Το αντικείμενο αυτής της εισήγησης,όπως 8α διαπιστώσατε k l από τη μικρή περίληψη που προτάσσεται,είναι μια πολύ συγκεκριμένη εφαρμογή εισαγωγής του λογοτεχνικού βιβλίου στην τάξη.όχι για ν αποτελέσει ένα ακόμα μάθημα αλλά για να ελκύσει τα παιδιά στη μάθηση,την πληροφόρηση και την ψυχαγωγία μεσ'από την ομορφιά του πλούσιου, πολύχρωμοι- ι και πολυδύναμου καλλιτεχνικού λί ου. Η πρόταση αυτή της εισαγωγής της λογοτεχνίας στο σχολείο συνίσταται σε ένα οπτικοακουστικό ψυχαγωγικό και εκπαιδευτικό πρόγραμμα με το γενικό τίτλο λ ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ λ. Το πρόγραμμα αυτό,του οποίου το σκιαγράφημα 8α προσπαθήσω να σας παρουσιάσω, είναι έργο τριών ανθρώπων -και ειδικοτήτων." Αυτοί είναι: ο κ.μένης θεοδωρίδης,σκηνοθέτης,εκπαιδευτικός και ειδικός στην εκπαιδευτική τηλεόραση,ο κ. Διονύσης Βαλάσης,εικονογράφος,δημιουργός βιβλιοδεσιών τέχνης κι επιμελητής καλλιτεχνικών «δόσεων,καθηγητής της ιστορίας και της τέχνης του βιβλίου στα ΤΕΙ,και εγώ,συγγραφέας και Κριτικός. Το πρόγραμμα αυτό δημιουργήδηκε -και εφαρμόζεται αυτή τη στιγμή πειραματικά- για χάρη των παιδιών των Ελλήνων της Δ.Γερμανίας, με πρωτοβουλία της ειδικής επιτροπής της ΕΟΚ και με τη συνεργασία του Ελληνικού Υπουργείου Παιδείας και ειδικότερα τ ης κ. Μαρίας Λουΐζας Μάρκου και του κ. Κώστα Χρυσαφίδη. Το πρόγραμμα έχει πίριεχόμενο και σκβπό τη( Ελλάδα.Τη διαδρομή της μεσα στο χρόνο και τον πολιτισμό.tl 'αυτό και είναι χωρισμένο σε τέσσερις Κύκλους. I. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ II. ΒΥΖΑΝΤΙΟ III. ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ- - 1821 IV. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΑΔΑ 0 χωρισμός αυτίς ούτε κλειστός ούτε απόλυτος είναι.συχνά,η επεξεργασία του υλικού εξελίσσεται σε ένα διαχρονικό παιχνίδι όπου τα παιδιά καλούνται να κρίνουν,να συγκρίνουν,να φανααστούν,να επινοήσουν,να γνωρίσουν,ν αναζητήσουν.
Σκοπός :δεν είναι η τουριστική Ελλάδα,ή η εξιδανικευμένη εικόνα της πατρίδας,στο πνεύμα και στο ύφος μιας ξεπερασμένης και στείρας πατριδολατρείας αλλά,η βαθιά,πολύπλευρη και ουσιαστική γνωριμία των παιδιών με τα στοιχεία εκείνα που δίνουν τα αληθινά μεγάλο πρόσωπο της Ελλαδας εκείνα ακριβώς που το παιδί πρέπει να μάθει να ξεχωρίζει και να εκτιμά,ν'αγαπά και να σέβεται. Η επίτευξη των παραπάνω στόχων στηρίζεται σε : Λογοτεχνικά βιβλία Κασέτες με πολλών ειδών ηχητικό υλικό Διαφάνειες με καθορισμένα θέματα Παιχνίδια Κάθε κύκλος συνίσταται σε ένα σεντούκι που περιε)<ει το υλικό.. Ένα λογοτεχνικό βιβλίο.το βιβλίο-ά ονα όπως το χαρακτηρίζουμε (ο πρώτος κύκλος περιέχει δυο βιρλία-άξονες),σε τόσα αντίτυπα, όσα τα παιδιά της τάξης.μας ενδιαφέρει βπόλυτα να έχει κάθε παιδί το δικό του αντίτυπο εύκαιρο κάθε στιγμή., Πέντε-εφτά τίτλοι βιβλίων σε δυο αντίτυπα.τα υποστηρικτικά βιβλία όπως τα χαρακτηρίζουμε.είναι βιβλία αναφοράς και το περιεχόμενό τους,σχετικό πάντα με το θεμα του κύκλου,β(3ισκεται σεσχέση συμπλήρωσης,επάύξησης ή αντιφώνησης με το βιβλίο - άξονα. Είναι λογοτεχνικά και πληροφοριακά. Η κασέτα Α' περιέχει κείμενβ από το βιβλίο-άξονα.όχι ολόκληρο το βιβλίο.έχουν γίνει από το βιβλίο τέτοιες επιλογές που, μετά το άκουσμα κάθε μέρους,τα παιδιά να θέλουν ν'ανατρέξουν στο βιβλίο για να δουν τί απόγινε,πώς εξελίχτηκε η κατάσταση, ν'αγνω«ρύν γι' αυτό που δεν πρόλαβαν να μάθουν,ή να θέλουν να εξιχνιάσουν το μυστήριο που δεν τους αποκαλύφθηκε, Η Α'κασέτα έχει σκοπό να σπρώζει τα παιδιά στο λογοτεχνικό βιβλίο και μ αχλον τρόπο.ζωντανεύοντας την εποχή μεάα στην οποία διαδραματίζεται η ιυτορία.με δυο τρόπους:με_μια_μουσική_και_η^ητική_επέν- δυση που να παραπέμπει στην ατμόσφαιρα της εποχής,να δημιουργεί εκίνο το κλίμα που κάνει δυνατή την προσέγγιση στο χρόνο και στο χώρο. Με συμπληρωματικά κείμενα,σχόλια,κλπ. παυ δεν περιέχονται στο βιβλίο αλλά γράφτηκαν είτε για τη γοητευτικότερη παρουσίαση του ίδιου του κείμενου του βιβλίου-άξονα είτε για να τραβήξουν την προσοχή του παιδιού σε ορισμένα θέματα που θ ίγει το βιβλίο,πρόσφορα
για επεξεργασία ενυοιολογική,ιδεολογική,ιστορική κλπ. Απόσπασμα από το συμπληρωματικό κ ε ίμ ε ν ο γ ι α τα β ιβ λ ία - ά ξ ο ν ε ς του προγράμματος γ ια την Α ρχαία Ελλάδα: " Π α ι δ ί : Τ ς.... τ ς... τ ς... Μια κοπέλα σαν τα κρύα νερ ά, ξα φ νικά γ ί ν ε τ α ι π ρ α σ ιν ά δ α...αγά λμ α τα ζω ντανεύ ο υ ν... δρ άκοι ξερ νά ν ε φ ω τιέ ς κ ι ένα ξ ύ λ ιν ο άλογο κ υ ρ ιε ύ ε ι το π ιο τρανό κ ά σ τ ρ ο... μ ια χοι'ίβτα. άνθρωποι ν ικ ά ν ε χ ι λ ι ά δ ε ς... Λ! δεν καταλαβαίνω π ια τ ί π ο τ α... ζ α λ ίσ τ η κ α μχ'ρέ Π οια ε ί ν * α λ ή θ ε ια κ α ι π ο ια παραμύθια; Νύμφη: Λ ίγο ψέμα λ ίγ η α λή θ εια έ τ σ ι ν α ι 1 τα π αραμύθια... Πα ι δ ί : Ιίο ιό ς μ ι λ ά ε ι ; π ο ιό ς ε ί ν α ι ; Ωωωωωωχί Φάντασμαt Ψ ιτ ί ςοάνταομα ε ί σ α ι; Νύμφη: Ό χ ι δα! Ε ίμ α ι νύμςοη! Π α ιδ ί : Τ ι ε ί σ α ι ; Νύφη; Σώπα κ α λ έ... Οι νύφες ςοοράνε άοπρα. Νύμφη: Ό χ ι νύφη - ν ύ μ φ η! Ε ίμ α ι δηλαδή ν ε ρ α ΐδ α. Π α ι δ ί : Λ π 'α υ τ έ ς που π αίρνου ν τη μ ιλ ιά ; Νύμφη: Τ ι λ ε ς π α ι δ ί ; Εγώ δεν ε ί μ α ι μ ο ν τ έ ρ ν α... εγώ ε ίμ α ι π α λ ιά, πολύ π α λ ιά, πάρα πολύ π α λ ιά. Ε ίμ α ι α ρ χα ία ] Νεράιδα της Μ υθολογίας! Π α ιδ ί: Της Μ υθολογίας; έ τ σ ι π ες μου.' Ε ίσ α ι δηλαδή ψ ε ύ τικ ή ί Νύμφη: Με π ρ ο σ β ά σ εις, α γ ό ρ ι μου. Π α ι δ ί : Συγγνώμη...α λλά...ν α...αφού ε ί σ α ι τη ς Μ υθολογίας'. Παραμυθένια ε ί σ α ι. Νύμφη: Σαν πολύ το σοφό μου κ ά ν ε ις. Δηλαδή t l ν ο μ ί ζ ε ι ς ; Πως η Μ υθολογία ε ί ν α ι όλο ψ έω ιατα; Π α ι δ ί : Ό χ ι ακριβώ ς...ν ά...πώς να τ ο 'π ώ... Ε... ν α ιί Νύμφη: Ν α ι α ι α ι α ι α ι ; ; ; Τ ι μας λ ε ς ; Κ ρίμ α που δ εν ε ίμ α ι από τ ι ς μ ο ντέρ νες ν ε ρ ά ιδ ε ς που μού 'λ ε γ ε ς να σου πάρω τη λ α λ ιά, να μάθεις*. "
Απόσπασμα από το συμπληρωματικό κ ε ίμ ε ν ο για το β ιβ λ ίο - ά ξ ο ν α του προγράμματος γ ι α το 1821: "Τώρα, π α ιδ ιά, ό, τ ι έ γ ι ν ε, έ γ ι ν ε. Ας φύγουμε λ ο ιπ ό ν από τη Δημητσάνα. Ε κ ε ί, έ τ σ ι η α λ λ ιώ ς, βρομάει μ π αρούτι, που λ έ ν ε. Ε π ικ ίν δ υ ν ο ς τόπ ος δηλαδή. ί>αμ ο υ π ε ίτ ε : Ε κ ε ίν α τα μαύρα χ ρ ό ν ια τη ς σ κ λ α β ιά ς k o l που δεν ηταν ε π ι κ ί ν δ υ ν α ; Ό, τ ι κ α ι ν ά 'κ α ν ε ς, έ β ρ ισ κ ε ς το ν μπελά σου. θυμόσατε τον Λλή, το τουρκόπουλο που ε ί χ ε θυμω σει^επειδή ο Κωνσταντής έ π α ιζ ε όμορφα τη φλογέρα; Ολοένα έ τ σ ι γ ιν ό τ α ν : θύμωνε ο πασάς γ ι α τ ί ένας ν έ ο ς περπατούσε λ ε β έ ν τ ικ α. Ζήλευε η βεζυροπούλα ν ι α τ ί μ ια ελ λη νιδ α ήταν όμορφη. Α γ ρ ίευ ε ο αγάς γ ι α τ ί ένας Ε λ λ η ν α ς,_έ ν α ς _ρ α γ ι ά ς, ε ί χ ε καλύτερο σ π ί τ ι από το δ ικ ό το υ. Γιατί, ο κόκορας ενό ς «γκιαούρηβλαλούσε m o δ υ ν α τ ά... Κ αι χτυπουσαν το υ ς Έ λ λ η ν ε ς, κλέβανε τ ι ς κ ο π ε λ ιέ ς, άρπαζαν τ ι ς π ε ρ ιο υ σ ίε ς. Ό, τ ι θέλανε κάνανε ο ι Τούρκοι α ρ χ ο ν τά δ ες! Μα ο ι Τούρκοι που ήταν φτωχοί δέν κάναν έ τ σ ι. Γ ε ιτ ό ν ο ι με το υ ς Έ λ λ η ν ε ς ζούσαν κ ι α υ το ί μέσα στην ΐο ια φτώ χεια κ α ι με το ν ίδ ι ο φόβο. Οι λ α ο ί, π α ιδ ιά, να το ξ έ ρ ε τ ε, δεν έχουν τ ίπ ο τ α που να τους χ ω ρ ίζ ε ι. Μοναχά ο ι αφ εντάδες έχουν συμφέροντα κ α ι μίση kl α υ τ ο ί κάνουν τ ι ς έχθο ες κ α ι το υ ς π ολέμ ους. Οι Ε λλη νες κ α ι ο ι Τούρκοι του λαού, oxl μονάχα δεν ηταν εχ θ ρ ο ί αλλά, συχνά, ήταν φ ίλ ο ι κ α ι α γ α π ιό ν τα ν. Ιουρκος έκρυβε Έ λ λ η ν α κ α ι Έ λ λ η ν α ς βοηθούσε Τούρκο. Σ κ ε φ τ ε ίτ ε : π ολλές φορές ο ι Το ύ ρ κ ο ι π η γα ίνα νε σε Ε λληνες δ ικ α σ τ έ ς, ό χ ι σε δ ικ ο ύ ς τ ο υ ς. Γ ι α τ ί ο ι Ε λληνες δ ίκ α ζα ν τ ί μ ι α κ α ι σωστά, ενώ ο ι Τούρκοι δ ικ α σ τ έ ς δεν ν ο ιά ζ ο ν τ α ν κ α ι πολύ γ ια δ ικ α ιο σ ύ ν η. Ό π ο ιο ς τους ά δ ικ ο ' Κ αυτ ς α0ωωνύταν ε ί τ ε ε ί *ε δ ί κ ι ο, είτε είχε Μα είπ α μ ε πολλά κ α ι σώ νει ας λ α λ ή σ ει kl άλλο α η δ ό ν ι, δηλαδή, ένα κ ο υ δ ο ύ νι. Σα να σας βλέπω. Π αραξενευτήκατε/ Κ ι εγώ. Κ ι η Μάνα του Κωνσταντή που ήταν βυθ ισ μ ένη σ τ ι ς α κ εψ εις τ η ς. '1...
Μέσα στο σεντούκι, κάθε κύκλου πρπεριέχονται ακόμα: Η κασέτα Β',δεν είναι άλλο από έίος καταιγισμός ερεθισμάτων για συζήτηση,ένα καλειδοσκόπιο θεμάτων.πληροφοριών,εκδιαφερόντων και καλλιτεχνικών ιριδισμών.'..για παράδειγμα, να ένα κομμάτι από την περιήγηση στην ήρχαία Αγορά της Αθήνας, χάρη σε μια εφεύρεση που γυρίζει πίσω στο χρόνο.' Φτάσ(Χ$Ι?.Τα καταφέραμε.' Η εφβάρεσή μου μας έφερε ίσα σιψ καρδιά της Αρχαίας Αθήνας,στην Πνύκα,πάνω.από την Αγορά.'Μωρέ τι εφεύρεση είναι αυτήγ β Πάντως,ας την κρύψουμε καλύτερα στα δέντρα,μην τη βρει κανένας αρχαίος κι αλλίμονό μας.'ευτυχώς που η Αρχαία Αθήνα δεν είναι σαντη σημερινή.έχει μπόλικες πρασινάδες. Οχ,{#ασα κάτι.τα ρούχα μας, βρε οβιδιά.δεν μπορούμε να σεργιανάμε έτσι στην αρχαία εποχή...θα γίνει χαμός.' 0α πεταχτώ να βρω μερικούς χιτώνες και σανδάλια ή μπο- τάκια,ό,τι να ναι,για σας τουλάχιστον...εγώ,πώς το παθα, και δε φοράω σήμερα το παντελόνι μου.μ αυτό το υφανΐό ύφασμα,δε ' μοιάζω βέβαια με σωστή αρχαία Αθηναία αλλά, με λίγη τύχη,μπορεί να με πάρουν για,καμιά δούλα από βάρβαρη χώρα,και να μη μου δώσουν σημασία. - ΕξάλΑου καμιά αληθινή καθωσπρέπει Αθηνάία δε θα κυκλοφορούσε στη ν Αγορά.Μόνο οι φτωχές και οι δούλες.κι εσείς, το ίδιο,θα παρασταίνετε τα φτωχά παιδιά που αλητεύουν γιατί ούτε I 'd παιδιά των καλών οικογε νειών δεν επιτρεπόταν να γυρνάνε στην Αγορά.Λοιπόν,μείνετε δώ,όσο νά ρ8 μ ε τα Ρ *5χα Κι εσΰ,β^ε τα γυαλία σου.'τ αμ/αία παιδάκια δε φορούσαν γυαλιά.' Κι όχι τσίχλες,έ; t-.j Νά τα μας...δε σας τά έγα;'0λο άντρες γυρνάνε δώ.και δες μ,ε τι καμάρι περπατάνε.αργά,αργά,μετρημένα,στέκονται,περιμενουνς,συζητούν κι όποιον ριάζεται τον κοροίδεύουν... Ε,και ανα σας είχα,καλομαθημένοι μου πρόγονοι στη σημερινή αγορά της Αθήνας,να σπρώχνετε και να σπρωχνόσαστε,να σας πατάνε,να μη βρίσκετε σειρά να ψωνίσετε,οσ σκάγατε,κύριοι αρ σίοι μου' Μπα;τι λέω jtiii y.szu σπρώχνονται χειρότερα α ι ; ί μας.γιά να δούμε ft. τρέχει... Λιποθυμάω.'... Ένας έμπορος με μι5α τάβλα κρεμασμένη από το λαιμό του,πουλάει ±στά λουκάνικα; Τι ευωδιά.'
Σκολεία Είναι πολύ ενδιαφέρον ν ανιχνεύσει κανείς πόσες mol πόσο άγνωσρες στα περισσότερα :παιδιά.πληροφορίες δίνει αυτό το διασκεδαστικό ταξίδι, στην αρχαιότητα.με τονίδιο τρόπο,μιλάμε στα παιδιά για την καθηρίρινή ζωή,τα φαγητά,τα παιχνίδια,τη νοοτροπία,με στόχο όχι μόνο να τα φέρουμε κοντά στην Ιστορία, που τόσο στεγνά συνήθως την πλησιάζουν, αλλά και να καλλιεργήσουμε μεσα τους την αίσθηση της συνέχειας του πολιτισμοώ^γης γλώσσας,των συνηθειών ko l αντιλί^έων στη μακριά πορεία των αιώνων ως τα σήμερα. Αρχαία ανέκδοτα,κι αινίγματα,βυζαντινά τραγούδια,κείμενα του Ξεσηκωμού,αναφορές σε πρόσωπα και γεγονότα που πέρασαν πλάι μας, συνιστούν το μωσαϊκό της κασέτας Β'. Να ένα ακόμα παραδειγμα απΰ το Βυζαντινό κύκλο: Αναρωτηθήκατε ποτέ,παιδιά του 20 ού αιώνα,πώς περνούσαν την ημέρα τους τα παίδιά του >ου ή του 9ου λ.χ. αιώνα; Τι να σας πω,και τι να σας μολογήσω που λένε... Τόσοι αιώνδς πέρασαν και...κα)ΐμιά προοδος.'γχολείο πηγαίνουν των σήμερα τα παιδιά,σχολείο πήγαιναν και τότβ.t.dku κουβαλάνε τώρα τα παιδιά,σέκο κουβαλούσαν και τότει '.Κόνο,ηου εκείνα τα χρόνια,οτο Βυζάντιο,δεν είχαν μολύβια kui τρ'ίριίδια αφού δεν είχε εφευρεθεί το χαρτί.μη βιαζόσαστε νιΐ τα καλοτυχίσετε.'! Ιπορεί να μην είχαν βιβλία και τετράδια από χαρτί είχαν όμος άλλους μπελάδες.αντί για μολύβια χρησιμοποιούσαν κονδύλια,που τα έφτιαχναν ui>0 καλάμι αφού το έκοβαν και το έξυναν στην ιίκρη γιο να είναι μυτερό ιε μια ειδική ξύστρα και για τετράδια είχαν πινακίδια,δηλαδή, ξύλινες σανίδες που έπρεπε να τις αλείφουν με κερί,και, κεί πάνω χαραζαυ τα γράμματα.αλλοτε πάλι,αντί vu χαράζουν τα γρ Ιματα πάνο στην επιφάνεια της κερωμένης πλάκας τους, τα παιδιά γράφανε,ζυγρσιίι,.ζαν δηλαδή το γράμμα με σκούρο χρώμα που το ετοίμαζαν μόνα τους και το ι,'ύλαγαν σ ένα δοχείο που το λέγανε«ιιαλαμάριον». Βάσανα σας Λ έ ω,.,. Μέσα στη σάκα ενός βυζαντινοί μαθητή δε 8α βρίσκατε ποτέ κομπιουτεράκια.2ε(5ω καλά πως για την αριιμητική προτιμούσανε ένα αριομητήριο και διάφορά ξυλαράκια.πρωτόγονα μεσα.' Α,όχι,δε 3α μ ιίρεσε καθόλου να είμαι μαθητής στα βυζαντινά χρόνια. Αφήστε που κάνανε μάθημα προί κι απόγεμα.' Αφήστε που δεν είχαν διακθ7ΐές σαν και μας.μόνο στ 15 μεγάλες γιορτές k o S o v t u v k u i σε κάτι άλλες ειδική περιπτώσεις. Αδικία.'
ι διαφάνειες που είναι κατανεμημένες σε ενότητες δεν έχουν σκοπό την τουριστική ξενάγηση στην Ελλάδα του χτες και του σήμερα. Κινούν αντίθετα το μηχανισμό της κρίσης,της σύγκρισης και της αναζήτησης διαφόρων στοιχείων.λειτουργούν αυτόνομες και συνδέονται με δρΐττηριότητες λόγου,παιχνιϊιού. Εμπνέονται από τους στόχους που υπαγορεύουν και την κασέτα Β '. Δίνουν στα παιδιά γνωστικές και καλλιτεχνικές πληροφορίες, ζωντανεύουν εικαστικά και συμπληρώνουν τις γνώσεις που ίσως ήδη έχουν τα παιδιά και ΟΜ οτελο)ων έναν γόνιμο πόλο συζητήσεων μέσα στην τάξη και δραστηριοτήτων έξω απ αυτήν. Οι δραστηριότητες είναι κατασκευαστικές (π.χ. χαρτοκατασκευή παραδοσιακού αρχιτεκτονικού μνημείου,έτσι που η ατμόσφαιρα κάθε εποχής να γίνει μια τρισδιάστατη πραγματικότητα.') και πνευματικές (π.χ. παιχνίδι γραφής και γλώσσας,όπου τα παιδιά ανιχνεύουν σε.κείμενα αρχαία,βυζαντινά ή του*21,τις ίδιες λέξεις,τον ίδιο με τον σημερινό τρόπο έκφρασης ή συλλογισμού,αποκτώντας έτσι,άμεσα και παραστατικά, την αίσθηση της ενότητας της γλώσσας κλπ.ή ακόμα,παιχνίδια φανταστικών αφηγήσεων.φανταστικών περιηγήσεων σε ορισμένους τόπους ko l χρόνους,έτσι που να καλλιεργείται η συνήθεια της αναζήτησης στοιχείων αυθεντικότητας κλπ.) Είναι πολύ δύσκολο,φυσικά,να δώσει κανείς &ί ένα γραπτό κείμενο ορισμένων σελίδων όλη τη,μαγική πραγματικά,εικόνα αυτοΰ του προγράμματος που στηρίζεται όχι μόνο στο υλικό που διαθέτει αλλά και,π«ίνω απ όλα,στη φαντασία,στο μεράκι,στην επινοητικότητα του δασκάλου και στο κέφι των παιδιών. Γιατί,αυτό το πρόγραμμα δεν είναι σχολικό,μ όλο που εφαρμόζεται στο σχολείο. Είναι παράλληλο και συμπληρωματικό.έτσι,θεμελιακή προϋπόθεση της σωστής λειτουργίας του είναι η δημιουργία στα παιδιά της εντύπωσης ότι πρόκειται για μια ελεύθερη και ψυχαγωγική δρστηριότητα, η υποβολή μιας αίσθησης παιχνιδιού και διασκέδασης σε ευχάριστη συνωμοσία με το δάσκαλο."