ όλα μία ειδική λειτουργία στο παραγωγικό σύστημα αγαθών και υπηρεσιών ή και στο ευρύτερο κοινωνικο-οικονομικό σύστημα (Fragnière G, 1996:49). Αυτή η ειδική λειτουργία εξελίσσεται με τις αλλαγές στην οργάνωση της εργασίας και την κατανομή των καθηκόντων μεταξύ των διαφορετικών επαγγελμάτων (Parsons T, 1939). Ένα επάγγελμα συνεπάγεται, επίσης, ένα συνεκτικό σύνολο προσόντων ή ένα περίγραμμα τους. Αυτό το 16

σύνολο γνώσεων και τεχνογνωσίας εγγυάται ότι ο κάτοχός τους είναι ικανός να εκτελέσει τα καθήκοντα που προσδιορίζονται από τον καταμερισμό εργασίας. Τα συστήματα σκέψης που εξυπηρετούν την τεχνική βάση του επαγγέλματος είναι και επιστημονικά και μη-επιστημονικά. Η σημασία τους, σύμφωνα με τον Harold L. Wilensky, απορρέει από το γεγονός ότι ο ισχυρισμός των κατόχων του επαγγέλματος αναφορικά με τις λειτουργίες που αυτό επιτελεί και τις υπηρεσίες που παρέχει, επιτυγχάνεται εκεί όπου η κοινωνία αποδέχεται ευρέως τη σημασία της γνώσης ή των θεωρητικών αξιωμάτων που θα πρέπει να εφαρμοστούν (π.χ. γιατρός, ιερέας). Το κριτήριο της τεχνικής αρμοδιότητας δεν είναι από μόνο του αρκετό για να γίνει ένα επάγγελμα διακριτό και να θεωρηθεί ότι επιτελεί συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες. Εκείνο που χαρακτηρίζει τα «κατεστημένα» επαγγέλματα είναι το κύρος που επενδύεται με τους κανόνες οι οποίοι επιβάλλονται στις επαγγελματικές πρακτικές όπου πρυτανεύει η αφοσίωση στα συμφέροντα του πελάτη. Τα βασικά χαρακτηριστικά της επαγγελματικής ηθικής στηρίζονται στη διαδεδομένη πεποίθηση ότι το επάγγελμα παρέχει ανώτερες υπηρεσίες, ότι ο πελάτης είναι ευάλωτος και δεν γνωρίζει πως να αντιμετωπίσει συγκεκριμένα προβλήματά του και ότι οι υπηρεσίες προς τον πελάτη είναι απρόσωπες, αντικειμενικές (στηρίζονται δηλαδή στο τεχνικό και χωρίς συναισθηματισμούς καθήκον) και ανιδιοτελείς. Όταν μιλάμε για ένα επάγγελμα, αποδεχόμαστε αυτομάτως την παρουσία ενός τυπικού συστήματος κατάρτισης, που εξυπηρετεί ως δομή τη μεταφορά των συγκεκριμένων προσόντων (προετοιμασία για το επάγγελμα) και λειτουργεί ως μονοπάτι εισόδου στο επαγγελματικό πεδίο διαμέσου της πιστοποίησης των ελάχιστα απαιτούμενων προσόντων (Fragnière G,1996:49). Τα συστήματα πιστοποίησης ενδιαφέρονται ιδιαίτερα γι αυτό το σύνολο των προσόντων που η απόκτησή τους αποτελεί το διαπιστευμένο μέσο για την άσκηση του επαγγέλματος και απαιτούνται από τον επαγγελματικό ορισμό. Στην πραγματικότητα το σύστημα πιστοποίησης είναι ο μεσολαβητής για την έγκυρη άσκηση του επαγγέλματος και τη διασφάλιση της ποιότητάς των υπηρεσιών του. Επιπλέον, λειτουργεί ως μονοπάτι εισόδου, επιλογής και ελέγχου του επαγγέλματος (Anderson L.G, 1968:449). Πότε είναι αναγκαία η πιστοποίηση των επαγγελματικών προσόντων; Όταν η απόδειξη κατοχής αυτών των προσόντων αποτελεί προϋπόθεση για την άσκηση συγκεκριμένων δραστηριοτήτων. Για παράδειγμα ο γιατρός ή ο ηλεκτρολόγος θα πρέπει να αποδείξουν ότι έχουν την αναγκαία κατάρτιση να ασκήσουν το επάγγελμά τους αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι αναγκαίο για τον πωλητή. Δραστηριοτήτων που, είτε θα πρέπει να ασκούνται χωρίς να απειλούν τους άλλους είτε να εγγυώνται συγκεκριμένα αποτελέσματα (ποιοτικά αλλά και ποσοτικά). Με βάση αυτές τις προδιαγραφές είναι δυνατός ο προκαθορισμός της 17

επαγγελματικής εξέλιξης του ατόμου και η συλλογική διαπραγμάτευση του μισθού» (Δημουλάς Κ.,2006). Επαγγελματική κλίση Είναι ιδιαίτερα σημαντική η αναφορά στην έννοια της επαγγελματικής κλίσης επειδή απετέλεσε σε όλα τα ρεύματα και τις εποχές, την αφετηρία όπου στηρίχτηκε η ανάπτυξη της έννοιας του επαγγέλματος, προσδίδοντάς του εξ αρχής το χαρακτήρα της «αποστολής». Οι ρίζες των διαφορετικών προσεγγίσεων σχετικά με την επαγγελματική κλίση (Professional vocation) αναφέρονται στη θεολογία, στην φιλοσοφία, στην ψυχολογία και στην παιδαγωγική (Kristina Jureviciute, 2005). Στα πλαίσια της θεολογίας και σύμφωνα με την Καινή διαθήκη ορίζεται ως το εσωτερικό χάρισμα (θεόσταλτο) του ανθρώπου, το οποίο πρέπει να βρει μέσα του και να το εκφράσει, και αφορά συγκεκριμένες δραστηριότητες όπως τη διδασκαλία, το εσωτερικό ταλέντο της ενθάρρυνσης, της αρχηγίας, της κοινωνικής αλληλεγγύης. Επίσης όλα τα χαρίσματα και οι ικανότητες του ανθρώπου, σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη έχουν ιεραρχική κατάταξη, στην πρώτη θέση κατατάσσονται οι απόστολοι και ακολουθούν οι προφήτες, οι δάσκαλοι, τα θαύματα, τα χαρίσματα που άπτονται στην προσφορά θεραπείας, βοήθειας και καθοδήγησης. Στα μετέπειτα χρονολογικά φιλοσοφικά, ψυχολογικά και παιδαγωγικά κείμενα η επαγγελματική κλίση, εκλαμβάνεται ως: η εσωτερική κλίση του ανθρώπου προς κάποιο επάγγελμα, η έκφραση της οποίας είναι προσωπική επιλογή του, που στηρίζεται στη πνευματική δομή του συγκεκριμένου ατόμου και στην σύζευξη των προσωπικών με τα δημόσια συμφέροντα (Aiste Urbiniene, 2005). Ο Πλάτωνας όρισε την επαγγελματική κλίση ως κάτι έμφυτο, που έχει χαρίσει η φύση στον άνθρωπο και εκδηλώνεται στις κοινωνικές δραστηριότητες του ατόμου, ενώ εμφανίζεται και καλλιεργείται από την παιδική του ηλικία. Στον 18 αιώνα, στα πλαίσια του Ουμανισμού, έχει τις ρίζες της η παιδαγωγική σκέψη, που εκφράστηκε μέσα από την προβληματική του πώς το άτομο μπορεί να ανακαλύψει την επαγγελματική του κλίση, που πρέπει να αποτελεί ένα από τους βασικούς στόχους της εκπαίδευσης. Σ αυτό το πλαίσιο, η κλίση του ατόμου προς ένα επάγγελμα, θεωρείται μη διαχωρίσιμη από την εκπαίδευση του. Η εκπαίδευση γίνεται η βασική δίοδος έκφρασης της κλίσης του σε σχέση με το επάγγελμα καθώς και ολοκλήρωσης του ατόμου. Σύμφωνα με τον A. H. Maslow όταν το άτομο βρίσκει την κλίση του σημαίνει ότι «ανακαλύπτει ένα κομμάτι του εαυτού του, το ποιος είναι, την ικανότητα να ακούει την εσωτερική του φωνή, σχετικά με το 18

τι πρέπει να κάνει στη ζωή του». Η κλίση του ατόμου ανακαλύπτεται μέσα από τη γνώση του εαυτού του καθώς και την ανάπτυξη της συνειδητότητας του και αποτελεί μία από τις βασικότερες πνευματικές του αναζητήσεις. Τέλος στα συμπεράσματα της μελέτης συνοψίζεται ότι: - Τα επιστημονικά συγγράμματα συνήθως αναφέρονται στα ψυχολογικά χαρακτηριστικά της επαγγελματικής κλίσης ταλέντα και ικανότητες (abilities). - Κλίση, ιδανικά και αξίες ανήκουν στην περιοχή της κινητοποίησης της επαγγελματικής κλίσης, η οποία εκφράζει τον επαγγελματικό προσανατολισμό του ατόμου όπου οι ικανότητες (abilities), γνώσεις (knowledge), δεξιότητες (skills) αφορούν το δυναμικό εξέλιξης του ατόμου. Ο χαρακτήρας είναι επίσης σημαντική περιοχή, συμπεριλαμβάνοντας προσωπικά στοιχεία του χαρακτήρα του ατόμου που συμβαδίζουν με τις απαιτήσεις του επαγγέλματος. - Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά συνδέονται στενά, γι αυτό στην ουσία της η επαγγελματική κλίση θα έπρεπε να ειδωθεί ως μη διαχωρισμένο φαινόμενο που περιλαμβάνει τις περιοχές της παρακίνησης, του δυναμικού εξέλιξης του ατόμου και του χαρακτήρα του. Διαφορές ανάμεσα στους όρους vocation, career και job Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης ο διαχωρισμός που κάνει ο Timothy Butler, ψυχολόγος, διευθυντής του MBA Career Development Programs στο Harvard Business School, ανάμεσα στις έννοιες vocation, career και job. Χαρακτηρίζει τον όρο vocation ως τον πιο ουσιαστικό από τις τους τρεις και τον συνδέει με την έννοια της αποστολής που έχει ο άνθρωπος στη ζωή του. Ορίζει την αποστολή του ανθρώπου ως το εσωτερικό κάλεσμα- ετυμολογικά προέρχεται από το λατινικό vocare που σημαίνει κάλεσμα- το οποίο κάθε άτομο θα πρέπει να «ακούσει» και να αναγνωρίσει μέσα από την ενδοσκόπηση. Ο όρος career, καριέρα στα ελληνικά, είναι πιο σύγχρονος και αναφέρεται σε μία γραμμική πορεία εργασίας. Καριέρα είναι να είναι κανείς π.χ. δικηγόρος ή ερευνητής, αλλά συνήθως δεν είναι το ίδιο με την αποστολή (παραπέμπει στο κοινωνικό λειτούργημα) που έχει κάθε άνθρωπος. Μπορεί κανείς να έχει διαφορετικές καριέρες στη διάρκεια της ζωής του. Εξάλλου, επιβεβαιώνεται και ετυμολογικά εφόσον η λέξη καριέρα προέρχεται από το λατινικό cart (χειράμαξα) και αργότερα από τη γαλλική λέξη carriére που καταρχήν σημαίνει ιπποδρόμιο. Ο όρος job είναι ο πιο ειδικός και συγκεκριμένος από τους τρεις. Αφορά στο ποιος (οργανισμός, υπηρεσία, επιχείρηση) έχει προσλάβει τον Χ υπάλληλο, τη δεδομένη χρονική 19

στιγμή καθώς και ποια είναι η περιγραφή της εργασίας του για τους επόμενους έξι μήνες. Ως εκ τούτου θα μπορούσαμε να συνδέσουμε τον όρο «job» με την «εργασία», η έννοια του job profile ορίζεται ως «προφίλ θέσης εργασίας». Τέλος είναι σαφές ότι η θέση εργασίας αναφέρεται στην εργασία στα πλαίσια κάποιου συγκεκριμένου οργανισμού ή επιχείρησης και άρα είναι πιο εξειδικευμένος όρος από την «εργασία». Ειδικότητα - εξειδίκευση Ο όρος ειδικότητα (Specialization-Specialized), αφορά στις επιπλέον δεξιότητες, γνώσεις και συμπεριφορές που μπορεί να απαιτούνται ανάλογα με τον τύπο του εργασιακού πλαισίου και του περιεχομένου καθώς και των διαφορετικών ομάδων πελατών στις οποίες απευθύνονται 4. Στο πλαίσιο της ανάπτυξης ενός Επαγγελματικού Περιγράμματος έχουμε ορίσει ότι η εξειδίκευση αποτελείται από 1-2 κύριες επαγγελματικές λειτουργίες, ενώ η ειδικότητα, αντίθετα, προσθέτει τουλάχιστον μία επιπλέον κύρια επαγγελματική λειτουργία στις κύριες επαγγελματικές λειτουργίες του επαγγέλματος. Σημειωτέον ότι η εξειδίκευση ενδέχεται να υπάρχει τόσο στο εσωτερικό του επαγγέλματος όσο και στο εσωτερικό της ειδικότητας, για παράδειγμα να αφορά στην εξειδίκευση της Χ ειδικότητας. Η εξειδίκευση σύμφωνα με την οικονομική έννοια του όρου είναι το κοινωνικό φαινόμενο της συγκέντρωσης της παραγωγικής δύναμης (ατόμων και Οργανισμών) σε περιορισμένο εύρος καθηκόντων. Η εξειδίκευση συνεπάγεται την εστίαση σε περιορισμένο πεδίο γνώσεων ή δεξιοτήτων ή δραστηριοτήτων. Αφορά στη προσαρμογή του ατόμου ή οργανισμού στις εξαιρετικά αποδοτικές ή στην πλέον αποδοτική λειτουργία, συχνά σε βάρος της ικανότητας του ατόμου ή του οργανισμού να εκτελέσει τις άλλες που αποτελούν τις περισσότερες λειτουργίες, οι οποίες αναγκαστικά απομένουν για τους άλλους οι οποίοι διαθέτουν τις κατάλληλες δεξιότητες ή ταλέντα ή ικανότητες (Johnson Paul M., 2004). Εργασία Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ ο αγγλικός όρος Job, εργασία στα ελληνικά, ορίζεται ως ένα σύνολο υποχρεώσεων και καθηκόντων που έχουν εκτελεστεί, ή θα έπρεπε να εκτελεστούν, από ένα άτομο. To σύνολο εργασιών των οποίων οι βασικές υποχρεώσεις και τα καθήκοντα χαρακτηρίζονται από υψηλό βαθμό ομοιότητας, απαρτίζουν ένα επάγγελμα. Τα άτομα 4 National Steering Committee for Career Development Guidelines and Standards. (2004b). Canadian standards and guidelines for career development practitioners Code of ethics. Retrieved July 3, from http://www.career-dev-guidelines.org. 20