ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ενότητα 9: Πελαγονική Ζώνη. Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Ενότητα 9: Πελαγονική Ζώνη Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

Άδειες Χρήσης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση, Μη παράγωγα έργα 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/ Σύμφωνα με αυτήν την άδεια ο δικαιούχος σας δίνει το δικαίωμα να: Μοιραστείτε αντιγράψετε και αναδιανέμετε το υλικό Υπό τους ακόλουθους όρους: Αναφορά Δημιουργού Θα πρέπει να καταχωρίσετε αναφορά στο δημιουργό, με σύνδεσμο της άδειας Μη εμπορική χρήση Δεν μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το υλικό για εμπορικούς σκοπούς Μη παράγωγα έργα Μπορείτε να αναδιανείμετε το υλικό ως έχει, χωρίς να προβείτε σε αλλαγές (ανάμιξη, τροποποίηση)

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Πελαγονική Ζώνη

Το αλπικό Ορογενές (2) Εικόνα 1. ΠΗΓΗ: http://commons.wikimedia.org/wiki/file:tectonic_map_mediterranean_en.svg This file is licensed under the Creative Commons Attribution-Share Alike 1.0 Generic license.

Ο χάρτης των Ελληνίδων Εικόνα 2.

Σχέση Πελαγονικής με Αττικοκυκλαδική Εικόνα 3.

Στρωματογραφία (1) Άνω Κρητιδική επίκλυση με απόθεση ασβεστολίθων. Οφιόλιθοι Τριαδικό-Ιουρασικά μάρμαρα "Πελαγονικά μάρμαρα" (μέγιστο πάχος 1.5 χλμ.). Μία ταφρογενετική ακολουθία μετα- ιζημάτων και μεταηφαιστειακών πετρωμάτων χαμηλής μεταμορφώσεως. Εικόνα 4.

Στρωματογραφία (2) Το Πελαγονικό υπόβαθρο αποτελείται από γρανίτες, ορθογνευσίους και παραγνευσίους με δομικό πάχος 8 χιλιομέτρων. Γεωχρονολογήσεις που έγιναν έδειξαν ηλικίες μεταμόρφωσης 300 Μa (και παλαιότερες δηλαδή Νέο- Προτεροζωικό) υποδηλώνουν Ερκύνιες ορογενετικές κινήσεις. Ηλικίες μεταξύ 120-100 Μa δείχνουν ένα δεύτερο μεταμορφικό γεγονός που ανήκει στην Παλαιο-Αλπική ορογενετική φάση. Εικόνα 5.

Παραδείγματα (1) Εικόνα 6.

Το κάλυμμα γλαυκοφανιτικών σχιστόλιθων Το κάλυμμα των γλαυκοφανιτικών σχιστόλιθων μπορεί να διαιρεθεί σε δύο μικρότερες ενότητες: α) Η ανώτερη ενότητα από σχιστές και γνευσίους που προέρχονται από το Πελαγονικό υπόβαθρο και β) Η κατώτερη ενότητα ή ενότητα των Αμπελακίων που συνίσταται από μάρμαρα, χαλαζίτες και ηφαιστειακά πετρώματα που προήλθαν από μία Πεννινικού τύπου ιζηματογενή λεκάνη στα ανατολικά περιθώρια της Πελαγονικής ηπείρου (διάνοιξη σε στυλ όμοιο με την περιοχή των Μολάων- αρχόμενο rift).

Το κάλυμμα Ολύμπου-Όσσας (1) Το κάλυμμα του Ολύμπου-Όσσας θεωρείται η χαμηλότερη τεκτονική ενότητα των κεντρικών Ελληνίδων. Διαιρείται σε δυο υποενότητες: α) μία ανώτερη που ονομάζεται «ενότητα Κοκκινοπηλού», που χαρακτηρίζεται από ανακρυσταλλωμένους ασβεστόλιθους στη βάση της και ένα αγχιμεταμορφωμένο φλύσχη στην οροφή και β) την υποενότητα Ολύμπου-Όσας, η οποία περιλαμβάνει παχυστρωματώδεις κρυσταλλικούς έως ημικρυσταλλικούς ασβεστολίθους και δολομίτες. Η ηλικία της είναι Μεσοζωική και αποτελεί μια ακολουθία συνεχούς ιζηματογένεσης σε περιβάλλον πλατφόρμας που έχει ένα στρωματογραφικό κενό από το Άνω Τριαδικό έως Άνω Κρητιδικό. Το ανώτερο τμήμα της υποενότητας καταλαμβάνει ένας αγχι-μεταμορφωμένος φλύσχης ηλικίας Άνω Ηωκαίνου.

Το κάλυμμα Ολύμπου-Όσσας (2) Εικόνα 10.

Εικόνα 19. Τεκτονικός χάρτης κατά μήκος: α. του δυτικού και κεντρικού τμήματος της Πελαγονικής ζώνης, β. των τεκτονικών παραθύρων Όσσας και Μαυροβουνίου, γ. του τεκτονικού παραθύρου του Ολύμπου. Τεκτονικός χάρτης κατά μήκος της Πελαγονικής α β γ

Τεκτονοστρωματογραφία Εικόνα 20.

Η εξέλιξη της Πελαγονικής (1) α) Ταφρογένεση στο τέλος του Περμίου (στην αρχή του Ιουρασικού σχηματισμός ωκεανού Πίνδου). Στα ανατολικά, διάνοιξη του μικρού ωκεανού Αμπελακίων. β) Μέσο Ιουρασικό η Απούλια πλάκα κινείται προς ανατολάς στον ωκεανό της Πίνδου γίνεται ενδοωκεάνια καταβύθιση - επώθηση των οφιολιθικών πετρωμάτων επί της Πελαγονικής. Η παραμόρφωση προελαύνει προς τα ανατολικά ενώ οι Ερκύνειοι γρανίτες λειτούργησαν ως σθεναρά εμπόδια ώστε να σχηματιστούν αντικλινίκες ράμπες. Κορδιλιέρα στο Άνω Κρητιδικό και έδωσε γένεση στο Βοιωτιτικό και τον πρώτο φλύσχη.

Η εξέλιξη της Πελαγονικής (2) γ) Στο Άνω Κρητιδικό παρατηρείται απολέπτυνση του φλοιού της Πελαγονικής ζώνης από τη δράση κανονικών ρηγμάτων και επίκλυση της θάλασσας. Στην περίοδο του Άνω Κρητιδικού σχηματίστηκαν τεκτονικά κερατά και ζώνες transfer που λειτούργησαν ως εμπόδια και δίοδοι αντίστοιχα για τα Μεσοελληνικά καλύμματα. δ) Στο Παλαιόκαινο η Πελαγονική μικροήπειρος και η μικροήπειρος Ολύμπου- Όσσας συμπεριλήφθηκαν στην τεκτονική της σύγκλισης και ο ωκεανός των Αμπελακίων άρχισε να βυθίζεται προς τα δυτικά. Ένα μεγάλο δίδυμο συστολής μέσα στην Πελαγονική μιρκοήπειρο μεταφέρει προς τα ανατολικά τα πετρώματα πάνω στη μικροήπειρο Ολύμπου- Όσσας. Πλαστικές επωθήσεις, πτυχές και γλαυκοφανιτική μεταμόρφωση σε βάθος 15-25 χλμ. ήταν σύγχρονες με τη συνορογενετική καμπύλωση σε ανώτερα τεκτονικά επίπεδα όπου αποτέθηκε φλύσχης στο Άνω Ηώκαινο.

Η εξέλιξη της Πελαγονικής (3) ε) Στο τέλος του Άνω Ηωκαίνου καταστράφηκε ο ωκεανός των Αμπελακίων και οι κεντρικές Ελληνίδες εισήλθαν σε μία περίοδο σύγκρουσης. Καθώς οι γλαυκοφανιτικοί σχιστόλιθοι ανέρχονται με την βοήθεια των επωθήσεων στην επιφάνεια της γης (ανάδρομη πρασινοσχιστολιθική φάση μεταμόρφωσης). Τα δυτικά περιθώρια της μικροηπείρου Ολύμπου- Όσσας συμπεριφέρονται ως ένα μεγάλο εμπόδιο σχηματίζοντας ένα αντικλινικό δίδυμο. Στις διόδους της Αγυιάς και των Τεμπών, όπου η μικροήπειρος δεν αποτελούσε εμπόδιο τα πελαγονικά καλύμματα κινήθηκαν ελεύθερα προς τα ανατολικά. Η μικροήπειρος Ολύμπου- Όσσας θεωρείται ως μία αλλόχθονη ενότητα που υπέστη εσωτερική παραμόρφωση και μεταμόρφωση σε συνθήκες κατώτερης πρασινοσχιστολιθικής φάσης. Καθώς η παραμόρφωση προελαύνει προς τα ανατολικά, η Απουλία πλάκα αρχίζει και καταβυθίζεται προς τα ανατολικά (Α- καταβύθιση) και παραμορφώνεται με επωθήσεις που υποδηλώνουν κίνηση προς τα δυτικά.

Η εξέλιξη της Πελαγονικής (4) Στην αρχή του Ολιγοκαίνου τα κρυσταλλικά πετρώματα ήδη είχαν φθάσει στην επιφάνεια τις γης στα πλαίσια μιας συμπιεστικής ανύψωσης, όπως φαίνεται, από τις κροκάλες μεταμορφωμένων πετρωμάτων που βρίσκονται μέσα στην Κάτω Ολιγοκαινικής ηλικίας μολάσσα της Μεσοελληνικής Aύλακας. στ) Στο τέλος του Ολιγοκαίνου αρχίζει η βαρυτική κατάρρευση του ορογενούς (ανύψωση Πελαγονικής ζώνης και τροφοδοσία με ιζήματα λεκανών).

Ιζηματογένεση και ο ρόλος των επωθήσεων Εικόνα 27.

Άγιος Αχίλλειος, Πρέσπες

Σημείωμα Αναφοράς Copyright, Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Γεωλογίας, Ιωάννης Κουκουβέλας, Σωτηριος Κοκκάλας, Παρασκευάς Ξυπολιάς. «Γεωλογία Ελλάδας». Έκδοση: 1.0. Πάτρα 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: https://eclass.upatras.gr/courses/geo356/

Αναφορές (1) Το υλικό της παρουσίασης προέρχεται από το βιβλίο: ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Γεωλογίας, Ιωάννης Κουκουβέλας, Σωτήριος Κοκκάλας, Παρασκευάς Ξυπολιάς. Έκδοση: Πανεπιστήμιο Πατρών. Πάτρα 2014.

Αναφορές (2) Όλες οι εικόνες που περιέχονται στην ενότητα 9, εκτός όσων συνοδεύονται από αναφορά, προέρχονται από το προσωπικό αρχείο του κ. Κουκουβέλα Ιωάννη.

Τέλος Ενότητας