Τίτλος: Εξελίξεις στο Ευρωπαϊκό Νομοθετικό Πλαίσιο των φυτοπροστατευτικών προϊόντων Όνομα: Φραντζέσκα Υδραίου Εταιρεία: Ε.ΣΥ.Φ. Το σκηνικό στην φυτοπροστασία και κατ επέκταση στη γεωργία αλλάζει σαν αποτέλεσμα των επερχόμενων αλλαγών που θα επιφέρει η τροποποίηση της υφιστάμενης νομοθεσίας για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η νομοθεσία που ίσχυε για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα στην Ευρώπη ήταν η Οδηγία 91/414/ΕΟΚ της 15 ης Ιουλίου 1991. Η αναθεώρηση της Οδηγίας αυτής σχετικής με την είσοδο φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην αγορά, αποτελεί την αρχή μίας νέας εποχής για την Ευρωπαϊκή γεωργία καθώς περιλαμβάνει προτάσεις και κριτήρια που θα οδηγήσουν στην απαγόρευση πολλών δραστικών ουσιών, οι οποίες χρησιμοποιούνται σήμερα. Ο βασικός στόχος του νέου Κανονισμού που αναθεωρεί την 91/414, είναι η επίτευξη ενός υψηλού επιπέδου ασφάλειας για τους καταναλωτές και τους αγρότες, αλλά και η εξασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος. Παρόλα αυτά, χρειάζεται να αξιολογηθούν τυχόν επιπτώσεις που θα έχει η πρόταση του Κανονισμού στην αειφόρο αγροτική παραγωγή στην Ευρώπη, κατά την περίοδο μάλιστα που η ασφάλεια και οι τιμές των τροφίμων αποτελούν κύριο θέμα συζήτησης. Υπάρχουν σοβαρές αμφιβολίες για το κατά πόσον θα έχουμε τη δυνατότητα να καλύψουμε τις ολοένα αυξανόμενες διατροφικές ανάγκες λόγω των αλλαγών στις διατροφικές συνήθειες και των γενικότερων προβλημάτων που είναι πιθανόν να προκύψουν εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών με βάση την υφιστάμενη κατάσταση για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα. Η σύγχρονη τεχνολογία αποτελεί και για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα βασικό παράγοντα για την κάλυψη των αναγκών για ασφαλή, υψηλής ποιότητας, υψηλής διατροφικής αξίας και οικονομικά προσιτά τρόφιμα. Από το 1991, με την εφαρμογή της υφιστάμενης νομοθεσίας (91/414) οδηγηθήκαμε σε απώλεια περισσότερων από 800 ουσιών, αφήνοντας διαθέσιμες μόνο 300. Η τελευταία πρόταση για το νέο Κανονισμό θα οδηγήσει ωστόσο σε επιπλέον μείωση των διαθέσιμων δραστικών ουσιών, χωρίς παράλληλα να υπάρχουν επιπρόσθετα οφέλη για την ανθρώπινη υγεία ή το περιβάλλον.
Το βασικότερο ίσως ζήτημα που προκύπτει στην πρόταση του Κανονισμού είναι αυτό των κριτηρίων αποκλεισμού και η χρήση τους κατά την αξιολόγηση μίας ουσίας. Τα κριτήρια αυτά, όπως προτείνονται από την Επιτροπή, θα λαμβάνουν υπόψη τις εγγενείς ιδιότητες των μορίων, εξετάζοντας τον πιθανό κίνδυνο μίας ουσίας μόνο θεωρητικά και όχι τυχόν κινδύνους που σχετίζονται με τη χρήση αυτή καθ αυτή της ουσίας. Τέτοια μέτρα θα οδηγήσουν σε εκτεταμένες απώλειες σε φυτοπροστατευτικά προϊόντα, εφόσον με τα προτεινόμενα από την Επιτροπή κριτήρια θα χαθούν έως και 25% των εργαλείων φυτοπροστασίας, ενώ με τα επιπλέον κριτήρια που προτείνονται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, έως και 80%. Όπως είναι κατανοητό, οι απώλειες σε φυτοπροστατευτικά προϊόντα που θα προκύψουν, θα έχουν, με τη σειρά τους, σημαντικές επιπτώσεις στην παραγωγικότητα σε φρούτα, λαχανικά και δημητριακά στην Ευρώπη και πιθανόν να οδηγήσουν σε επιπλέον αυξήσεις στις τιμές των τροφίμων, στην διακίνηση παράνομων φυτοφαρμάκων καθώς επίσης και την εισαγωγή γεωργικών προϊόντων από τρίτες χώρες. Παράλληλα, όμως, υπάρχουν και άλλα σημαντικά θέματα στην πρόταση για το νέο Κανονισμό, όπως για παράδειγμα: η πρόταση να μην ισχύσει πλέον το καθεστώς των Εθνικών Προσωρινών Εγκρίσεων, η ανάγκη για προστασία των δεδομένων ή η ανάγκη για ρύθμιση του παράλληλου εμπορίου καθώς και η καταγραφή των ζωνών στις οποίες είναι διαιρεμένη η Ευρώπη για την αμοιβαία αναγνώριση στοιχείων που παρήχθησαν στις ίδιες αγροκλιματικές συνθήκες. Στην πρώτη περίπτωση χάνεται η δυνατότητα στα κράτη μέλη να εισάγουν στην αγορά τους, το γρηγορότερο δυνατό, νέα/ καινοτόμα φυτοπροστατευτικά προϊόντα. Στη δεύτερη, σε περίπτωση που δεν συμπεριληφθούν διατάξεις για την προστασία των δεδομένων, θα κλονιστεί το ενδιαφέρον και τα συμφέροντα των εταιριών Έρευνας & Ανάπτυξης για επενδύσεις στο μέλλον, ενώ στην τρίτη περίπτωση, διαφαίνεται έντονα η ανάγκη για καλύτερη ρύθμιση του παράλληλου εμπορίου, μιας και τα κυκλώματα εμπορίας παράνομων προϊόντων εκμεταλλεύονται την έλλειψη των αναγκαίων διατάξεων προς όφελός τους. Τέλος, η κατάργηση των ζωνών θα δημιουργήσει προβλήματα, εφόσον δε θα λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες κάθε Κράτους Μέλους. Οι ερευνητές, αξιολογώντας τις επιπτώσεις από την αναθεώρηση της Οδηγίας 91/414, προβλέπουν ότι μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής γεωργικής παραγωγής θα αντικατασταθεί από προϊόντα άλλων χωρών, θέτοντας σε κίνδυνο τη θέση που τόσα
χρόνια είχε η ΕΕ ως βασικός εξαγωγέας αγροτικών προϊόντων. Για παράδειγμα, η παραγωγή σιταριού πιθανόν να αυξηθεί σε ΗΠΑ, Μεξικό, Ρωσία, Λευκορωσία, Ουκρανία, Νότια Αφρική, Κίνα ή Αυστραλία, όσο αυτή θα μειώνεται στην Ευρώπη. Βάσει των κριτηρίων έγκρισης, πολλά από τα ήδη εγκεκριμένα και επί πολλά χρόνια χρησιμοποιούμενα με ασφάλεια προϊόντα θα αποσυρθούν από την αγορά. Λόγω των αποσύρσεων αυτών, εκτιμάται ότι και στην Ελλάδα θα δημιουργηθούν πολλά κενά στη φυτοπροστασία, όπως προέκυψε ύστερα από μελέτη που εκπόνησε ομάδα που συστάθηκε με Απόφαση του Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων για εκτίμηση των επιπτώσεων που θα έχει στην ελληνική γεωργία ο νέος Κανονισμός. Ένα από τα προϊόντα που πλήττεται ιδιαίτερα είναι και η ελιά ενώ σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, η οικονομική απώλεια στην ελαιοπαραγωγή λόγω της εφαρμογής των κριτηρίων έγκρισης και ως συνέπεια της έλλειψης εργαλείων φυτοπροστασίας, θα είναι της τάξης των 400-700 εκατ, δηλαδή 40-70% μείωση της παραγωγής, όταν η μέση παραγωγή ελαιολάδου στη συνολική ελληνική αγορά ήταν 850 εκατ. και ελιών 150 εκατ., σύνολο δηλαδή 1 δις. Το ίδιο συμβαίνει με την πιπεριά και το αγγούρι, που οι οικονομικές απώλειες για την καλλιέργεια πιπεριάς ανέρχονται στα 13 εκατ. ενώ για την καλλιέργεια αγγουριού οι απώλειες αυτές φθάνουν μέχρι και τα 29 εκατ. Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο ένας ακόμη νέος Κανονισμός ψηφίστηκε, ο οποίος ήρθε να δώσει λύση στο πρόβλημα της διακίνησης γεωργικών προϊόντων σε περιπτώσεις που μέχρι πρότινος δεν υπήρχαν ευρωπαϊκά και ως εκ τούτου κοινά αποδεκτά MRLs. Ο εν λόγω Κανονισμός είναι ο 396/2005 για την εναρμόνιση των Μέγιστων Ορίων Υπολειμμάτων (MRLs). Μέσω αυτού του Κανονισμού πραγματοποιήθηκε η ενσωμάτωση των τεσσάρων βασικών Οδηγιών ευρωπαϊκών MRLs (76/895/EΕΚ για φρούτα, 86/362/ΕΚ για σιτηρά, 86/363/ΕΚ για τρόφιμα ζωικής προέλευσης και 90/642/ΕΚ για προϊόντα φυτικής προέλευσης, φρούτα και λαχανικά), καθώς και όλων των εθνικών MRLs και συγκεκριμένα των μεγαλύτερων τιμών που έχουν ορισθεί από κάποια χώρα της ΕΕ, για τις δραστικές ουσίες που δεν καλύπτονται από τις τέσσερις Οδηγίες και τέλος των τιμών των υπολειμμάτων όπως αυτές προκύπτουν από τους ετήσιους ελέγχους που γίνονται στα κράτη μέλη για τις δραστικές ουσίες που τυχόν δεν καλύπτονται από ευρωπαϊκά ή εθνικά MRLs. Συνοπτικά, ο νέος Κανονισμός περιέχει Ευρωπαϊκά MRLs για κάθε συνδυασμό δραστικής ουσίας/ καλλιέργειας, μία μόνο βάση δεδομένων, συγκεκριμένη διαδικασία καθορισμού MRL και την καθιέρωση Ευρωπαϊκού προγράμματος επίσημων ελέγχων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι για τη θέσπιση των MRLs για κάθε δραστική ουσία έχουν πραγματοποιηθεί πολυάριθμα πειράματα, έρευνες και μελέτες, με στόχο τη διασφάλιση της προστασίας των καταναλωτών. Τα αγροτικά προϊόντα που περιέχουν υπολείμματα φυτοπροστατευτικών προϊόντων εντός των MRLs είναι απόλυτα ασφαλή για το κοινό, καθώς η διαδικασία καθορισμού των MRLs εμπεριέχει σημαντικά περιθώρια ασφάλειας για όλες τις ομάδες καταναλωτών, ακόμα και των πιο ευπαθών. Τέλος η περιβαλλοντική πολιτική της Ε.Ε. 2002-2012 περιλαμβάνει τη Θεματική Στρατηγική για την Αειφόρο Χρήση των φυτοπροστατευτικών προιόντων..η Οδηγία- Πλαίσιο σχετική με το θέμα, η οποία είναι υπό ψήφιση, προβλέπει αύξηση των εκπαιδεύσεων και της ενημέρωσης, απαιτήσεις για τις πωλήσεις, έλεγχο των ψεκαστικών μηχανημάτων, μέτρα για την προστασία των νερών( μείωση χρήσης & περιορισμοί),οδηγίες για το χειρισμό και την αποθήκευση, δείκτες & αναφορές,καθώς και την υποχρεωτική καθιέρωση της ολοκληρωμένης αντιμετώπισης IPM. Κλειδί για την ορθολογική χρήση των φυτοφαρμάκων αποτελεί η περαιτέρω μείωση των κινδύνων που τυχόν εμπεριέχει η χρήση τους. Όλες οι ενέργειες που στοχεύουν σε αυτό θα πρέπει να είναι από οικονομικής και περιβαλλοντικής άποψης βιώσιμες, ούτως ώστε να έχουν ως αποτέλεσμα αφενός μία καθολικά αειφόρο γεωργία και αφετέρου την εξασφάλιση της παραγωγής επαρκών τροφίμων στην Ευρώπη. Πολλές από τις τροπολογίες της ανωτέρω οδηγίας όπως υποβάλλονται και ψηφίζονται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προτείνουν την αυθαίρετη μείωση των ποσοτήτων των φυτοπροστατευτικών προϊόντων που χρησιμοποιούνται κατά συγκεκριμένο ποσοστό, αντί να στοχεύουν στην περαιτέρω μείωση των κινδύνων που σχετίζονται με τη χρήση τους. Οι προτεινόμενες αλλαγές δεν λαμβάνουν υπόψη ότι η ποσότητα που χρησιμοποιείται και ο αριθμός των εφαρμογών που πραγματοποιούνται δεν αντικατοπτρίζουν τον κίνδυνο που σχετίζεται με τη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων, αλλά ούτε συνυπολογίζουν τις ανάγκες των καλλιεργειών και της αγοράς. Οι εν λόγω προτάσεις δεν λαμβάνουν υπόψη ότι η ποσότητα που χρησιμοποιείται, καθώς και ο αριθμός των εφαρμογών σχετίζονται άμεσα με το είδος των καλλιεργειών, την πίεση των εχθρών και τις επικρατούσες κλιματολογικές
συνθήκες και ως εκ τούτου η αυθαίρετη θέσπιση τέτοιων στόχων για ολόκληρη την Ευρώπη δεν είναι δυνατή. Το πρότυπο μείωσης της χρήσης ενός κράτους μέλους συχνά προτείνεται να αποτελέσει το πρότυπο για ένα πανευρωπαϊκό πλάνο μείωσης της χρήσης. Παρόλα αυτά, ένα τέτοιο πρότυπο είναι βασισμένο στις συνθήκες που επικρατούν στη συγκεκριμένη χώρα και δεν μπορεί να μεταφερθεί αυτούσιο για εφαρμογή σε επίπεδο Ε.Ε. διότι τα δεδομένα έχουν συλλεχθεί στη δεδομένη χώρα σε διάρκεια 30 ετών, ούτως ώστε να υπολογίσουν τον αριθμό επεμβάσεων για συγκεκριμένο στόχο. Τέτοια δεδομένα δεν είναι διαθέσιμα στα άλλα κράτη μέλη της Ε.Ε. Δεύτερον το πρότυπο εξαιρεί αρκετές καλλιέργειες, όπως φρούτα και λαχανικά, από το πλάνο μείωσης της χρήσης, στα οποία εκ των πραγμάτων γίνονται πιο συχνές εφαρμογές από ότι σε άλλες καλλιέργειες. Οι προαναφερόμενοι στόχοι εάν εφαρμοστούν Πανευρωπαϊκά όχι μόνο θα προκαλέσουν οικονομικές απώλειες για τους αγρότες, οι οποίοι δεν θα μπορούν να προστατεύσουν τις σοδειές τους από ζιζάνια και ασθένειες, αλλά, παράλληλα, θα υποβαθμίσουν την ποιότητα και θα επηρεάσουν αρνητικά τις τιμές και κατά συνέπεια τη διαθεσιμότητα των τροφίμων που παράγονται στην Ευρώπη για τους Ευρωπαίους καταναλωτές. Στο θέμα της προστασίας των νερών, η ιδέα θέσπισης κοινών πανευρωπαϊκών ουδέτερων ζωνών (π.χ. 10, 15 ή 100 μέτρα) κατά μήκος όλων των υδάτινων περιοχών, δεν ανταποκρίνεται στις διαφορετικές συνθήκες που επικρατούν στα διάφορα κράτη μέλη, ούτε λαμβάνει υπόψη την ήδη θεσπισμένη νομοθεσία γύρω από την προστασία των νερών, οδηγώντας έτσι σε επικάλυψη κανονισμών. Επιπροσθέτως, η θέσπιση αυθαίρετων στόχων για ουδέτερες ζώνες έρχεται σε αντίθεση με τη διαδικασία καταχώρισης των φυτοπροστατευτικών προϊόντών, κατά την οποία ήδη τεκμηριώνονται οι αποφάσεις για τις ουδέτερες ζώνες για τη συστηματική χρήση των εκάστοτε προϊόντων, ενώ οι σχετικές πληροφορίες που προκύπτουν αναγράφονται και στην ετικέτα του κάθε προϊόντος. Επιπλέον, η υπάρχουσα νομοθεσία για τις προστατευόμενες περιοχές συνυπολογίζει ήδη υπάρχοντα μέτρα που λαμβάνονται από τα εκάστοτε κράτη μέλη για την προστασία αυτών των περιοχών. Η επιλογή και η εφαρμογή των μέτρων θα πρέπει να είναι σε συμφωνία με την έννοια της διοικητικής αποκέντρωσης και να είναι στη διακριτική ευχέρεια των
κρατών μελών, τα οποία είναι τα πλέον κατάλληλα να εντοπίσουν τα μέτρα αυτά που αρμόζουν στις συνθήκες που υπάρχουν στην επικράτειά τους. Με σεβασμό στις απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Νομοθεσίας για τη μέγιστη δυνατή προστασία του ανθρώπου και του περιβάλλοντος, πιστεύω ότι η σημερινή νομοθεσία για την έγκριση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, όπως διαμορφώνεται, μοιάζει σε κομβικά σημεία με ευχολόγιο. Χωρίς, δυστυχώς, να εξαντλήσουμε αξιόπιστες και αποτελεσματικές πρακτικές βελτίωσης, όπως η εκτεταμένη εφαρμογή της ολοκληρωμένης, η οποία σημειωτέον για την ελιά είναι ήδη γεγονός και λειτουργεί χωρίς προβλήματα για το ελαιόλαδο ή τις βρώσιμες ελιές, ή η εκπαίδευση των παραγωγών και όλων των εμπλεκομένων, θέσαμε στόχους ανέφικτους, οι οποίοι φοβάμαι ότι θα διαψευστούν από την ίδια την πράξη ή θα οδηγήσουν σε αδιέξοδα. Λαμβάνοντας, δε, υπόψη τη δυσμενή οικονομικά περίοδο που διανύουμε όλοι και την απαίτηση για παραγωγή ασφαλών αλλά και προσιτών στο μέσο καταναλωτή τροφίμων, αλλά και την προσπάθεια προώθησης της μεσογειακής διατροφής και της διατροφικής αξίας προϊόντων όπως η ελιά και το ελαιόλαδο, αντιλαμβανόμαστε πως δεν μπορούμε να στερήσουμε από τους αγρότες και την Ελληνική γεωργία τα κατάλληλα εργαλεία για την επίτευξη των παραπάνω.