ΜΟΝΤΕΛΑ ΑΝΑΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ ΕΚΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν.Ο.Π.Ε. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΘΕΜΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΜΟΝΤΕΛΑ ΑΝΑΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ ΕΚΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΧΑΤΖΗΠΑΝΤΕΛΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ Σαλταφερίδη Περπέτουα Α.Ε.Μ.:2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ.4 ΜΕΡΟΣ Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Στοιχεία αναδιαχωρισμού εκλογικών και διοικητικών περιφερειών σελ.6 i) Ηνωμένο Βασίλειο σελ.0 ii) Νέα Ζηλανδία σελ. iii) Καναδάς σελ.2 iv) Γερμανία σελ.3 v) Η.Π.Α. σελ.4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Σχεδιασμός εκλογικών περιφερειών και εκλογικά συστήματα σελ.8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Σχεδιασμός διοικητικών ενοτήτων σελ.20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Κριτήρια αναδιαχωρισμού εκλογικών και διοικητικών Ενοτήτων σελ.23 i) Πληθυσμιακά κριτήρια σελ.24 ii) Γεωγραφικά κριτήρια σελ.27 iii) Κοινωνικά κριτήρια σελ.30 iv) Οικονομικά κριτήρια σελ.3 2

ΜΕΡΟΣ 2 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Περιγραφή της διαδικασίας επαναχάραξης των Ο.Τ.Α. της Κρήτης σελ.32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Το παράδειγμα αναδιαδιαχωρισμού του δήμου Μακρύ Γιαλού σελ.40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο νέος δήμος Σητείας σελ.50 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ σελ.57 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Νομός Ηρακλείου Νομός Λασιθίου Νομός Ρεθύμνης Νομός Χανίων σελ.60 σελ.60 σελ.92 σελ.04 σελ.20 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ.47 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εργασία που ακολουθεί έχει ως θέμα της τον αναδιαχωρισμό των εκλογικών και διοικητικών ενοτήτων. Αυτό που θα μελετηθεί δηλαδή παρακάτω είναι τα μοντέλα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την επαναχάραξη τόσο των εκλογικών όσο και των διοικητικών ενοτήτων. Για το στόχο αυτό η εργασία χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο ασχολείται με το θεωρητικό πλαίσιο του αναδιαχωρισμού και το δεύτερο με τον επανακαθορισμό των Ο.Τ.Α. της Κρήτης. Πιο συγκεκριμένα, στο πρώτο μέρος αναλύεται η έννοια του αναδιαχωρισμού, η σημασία και οι επιπτώσεις της. Εκτός από τους λόγους για τους οποίους μπορεί να προκύψει ο επανακαθορισμός των εκλογικών και διοικητικών ενοτήτων αναλύεται παρακάτω ένας πολύ κρίσιμος παράγοντας της διαδικασίας, που απαντάει στην ερώτηση «ποιος αναλαμβάνει τον αναδιαχωρισμό». Βάσει αυτού ξεκινάει μια σχετικά σύντομη παρουσίαση του τι ισχύει σε κάποιες χώρες όσον αφορά σ αυτό το ζήτημα. Μελετώνται οι περιπτώσεις του Ηνωμένου Βασιλείου, της Νέας Ζηλανδίας, του Καναδά, της Γερμανίας και των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Παρακάτω αναφέρεται σε δύο ξεχωριστές ενότητες η σχέση του αναδιαχωρισμού τόσο με τα εκλογικά συστήματα όσο και με τη δημόσια διοίκηση, ενώ το τελευταίο κεφάλαιο του πρώτου μέρους συνοψίζει τα κριτήρια πάνω στα οποία οφείλει να στηρίζεται η διαδικασία της επαναχάραξης συνόρων, είτε πρόκειται για εκλογικές είτε για διοικητικές ενότητες. Τα κριτήρια αυτά είναι τα πληθυσμιακά, τα γεωγραφικά, τα κοινωνικά και τα οικονομικά. Το καθένα από αυτά τα τέσσερα εμπεριέχει παραμέτρους των οποίων η μελέτη αποδεικνύεται ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και χρήσιμη για να προχωρήσουμε στο δεύτερο μέρος. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω το δεύτερο μέρος της εργασίας λειτουργώντας εντός του θεωρητικού πλαισίου που παρουσιάστηκε παραπάνω, επιχειρεί τον αναδιαχωρισμό των διοικητικών ενοτήτων της 4

Κρήτης. Αρχικό στάδιο είναι η λεπτομερής ανάλυση του κάθε δήμου σε επίπεδα γραφήματα, βάσει των οποίων θα γίνει η συνένωση των τοπικών διαμερισμάτων που θα αποδώσει στον δήμο μια νέα εσωτερική δομή. Έπειτα, ακολουθώντας την επαναχάραξη των διοικητικών συνόρων της Κρήτης της μελέτης του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης θα παρουσιάσουμε τους νέους δήμους με τη νέα εσωτερική δομή μέσα από ένα παράδειγμα. Στόχος είναι η απλοποίηση της τελευταίας και ο σχεδιασμός διοικητικών μονάδων λειτουργικών, αποδοτικών και αυτόνομων. Τέλος, ακολουθεί το συμπέρασμα αλλά και το παράρτημα με όλα τα αναλυτικά γραφήματα και τους χάρτες των δήμων της Κρήτης, όπου απεικονίζεται τόσο η αναδιάταξη των τοπικών διαμερισμάτων του κάθε δήμου, όσο και η συνένωσή τους και η δημιουργία των νέων. 5

ΜΕΡΟΣ o ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ο ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ ΕΚΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ Ο αναδιαχωρισμός των εκλογικών περιφερειών αναφέρεται στη διαδικασία κατά την οποία επαναπροσδιορίζονται τα σύνορα των εκλογικών ενοτήτων, εντός των οποίων εκλέγονται οι υποψήφιοι βουλευτές. Αναλόγως, ο επαναπροσδιορισμός των διοικητικών ενοτήτων επαναπροσδιορίζει τα σύνορα των Ο.Τ.Α. εντός των οποίων λειτουργούν υπηρεσίες και υποδομές. Αυτό μπορεί να σημαίνει είτε τη δημιουργία μεγαλύτερων ενοτήτων συνενώνοντας κάποιες από τις ήδη υπάρχουσες εκλογικές ή διοικητικές περιφέρειες, είτε τη δημιουργία μικρότερων ενοτήτων διασπώντας μια περιφέρεια σε μικρότερα κομμάτια. Η διαδικασία του αναδιαχωρισμού είναι περίπλοκη, λαμβάνοντας υπόψη τους λόγους που την προκαλούν, τους τομείς που επηρεάζει αλλά και τα κριτήρια και τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες οφείλει να καθοδηγείται, ώστε να στοχεύει στο καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Δεδομένου του ότι κατά την προσπάθεια επανακαθορισμού των εκλογικών και διοικητικών περιφερειών υπάρχουν περισσότερες της μίας επιλογής, όλα τα παραπάνω αποτελούν τη βάση πάνω στην οποία θα βρεθεί αλλά και θα αξιολογηθεί η επιλογή. Πρέπει να μελετηθεί, αρχικά ο λόγος για τον οποίο μπαίνουμε στη διαδικασία αυτή αλλά και ο σκοπός τον οποίο εξυπηρετεί. Για παράδειγμα, οι δημογραφικές αλλαγές που έχουν ως αποτέλεσμα την άνιση αντιπροσώπευση μιας εκλογικής περιφέρειας αναιρούν τα δεδομένα στα οποία βασίζεται ο υπάρχον χωρισμός των ενοτήτων. Στην περίπτωση των διοικητικών ενοτήτων αντιλαμβανόμαστε ότι σε παρόμοια περίπτωση δημιουργείται ανισορροπία στο πληθυσμιακό Herve Guillorel, Space and electoral system, Political geography, Vol., No. 2, March 992, p. 27. 6

μέγεθος. Το επόμενο βήμα είναι προφανώς η αντικειμενική αξιολόγηση του σχεδίου με βάση ορισμένα αντικειμενικά κριτήρια. Σύμφωνα λοιπόν με τα παραπάνω, ένα σχέδιο αναδιαχωρισμού μπορεί να εξυπηρετεί είτε θέματα εκλογών και αντιπροσώπευσης είτε θέματα δημόσιας διοίκησης, ενώ μπορούν να προκύψουν λύσεις που εξυπηρετούν και τις δύο παραμέτρους εφόσον σχετίζεται η διοικητική με την εκλογική διαίρεση. Παρόλα αυτά είτε πρόκειται για διοικητικό είτε για εκλογικό επανακαθορισμό ενοτήτων, η διαδικασία καθοδηγείται από ορισμένα αντικειμενικά κριτήρια. Όσον αφορά τον αναδιαχωρισμό των εκλογικών περιφερειών βασικός στόχος της αλλαγής των συνόρων τους είναι ο σχεδιασμός ενοτήτων όπου συγκεκριμένο μέγεθος πληθυσμού αποδίδει μία έδρα, σεβόμενος την αρχή της ισότητας της ψήφου. Μαζί λοιπόν με το εκλογικό σύστημα ο σχεδιασμός των εκλογικών περιφερειών οφείλει να προωθεί την αναλογική αντιπροσώπευση, έτσι ώστε η βούληση του εκλογικού σώματος να αντικατοπτρίζεται στο αποτέλεσμα των εκλογικών αναμετρήσεων. Έτσι, ο τύπος του εκλογικού συστήματος που εφαρμόζεται σε κάθε χώρα, θέτει με τη σειρά του ορισμένες ανάγκες που πρέπει να εξυπηρετηθούν αλλά και όρια στο αποτέλεσμα στο οποίο θα πρέπει να στοχεύει η διαδικασία του αναδιαχωρισμού. Αυτό που αρχικά πρέπει να σημειωθεί είναι ότι παρόλο που ο επανακαθορισμός των εκλογικών ενοτήτων αποτελεί ένα από τα τεχνικά χαρακτηριστικά των εκλογικών συστημάτων, αποτελεί επίσης ένα βασικό στοιχείο που επηρεάζει άμεσα τις συνέπειές τους και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με ζητήματα αντιπροσώπευσης και αναλογικότητας 2. Παρακάτω θα αναλυθεί λεπτομερώς η σχέση του αναδιαχωρισμού με τα εκλογικά συστήματα. Όσον αφορά στον αναδιαχωρισμό των διοικητικών ενοτήτων στόχος είναι η προώθηση της δημοκρατικότητας εντός των Ο.Τ.Α. και για το λόγο αυτό η ενίσχυσή τους ώστε να αποτελούν αυτόνομες, λειτουργικές μονάδες. Η αποκέντρωση είναι βασικό αίτημα μιας σύγχρονης, δημοκρατικής διακυβέρνησης, όπου ο κάθε Ο.Τ.Α. είναι ικανός να μεριμνά για τα επιμέρους προβλήματά του. Η αποφυγή της δημιουργίας ενός υπέρογκου, 2 Michael Gallagher and Paul Mitchell, The politics of electoral systems, Oxford University Press, σελ. 6. 7

συγκεντρωτικού κράτους ανίκανου να επικεντρωθεί σε διαφορετικής φύσης τοπικά προβλήματα, είναι βασικό αίτημα του αναδιαχωρισμού των διοικητικών ενοτήτων Πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση των κριτηρίων που καθοδηγούν τον αναδιαχωρισμό πρέπει να προηγηθεί η μελέτη κάποιων ακόμη στοιχείων, που μπορεί να χαρακτηριστούν ως διαδικαστικά, όπως η συχνότητα με την οποία γίνεται ο αναδιαχωρισμός αλλά και το ποιος είναι υπεύθυνος γι αυτόν. Κατ αρχάς παρόλο που χαρακτηρίζουμε τα ζητήματα αυτά διαδικαστικά, αντιλαμβανόμαστε ότι η επιλογή της συχνότητας αλλά και της ανάθεσης σε πρόσωπο ή όργανο έχει άμεσες συνέπειες στο βαθμό της δημοκρατικότητας ενός πολιτικού συστήματος στο σύνολό του. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά στο χρόνο, δηλαδή τη συχνότητα με την οποία οφείλει να διεξάγεται ο αναδιαχωρισμός - πράγμα που αρχικά σημαίνει να ελέγχεται η πληθυσμιακή ισορροπία των διοικητικών και εκλογικών ενοτήτων-,τότε η πιο σύντομη απάντηση είναι μετά από την επίσημη απογραφή σε κάθε επικράτεια. Παρόλα αυτά η χρονική στιγμή μπορεί να καθοριστεί από τυχόν προβλήματα αναλογικότητας, εφόσον το εκλογικό σύστημα και οι παράμετροι που το πλαισιώνουν δεν μεταφέρουν στο εκλογικό αποτέλεσμα τη βούληση του εκλογικού σώματος, αλλά και από προβλήματα που προκύπτουν στη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού και της δημόσιας διοίκησης. Έντονο προβληματισμό μπορεί από την άλλη να προκαλέσει το ζήτημα της ανάθεσης του έργου του αναδιαχωρισμού των εκλογικών και διοικητικών περιφερειών. Κι αυτό γιατί το πρόσωπο ή το όργανο στο οποίο θα ανατεθεί το δύσκολο αυτό έργο, αναλαμβάνει προφανώς μεγάλης σημασίας αποστολή, η οποία έχει άμεσες συνέπειες στο εκλογικό αποτέλεσμα και την έκφραση της λαϊκής βούλησης αλλά και στην εύρυθμη λειτουργία των διοικητικών μονάδων. Διαφορετικά σχεδιασμένες εκλογικές περιφέρειες μπορεί να αποφέρουν διαφορετικά εκλογικά αποτελέσματα και να συμβάλλουν στη στρέβλωση της αντικειμενικής επιλογής του εκλογικού σώματος, αναφέροντας το χαρακτηριστικό και πλέον γνωστό παράδειγμα του gerrymandering. Από την άλλη ένα λανθασμένο σχέδιο χωροθέτησης Ο.Τ.Α. μπορεί να 8

δημιουργήσει προβλήματα στη λειτουργία των διοικητικών ενοτήτων και στη καθημερινότητα του πληθυσμού τους. Κοινός παρονομαστής της εν λόγω συζήτησης είναι το ότι η διαδικασία του αναδιαχωρισμού, στη βάση του αιτήματος για αντικειμενικότητα, αναλογική αντιπροσώπευση και αποτελεσματική λειτουργία, δε νοείται να ανατίθεται σε κόμματα. Από τη μια το κάθε κόμμα ξεχωριστά είναι αναμενόμενο να προωθεί ένα αναδιαχωριστικό σχέδιο το ίδιο σχεδίασε βάσει των δικών του εκλογικών συμφερόντων, από την άλλη μια δικομματική επιτροπή είναι αμφίβολο το κατά πόσο θα μπορούσε να καταλήξει σε μια κοινώς αποδεκτή λύση. Οπότε λοιπόν η πλέον αντικειμενική επιλογή είναι αυτή της σύστασης ανεξάρτητων επιτροπών μελέτης και σχεδιασμού, οι οποίες, απαλλαγμένες από κομματικές προκαταλήψεις,κατευθύνσεις και σκοπιμότητες 3 θα είναι σε θέση να παράγουν αποτελέσματα που προάγουν τη δημοκρατία, την αρχή της αναλογικής αντιπροσώπευσης και κυρίως της αυτονομίας, όσον αφορά στους Ο.Τ.Α.. Βασικό κομμάτι της καλής απόδοσης μιας τέτοιας επιτροπής είναι η ενασχόλησή της με θέματα δημόσιας διοίκησης, τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και με θέματα κοινωνικού και δημογραφικού ενδιαφέροντος. Ένα ακόμη ερώτημα που τίθεται σχετικά με τις παραπάνω επιτροπές είναι η ελαστικότητα στο θέμα της σχέσης τους με τα κόμματα. Πόσο χρήσιμη και αποδοτική είναι η συμμετοχή κομματικών μελών ή απεσταλμένων τους; Η συμβολή τους μπορεί να προωθήσει τη διαδικασία του αναδιαχωρισμού ή μόνο προβλήματα μπορεί να δημιουργήσει; Μια άποψη είναι ότι οποιαδήποτε κομματική συμμετοχή απομακρύνει το έργο από το στόχο του, που είναι η αντικειμενική απεικόνιση της λαϊκής βούλησης στα αποτελέσματα των εκλογών και ο σχεδιασμός διοικητικών αυτόνομων και συμπαγών διοικητικών μονάδων. Επιπλέον όμως είναι ιδιαίτερα σημαντικό να διατηρούνται κάποιες ισορροπίες. Για το λόγο αυτό η κομματική συμβολή θα μπορούσε να διαφυλάξει και να διατηρήσει κάποιες ευαίσθητες ισορροπίες του πολιτικού και εκλογικού συστήματος κάθε χώρας. Αυτό 3 http://aceproject.org/ace-en/topics/bd/bdb 9

σημαίνει ότι μια ανεξάρτητη επιτροπή θα μπορούσε να παράγει ένα άκρως αντικειμενικό σχέδιο αναδιαχωρισμού εκλογικών περιφερειών, βασισμένο σε ξεκάθαρα ορισμένα κριτήρια. Από την άλλη η αλλαγή αυτή οφείλει να σέβεται και κάποια στοιχεία περισσότερο ποιοτικά παρά ποσοτικά, όπως η πολιτική πορεία της χώρας αλλά και κάποια πολιτιστικά και κοινωνικά κριτήρια, τα οποία είναι σε θέση να γνωρίζουν καλύτερα εκλεγμένοι αντιπρόσωποι της κάθε περιφέρειας. Παρακάτω ακολουθούν σχετικά παραδείγματα επιτροπών αναδιαχωρισμου εκλογικών περιφερειών σε κάποιες χώρες. i)ηνωμένο Βασίλειο Πρώτο παράδειγμα αποτελεί η αγγλική εκδοχή της λειτουργίας επιτροπών επιφορτισμένων με τον αναδιαχωρισμό των εκλογικών περιφερειών. Η «Εκλογική Επιτροπή» (The Electoral Commission), είναι ανεξάρτητο όργανο, διορισμένο από το κοινοβούλιο, με σκοπό τη διατήρηση της ακεραιότητας της δημοκρατικής διαδικασίας. Οι καθορισμένοι στόχοι της επιτροπής είναι να θέτει προϋποθέσεις για τη διεξαγωγή των εκλογών αλλά και να συντάσσει σχετικές αναφορές, να δημοσιεύει πληροφορίες σχετικές με τα οικονομικά θέματα των κομμάτων αλλά και συγκεκριμένων υποψηφίων και τέλος να ασχολείται με την ενημέρωση των πολιτών για θέματα σχετικά με τα κόμματα και την εκλογική διαδικασία 4. Στα πλαίσια αυτής λειτουργεί και μια ακόμη επιτροπή (The Boundary Committee) με κύρια αρμοδιότητά της τη δομή, τα σύνορα και τις εκλογικές ρυθμίσεις των τοπικών αρχών, με πιο βασική τη διαφύλαξη της αναλογικότητας στη σχέση ψηφοφόρων και τοπικών συμβούλων 5. Τέλος, άλλη μια επιτροπή επιφορτισμένη με την μελέτη των βουλευτικών εκλογικών περιφερειών (Parliamentary Boundary Commission for England), έχει διοριστεί από το Υπουργείο Δικαιοσύνης και αποτελεί ανεξάρτητο δημόσιο όργανο. Η συγκεκριμένη επιτροπή είναι αρμόδια για τη 4 http://www.electoralcommission.org.uk/about-us 5 http://www.electoralcommission.org.uk/about-us/roles-and-responsibilities/electoralboundaries 0

συνεχή επίβλεψη των εκλογικών περιφερειών 6. Κάθε 8 με 2 χρόνια συντάσσει μια έκθεση για όλες τις περιφέρειες της Αγγλίας, την οποία καταθέτει στη Γενική Γραμματεία του κράτους, υποδεικνύοντας τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τα αποτελέσματα προηγούμενων εκλογικών αναμετρήσεων, γεγονός που απορρέει από το μη πολιτικό και αμερόληπτο χαρακτήρα της εν λόγω επιτροπής. Εφόσον το σχέδιο εγκριθεί και από το κοινοβούλιο τότε οι νέες εκλογικές περιφέρειες ισχύουν στην επερχόμενη εκλογική αναμέτρηση 7. Η επιτροπή αυτή κατά τη διαδικασία του αναδιαχωρισμού θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της ορισμένες παραμέτρους, όπως το συνολικό αριθμό των εκλογικών περιφερειών άλλα και το ότι η κάθε εκλογική ενότητα θα πρέπει να αποδίδει μια εκλογική έδρα. Η πόλη του Λονδίνου πρέπει να είναι μια εκλογική περιφέρεια και να μη διακόπτονται τα σύνορά της από άλλες και τέλος, ο πληθυσμός της κάθε περιφέρειας, το εκλογικό της σώμα, δεν θα πρέπει να ξεπερνά ένα συγκεκριμένο όριο 8. ii)νέα Ζηλανδία Το δεύτερο παράδειγμα αποτελεί η Νέα Ζηλανδία όπου, όπως και στην Αγγλία, το Συμβούλιο Αντιπροσώπευσης (Representation Commission) αποτελεί ανεξάρτητο όργανο. Αρμοδιότητα του συγκεκριμένου συμβουλίου είναι ο καθορισμός των συνόρων των περιφερειών, συμπεριλαμβανομένων και αυτών των Μαορί. Ο επαναπροσδιορισμός των εκλογικών περιφερειών λαμβάνει χώρα κάθε 5 χρόνια, μετά την απογραφή του πληθυσμού 9. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύνθεση των μελών του συμβουλίου. Ορίζεται λοιπόν ότι 4 μέλη διορίζονται αυτεπάγγελτα: ο πρόεδρος της εθνικής στατιστικής υπηρεσίας, ο Γενικός επιθεωρητής, ο ανώτατος υπάλληλος των εκλογών και τέλος ο πρόεδρος της τοπικής κυβερνητικής επιτροπής. Άλλα δύο μέλη διορίζονται από το Γενικό Κυβερνήτη, όπου το ένα 6 http://www.statistics.gov.uk/pbc/default.asp 7 http://www.statistics.gov.uk/pbc/general_info.asp, The Review, σελ.22. 8 Ό.π., σελ.-2. 9 http://www.elections.org.nz/sitehelp/about.html

εκπροσωπεί το κυβερνητικό κόμμα, ή κόμματα, και το δεύτερο εκπροσωπεί το αντιπολιτευτικό κόμμα, ή κόμματα. Τέλος, τα μέλη της επιτροπής ορίζουν τον πρόεδρο, που συνήθως είναι δικαστής. Στην περίπτωση των περιφερειών των Μαορί η επιτροπή μεγαλώνει κατά τρία μέλη 0. Ακόμη μία επιτροπή που έχει σχηματιστεί στη Νέα Ζηλανδία είναι επιφορτισμένη με τη μελέτη θεμάτων της τοπικής αυτοδιοίκησης, της οποίας ο πρόεδρος συμμετέχει στο κεντρικό Συμβούλιο Αντιπροσώπευσης, όπως αναφέρεται παραπάνω. Η επιτροπή της τοπικής αυτοδιοίκησης (Local Government Commission) αποτελεί μια επίσης ανεξάρτητη αρχή, που κυρίως ασχολείται με ζητήματα διακυβέρνησης. Πιο συγκεκριμένα, καταθέτει αναφορές και προτάσεις στο Υπουργείο Τοπικής Διακυβέρνησης, ασχολείται και αποφασίζει σχετικά με προτάσεις που αφορούν στην αλλαγή των συνόρων των τοπικών αρχών των περιφερειών ή στη αλλαγή των λειτουργιών και αρμοδιοτήτων τους. Επίσης ασχολείται και με ζητήματα αναλογικότητας στα πλαίσια των κοινοτήτων, αλλά και με περιπτώσεις ενώσεών τους με συνέπεια τη δημιουργία κοινών αρχών. iii)καναδάς Στον Καναδά η διαδικασία του αναδιαχωρισμού τίθεται προς συζήτηση κάθε 0 χρόνια, μετά από την επίσημη απογραφή του πληθυσμού 2. Η συγκεκριμένη διαδικασία και η σύσταση των σχετικών επιτροπών παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αρχικά, οι επιτροπές είναι ανεξάρτητες και δέκα στον αριθμό, όσες είναι και οι επαρχίες του Καναδά. Στην κάθε μια από αυτές τις επιτροπές προεδρεύει είτε κάποιος δικαστής, διορισμένος από τον υπουργό δικαιοσύνης της επαρχίας, είτε κάποιος πολίτης, διορισμένος από τον υπουργό δικαιοσύνης της χώρας. Ακόμη δύο μέλη διορίζονται από το κοινοβούλιο, τα οποία είναι κάτοικοι των επαρχιών αντιστοίχως. 0 Ό.π. http://www.lgc.govt.nz/lgcwebsite.nsf/wpg_url/about-us-index!opendocument 2 http://www.elections.ca/content.asp?section=gen&document=ec90820&dir=bkg&lang=e&t extonly=false 2

Οι επιτροπές που έχουν πλέον συσταθεί προετοιμάζουν τις σχετικές με τον αναδιαχωρισμό προτάσεις, οι οποίες δημοσιεύονται σε καναδική εφημερίδα. Σκοπός είναι η διάθεση των προτάσεων σε δημόσια ακρόαση, η οποία διασφαλίζει την αποδοχή της διαδικασίας και την συμμετοχή σ αυτή. Αποτέλεσμα της δημόσιας ακρόασης των προτάσεων είναι να φανεί αν υπάρχει ανάγκη ή περιθώριο βελτιώσεων, προτού το σχέδιο του αναδιαχωρισμού κατατεθεί στον Ανώτατο υπάλληλο Εκλογών του Καναδά, ο οποίο με τη σειρά του θα το διαθέσει στη Βουλή. Εφόσον το σχέδιο κατατεθεί στη Βουλή εξετάζονται από εξειδικευμένη επιτροπή τυχόν αντιρρήσεις ή ενστάσεις, η οποία με το τέλος της διαδικασίας στέλνει το αποτέλεσμα στην κάθε επαρχία. Η απόφαση είναι πλέον στα χέρια των επαρχιακών επιτροπών, οι οποίες έχουν στη διάθεσή τους τόσο τις προτάσεις της επιτροπής του κοινοβουλίου όσο και τις εισροές των δημοσίων ακροάσεων. Τελικό στάδιο αποτελεί η ανακοίνωση στη Βουλή του αριθμού των μελών που θα εκλέγεται σε κάθε επαρχία, ο τρόπος που χωρίζεται η κάθε επαρχία σε εκλογικές περιφέρειες, περιγραφή των συνόρων των περιφερειών αλλά και ο πληθυσμός της κάθε μιας 3. iv) Γερμανία Ο εκλογικός νόμος της Γερμανίας ορίζει ότι ο Πρόεδρος της ομοσπονδίας διορίζει μόνιμη επιτροπή για τον επανακαθορισμό των συνόρων των εκλογικών περιφερειών (Constituency Delimitation Commission), η οποία αποτελείται από τον πρόεδρο της ομοσπονδιακής στατιστικής υπηρεσίας, ένα δικαστή του ομοσπονδιακού διοικητικού δικαστηρίου και πέντε ακόμη μέλη 4. Οι κύριοι λόγοι για τους οποίους διεξάγεται η διαδικασία του αναδιαχωρισμού είναι η αναπροσαρμογή του συνολικού πληθυσμού και η αλλαγή των διοικητικών ορίων. Τα παραπάνω θέματα εξετάζει η επιτροπή αυτή και έπειτα υποβάλλει τις προτάσεις της, οι οποίες όμως οφείλουν να υπακούουν σε κάποιες παραμέτρους. Πρώτον, οι οποιεσδήποτε προτάσεις του σχεδίου δεν πρέπει να συμπεριλαμβάνουν αλλαγές στα όρια των κρατιδίων. 3 Ό.π. 4 http://www.iuscomp.org/gla/statutes/bwg.htm, αρθ.3 παρ. 3

Δεύτερον, τα πληθυσμιακά κριτήρια ορίζουν ότι η απόκλιση από το μέσο πληθυσμό, που θα πρέπει να έχει κάθε περιφέρεια, δεν μπορεί να ξεπερνά το 25%, είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω. Ως γεωγραφικό κριτήριο ορίζεται ότι κάθε περιφέρεια πρέπει να είναι συνεκτική, και τέλος πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα όρια των δήμων και των πόλεων 5. Την αναφορά λοιπόν που συντάσσει η επιτροπή του επαναπροσδιορισμού των συνόρων των εκλογικών περιφερειών την παραδίδει στο Υπουργείο Εσωτερικών το οποίο με τη σειρά του προωθεί το σχέδιο στο Κοινοβούλιο οπότε και δημοσιεύεται στην Επίσημη Εφημερίδα της Ομοσπονδίας 6. v)ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής Τελευταίο παράδειγμα όσον αφορά την επιλογή του χρόνου και του τρόπου με τον οποίο διεξάγεται η διαδικασία του αναδιαχωρισμού αποτελούν οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, που όπως φαίνεται παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον πράγμα που δικαιολογεί και την έντονη συζήτηση αλλά και προβληματισμό γύρω από αυτή. Μια πρώτη, γενική εικόνα δίνει το γεγονός ότι την ευθύνη για τον επανακαθορισμό των συνόρων των εκλογικών περιφερειών αναλαμβάνει το νομοθετικό σώμα της κάθε πολιτείας, μετά από την επίσημη απογραφή του πληθυσμού που λαμβάνει χώρα κάθε 0 χρόνια. Δεδομένου του ότι η κάθε πολιτεία διαθέτει το δικό της σύνταγμα αλλά και νόμους αντιλαμβανόμαστε ότι οι προϋποθέσεις για τον αναδιαχωρισμό ποικίλουν και διαφέρουν 7. Η διαφορά με το ομοσπονδιακό παράδειγμα της Γερμανίας είναι ότι στην περίπτωση αυτής οι όροι του αναδιαχωρισμού αναφέρονται με ακρίβεια στον ομοσπονδιακό εκλογικό νόμο. Όπως θα φανεί όμως παρακάτω στις Η.Π.Α. κάτι τέτοιο δεν ισχύει καθώς σε κάποιες πολιτείες ο αναδιαχωρισμός διεξάγεται από ανεξάρτητες επιτροπές ενώ σε άλλες την ευθύνη αναλαμβάνουν τα κόμματα και οι κυβερνήσεις. Με τον καιρό βέβαια και λόγω των πολλών υποθέσεων επανακαθορισμού εκλογικών περιφερειών 5 Ό.π., αρθ.3 παρ.2. 6 Ό.π., αρθ.3 παρ.3. 7 http://www.senate.leg.state.mn.us/departments/scr/redist/red-us/redist-us.htm 4

που κατέληγαν στα δικαστήρια λόγω έντονων ενστάσεων έχουν οριστεί κάποιες γενικές οδηγίες οι οποίες στηρίζονται σε αποφάσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου. Οι γενικές αυτές αρχές μπορούν να χωριστούν σε τρεις ευρείες κατηγορίες.η πρώτη αναφέρεται σε γεωγραφικά κριτήρια και ορίζει ότι οι περιφέρειες πρέπει να είναι συνεχείς και συνεκτικές, με κύριο στόχο τη διευκόλυνση της επικοινωνίας των αντιπροσώπων. Η δεύτερη αφορά σε πληθυσμιακά κριτήρια και στη διατήρηση ενός μέσου πληθυσμού σε κάθε περιφέρεια αλλά και τη διατήρηση των συνόρων των κομητειών και των δήμων. Τέλος τα πολιτικά κριτήρια στοχεύουν στην προστασία των υποψηφίων και έχει σαφείς συνέπειες στην εξέλιξη του πολιτικού ανταγωνισμού μεταξύ αυτών σε κάθε εκλογική ενότητα 8. Εκτός από τις παραπάνω γενικές αρχές ένα ακόμη φλέγον ζήτημα αποτελούν οι επιμέρους παράμετροι που ελέγχουν τη διαδικασία και κυρίως το ερώτημα σε ποιόν ανατίθεται ο έλεγχός της. Γενικώς, αναφέρεται το γεγονός ότι σε 36 πολιτείες ο αναδιαχωρισμός ελέγχεται από το νομοθετικό σώμα της κάθε μιας, οπότε είναι ξεκάθαρο ότι το αποτέλεσμα της διαδικασίας δεν είναι απαλλαγμένο από πολιτικές σκοπιμότητες. Σε 5 πολιτείες (Αριζόνα, Χαβάη, Αϊνταχο, Νιού Τζέρσεϋ, Ουάσινγκτον) την ευθύνη αναλαμβάνει ανεξάρτητη επιτροπή, ενώ σε άλλες δύο πολιτείες (Αϊοβα, Μεϊν) αν και διορίζεται ανεξάρτητο όργανο την τελική έγκριση αναλαμβάνει το κοινοβούλιο 9. Το ζήτημα του αναδιαχωρισμού στις Η.Π.Α. γίνεται πιο ξεκάθαρο μέσα από δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Το πρώτο αφορά το μοντέλο επανακαθορισμού των εκλογικών περιφερειών της Αριζόνα και της Αϊοβα. Στις δύο αυτές πολιτείες η διαδικασία διεξάγεται βασισμένη σε παραδοσιακές αρχές του αναδιαχωρισμο, απομακρυσμένες όσο το δυνατόν από πολιτικές σκοπιμότητες. Στην Αϊοβα συγκροτείται ανεξάρτητο σώμα (Legislative Service Bureau) το οποίο προτείνει τουλάχιστον 3 σχέδια στο κοινοβούλιο, το οποίο και αποφασίζει. Η διαφορά στις προτάσεις που γίνονται από την επιτροπή 8 Richard Forgette, Glenn Platt, Redistricting Principles and incumbency protection in the U.S. Congress, Political Geography 24(2005) 934-95, σελ. 936-939. 9 http://www.idebate.org/debatabase/topic_details.php?topicid=750 5

έγκειται στις προτεραιότητες σχετικές με τα κριτήρια που πρέπει να πληρούνται 20. Αυτά δηλαδή της πληθυσμιακής ισότητας, της συνέχειας, του σεβασμού σε πολιτικές μειονότητες και της συνεκτικότητας. Στην Αριζόνα η επιτροπή αποτελείται από πολίτες (Arizona Independent Redistricting Commission), ενώ αποκλείει εκλεγμένους, υπαλλήλους κομμάτων και μέλη ομάδων συμφερόντων. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Πολιτείας μόνο μπορεί επιτρέψει την ισομερή συμμετοχή Δημοκρατικών, Ρεπουμπλικάνων και Ανεξάρτητων 2. Στο άλλο άκρο συναντάμε πολιτείες όπως η Καλιφόρνια και η Πενσυλβανία, όπου η διαδικασία του επανακαθορισμού των συνόρων των εκλογικών περιφερειών στηρίζεται σε κόμματα και προφανώς διεξάγεται βάσει συγκεκριμένων πολιτικών σκοπιμοτήτων, χωρίς να ακολουθεί κατ ανάγκη βασικές αρχές που ορίζουν τη διαδικασία. Η κάθε κομματική ομάδα του κοινοβουλίου προτείνει διαφορετικά σχέδια αναδιαχωρισμού και η απόφαση λαμβάνεται σε συνέδριο στο οποίο μπορεί να ασκηθεί κυβερνητικό βέτο. Στην Πενσυλβανία το κόμμα των Ρεπουμπλικάνων αναλαμβάνει το σχεδιασμό της πρότασης, χωρίς να προβάλλει καταστατικές ή συνταγματικές προϋποθέσεις και περιορισμούς 22. Από τα παραπάνω παραδείγματα αποδεικνύεται πως στις περισσότερες χώρες συνηθίζεται η ανάληψη, η σχεδίαση και μελέτη του επανακαθορισμού των συνόρων των εκλογικών και διοικητικών περιφερειών από ανεξάρτητες επιτροπές. Αυτό είναι φυσικά πιο δημοκρατικό καθώς δεν αφήνει περιθώριο αμφισβήτησης των προθέσεων και των συνεπειών του αναδιαχωρισμού. Φαίνεται δηλαδή ότι ο επανακαθορισμός των συνόρων των εκλογικών περιφερειών δεν αποβλέπει σε κομματικές σκοπιμότητες, παρά σε καθαρά 20 Richard Forgette, Glenn Platt, Redistricting Principles and incumbency protection in the U.S. Congress, Political Geography 24(2005) 934-95, σελ. 94-942. 2 Ό.π., σελ. 942. 22 Ό.π., σελ.942. 6

αντικειμενικά κριτήρια, ενώ το ίδιο ισχύει και για την επαναχάραξη Ο.Τ.Α.. Εντούτοις, τίθεται το ερώτημα αν ο αποκλεισμός πολιτικών προσώπων αποτελεί κομμάτι μιας καθ όλα αντικειμενικής και κυρίως αποδοτικής διαδικασίας ή αν η συμβολή εκλεγμένων αντιπροσώπων θα μπορούσε να διευκολύνει και να διευκρινίσει κάποιες παραμέτρους του αναδιαχωρισμού των εκλογικών και διοικητικών ενοτήτων. Δεδομένων των παραπάνω παρατηρήσεων, αλλά και της μελέτης που προηγήθηκε, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ένα σχέδιο αναδιαχωρισμού βασισμένο σε κόμματα στοχεύει στη μεγιστοποίηση του εκλογικού τους οφέλους. Έχει ως αποτέλεσμα το σχεδιασμό περιφερειών που δε θα μπορούν να αποδώσουν στο εκλογικό αποτέλεσμα τη λαϊκή βούληση, καθώς δε στηρίζεται σε γεωγραφικά και πληθυσμιακά κριτήρια αλλά στο εκλογικό συμφέρον των κομμάτων. Σε μια τέτοια περίπτωση, κομματικής δηλαδή εμπλοκής, είναι πιθανό να αδικούνται και να περιθωριοποιούνται μειονότητες, να χάνει μια περιοχή και οι ψηφοφόροι της την ταυτότητά τους αλλά και να αποδυναμώνεται ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους υποψηφίους με τη δημιουργία ασφαλών για κάποιους εκλογικών ενοτήτων. Από την άλλη όμως, εφόσον ο αναδιαχωρισμός δεν αποτελεί μια διαδικασία που αφορά μόνο τις εκλογές και τον κομματικό ανταγωνισμό, η συμμετοχή εκλεγμένων αντιπροσώπων θα μπορούσε να συμβάλλει στην προώθηση των συμφερόντων και της εύρυθμης λειτουργίας των δήμων και κοινοτήτων στα πλαίσια των περιφερειών. Ο συμβουλευτικός ρόλος τους σε μια επιτροπή θα μπορούσε να βοηθήσει στο σχηματισμό αποδοτικότερων και ισχυρότερων μονάδων τοπικής αυτοδιοίκησης. Είναι λοιπόν σαφές ότι ο αναδιαχωρισμός των εκλογικών περιφερειών αποτελεί μια διαδικασία πολύπλευρη, η οποία δεν είναι μόνο ένα από τα τεχνικά χαρακτηριστικά των εκλογικών συστημάτων, αλλά έχει συνέπειες και στη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού στο σύνολό του. Χωρίς αμφιβολία όμως οφείλει να είναι απαλλαγμένη από κομματικές σκοπιμότητες και να σχεδιάζεται από ανεξάρτητα όργανα, αφήνοντας ίσως ένα συμβουλευτικό περιθώριο σε εκλεγμένους αντιπροσώπους με σκοπό την κατάδειξη και κατανόηση βαθύτερων προβλημάτων των τοπικών αρχών. 7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΚΛΟΓΙΚΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΚΑΙ ΕΚΛΟΓΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Ο αναδιαχωρισμός των εκλογικών περιφερειών είναι μια διαδικασία που συμπεριλαμβάνεται στα τεχνικά χαρακτηριστικά των εκλογικών συστημάτων. Παρόλο που εμπεριέχει παραμέτρους και στοιχεία που είναι ποσοτικά μετρήσιμα, αυτό δε σημαίνει ότι αποτελεί μια ξεκάθαρα μαθηματική διαδικασία 23. Είναι κομμάτι των εκλογικών συστημάτων που μέσα από αριθμούς μπορεί να αποδώσει ποιοτικούς δείκτες και να συνεισφέρει αποτελεσματικά στη συνολική αξιολόγηση ενός εκλογικού και πολιτικού συστήματος. Κι αυτό γιατί οι παράγοντες που συμμετέχουν στη διαδικασία όχι μόνο είναι ποικίλης ύλης και περιεχομένου αλλά μπορούν να καταδείξουν ελλείψεις και παραλείψεις. Όλα αυτά μεταφράζονται σε προβλήματα δημοκρατίας, αντιπροσώπευσης και διοικητικής λειτουργίας. Το εκλογικό σύστημα εκτός του γεγονότος ότι επηρεάζεται άμεσα από την επιλογή του σχεδιασμού των περιφερειών, θέτει και όρια στη διαδικασία του αναδιαχωρισμού. Στην ουσία κατατοπίζει και καθοδηγεί το σχεδιασμό των εκλογικών ενοτήτων με βάση ορισμένους κανόνες 24. Προφανώς λοιπόν ο επαναπροσδιορισμός των συνόρων των περιφερειών δεν είναι μια διαδικασία που συμβαίνει μια φορά και για πάντα. Υπάρχουν γεγονότα που προκαλούν τη διαδικασία, κυρίως πληθυσμιακές μεταβολές ή μετακινήσεις, προβλήματα διοίκησης ή και συνειδητοποίηση προβλημάτων του βαθμού αντιπροσώπευσης ενός εκλογικού συστήματος 25. Εφόσον λοιπόν αλλάζουν σε ένα μεγάλο βαθμό τα δεδομένα και οι ισορροπίες μια εκλογικής περιφέρειας είτε πρέπει να αλλάξουν τα σύνορά της και να δημιουργηθεί μια καινούρια που θα ανταποκρίνεται στα κριτήρια που τίθενται, είτε θα πρέπει, σε περίπτωση πληθυσμιακής μεταβολής, να αλλάξει ο αριθμός 23 Dieter Nohlen, «Κομματικό σύστημα και εκλογικά συστήματα», Επίκεντρο, 2007, σελ. 9. 24 Ηλίας Νικολακόπουλος, «Εισαγωγή στη θεωρία και την πρακτική των εκλογικών συστημάτων», Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνη 989, σελ.8. 25 Dieter Nohlen, «Κομματικό σύστημα και εκλογικά συστήματα», Επίκεντρο, 2007, σελ. 94. 8

των εδρών, έτσι ώστε να υπάρχει αναλογία στο αριθμητικό κομμάτι της σχέσης πληθυσμού- εδρών. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί το πόσο σημαντική είναι η παραπάνω σχέση στο δημοκρατικό πολίτευμα. Το γεγονός δηλαδή ότι η κάθε ψήφος πρέπει να έχει την ίδια αξία. Η αρχή αυτή επιτυγχάνεται εφόσον σε μία επικράτεια συγκεκριμένος αριθμός ψήφων, δηλαδή συγκεκριμένο κομμάτι του πληθυσμού, βγάζει μία έδρα. Το πόσες έδρες λοιπόν αναλογούν σε μια περιφέρεια προσδιορίζει το μέγεθός της, ορισμός που δεν έχει να κάνει με τη γεωγραφική έκταση των ενοτήτων. Με βάση λοιπόν αυτό υπάρχουν δύο περιπτώσεις εκλογικών περιφερειών:η μονοεδρική περιφέρεια και η πολυεδρική περιφέρεια. Στην πρώτη περίπτωση, η επικράτεια χωρίζεται σε ισομεγέθη κομμάτια, καθένα από τα οποία βγάζει μία έδρα. Στις μονοεδρικές περιφέρειες, προφανώς, η επιλογή γίνεται με βάση την απόλυτη ή τη σχετική πλειοψηφία. Από την άλλη μεριά στις πολυεδρικές περιφέρειες ο αριθμός των εδρών που αντιστοιχεί στην κάθε μια υπολογίζεται με βάση των πληθυσμό της. Μπορεί να δημιουργηθούν περιφέρειες σχετικά μικρού μεγέθους, με 2,3 ή 4 έδρες, είναι όμως πιθανό να δημιουργηθεί μία ενιαία εκλογική περιφέρεια, η οποία περιλαμβάνει το σύνολο της επικράτειας, στην οποία να αντιστοιχούν όλες οι έδρες 26. Ακόμη ένα ζήτημα που αφορά στις πολυεδρικές περιφέρειες είναι και το αν είναι ίσες ή άνισες. Αυτό στην πράξη σημαίνει, από τη μια πλευρά, ότι μια επικράτεια μπορεί να χωριστεί σε εκλογικές ενότητες ίσου μεγέθους, όπου η καθεμία βγάζει τον ίδιο αριθμό βουλευτών. Από την άλλη όμως υπάρχει και η δυνατότητα να χωριστεί η χώρα σε άνισου μεγέθους περιφέρειες, όπου ανάλογα με τον πληθυσμό αποδίδονται οι έδρες. Στην περίπτωση αυτή πρέπει να καθοριστεί το πληθυσμιακό μέγεθος που αντιστοιχεί σε ένα βουλευτή. Η περίπτωση των ανομοιογενών εκλογικών περιφερειών είναι χαρακτηριστικό των αναλογικών συστημάτων, όπου ο καθορισμός των εκλογικών περιφερειών ορίζεται από τη διοικητική διαίρεση. Αντιθέτως, ο ομοιογενής τύπος εκλογικής περιφέρειας είναι χαρακτηριστικό των πλειοψηφικών συστημάτων 27. 26 Ό.π., σελ.0. 27 Ό.π., σελ. 02. 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ Όπως αναφέρθηκε παραπάνω ο αναδιαχωρισμός δεν αναφέρεται μονάχα στις εκλογικές περιφέρειες δεν και στη διεξαγωγή των εκλογικών αναμετρήσεων και τα αποτελέσματά της. Ο αναδιαχωρισμός των διοικητικών ενοτήτων επηρεάζει τον τρόπο διακυβέρνησης αλλά και το εύρος των αρμοδιοτήτων των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης. Σε γενικές γραμμές ο επανακαθορισμός των διοικητικών ενοτήτων μπορεί να δράσει καθοριστικά στο βαθμό αυτονομίας που μπορεί να απολαμβάνει ένας δήμος. Δηλαδή, μπορεί να αναδιανέμει τις αρμοδιότητές του και να επαναπροσδιορίσει τόσο τα οικονομικά όσο και τα κοινωνικά του καθήκοντα. Όπως θα φανεί και στο δεύτερο μέρος της εργασίας, στην ελληνική περίπτωση η συνένωση των δήμων θα οδηγούσε σε αποδοτικότερο σύστημα τόσο για το σύνολο του κρατικού μηχανισμού, όσο και για τους κατοίκους ενός δήμου. Κι αυτό γιατί ένας μικρός Ο.Τ.Α. δεν είναι σε θέση να πάρει αποφάσεις και να λύσει από μόνος του τοπικά προβλήματα. Συνεπώς χάνει την αυτονομία που οφείλει να διαθέτει, ακυρώνοντας με τον τρόπο αυτό το αίτημα της αποκέντρωσης. Αποτέλεσμα αυτού είναι να επιτείνεται η εξάρτησή του Ο.Τ.Α. από τον κεντρικό κρατικό μηχανισμό, ο οποίος λειτουργώντας συγκεντρωτικά, διογκώνεται και αδυνατεί να προσφέρει λύσεις. Η δημιουργία κατά συνέπεια μεγαλύτερων Ο.Τ.Α. σε πληθυσμιακό επίπεδο, θα σήμαινε τη μείωση του αριθμού τους, γεγονός που λειτουργεί απλουστευτικά και πιο αποδοτικά. Από τις παραπάνω παρατηρήσεις και όπως σημειώνεται στη μελέτη του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης οι στόχοι στους οποίους οφείλει να αποβλέπει ένα σχέδιο αναδιαχωρισμού είναι κυρίως δύο: «Οι δήμοι να αποτελέσουν ισχυρά κέντρα δημοκρατικού προγραμματισμού και ταυτόχρονα να γίνουν αποτελεσματικότεροι διαχειριστές 20

υπηρεσιών που αναφέρονται ιδίως στην καθημερινή ζωή των πολιτών και στην ποιότητα της» 28. Η παράμετρος της τοπικής αυτοδιοίκησης έχει μεγάλη σημασία, καθώς η εύρυθμη λειτουργία της επηρεάζει τόσο την κρατική μηχανή όσο και την καθημερινότητα των κατοίκων. Κοινό τόπο οφείλει να αποτελεί η λειτουργική αυτονομία των Ο.Τ.Α. έχοντας ως στόχο την οικοδόμηση δημοκρατικότερης διακυβέρνησης που με τη σειρά της θα συμβάλλει στη συνεχή ανάπτυξη και πρόοδο 29. Για να επιτευχθεί ο στόχος της αποκέντρωσης και της σωστής λειτουργίας όλων των διοικητικών μηχανισμών του κράτους θα πρέπει να μελετηθεί με ακρίβεια ο τρόπος επαναχάραξης των Ο.Τ.Α.. Είναι βασικό να προκύψουν μονάδες βιώσιμες που θα είναι σε θέση «να σχεδιάζουν, να οδηγούν σε ωρίμανση και να υλοποιούν έργα και δράσεις που χρηματοδοτούνται από εθνικούς ή κοινοτικούς πόρους» 30. Για να υλοποιηθεί επιτυχώς ένα παρόμοιο σχέδιο στην Ελλάδα, θα πρέπει να οριστεί μια επιστημονικά καταρτισμένη επιτροπή που θα αναλάβει τη διοικητική αναδιαμόρφωση των Ο.Τ.Α.. Βασικοί στόχοι είναι η διεύρυνση των αρμοδιοτήτων τους σε όλα τα επίπεδα. Οι νέοι Ο.Τ.Α. συνεπώς θα πρέπει να διαθέτουν οικονομική αυτοτέλεια, την οποία θα αποκτούν μέσω της φορολογικής αποκέντρωσης. Με τον τρόπο αυτό θα είναι σε θέση να ελέγχουν αλλά και να αξιοποιούν τα οφέλη των φορολογικών εσόδων. Εκτός όμως από την αναβάθμισή τους σε ζητήματα οικονομικής φύσης, η αναπτυξιακή τους πρωτοβουλία θα πρέπει να προωθηθεί και σε θέματα κοινωνικού ενδιαφέροντος, όπως είναι τα ζητήματα υγείας, εκπαίδευσης, παροχής υπηρεσιών κοινωνικής αλληλεγγύης και διαχείρισης περιβάλλοντος. Ανακεφαλαιώνοντας, βασικός στόχος του αναδιαχωρισμού των εκλογικών περιφερειών είναι η δημιουργία ισχυρών και λειτουργικών τοπικών 28 http://www.ita.org.gr/contents.aspx?lang=gr&catid=45&view=0, «Σχετικά με τη χάραξη των νέων διοικητικών ορίων για τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης και την παροχή των αντίστοιχων κινήτρων», σελ. 2-3. 29 http://www.im.dk/publikationer/government_reform_in_brief/kap0.htm 30 http://www.ita.org.gr/contents.aspx?lang=gr&catid=45&view=0, «Σχετικά με τη χάραξη των νέων διοικητικών ορίων για τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης και την παροχή των αντίστοιχων κινήτρων», σελ. 6. 2

διοικητικών μηχανισμών. Η επιτυχία στηρίζεται σε μεγάλους, πληθυσμιακά και χωρικά, δήμους οι οποίοι απολαμβάνοντας ένα μεγάλο βαθμό αυτονομίας θα είναι σε θέση να σχεδιάζουν αλλά και να υλοποιούν αναπτυξιακές πρωτοβουλίες. Βασική προϋπόθεση για τη δημιουργία ισχυρών και βιώσιμων Ο.Τ.Α. είναι η εφαρμογή του άρθρου 02. Ενδεικτικά η παρ. 2 του άρθρου ορίζει: «Οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης έχουν διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια.» 3. 3 «Το Σύνταγμα της Ελλάδας», Εκδόσεις Σάκκουλα, 200, σελ. 03-04. 22

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΝΑΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ ΕΚΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ Πριν προχωρήσει η μελέτη στο δεύτερο μέρος, είναι σημαντικό να αναφερθούν και να αναλυθούν τα αντικειμενικά κριτήρια στα οποία οφείλει να βασίζεται η διαδικασία του αναδιαχωρισμού των εκλογικών και διοικητικών ενοτήτων. Η διασαφήνιση των κριτηρίων είναι μεγάλης σημασίας, καθώς διασφαλίζουν τη δημιουργία περιφερειών που μπορούν να αποδώσουν αντικειμενικά αποτελέσματα και να λειτουργήσουν αποδοτικά. Παράλληλα μπορούν να εγγυηθούν την αναλογικότητα του εκλογικού συστήματος, αλλά και τη δημιουργία ισχυρών και λειτουργικών Ο.Τ.Α.. Τα κριτήρια στα οποία οφείλει να βασίζεται ο αναδιαχωρισμός είναι τα εξής: πληθυσμιακά, γεωγραφικά, κοινωνικά και οικονομικά. Η μελέτη των παραμέτρων του κάθε κριτηρίου αναδεικνύει τη πολυπλοκότητα του επανακαθορισμού των εκλογικών και διοικητικών περιφερειών αλλά και τη σημασία του στην καλή λειτουργία του εκλογικού και πολιτικού συστήματος. Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή της εργασίας ο αναδιαχωρισμός δεν αποτελεί μια αυστηρά μαθηματική διαδικασία, αντιθέτως επιφέρει ποσοτικές και ποιοτικές μεταβολές σε πολλούς τομείς ενός πολιτικού συστήματος, αναδεικνύοντας έτσι ένα σαφή τρόπο αξιολόγησής του. 23

i)πληθυσμιακά κριτήρια Το πρώτο κριτήριο που λαμβάνεται υπόψη στη διαδικασία του αναδιαχωρισμού είναι ο πληθυσμός. Βασική προϋπόθεση είναι να οριστεί το μέγεθος του πληθυσμού της κάθε περιφέρειας. Ανάλογα βέβαια με την περίπτωση, οι προϋποθέσεις που τίθενται σχετικά με το μέγεθος του πληθυσμού είναι διαφορετικές. Αναμφίβολα, στόχος είναι η αναλογική αντιπροσώπευση αλλά και ο σεβασμός στην αρχή της ισότητας της ψήφου. Έτσι λοιπόν στην περίπτωση των μονοεδρικών περιφερειών, η κάθε μια θα πρέπει να έχει το ίδιο πληθυσμιακό μέγεθος. Προφανώς όμως ο αριθμός αυτός δε μπορεί να είναι απόλυτος, αλλά αποκλίνει από το μέσο. Η απόκλιση αυτή οφείλει να οριστεί λαμβάνοντας υπόψη τη μέγιστη και ελάχιστη τιμή που μπορεί να πάρει. Εν ολίγοις η διαφορά ανάμεσα στον πληθυσμό της μεγαλύτερης από τη μικρότερη εκλογική περιφέρεια δεν πρέπει να ξεπερνά το εκλογικό μέτρο. Η σχέση ανάμεσα στις δύο έχει ως εξής: Max περιφέρεια =α Min περιφέρεια =β Πληθυσμός /έδρες =εκλογικό μέτρο α-β ε.μ. α β+ε.μ. α/ε.μ.<2, διαφορετικά η περιφέρεια θα βγάλει δύο έδρες Ομοίως, α/ε.μ.<+β/ε.μ. α/ε.μ.-β/ε.μ.< Η δεύτερη περίπτωση είναι η δημιουργία πολυεδρικών περιφερειών. Στη μία περίπτωση των ίσων πολυεδρικών περιφερειών η καθεμιά από αυτές έχει περίπου το ίδιο πληθυσμιακό μέγεθος και αποδίδει από δύο, τρεις ή τέσσερις έδρες. Μελετώντας όμως την περίπτωση των πολυεδρικών εκλογικών περιφερειών θα πρέπει να αναφερθούμε και στην περίπτωση των άνισων 24

εκλογικών ενοτήτων. Βασική προϋπόθεση στο σχεδιασμό άνισων περιφερειών είναι να υπολογιστεί το πληθυσμιακό μέγεθος που αποδίδει μια έδρα. Με τον τρόπο αυτό τηρείται και η αρχή της ισότητας της ψήφου. Όμως επειδή είναι πολύ δύσκολο να διατηρηθεί μια ισορροπία στη σχέση των δύο αυτών αριθμών, η δημιουργία άνισων πολυεδρικών ενοτήτων εμπεριέχει πρόβλημα αντιπροσωπευτικότητας. Στην περίπτωση της Ελλάδας η απόκλιση από το μέσο αριθμό των εδρών που θα έπρεπε να έχει η κάθε εκλογική περιφέρεια υπολογίζεται ως εξής: αρχικά υπολογίζουμε το μέσο αριθμό εδρών που πρέπει να έχει η κάθε περιφέρεια x=288/56 και υπολογίζουμε (xi-x)²/56-, όπου xi:αριθμός εδρών της κάθε περιφέρειας. Στην περίπτωση της Ελλάδας που έχουμε 56 εκλογικές περιφέρειες, έχουμε 56 προσθετέους αριθμούς. Όσο μεγαλύτερος βγαίνει αυτός ο δείκτης, τόσο μεγαλύτερη είναι η διασπορά. Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η διαδικασία του αναδιαχωρισμού είναι προτιμότερο να στοχεύει στη δημιουργία ισοδύναμων ενοτήτων, αποφεύγοντας τις μεγάλες πληθυσμιακές αποκλίσεις. 32 Πρέπει δηλαδή να αποδίδει περιφέρειες ίσου αριθμού εκλογέων συνεπώς και ίσου αριθμού εδρών/βουλευτών, οπότε να μη δημιουργούνται προβλήματα αντιπροσώπευσης. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την ικανοποίηση ίσων όρων ανταγωνισμού για τους υποψηφίους αλλά και την αποφυγή διακρίσεων των περιφερειών σε πρώτης και δεύτερης κατηγορίας. Ιδιαίτερη σημασία στη μελέτη των πληθυσμιακών κριτηρίων έχει και η παράμετρος της πυκνότητας 33, μέγεθος το οποίο ιδεατά πρέπει να είναι ίσο σε όλες τις περιφέρειες. Αυτό όμως δεν είναι δυνατό να συμβεί δεδομένης της διάκρισης σε αστικό, ημιαστικό και αγροτικό πληθυσμό. Η πληθυσμιακή 32 R.S. Garfinkel and G.L. Nemhauser, Optimal political districting by implicit enumeration techniques, Management Science, Vol. 6, No. 8, April 970, σελ. Β-495. 33 http://www.ita.org.gr/contents.aspx?lang=gr&catid=45&view=0, «Σχετικά με τη χάραξη των νέων διοικητικών ορίων για τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης και την παροχή των αντίστοιχων κινήτρων», σελ. 7. 25

πυκνότητα, και συνεπώς η έκταση, μιας αγροτικής περιφέρειας θα είναι προφανώς πολύ μεγαλύτερη από αυτή μιας ίσης πληθυσμιακά αστικής περιφέρειας. Η απόκλιση της πυκνότητας των περιφερειών μπορεί να υπολογιστεί μέσω του αριθμού των κατοίκων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Ο δείκτης αυτός, της πληθυσμιακής πυκνότητας 34, είναι μια ακόμη παράμετρος των πληθυσμιακών κριτηρίων με άμεσες επιπτώσεις στους όρους του πολιτικού ανταγωνισμού. Κι αυτό γιατί η προσπάθεια που πρέπει να καταβάλουν οι υποψήφιοι και τα κόμματα σε μια περιφέρεια χαμηλής πληθυσμιακής πυκνότητας είναι σαφώς μεγαλύτερη από την προσπάθεια υποψηφίων που κατεβαίνουν σε περιφέρειες υψηλής πυκνότητας. Εξίσου αναγκαίο όσον αφορά τον πληθυσμό, είναι να μετρηθεί και να ληφθεί υπόψη η διάκριση κατοίκων-δημοτών 35. Η παράμετρος αυτή έχει να κάνει με τον αναδιαχωρισμό ως μέσο δημιουργίας λειτουργικότερων και ισχυρότερων Ο.Τ.Α.. Η διαφορά λοιπόν κατοίκών- δημοτών είναι σημαντικό να υπολογιστεί καθώς οι υπηρεσίες και οι υποδομές απευθύνονται στους κατοίκους, ενώ μέρος αυτών απευθύνονται στους δημότες. Ανακεφαλαιώνοντας, όσον αφορά στα πληθυσμιακά κριτήρια οι μεταβλητές που πρέπει να μελετηθούν είναι το μέγεθος του πληθυσμού, η πυκνότητά του αλλά και η διάκριση κατοίκων-δημοτών. Ως καλύτερη περίπτωση σχεδιασμού εκλογικών περιφερειών θεωρείται αυτή των ίσων ενοτήτων, όπου υπάρχει συγκεκριμένος αριθμός εκλογέων οπότε και ίδιος αριθμός εδρών και στην περίπτωση των Ο.Τ.Α. στόχος είναι ο σχεδιασμός ενοτήτων πληθυσμιακά ισορροπημένων. Έτσι δημιουργούνται ίσοι όροι εκλογικού ανταγωνισμού και δεν δημιουργούνται προβλήματα αντιπροσώπευσης διατηρώντας συμπαγείς ενότητες. Ισχύει η αρχή της ίσης αξίας των ψήφων και αποφεύγονται οι ποιοτικές διακρίσεις των περιφερειών. Βέβαια όσον αφορά στην ισότητα της ψήφου θα πρέπει να συμπεριληφθεί και το θέμα των μειονοτήτων και η σημασία του δικαιώματος ίσης 34 Justin C. Williams, Jr, Political redistricting: A review, Papers in Regional Science, The journal of the RSAI 74: 3-40, σελ. 20. 35 Ό.π., σελ. 6-7. 26

αντιπροσώπευσής τους 36 τόσο σε επίπεδο εκλογικό όσο και σε επίπεδο διοίκησης. Όλα τα παραπάνω οφείλουν να λειτουργούν παράλληλα με τα υπόλοιπα κριτήρια και στόχους του αναδιαχωρισμού, δημιουργώντας κάποιες φορές την ανάγκη υποχωρήσεων 37, ώστε να επιτευχθεί ισορροπία. ii) Γεωγραφικά κριτήρια Το δεύτερο κριτήριο στο οποίο βασίζεται η διαδικασία του αναδιαχωρισμού είναι το γεωγραφικό. Το κριτήριο αυτό έχει να κάνει με το σχήμα της περιφέρειας, το πόσο συμπαγής είναι η ενότητα που θα προκύψει αλλά και το βαθμό προσβασιμότητας από ένα σημείο της περιφέρειας προς ένα άλλο. Η μελέτη των παραπάνω μεταβλητών είναι πολύ σημαντική για την αξιολόγηση της νέας εκλογικής ή διοικητικής περιφέρειας, ενώ μαζί με τα πληθυσμιακά κριτήρια συνθέτουν το πρώτο κομμάτι της διαδικασίας σχεδιασμού νέων ενοτήτων. Το πρώτο θέμα που εξετάζεται στα πλαίσια των γεωγραφικών κριτηρίων είναι το σχήμα, το οποίο καθορίζει και το πόσο συμπαγής είναι η νέα ενότητα. Αναφορικά λοιπόν με το σχήμα, το ιδεατό είναι ο κύκλος ο οποίος και αποτελεί το τέλειο κλειστό πολύγωνο. Αυτό που αναζητείται σχηματικά είναι ένα κανονικό, ισόπλευρο κλειστό πολύγωνο. Για παράδειγμα, μια περιφέρεια θεωρείται συμπαγής, όταν το σχήμα της πλησιάζει το τετράγωνο ή το εξάγωνο. Σε αντίθεση με ένα ισόπλευρο πολύγωνο, το ορθογώνιο σχήμα δημιουργεί άνισες αποστάσεις, γι αυτό και δεν συμπεριλαμβάνεται στις καλύτερες επιλογές. Από τα παραπάνω λοιπόν συμπεραίνουμε ότι η προέκταση ή επιμήκυνση το σχήματος της περιφέρειας αποκλίνει από το ιδεατό. Επίσης ο σχεδιασμός μιας ενότητας με οδοντωτό περίγραμμα ή αυτές που έχουν μια 36 Justin C. Williams, Jr, Political redistricting: A review, Papers in Regional Science, The journal of the RSAI 74: 3-40, σελ. 4. 37 Ό.π., σελ. 5. 27

τρύπα στη μέση αποκλίνουν επίσης από το ιδεατό 38. Παράδειγμα του τελευταίου αποτελεί η Β Αθηνών η οποία έχει στη μέση της μια τρύπα, την Α Αθηνών. Ένας τρόπος ελέγχου του βαθμού απόκλισης του σχήματος της περιφέρειας από το ιδεατό είναι η «κάλυψη σε κύκλο». Σχεδιάζοντας την περιφέρεια σε περιγεγραμμένο κύκλο μπορούμε να υπολογίσουμε το ποσοστό του κύκλου που καλύπτεται, αξιολογώντας με τον τρόπο αυτό το πόσο συμπαγές είναι το σχήμα της. Στο σημείο αυτό μπορούμε να προσθέσουμε και μια ακόμη μεταβλητή, αυτή του μεγέθους της περιφέρειας. Ο δείκτης αυτός μπορεί να υπολογιστεί είτε μετρώντας το εμβαδόν της, είτε την περίμετρό της. Η πληθυσμιακή πυκνότητα σε συνδυασμό με το γεωγραφικό μέγεθος και «συμπαγότητα» της περιφέρειας μας δίνουν έναν ιδιαίτερα χρήσιμο δείκτη αξιολόγησης σ ένα αρχικό τουλάχιστον αρχικό επίπεδο- του σχεδίου αναδιαχωρισμού. Βέβαια το ζήτημα του σχήματος της περιφέρειας αποτελεί τη μία μόνο παράμετρο του θέματος της «συμπαγότητας». Η δεύτερη μεταβλητή που πρέπει να υπολογιστεί είναι η απόσταση. Το πόσο συμπαγής είναι μια περιφέρεια είναι σχετικό και με την απόσταση που χωρίζει τον πληθυσμό της ενότητας από την έδρα/ κέντρο της. Αξίζει να σημειωθεί ότι η παράμετρος αυτή κρίνεται συχνά πιο σημαντική από αυτή του σχήματος. Κι αυτό γιατί η αξιολόγηση του τελευταίου χρησιμοποιείται κυρίως για να υποδείξει περιπτώσεις «gerrymandering». Εφόσον όμως στη διαδικασία του αναδιαχωρισμού δε χρησιμοποιούνται τα πολιτικά κριτήρια, ο υπολογισμός του σχήματος δεν κρίνεται απαραίτητος 39, καθώς δεν συντρέχει ο κίνδυνος κομματικών και ψηφοθηρικών σκοπιμοτήτων. Στο δεύτερο μέρος της εργασίας, όπου θα μελετηθεί η περίπτωση αναδιαχωρισμού των διοικητικών ενοτήτων της Κρήτης, η μεταβλητή που θα εξεταστεί είναι αυτή της απόστασης. 38 Peter J. Taylor, Anew shape measure for evaluating electoral district patterns, The American Political Science Review, Vol. 67, No. 3(Sept., 973), σελ. 947. 39 R.S. Garfinkel and G.L. Nemhauser, Optimal political districting by implicit enumeration techniques, Management Science, Vol. 6, No. 8, April 970, σελ. Β-496. 28

Στην εξέταση του σχήματος δεν πρέπει να παραλειφθεί η μελέτη της παραμέτρου της συνέχειας. Αυτό σημαίνει ότι η ενότητα που θα προκύψει δεν μπορεί να διακόπτεται από μια άλλη περιφέρεια, ή από κάποιο φυσικό ή τεχνητό σύνορο, όπως οροσειρές, μεγάλα ποτάμια ή δρόμους μεγάλης κυκλοφορίας, δημιουργώντας έτσι ένα απόλυτα συνεκτικό γράφημα 40. Στη μελέτη των γεωγραφικών κριτηρίων δε θα πρέπει να αγνοήσουμε και τη μεταβλητή της προσβασιμότητας. Αυτή συνδέεται άμεσα με τους δείκτες που εξετάστηκαν παραπάνω, δηλαδή με το σχήμα, την απόσταση και το πόσο συμπαγής είναι η περιφέρεια. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να εκτιμηθεί το οδικό δίκτυο που συνδέει τα σημεία του γραφήματος μιας γεωγραφικής ενότητας. Να αξιολογηθεί δηλαδή το δίκτυο στο εσωτερικό της περιφέρειας: άριστη σύνδεση ως δύσκολη σύνδεση ή καθόλου 4. Η αξιολόγηση της προσβασιμότητας εξετάζει τον τρόπο που συνδέεται ένα οποιοδήποτε σημείο της περιφέρειας μ ένα άλλο, χωρίς όμως η σύνδεση να βγαίνει από τα σύνορά της 42. Στη μελέτη της παραμέτρου αυτής συνεκτιμάται και η ύπαρξη φυσικών ή τεχνητών εμποδίων που δυσχεραίνουν την επικοινωνία μέσα στην εκλογική περιφέρεια. Η προσβασιμότητα είναι ένας τρόπος λεπτομερούς ανάλυσης των παραπάνω κριτηρίων. Συμπερασματικά, στόχος των γεωγραφικών κριτηρίων είναι η δημιουργία συμπαγών περιφερειών, των οποίων τα σύνορα πρέπει να είναι μια συνεχής γραμμή. Στο εσωτερικό τους σημαντική είναι η αξιολόγηση των συνδέσεων μεταξύ των Ο.Τ.Α. και η μη ύπαρξη φυσικών ή τεχνητών συνόρων. Στο σημείο αυτό αναφέρεται η περίπτωση των νησιών που αποτελούν την εξαίρεση του κανόνα. Στην περίπτωση αυτή η θάλασσα που περιβάλει την περιφέρεια θεωρείται ότι ανήκει σ αυτή. Ιδιαίτερα σημαντικός είναι επίσης ο έλεγχος ύπαρξης ή μη ακτοπλοϊκών συνδέσεων, αλλά και η 40 Justin C. Williams, Jr, Political redistricting: A review, Papers in Regional Science, The journal of the RSAI 74: 3-40, σελ. 8. 4 http://www.ita.org.gr/contents.aspx?lang=gr&catid=45&view=0, «Σχετικά με τη χάραξη των νέων διοικητικών ορίων για τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης και την παροχή των αντίστοιχων κινήτρων», σελ. 0. 42 R.S. Garfinkel and G.L. Nemhauser, Optimal political districting by implicit enumeration techniques, Management Science, Vol. 6, No. 8, April 970, σελ. Β-496. 29

συχνότητα των δρομολογίων, δείκτης που μπορεί να αποτελέσει τον τρόπο μέτρησης και αξιολόγησης της προσβασιμότητας. iii)κοινωνικά κριτήρια Τα κοινωνικά κριτήρια μελετούν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού στο εσωτερικό μιας εκλογικής και διοικητικής περιφέρειας. Στόχος είναι η αποφυγή έντονων αντιθέσεων και ανισοτήτων του πληθυσμού. Οι δείκτες που μελετώνται κατά την εξέταση των κοινωνικών κριτηρίων αφορούν μορφωτικούς δείκτες (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση) και δημογραφικά χαρακτηριστικά. Στα τελευταία ανήκουν δείκτες όπως μέγεθος νοικοκυριού, ποσοστό αλλοδαπών, ηλικιακή κατανομή του πληθυσμού κτλ 43. Η αποφυγή των μεγάλων ανισοτήτων και αντιθέσεων στα πλαίσια της νέας ενότητας δε σημαίνει όμως ότι στόχος του αναδιαχωρισμού είναι η δημιουργία απόλυτα ομογενών εκλογικών ενοτήτων. Κάτι τέτοιο θα ήταν άλλωστε ανέφικτο σε χώρες όπως η Ελλάδα η οποία απέχει κατά πολύ από το μοντέλο γκέτο. Εξαιτίας των παραπάνω, μια ακόμη παράμετρος που πρέπει να αναφερθεί είναι και η διατήρηση κοινών πολιτιστικών και πολιτισμικών παραδόσεων εντός της περιφέρειας. Στην κατεύθυνση αυτή οδηγεί η ένωση πληθυσμιακών ομάδων με κοινές ιστορικές εμπειρίες. Στόχος των κοινωνικών κριτηρίων είναι η διασφάλιση της ισότιμης εκπροσώπησης όλων των κοινωνικών ομάδων. Βέβαια, οι μετρήσεις τέτοιων ποιοτικών χαρακτηριστικών μιας πληθυσμιακής ομάδας στοχεύουν και στην αποδοτικότερη λειτουργία των Ο.Τ.Α., αφού οι πληροφορίες για τη σύσταση του πληθυσμού καταδεικνύουν στα αρμόδια όργανα την ανάγκη ύπαρξης συγκεκριμένων υποδομών 44. 43 http://www.ita.org.gr/contents.aspx?lang=gr&catid=45&view=0, «Σχετικά με τη χάραξη των νέων διοικητικών ορίων για τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης και την παροχή των αντίστοιχων κινήτρων», σελ. 7-8. 44 http://www.ita.org.gr/contents.aspx?lang=gr&catid=45&view=0, «Η πρόκληση μιας νέας μεταρρύθμισης της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης», σελ. 87. 30