ΑΤΟΜΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΧΑΡΤΑΕΤΟΣ 1
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Παιχνίδι ή εξάρτημα για άθληση ή αναψυχή, που υψώνεται στον αέρα με τη δύναμη τού ανέμου. Αποτελείται από έναν ελαφρύ σκελετό ποικίλου σχήματος, που καλύπτεται με χαρτί, πλαστικό ή ύφασμα, και προσδένεται σε έναν μακρύ σπάγγο, την άκρη τού οποίου κρατά κανείς στο χέρι του ή την τυλίγει γύρω από ένα καρούλι. 2
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Οι συνηθέστεροι τύποι αετών είναι ο εξαγωνικός (που κατασκευάζεται με τρεις βέργες), ο μαλαισιανός (παραλλαγμένο σχήμα ρόμβου) και ο κυψελοειδής αετός. Οι αετοί με μία μόνο επίπεδη επιφάνεια πρέπει να έχουν ουρά κρεμασμένη στο κάτω άκρο τους (χείλος εκφυγής) για να διατηρούν την ισορροπία τους. Η αποτελεσματικότητα τής ουράς δεν εξαρτάται από το βάρος της, αλλά από την αντίσταση που παρουσιάζει στον αέρα έτσι για τον σκοπό αυτό μπορούν να χρησιμοποιηθούν ελαφρά κομμάτια οποιουδήποτε υλικού, που τοποθετούνται σε οριζόντια θέση και δένονται με τέτοιο τρόπο, ώστε ο αετός να ανακτά αυτομάτως την ισορροπία του. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί με δύο τρόπους: είτε με την ενσωμάτωση μιας δίεδρης γωνίας στην επιφάνεια είτε με μικρή κάμψη της κύριας βέργας. Αν ο αετός δεν ανακτά την ισορροπία του τότε χρειάζεται μικρότερη ουρά 3
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Στον εξαγωνικό αετό, οι βέργες, που είναι όλες ισομήκεις, τοποθετούνται σταυρωτά και δένονται στο μέσο σε συμμετρικό σχήμα. Τα άκρα αυτού τού ξύλινου σκελετού συνδέονται με σπάγγο και το όλο σύμπλεγμα καλύπτεται με ελαφρό υλικό (λεπτό χαρτί ή πλαστικό). Δημιουργείται έτσι μια επίπεδη επιφάνεια, στην οποία τοποθετείται μια ουρά, που κρεμιέται από το κέντρο μιας μικρής θηλιάς προσδεμένης στα δύο κάτω άκρα. Τα ζύγια αποτελούνται από τρεις σπάγγους. καθένας από τους οποίους έχει μήκος ίσο με το μισό τής διαμέτρου τού αετού. Τα ζύγια ξεκινούν οπό το κέντρο και τα δύο ανώτερα άκρα τού αετού και καταλήγουν σε έναν κεντρικό κόμπο ή δακτύλιο, όταν οποίο δένεται ο σπάγγος, που κρατά αυτός που πετάει τον αετό. 4
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Ο μαλαισιανός τύπος είναι ένας αετός χωρίς ουρά, ο οποίος κατασκευάζεται με δύο ισομήκεις βέργες που τοποθετούνται σταυρωτά και δένονται μεταξύ τους σε ένα σημείο που συμπίπτει με το κέντρο τής μιας, ενώ απέχει από την κορυφή τής άλλης απόσταση ίση με το 1/7 τού μήκους της. Τα ζύγια αποτελούνται από δύο σπάγγους, που ξεκινούν ο ένας από την κορυφή τού ρόμβου και ο άλλος οπό το κατώτατο σημείο του και συναντώνται λίγο χαμηλότερα από το σημείο όπου ενώνονται οι δύο βέργες. Κατά μήκος της οριζόντιας βέργας, και από την πίσω μεριά της, δένεται σφιχτά ένας σπάγγος που κάμπτει την επιφάνεια έτσι, ώστε ο αετός να ανακτά αυτόματα την ισορροπία του. 5
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Ο κυψελοειδής αετός (box-kite) που ανακαλύφθηκε από τον Αυστραλό Λώρενς Χάργκρεϊβ (L. Margrave) στη δεκαετία τού 1890. οφείλει την ονομασία του στο ορθογώνιο σχήμα του. Ο αετός πετά με τη μία πλευρά και δεν χρειάζεται ουρά. Η τομή του δεν έχει πάντα τετράγωνο σχήμα μπορεί να είναι ορθογώνιο παραλληλόγραμμο, τρίγωνο, κύκλος (κυλινδρικός αετός), πεντάγωνο ή εξάγωνο. 6
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΑΡΧΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ 7
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Σύμφωνα με κάποια παράδοση, τους αετούς ανακάλυψε κατά τον 4ο π.χ αιώνα ο Έλληνας επιστήμονας Αρχύτας ο Ταραντίνος, στην πραγματικότητα όμως είναι γνωστοί στους ασιατικούς λαούς εδώ και αμνημόνευτο χρόνια. Το άθλημα αυτό ήταν μια από τις συνηθισμένες διασκεδάσεις των Κορεατών, Κινέζων, Γιαπωνέζων και Μαλαισίων. Πίστευαν ότι οι αετοί που πετούν νύχτα πάνω οπό κάποιο σπίτι έχουν τη δύναμη να διώχνουν μακριά τα κακά πνεύματα και ακόμα και σήμερα στην Ασία το τελετουργικό πέταγμα τού αετού διατηρεί έναν θρησκευτικό χαρακτήρα. Η κατασκευή αετών για παιχνίδι ξεκίνησε στους νεώτερους χρόνους από τη Γαλλία (17ος - 19ος αιώνας) και από εκεί διαδόθηκε σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική. Από Γάλλους που έμεναν στη Μικρά Ασία διαδόθηκε το παιγνίδι στα Ελληνοπούλα τής Σμύρνης, της Χίου, της Κωνσταντινούπολης και μετά στη Σύρο, στην Πάτρα, στα Επτάνησα και από τα αστικά κέντρα στην ύπαιθρο. Έγινε έτσι πανελλήνιο και συνδυάστηκε με ορισμένη εποχή τού έτους. 8
ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ Από τους αρχαιότατους χρόνους οι αετοί χρησιμοποιήθηκαν συχνά για πρακτικούς σκοπούς. Μια παράδοση αναφέρει ότι ένας Κορεάτης στρατηγός κρέμασε κάποτε σ' έναν αετό ένα φανάρι ως σύμβολο νίκης για να εμψυχώσει τους στρατιώτες του. Ένας άλλος στρατηγός, που έζησε σε παρωχημένους χρόνους, χρησιμοποίησε, όπως λέγεται, έναν αετό για να περάσει ένα λεπτό σχοινί πάνω από έναν χείμαρρο με τη βοήθεια τού σχοινιού έσυρε πάνω από τον χείμαρρο ένα παλαμάρι, που στη συνέχεια αποτέλεσε τη βάση για την κατασκευή μιας γέφυρας. 9
ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ Στο περίφημο πείραμα τού 1752 ο Βενιαμίν Φραγκλίνος κρέμασε ένα μεταλλικό κλειδί από τον σπάγγο ενός χαρταετού και με την έλξη των ηλεκτρικών φορτίων τού αέρα κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας απέδειξε την ηλεκτρική φύση τής αστραπής. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα οι αετοί χρησιμοποιήθηκαν για την πραγματοποίηση μετεωρολογικών παρατηρήσεων. Μέχρι την ανακάλυψη τού αεροστάτου και τού αεροπλάνου οι χαρταετοί μετέφεραν μετεωρολογικά όργανα τα οποία κατέγραφαν δεδομένα που διαφορετικά θα έμεναν άγνωστα. 10
ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ Πριν από τον 20ό αιώνα έγιναν στα πλαίσια στρατιωτικών πειραμάτων προσπάθειες να ανυψωθούν άνθρωποι στον αέρα με τη βοήθεια χαρταετών έτσι, ώστε να αποκτήσουν τα στρατεύματα την εποπτεία ενός ευρύτερου χώρου. Η ανακάλυψη του αεροπλάνου όμως έθετε τέρμα στα περισσότερο από αυτά τα πειράματα. Τον Ιανουάριο με Φεβρουάριο, και μάλιστα κατά την περίοδο τής Αποκριάς, όταν αρχίζει να καλοκαιριάζει κάπως, συνηθίζουν πολλοί να βγαίνουν, οικογενειακά, στις εξοχές και να υψώνουν χαρταετούς. Συναγωνίζονται στην ομορφιά των χαρταετών και στο ύψος που μπορούν να φτάσουν, προσπαθώντας με καταλλήλους χειρισμούς να καταρρίψει ο ένας τον αετό τού άλλου. 11
ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ Παλαιότερα το έθιμο αποκορυφωνόταν στην Αθήνα, την Καθαροδευτέρα (Κούλουμα). Οι Αθηναίοι ανέβαιναν στους γύρω λόφους με νηστίσιμα και περνούσαν τη μέρα με λαϊκούς χορούς και ανυψώνοντας χαρταετούς. Το ίδιο σχεδόν δημοφιλές ξανάγινε το αθηναϊκό αυτό αποκριάτικο έθιμο στα τελευταία χρόνια τής δεκαετίας τού 70. 12
ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ Η ονομασία τού παιγνιδιού και το σχέδιο τού αετού αλλάζουν από τόπο σε τόπο. Στη Σμύρνη λεγόταν τσερκένι, στην Κωνσταντινούπολη ουτσορμάς, στον Πόντο πουλί, στη Θράκη πετάκι, στα Επτάνησα φύσουνας, σε άλλα μέρη πετάσι, πεταχτό, στεφανωτό, μύλος, ψαλίδα, και σμυρνιός ή σμυρνάκι (τα δύο τελευταία δηλώνουν και την προέλευση του). Στην αρχή κατασκεύαζαν χαρταετούς με εφημερίδες, αργότερα με χρωματιστά χαρτιά. Οι αετοί είχαν σχήμα ρόμβου ή πολυγωνικό. Παλαιότερα τους στόλιζαν κολλώντας ζωγραφιές που παρίσταναν τον ήλιο, το φεγγάρι, πλοία με ελληνικές σημαίες τώρα συνηθίζονται τα χρώματα δημοφιλών ποδοσφαιρικών ομάδων. Με ιδιαίτερη φροντίδα κατασκευάζονταν η ουρά, στα πλάγια τα σκουλαρίκια, τα περιφερειακά κρόσσια, που βούιζαν στον αέρα και γι' αυτό τα έλεγαν βουίστρα. 13
ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ Ειδική ορολογία και φρασεολογία συνοδεύει το παιγνίδι: «αμολάω τον αετό» «αμολάω ή μαζεύω καλούμπα», τον υψώνω ή τον κατεβάζω τυλίγοντας τον σπάγκο «κάνω ή βαστώ κεφάλι», κρατώντας τον αετό σε όρθια θέση κι αφήνοντας τον στην πρώτη ευνοϊκή πνοή τού ανέμου, βοηθώ αυτόν που θα τον ανυψώσει «κάνει κοιλιά», καμπυλώνεται ο σπάγκος από ασθενικό άνεμο ή υψώνεται πάρα πολύ και τότε λέγεται: «μαζεύω την κοιλιά», για να ευθυγραμμιστεί ο σπάγκος «πιάνω τον ήλιο ή το βουνό» «κάνω φανέστρα» (από το ιταλ. Finestral)όταν καταρρίπτω με τον αετό μου σε αερομαχία έναν άλλο ή «τον φέρνω καπάκι ή καπακώνω» ή «τον ξουρίζω», όταν έχω στον σπάγγο μου δεμένο ξυραφάκι και κόβω το σχοινί τού αντιπάλου ή «στέλνω τηλεγράφημα», χαρτάκι περασμένο στον σπάγκο που ανεβαίνει με τη βοήθεια τού ανέμου ως τον αετό 14
ΣΗΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ Στη σημερινή εποχή δεν υπάρχει επίδραση του χαρταετού στην επιστήμη. Σε παλιότερες εποχές είδαμε τη συμβολή του χαρταετού στην απόδειξη φαινομένων του ηλεκτρισμού, στη μετεωρολογία, κλπ 15
ΣΗΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Είναι ένα δημοφιλές αποκριάτικο έθιμο που δίνει χαρά σ αυτούς που το ζουν, βοηθάει στην επικοινωνία των ανθρώπων και την ευγενική άμιλλα καθώς πολλοί άνθρωποι διοργανώνουν αγώνες πετάγματος χαρταετού και πολλά παιδιά συμμετέχουν σε διαγωνισμούς κατασκευής χαρταετού. 16
ΣΗΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 17
ΣΗΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Πολλές βιοτεχνίες παιγνιδιών δραστηριοποιούνται στην κατασκευή πολύχρωμων χαρταετών που φέρουν στο χάρτινο ή πλαστικό περίβλημά τους φιγούρες ζώων, ονόματα και σύμβολα ποδοσφαιρικών ομάδων, φιγούρες παιδικών ηρώων κλπ. Αρκετοί άνθρωποι εργάζονται στα σημεία πώλησης των χαρταετών. 18
ΣΗΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ Ειδικά οι χειροποίητοι αετοί εκφράζουν το μεράκι και την τέχνη του κατασκευαστή τους. Η επιλογή των υλικών, οι ζωγραφιές στο χαρτί, η κατασκευή της ουράς δηλώνουν ότι ο κατασκευαστής ενδιαφέρεται όχι μόνο για το πετυχημένο πέταγμα του χαρταετού αλλά και για ένα άριστο αισθητικά έργο. Σε πολλά μέρη γίνονται παιδικοί διαγωνισμοί με σκοπό να αναδειχθεί το παιδί ή η ομάδα που κατασκεύασε τον ομορφότερο 19
ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ 20
ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ 21
Ξύλινα πηχάκια Σύρμα Σπάγγος Χαρτί Κόλλα Κοπίδι ψαλίδι ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΥΛΙΚΩΝ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ 22
ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Κατά την κατασκευή Εργαζόμαστε σε πάγκο εργασίας Χειριζόμαστε με προσοχή το κοπίδι και το ψαλίδι Κατά το πέταγμα του χαρταετού Οι καλύτερες τοποθεσίες για το πέταγμα τού αετού είναι ανοιχτοί χώροι, όπου ο άνεμος πνέει σταθερά. Η ιδανική ταχύτητα τού ανέμου είναι 13-32 χιλιόμετρα την ώρα. Αν η ταχύτητα είναι μικρότερη, είναι προβληματική η ανύψωση τού αετού, ενώ αν είναι μεγαλύτερη, γίνεται δύσκολος ο χειρισμός του και είναι ενδεχόμενο να σπάσει. Ο σπάγκος που κρατάει τον αετό δεν πρέπει να έρχεται σε επαφή με γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος υψηλής τάσεως, γιατί υπάρχει μεγάλος κίνδυνος ηλεκτροπληξίας αν το σχοινί είναι υγρό. Για να αποφύγουμε το γδάρσιμο των χεριών μας από τον σπάγκο φοράμε γάντια. 23
ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Κατά το πέταγμα του χαρταετού 24
ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, λήμμα χαρταετός Εκπαιδευτικό λογισμικό ανακαλύπτω τις μηχανές Εφημερίδες Ελευθερία, Ελευθεροτυπία, Κόσμος www.matia.gr www.hartaetos.gr 25