ΕΝΟΤΗΤΑ 5: ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
Α. Η ΜΕΘΟΔΟ-ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
Η μεθοδο-κεντρική προσέγγιση της διδασκαλίας Κεντρική έννοια: η αποτελεσματικότητα της διδακτικής πράξης Τεχνολογική προσέγγιση της διδασκαλίας Ορθολογική και επιστημονικά τεκμηριωμένη γνώση και οργάνωση της διδασκαλίας Εκπαιδευτικός = αποτελεσματικός διαχειριστής της σχολικής τάξης πρέπει να παίρνει τις σωστές αποφάσεις πρέπει να κάνει προβαίνει στις σωστές παρεμβάσεις
Η μεθοδο-κεντρική προσέγγιση της διδασκαλίας Θετικιστικό μοντέλο επιστήμης: η πραγματικότητα είναι μία και αντικειμενική οι επιστήμες μπορούν να την περιγράψουν Θετικιστικό μοντέλο εκπαίδευσης: αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης για αποτελεσματική διδασκαλία των κυρίαρχων γνώσεων και αξιών
Φάσεις της μεθοδο-κεντρικής προσέγγισης της διδασκαλίας Σαφής προσδιορισμός και διατύπωση σκοπών / στόχων Προγραμματισμός δραστηριοτήτων Υλοποίηση διδακτικών και μαθησιακών δραστηριοτήτων (καθοδήγηση ανατροφοδότηση) Αξιολόγηση αποτελεσμάτων με κριτήρια τους σκοπούς / στόχους
Αποτελεσματικός εκπαιδευτικός Αξιοποιεί τα αποτελέσματα της έρευνας στη διδασκαλία του Έμφαση στην οργάνωση και μεθοδολογία Διδακτέα ύλη: πολιτισμική μεταβίβαση των γνώσεων, δεξιοτήτων, αξιών του πολιτισμού
Η διδακτική πράξη Περιεχόμενο και σκοποί: δεδομένοι Μέθοδος: έμφαση στην οργάνωση όλων των παραμέτρων της διδακτικής πράξης Διαφορετικότητα: αντικειμένων, μαθητών, σκοπών, Εκπαιδευτικός: παλέτα από διαφορετικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις και τεχνικές από τις οποίες επιλέγει τις κατάλληλες
Η μεθοδο-κεντρική προσέγγιση Κεντρικός ο ρόλος του εκπαιδευτικού Αυξημένος βαθμός ιεραρχικότητας και ελέγχου Περιορισμένες οι συνεργατικές μορφές διδασκαλίας Γνώση των μεθόδων / αποτελεσματικής επιλογής και χρήσης τους Εύρυθμη λειτουργία της τάξης / διδασκαλία του Α.Π. Διδακτέα ύλη: αυταπόδεικτη αξία (δεν αμφισβητείται ούτε η προέλευση ούτε η χρησιμότητά της) Δεν ενδιαφέρει πώς παράγεται αυτή η «ύλη» Οι διαδικασίες μάθησης δεν αναδεικνύονται και ο ρόλος του μαθητή είναι μάλλον παθητικός και προσαρμοστικός
Παραδοχές της μεθοδο-κεντρικής προσέγγισης Σχολείο τάξη = «παραγωγική επιχείρηση» (καταμερισμός εργασιών / ιεραρχική διοίκηση) Μαθητής = παθητικός δέκτης, δεν εξετάζονται τα κίνητρα, οι δυνατότητες και τα ενδιαφέροντα Διαδικασία μάθησης = επιφανειακή γνώση κατανόηση προετοιμασία για μάθηση?
Β. Η ΜΑΘΗΤΟ-ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
Η μαθητο-κεντρική προσέγγιση της διδασκαλίας Κεντρική έννοια: η ανάπτυξη του παιδιού Προσωπο-κεντρική (ή ανθρωπιστική) προσέγγιση της διδασκαλίας Η εκπαίδευση πρέπει να αποβλέπει στην ολόπλευρη ανάπτυξη του ανθρώπου σε ολοκληρωμένη προσωπικότητα Ο μαθητής (παιδί) έχει: αγαθή φύση εσωτερικές δυνάμεις ανάπτυξης και αυτορύθμισης Αναπτύσσεται καλύτερα όταν βρεθεί σε περιβάλλον αυξημένης στήριξης και ενθάρρυνσης, και μειωμένης καθοδήγησης και επιβολής
Βασικά εκπαιδευτικά κινήματα Κίνημα της προοδευτικής αγωγής (progressive education) Dewey, Kilpatrick Learning by doing Καθημερινή ζωή: προσφέρει τις εμπειρίες και τις δραστηριότητες για την σχολική εργασία Το σχολείο προετοιμάζει τον πολίτη
Βασικά εκπαιδευτικά κινήματα Η μεταρρυθμιστική αγωγή Gauding, Kerschensteiner «Σχολείο εργασίας»: αυθόρμητες, φυσικές δραστηριότητες και συστηματοποιημένη εργασία Η ζωή αντικαθιστά το βιβλίο και η ενεργός δράση την παθητική μάθηση
Βασικά εκπαιδευτικά κινήματα Το κίνημα του «Σχολείου Δράσης» - Decroly, Claparede, Ferriere, Cousinet, Freinet Άξονας: οι ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών Έμφαση στο μαθητή και στις διαδικασίες μάθησης
Βασικά εκπαιδευτικά κινήματα Το κίνημα της M. Montessori Έμφαση: αισθητηριακά ερεθίσματα των παιδιών προσχολικής/ πρώτης σχολικής ηλικίας Παιδαγωγικό κλίμα: ανάπτυξη ελευθερίας και ευθύνης για το παιδί
Βασικά εκπαιδευτικά κινήματα Το κίνημα της σοσιαλιστικής αγωγής Makarenko Σχέσεις μέσα στην ομάδα και ανάμεσα στις ομάδες Το κίνημα του αντι-αυταρχικού σχολείου ανοιχτού σχολείου Neill Δυνατότητα ελεύθερης επιλογής του προγράμματος σπουδών, στόχων και διαδικασιών
Η μαθητο-κεντρική προσέγγιση Κριτική στο παραδοσιακό σχολείο Έμφαση στο μαθητή (ανάγκες, ενδιαφέροντα, δυνατότητες, επιλογές του): εμπλοκή στην μαθησιακή διαδικασία Στόχος: η ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας Εκπαιδευτικός: ανάπτυξη γνήσιων και υποστηρικτικών διαπροσωπικών σχέσεων με τον μαθητή
Η μαθητο-κεντρική προσέγγιση της διδασκαλίας Ανθρωπιστική παιδαγωγική αντίληψη Υπαρξιστική φιλοσοφική προσέγγιση έμφαση στο άτομο και στην ολόπλευρη ανάπτυξή του, ώστε να είναι σε θέση να κατανοήσει τον εαυτό του και τον κόσμο, και να πετύχει την αυτοπραγμάτωσή του σημείο αφετηρίας: τα ενδιαφέροντά του, με σκοπό τη διεύρυνσή τους με νέα ενδιαφέροντα μορφωτικής δυναμικής οι ανάγκες του, ψυχολογικές αλλά και μορφωτικές
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού Γνώση της αξιοποίησης των σχέσεων ανάμεσα στον ίδιο και στους μαθητές και ανάμεσα στους μαθητές Γνώση του πώς να εμπλέξει το μαθητή στη διαδικασία οικοδόμησης της γνώσης (constructivism) Διευκολυντής διαδικασιών και υποστηρικτής σχέσεων Διερευνητικές διαδικασίες μάθησης Επιστημονικές γνώσεις: προσφέρουν διεύρυνση της σκέψης και απελευθέρωση του πνεύματος
Η γνώση στην μαθητο-κεντρική προσέγγιση Έμφαση: στην εμπειρική γνώση στην γνώση που βοηθά το παιδί να κατανοήσει τις προσωπικές του εμπειρίες και τον εαυτό του στην επιστημονική γνώση που κατακτείται μέσω της εμπειρικής στη διαδικαστική (γνωρίζω πώς) και λιγότερο στην δηλωτική (γνωρίζω ότι)
Παραδοχές της μαθητο-κεντρικής προσέγγισης Σχολείο τάξη = προσαρμόζεται στις ανάγκες και τις δυνατότητες του παιδιού Μαθητής = διαθέτει εσωτερικές δυνάμεις για να ρυθμίζει μόνος του τη μάθηση και τη συμπεριφορά του. Όμως για ελεύθερες επιλογές: Απαιτείται ένα minimum γνώσεων? Ποιος ο ρόλος του δασκάλου? Διαδικασία μάθησης = κυρίαρχη στην αναζήτηση της ολοκλήρωσης του προσώπου
Γ. Η ΓΝΩΣΙΟ-ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
Η γνωσιο-κεντρική προσέγγιση της διδασκαλίας Κεντρική έννοια: η γνωστική ανάπτυξη του ατόμου μέσω της επιστημονικής γνώσης Κλασική (ανθρωπιστική) παιδεία / γενική σύγχρονη μόρφωση / σχολική επιστημονική γνώση Βασική αρχή: Ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει σε βάθος τον εαυτό του και τον κόσμο και μέσω αυτής της γνώσης να ελέγξει και παρέμβει στην πραγματικότητα Έμφαση: στις νοητικές δυνατότητες του ανθρώπου στην υποχρέωση του σχολείου να τις αναπτύσσει μέσα από τα διδασκόμενα αντικείμενα
Η γνωσιο-κεντρική προσέγγιση της διδασκαλίας Φιλοσοφικές βάσεις: Ορθολογικός ρεαλισμός (δύναμη του ανθρώπινου νου να κατανοήσει τον κόσμο) Πραγματισμός (η γνώση για τον κόσμο αποτελεί προϊόν της εμπειρίας μας) Σχολείο Με τη χρήση της επιστημονικής μεθόδου ως διδακτικής θα συμβάλλει στην ανασυγκρότηση των εμπειριών των μαθητών και μέσω της κατανόησης της επιστημονικής γνώσης στη νοητική απελευθέρωση του ατόμου
Κλασική ανθρωπιστική παιδεία Η εκπαίδευση πρέπει να έχει κλασικό προσανατολισμό και περιεχόμενο και να στοχεύει στον εξανθρωπισμό του ατόμου Κλασικός ρεαλισμός (Hutchins, Adler) το σχολείο πρέπει να καλλιεργεί νοητικά τον άνθρωπο με βάση τα έργα των μεγάλων πνευμάτων
Γενική σύγχρονη μόρφωση Η εκπαίδευση πρέπει να επιλέγει τη σημαντική και θεμελιώδη γνώση μέσα από τις επιστήμες και με αυτή να στοχεύει στην ολόπλευρη ανάπτυξη της γνωστικής, κοινωνικο-συναισθηματικής και ψυχοκινητικής διάστασης του ατόμου Θεμελιώδεις επιστημονικές γνώσεις/ τρόποι κατανόησης του κόσμου: Βάση: σπουδή της μητρικής γλώσσας και των μαθηματικών ( back to the basics ) Φυσικές και κοινωνικές επιστήμες σύγχρονες τεχνολογίες της επικοινωνίας και της πληροφορίας Διαφορετικές έννοιες, μέθοδοι στόχος: η ολιστική προσέγγιση του κόσμου
Παραδοχές Το σχολείο υπάρχει για να βοηθήσει τους μαθητές να κατανοήσουν τις κεντρικές έννοιες και δομές της κάθε επιστήμης και τους τρόπους σκέψης (τη μεθοδολογία) τους Μαθητής: διαθέτει εσωτερικές δυνατότητες σκέψης για κατανόηση της επιστημονικής γνώσης αναπτύσσει τη σκέψη του μέσα από την επιστημονική γνώση Δάσκαλος: μπορεί να διδάξει τα πάντα στους μαθητές να μετατρέψει την επιστημονική γνώση σε σχολική γνώση μέσω του ΑΠ
Ο δάσκαλος στη γνωσιο-κεντρική θεώρηση της διδασκαλίας Καλή γνώση των διδασκόμενων αντικειμένων για να μπορεί να εισαγάγει τους μαθητές στον κόσμο της επιστήμης προκειμένου να τους βοηθήσει να απελευθερώσουν το πνεύμα τους
Η γνωσιοκεντρική προσέγγιση Μεθοδο-κεντρική: επιδιώκεται μέσω της διδακτέας ύλης η προσαρμογή και ένταξη του παιδιού στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα Γνωσιο-κεντρική: επιδιώκεται μέσω της κλασικής παιδείας, της θεωρητικής σκέψης και της επιστημονικής γνώσης η απελευθέρωση του πνεύματος του ατόμου
Η γνωσιοκεντρική προσέγγιση Μαθητο-κεντρική: επιδιώκεται η εσωτερική ανάπτυξη του παιδιού/μαθητή μέσω των διαπροσωπικών σχέσεων Γνωσιο-κεντρική: επιδιώκεται η εσωτερική ανάπτυξη του παιδιού μέσω της επιστημονικής γνώσης
Δ. Η ΚΟΙΝΩΝΙΟ-ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
Η κοινωνιο-κεντρική προσέγγιση της διδασκαλίας Κεντρική έννοια: το σχολείο πρέπει να λειτουργεί ως φορέας αλλαγής και μετασχηματισμού της κοινωνίας (εξέλιξη, δικαιοσύνη, ισότητα) προωθώντας τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας (ήπια εκδοχή) ανασυγκροτώντας το κυρίαρχο status quo (ριζοσπαστική εκδοχή) Κριτική Παιδαγωγική Η εκπαίδευση δεν είναι κοινωνικά και πολιτισμικά ουδέτερη Κριτική στάση απέναντι στο ρόλο που παίζει η εκπαίδευση στο κοινωνικό γίγνεσθαι Η εκπαίδευση πρέπει να προκαλέσει η ίδια τις απαραίτητες κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές
Η κοινωνιο-κεντρική προσέγγιση της διδασκαλίας Φιλοσοφική βάση Χρειαζόμαστε ένα όραμα για έναν καλύτερο κόσμο Ο άνθρωπος αναπτύσσεται σε σχέση με το περιβάλλον του Εκπαιδευτική θεωρία: Πραγματισμός Το σχολείο πρέπει και μπορεί να συμβάλλει στην ατομική ανάπτυξη και μέσω αυτής στην κοινωνική αλλαγή Μέσα από την ανατροπή/ αναμόρφωση του παραδοσιακού σχολικού προγράμματος Το άνοιγμα του σχολείου στη ζωή και στην πραγματικότητα
Η κοινωνιο-κεντρική προσέγγιση της διδασκαλίας Βασικός στόχος: ο κοινωνικά ευαισθητοποιημένος και δημοκρατικά ενεργών πολίτης Αλλαγές στο σχολείο και στη λειτουργεία της εκπαίδευσης Ο εκπαιδευτικός ανανεωτής της σχολικής πρακτικής Το «δημοκρατικό» σχολείο Ανατροπή των μηχανισμών εξουσίας Αποφυγή άσκησης συμβολής βίας Το σχολείο ως «μικρογραφία» και «φυτώριο» της κοινωνίας ανάπτυξη κριτικής στάσης Ενεργός συμμετοχή στη διερεύνηση και αποκατάσταση προβλημάτων και ανισοτήτων της κοινωνίας
Η κοινωνιο-κεντρική προσέγγιση της διδασκαλίας Επιφυλάξεις Απαιτείται: ωριμότητα, γνώσεις και δεξιότητες που δεν διαθέτουν οι μαθητές Συνεπάγεται κοινωνικές και ψυχολογικές συγκρούσεις που οι μαθητές δεν μπορούν να διαχειριστούν Δυνατότητες Σχέδια εργασίας (projects) με τα κοινωνικά προβλήματα του άμεσου περιβάλλοντος των μαθητών Επικέντρωση στα προβλήματα των ίδιων των μαθητών Ευαισθητοποίηση των μαθητών για το τι συμβαίνει στον κόσμο Ανάδειξη σημασίας προσωπικής και συλλογικής ενεργού δράσης
Εκπρόσωποι της κοινωνιο-κεντρικής προσέγγισης της διδασκαλίας Paulo Freire Η Παιδαγωγική των Καταπιεσμένων (1974) Henri Giroux Θεωρία και Αντίσταση στην Εκπαίδευση (1983) Παιδαγωγική πρόταση: Το Σχολείο της Χειραφέτησης Αποκέντρωση σε ρόλους και εξουσίες Συλλογικότητα, ισοτιμία, αμοιβαιότητα, υπευθυνότητα Η τάξη ως κοινότητα δράσης Διάλογος, κριτική, δημοκρατική παρουσία
Η γνώση στην κοινωνιο-κεντρική προσέγγιση Περιεχόμενα της διδασκαλίας. Θα πρέπει να συμβάλλουν στην αμφισβήτηση των «απόλυτης αλήθειας» και στην καλλιέργεια κριτικής στάσης είναι βασισμένα στο «πρόβλημα» και την επίλυσή του προωθούν «αυθεντικές» καταστάσεις μάθησης (διερευνητική συνεργατική πραξιακή) με έμφαση στο «πώς;» αλλά και στο «τι;» με στόχο την ανάπτυξη δράσης έξω από τα αυστηρά ακαδημαϊκά πλαίσια της σχολικής γνώσης Σημασία στην επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών για την ανάπτυξη του ρόλου του αυτού
Κοινωνιο-κεντρική και μαθητο-κεντρική προσέγγιση της διδασκαλίας Μαθητο-κεντρική Επικέντρωση στον μαθητή (σκοπός) εμπειρίες, ανάγκες, ενδιαφέροντα Ευαισθησία απέναντι στις κοινωνικές ανισότητες και πώς επηρεάζουν την προσωπική πορεία και ανάπτυξη των μαθητών Παροντικός προσανατολισμός Κοινωνιο-κεντρική Επικέντρωση στο μαθητή (μέσο) ενίσχυση του ρόλου του ως πολίτη που αλλάζει την κοινωνία Συστηματική αναζήτηση και προσπάθεια ανατροπής των συνθηκών που δημιουργούν τις κοινωνικές δυσλειτουργίες και ανισότητες Μελλοντικός προσανατολισμός