«8 Μαρτίου: Η μέρα Γυναίκας» Αγαπητή κυρία Πρόεδρε, Επίσημοι προσκεκλημένοι, Αγαπητές μου κυρίες και αγαπητοί κύριοι, Αποτελεί εξαιρετική τιμή για μένα να βρίσκομαι μια τέτοια μέρα κοντά σας, κοντά σε έναν τόσο δυναμικό Σύλλογο, στο Σύλλογο γυναικών του Αμυνταίου. Πρώτα, λοιπόν, από όλα χαιρετίζω τις σπουδαίες πρωτοβουλίες σας και σας διαβεβαιώνω ότι θα βρίσκομαι στο πλευρό σας σε όλες τις δράσεις που υλοποιείτε για την πραγματοποίηση των στόχων του Συλλόγου. Σήμερα, 8 Μαρτίου, γιορτάζει το μισό του πλανήτη, το μισό του ουρανού, που φωτίζει όλο τον κόσμο. Είναι μια μέρα με συμβολικό περιεχόμενο, μέρα μνήμης, εγρήγορσης και συλλογικών αποφάσεων για τις γυναίκες όλου του κόσμου. Τιμώντας πρώτα από όλα τις εργάτριες της Νέας Υόρκης, που πριν ενάμιση αιώνα πλήρωσαν με το αίμα τους τη μεγάλη απεργία για καλύτερες συνθήκες εργασίας, κάθε χρόνο τέτοια μέρα κάνουμε έναν απολογισμό για τα όσα κατακτήσαμε στην πορεία των αιώνων με πολλές θυσίες και αγώνες και επαναπροσδιορίζουμε την παραπέρα πορεία του γυναικείου κινήματος για την ισότητα των φύλων. Γιατί σε κάθε ευνομούμενη χώρα του κόσμου, σε κάθε ανοιχτή, σύγχρονη, δημοκρατική Κοινωνία Πολιτών που επαγγέλλεται και κατοχυρώνει τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ανθρωπιά, η θέση της Γυναίκας και ο ρόλος της αποτελούν το πιο ασφαλές μέτρο Ισονομίας και Ισοπολιτείας, το πιο αδιαμφισβήτητο κριτήριο πολιτισμού και προόδου. Για χιλιάδες χρόνια η γυναίκα υπήρξε το ανυπεράσπιστο θύμα της ανδρικής βίας και καταπίεσης και σήμερα ακόμα η θέση της εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά επισφαλής σε πολλά μέρη της γης. Αν αφήσουμε τη ματιά μας να αγκαλιάσει όλο τον πλανήτη, θα διαπιστώσουμε ότι η γυναίκα υφίσταται τις οδυνηρές συνέπειες των πολέμων και της φτώχειας πολύ περισσότερο από τον άντρα. Οι διεθνείς στατιστικές δίνουν συγκλονιστικά στοιχεία: - Τα 2/3 των 875 εκατομμυρίων αναλφάβητων ενήλικων είναι γυναίκες και τα 2/3 των 90 εκατομμυρίων αναλφάβητων παιδιών είναι κορίτσια. 1 / 6
- 15 εκατομμύρια κοπέλες το χρόνο γίνονται μητέρες στην πρώιμη εφηβεία και περισσότερες από 530.000 γυναίκες πεθαίνουν ετησίως από έλλειψη ιατρικής φροντίδας στη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του τοκετού. - Οι γυναίκες και τα κορίτσια είναι οι πρώτοι αποδέκτες της βίας σε πολέμους και συρράξεις. Είναι τα θύματα των συστηματικών βιασμών που χρησιμοποιούνται ως όπλα πολέμου και «εθνοκάθαρσης». Τα 80% των προσφύγων είναι γυναίκες και παιδιά. - Οι γυναίκες είναι τα πρώτα θύματα της φτώχειας και της ανεργίας. Εκατομμύρια γυναίκες ζούνε με λιγότερο από 1 ευρώ τη μέρα και πολλές από αυτές εξαναγκάζονται στην πορνεία και στη διακίνηση σαν να είναι εμπορεύματα. - Περισσότερες από 60 εκατομμύρια γυναίκες στον κόσμο δολοφονούνται κάθε χρόνο από πρόθεση ή από παραμέληση. Επίσημες αιτίες θανάτου: φόνοι, ξυλοδαρμοί, κάψιμο, υποσιτισμός, πορνεία, καταναγκαστική εργασία, ενώ εκτός στατιστικών βρίσκονται οι αμβλώσεις λόγω επιλογής φύλου. - 130 εκατομμύρια γυναίκες (2 εκατομμύρια κορίτσια κάθε χρόνο) έχουν υποστεί και εξακολουθούν να υφίστανται ακρωτηριασμό των γεννητικών τους οργάνων (κλειτοριδεκτομή) σε χώρες της Αφρικής, εξαιτίας μιας τραγικής παράδοσης που θέλει τη γυναίκα όργανο αναπαραγωγής, χωρίς δικαίωμα απόλαυσης στην προσωπική της ζωή. Αυτή η τραγικά σκληρή και ζοφερή πραγματικότητα που καταγράφεται σε όλο τον πλανήτη καταδεικνύει την ανάγκη για ακόμη περισσότερους αγώνες για την εξάλειψη των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών σε παγκόσμιο επίπεδο. Στη χώρα μας τα δεδομένα είναι αρκετά αισιόδοξα. Η ισότητα των φύλων υπηρετείται ως εθνικός στόχος στην Ελλάδα με τη θέσπιση νόμων και με την εφαρμογή ειδικών προγραμμάτων. Σημαντικές αλλαγές έχουν συντελεστεί τις τελευταίες δεκαετίες, όπως η διατήρηση του επιθέτου της γυναίκας, η κατάργηση της προίκας, η υποχρεωτική εκπαίδευση των κοριτσιών, η πρόσβαση στην αγορά εργασίας και η ασφάλιση, η προστασία της μητρότητας, η κοινοκτημοσύνη των αγαθών των δύο συζύγων, το νέο Οικογενειακό Δίκαιο, η λειτουργία Γραμματείας Ισότητας και οι κοινωνικές υπηρεσίες, όπως βρεφονηπιακοί και παιδικοί σταθμοί, Ολοήμερο σχολείο, κλπ. Όμως, παρά τις σπουδαίες κατακτήσεις των γυναικών στην Ελλάδα, και στον δυτικό κόσμο γενικότερα, και παρότι επιδιώκεται θεσμικά η ισότητα ανδρών και γυναικών στην κοινωνική ζωή του τόπου, εξακολουθεί να υπάρχει η αντίληψη ότι οικογένεια και επαγγελματική σταδιοδρομία, δηλαδή ιδιωτική και δημόσια σφαίρα λειτουργίας, είναι διαχωρισμένες και ταυτισμένες η πρώτη με τις γυναίκες και η δεύτερη με τους άντρες. Η διχοτόμηση δημόσιων και ιδιωτικών δραστηριοτήτων και η παραδοσιακή αντιστοίχησή τους με τους ρόλους των αντρών και των γυναικών αντανακλά το διαχωρισμό μεταξύ παραγωγικής και οικογενειακής λειτουργίας. Παρόλο που σήμερα οι γυναίκες διεισδύουν δυναμικά στην παραγωγή, η θέση τους βρίσκεται στη βάση των παραγωγικών διαδικασιών και παραμένει στις περισσότερες περιπτώσεις μακριά από τα κέντρα λήψης των αποφάσεων, την πολιτική, την παραγωγή τεχνολογικής και επιστημονικής έρευνας, πεδία που με φυσικό τρόπο συνεχίζουμε να τα θεωρούμε ανδρικά. Όπως προκύπτει και από τα στατιστικά δεδομένα της έρευνας του Εθνικού Κέντρου Ερευνών (στοιχεία του έτους 2007) η κατάσταση που επικρατεί είναι ενθαρρυντική, αλλά 2 / 6
επιδέχεται βελτιώσεις. Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα σύμφωνα με τα παρακάτω στοιχεία καταγράφεται η εξής εικόνα: 1. 63% των φοιτητών στα Α.Ε.Ι. είναι γυναίκες. 2. 82% των φοιτητών σε κλάδους ανθρωπιστικών σπουδών είναι γυναίκες. 3. 48% των φοιτητών στον ιατρικό κλάδο είναι γυναίκες (έναντι του 25% το 1973). 4. 44% των φοιτητών στις φυσικές επιστήμες είναι γυναίκες (έναντι του 20% το 1973). 5. 50% των μεταπτυχιακών υποτρόφων είναι γυναίκες. 6. 40% των λεκτόρων στα ελληνικά Πανεπιστήμια είναι γυναίκες. Όμως: 1. μόνο το 12% των τακτικών καθηγητών στα ελληνικά Πανεπιστήμια και το 30% των στελεχών επιχειρήσεων είναι γυναίκες. Παράλληλα, μέσα στην οικογένεια ο καταμερισμός της εργασίας παραμένει παραδοσιακός, με πολύ μικρή συμμετοχή του άντρα στις οικογενειακές εργασίες. Οι παραδοσιακοί ρόλοι των φύλων, που αναπαράγονται κύρια μέσα από την πρωτογενή οικογενειακή κοινωνικοποίηση, εμπεδώνουν στη συμπεριφορά των παιδιών με ισχυρές κοινωνικές διαδικασίες τη διάκριση μεταξύ των φύλων. Επίσης, μέσα στην οικογένεια καλλιεργείται η αυτοαντίληψη και η αυτοπεποίθηση των φύλων για τις επαγγελματικές και κοινωνικές τους προοπτικές μέσα από τις προσδοκίες των γονέων για το μέλλον των παιδιών τους. Οι απόψεις αυτές παγιώνονται στη συνέχεια μέσα από τις σχολικές πρακτικές, όπου εξακολουθεί να ισχύει η άνιση αντιμετώπιση των φύλων, αλλά και από τις ισχυρές επιρροές των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, που προβάλουν τους στερεότυπους ρόλους των φύλων με εξαιρετικά ισχυρή επιρροή. Οι συγκεκριμένοι ιδεολογικοί μηχανισμοί αντιστρατεύονται το έργο των θεσμών και των νόμων αναπαράγοντας διαρκώς παρωχημένες απόψεις, τις οποίες μεταβιβάζουν αβίαστα από γενιά σε γενιά μέσα από την καθημερινή πρακτική. Μια φευγαλέα ματιά στις τηλεοπτικές διαφημίσεις μας δείχνει ανάγλυφα όλα τα χαρακτηριστικά των ρόλων που αντιστοιχούν σε κάθε φύλο. Οι απεικονίσεις της γυναίκας είναι κυρίως δύο ειδών, της ποθητής ερωμένης και της ευτυχισμένης νοικοκυράς. Η διαφήμιση υπερτονίζει την ερωτική διάσταση του γυναικείου φύλου δημιουργώντας επίπλαστες εντυπώσεις και αγγίζοντας πολλές φορές τα όρια της υποτίμησης της γυναίκας παρουσιάζοντάς την ως σεξουαλικό αντικείμενο. Θα μπορούσε, βέβαια, να πει κανείς ότι οι διαφημίσεις εξυπηρετώντας τους εμπορικούς στόχους τους πολλές φορές υπερβάλλουν. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, όμως, ότι διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στις καταναλωτικές κοινωνίες, γιατί αποτελούν μέρος των οικονομικών και ιδεολογικών λειτουργιών διαφημίζοντας στην ουσία τρόπους ζωής και εργασίας, ταυτότητες, σχέσεις ανθρώπινες, καθώς και γενικότερα κοινωνικά και πολιτισμικά πρότυπα. Είναι ένα δυναμικό μέσο που προωθεί τις υπάρχουσες κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις και, με τη μετάδοση και υποβολή των αξιών της κυρίαρχης ιδεολογίας, συμβάλλουν στη διαιώνιση των υπαρχόντων όρων ζωής. Για να μειώσουμε τις επιδράσεις αυτού του ιδιότυπου ιδεολογικού διαποτισμού χρειάζεται, ασφαλώς, κριτική ανάγνωση του πληροφοριακού κειμένου, είτε αυτό είναι ηλεκτρονικό, είτε 3 / 6
γραπτό, είτε είναι κείμενο διαπροσωπικών σχέσεων, και απαιτείται ερμηνεία των χαρακτηριστικών της απεικονιστικής σημειολογίας των γυναικών και γενικότερα όλων των κοινωνικών συμβάντων που παρουσιάζονται από τα Μ.Μ.Ε. Η ερμηνεία αυτή είναι σημαντική για να μπορέσουμε να αναγνωρίσουμε όλοι ότι πίσω και πέρα από τα λαμπερά πρόσωπα, τα τέλεια σώματα και τα φανταχτερά ενδύματα των ιδανικών γυναικών και αντρών, μέσα στις απεικονίσεις του κοινωνικού περιβάλλοντός μας, βρίσκεται το πραγματικό ανθρώπινο πρόσωπο της γυναίκας και του άντρα, η γνήσια και αυθεντική υπόστασή της ανθρώπινης ύπαρξης, που είναι η υπέρτατη αξία και είναι σημαντικότερη από οποιαδήποτε εικονική πραγματικότητα. Στον χώρο της πολιτικής τα στατιστικά δεδομένα της έρευνας είναι αρκετά αποκαρδιωτικά. Το Εθνικό Κέντρο Ερευνών (στοιχεία του έτους 2008) στην Ελλάδα την περίοδο 2002-2006 καταγράφει την παρακάτω εικόνα σχετικά με την Τοπική Αυτοδιοίκηση: 1. Στα νομαρχιακά Συμβούλια επί συνόλου 3.102, έχουμε 2.866 άντρες και 236 γυναίκες (7,6 %) 2. Στα Δημοτικά Συμβούλια επί συνόλου 15.719, έχουμε 14.603 άνδρες και 1.116 γυναίκες (7 %) 3. Στη Φλώρινα (στοιχεία της Τ.Ε.Δ.Κ.) στα Δημοτικά Συμβούλια και το Νομαρχιακό Συμβούλιο την περίοδο 2002-2006 είχαμε συνολικά 54 γυναίκες (περίπου 16%). Είναι γεγονός, αγαπητές φίλες και αγαπητοί φίλοι, ότι οι γυναίκες εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται στα όργανα λήψης αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα (τοπικά, δημοτικά, νομαρχιακά Συμβούλια, Βουλή, διευθυντικές θέσεις, κλπ.). Η πενιχρή αυτή εκπροσώπηση οφείλεται και στην όψιμη πρόσβαση των γυναικών στην ισότητα ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων, στα εμπόδια που αντιμετωπίζουμε από την οικονομική μας ανεξαρτησία, στις δυσκολίες συνδυασμού της επαγγελματικής με την κοινωνική μας ζωή. Η ελλειμματική, όμως, αυτή εκπροσώπηση δεν είναι μόνο πρόβλημα των γυναικών. Είναι απώλεια για την κοινωνία στο σύνολό της, γιατί εμποδίζει να ληφθούν υπόψη τα συμφέροντα και οι ανάγκες του συνόλου του πληθυσμού και δεν επιτρέπει να αξιοποιηθούν όλες οι δημιουργικές δυνάμεις της κοινωνίας. Αντίθετα, μια ισόρροπη συμμετοχή αντρών και γυναικών στον επαγγελματικό στίβο, στους επιστημονικούς χώρους και στην πολιτική θα μπορούσε να συμβάλει στη διαμόρφωση διαφορετικών αντιλήψεων και συμπεριφορών, που να στοχεύουν σε έναν κόσμο δικαιότερο για όλους μας. Η γυναικεία συμμετοχή μπορεί και οφείλει να αποτελέσει τη ζωογόνο δύναμη που θα ανατρέψει κατεστημένες ισορροπίες στην κοινωνία και θα διαμορφώσει μια καλύτερη ποιότητα ζωής για όλους. Γιατί οι γυναίκες ως σύνολο διαχρονικά δείχνουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη δικαιοσύνη, το διάλογο, την ειρήνη, την ηθική διάσταση της πολιτικής ζωής και τη διαμόρφωση κοινωνικών προτεραιοτήτων, όπως η προστασία του περιβάλλοντος, η κοινωνική πολιτική και η πρόνοια, η ιατρική περίθαλψη, η παιδεία και η καταπολέμηση της χρήσης των ναρκωτικών. Είναι ευαισθητοποιημένες πάνω στην αξία της συναίνεσης, διαθέτουν ευχέρεια στην επίτευξη συμφωνιών, διακατέχονται από υψηλό αίσθημα αλληλεγγύης και ενδιαφέρονται για τις επερχόμενες γενιές. Όμως, η κοινωνική αλλαγή σε ότι έχει να κάνει με την ισότητα των φύλων χρειάζεται 4 / 6
συντονισμένη προσπάθεια και ολιστική παρέμβαση. Πολύ επιγραμματικά, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε κάποια από τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν θεσμικά και αποτελούν ζητήματα προτεραιότητας, όπως: 1. Βελτίωση των νομοθετικών ρυθμίσεων, που διασφαλίζουν και προστατεύουν την εργασία και τη μητρότητα, την ίση αμοιβή για ίση προσφορά εργασίας σε άντρες και γυναίκες στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Ειδικά στον ιδιωτικό τομέα σε πολλές περιπτώσεις οι γυναίκες υφίστανται πιέσεις που σχετίζονται με το φύλο τους (σεξουαλικές παρενοχλήσεις, χαμηλότερες αμοιβές, «συμβόλαια» για την αποφυγή εγκυμοσύνης, απολύσεις εξαιτίας της μητρότητας, κλπ.). 2. Οικονομική υποστήριξη της γυναικείας εργασίας στον αγροτικό και επιχειρηματικό τομέα, υποστήριξη των ευπαθών γυναικείων ομάδων, όπως οι τσιγγάνες και οι μετανάστριες, και παρεμβάσεις για τη «συμφιλίωση» των επαγγελματικών και των οικογενειακών ευθυνών. 3. Ενδυνάμωση του κράτους πρόνοιας με κοινωνικές παροχές και δομές υποστήριξης της οικογένειας, όπως είναι οι Βρεφονηπιακοί Σταθμοί, τα ΚΑΠΗ, τα Κέντρα Ημερήσιας Φροντίδας των Ηλικιωμένων (ΚΗΦΗ), τα προγράμματα «Βοήθεια στο σπίτι», τα Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών, κλπ. 4. Ειδικές δράσεις στο χώρο της εκπαίδευσης για την αλλαγή των στερεότυπων αντιλήψεων. Η εφαρμογή σχετικών προγραμμάτων στα σχολεία είναι στρατηγικής σημασίας, γιατί η συμβολή τους είναι καθοριστική στη διαμόρφωση θετικών στάσεων σε μια τρυφερή και ευαίσθητη ηλικία, που οι απόψεις δεν έχουν αποκτήσει τη σκληρή και αδιαπέραστη «κρούστα» της παγιωμένης συμπεριφοράς. 5. Και τέλος, αυτοοργάνωση των γυναικών για συλλογικές κοινωνικές πρωτοβουλίες, οργάνωση γυναικείων ομάδων ψυχαγωγίας, πολιτισμού, εθελοντισμού, δημιουργία τοπικών Δικτύων αιρετών γυναικών και ίδρυση Γραφείων ισότητας στους Δήμους. 6. Νομοθετικές ρυθμίσεις για την προώθηση των γυναικών στα κέντρα λήψης πολιτικών και οικονομικών αποφάσεων (ποσοστώσεις, κλπ.). Πέρα, όμως, από επετείους και ηχηρές προγραμματικές εξαγγελίες, καθημερινά στόχος όλων μας θα πρέπει να είναι η συμπόρευση των φύλων μέσα στην κοινωνία με ελευθερία, συνεργασία και αλληλοσεβασμό, η ισότιμη συλλειτουργία αντρών και γυναικών στην ιδιωτική και δημόσια ζωή με πνεύμα αλληλοπεριχώρησης και αλληλεγγύης, χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς. Αγαπητές φίλες, αγαπητοί φίλοι, Το μέλλον ξεκίνησε, είναι μπροστά μας και δεν είναι ούτε αρσενικό, ούτε θηλυκό, το μέλλον είναι όλων μας. Για αυτό η συμμετοχή όλων στο κοινωνικό γίγνεσθαι πρέπει να είναι η επιδίωξη κάθε δημοκρατικής κοινωνίας. Γιατί μόνον όταν όλοι οι πολίτες, γυναίκες και άντρες, προσδιορίζουν μαζί τις αξίες που πρέπει να διέπουν την πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή, η Δημοκρατία αποκτά αληθινό περιεχόμενο και η κοινωνία αξιοποιεί όλες τις παραγωγικές και δημιουργικές δυνατότητές της. Μόνο τότε μπορούμε να ελπίζουμε σε έναν καλύτερο κόσμο, μόνον έτσι μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο. Από αυτή την εκδήλωση θα είμαστε ευτυχείς εάν βγει το μήνυμα ότι το μισό του ουρανού, το μισό της κοινωνίας, πρέπει να γίνει και το μισό της επαγγελματικής, της πολιτικής, της 5 / 6
πραγματικής ζωής. Ένα μήνυμα καθολικό, βαθύτατα πολιτικό και ανθρώπινο, μήνυμα χειραφέτησης, εγρήγορσης και στάσης ζωής για όλους. Σας ευχαριστώ θερμά! Όλγα Μούσιου-Μυλωνά Σχολική Σύμβουλος Π.Ε. Φλώρινας Ειδική Επιστήμονας Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης 6 / 6