Ψυχοδυναμική προσέγγιση Ανθρωπιστική προσέγγιση Κ. Παπαδοπούλου & Λ. Αναγνωστάκη (από σημειώσεις μαθήματος «Εισαγωγή στην Ψυχολογία», χειμερινό εξάμηνο 2011-12), ΕΚΠΑ/ΤΕΑΠΗ
Η παρουσίαση που ακολουθεί βασίστηκε στην παρακάτω βιβλιογραφία: Craig,J. & Baucum, D. (2007) Η Ανάπτυξη του Ανθρώπου. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση (Τόμος Α). Feldman, R.S. (2009) Εξελικτική Ψυχολογία. Δια Βίου Μάθηση. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg (Τόμος Α) Cole, M. & Cole, S. (2001) Η Ανάπτυξη των Παιδιών. Αθήνα: Gutenberg Βοσνιάδου, Σ. (2001 και 1999) Εισαγωγή στην Ψυχολογία, Τόμοι α και β. Αθήνα: Gutenberg Salkind, N. (2004) Θεωρίες της Ανθρώπινης Ανάπτυξης. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη Atkinson, R., Atkinson, R., Smith, E., Bem, D., Nolen-Hoeksema, S. (2003 και 2004) Εισαγωγή στην Ψυχολογία του Hillgard. Τόμοι α και β. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση. Schachter, D., Gilbert, D., Wenger,D. (2012) Ψυχολογία. Αθήνα: Gutenberg.
Erikson, E. (1963/1990) Η Παιδική Ηλικία και η Κοινωνία. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη. Freud, S. (1933/1964) New Introductory Lectures on Psychoanalysis. N.Y.: Norton. Rogers, C. (1970) On Becoming a Person: a Therapist s View of Psychotherapy. Boston: Houghton Mifflin.
Ψυχανάλυση: θεωρία και μέθοδος θεραπείας S. Freud (1856-1939): πατέρας της ψυχανάλυσης. Σπούδασε νευρολογία. Τρόπος θεραπείας της υστερίας-ύπνωση. «Εφηύρε» τη μέθοδο των ελεύθερων συνειρμών (αυτός είναι ο δρόμος προς το ασυνείδητο-μαζί με τα όνειρα).
Η Τοπική θεωρία (1905): Συνειδητό Προσυνειδητό Ασυνείδητο (πρώτος εισήγαγε τη σημασία του)...σαν ένα παγόβουνο Ψυχολογικός ντετερμινισμός (αιτιοκρατία): όλες οι σκέψεις και τα συναισθήματα έχουν κάποια αιτία. Τίποτα δεν είναι τυχαίο.
Δομική θεωρία (1923) 3 Συστήματα της Ψυχικής Συσκευής 1) Αυτό/Εκείνο/Id: Το πιο πρωτόγονο. Εδρεύουν οι ενορμήσεις. 2 βασικές ενορμήσεις: της ζωής (libido) και του θανάτου (επιθετικότητα). Αρχή της ευχαρίστησης (ασυνείδητο) 2) Εγώ: Αρχή πραγματικότητας. Εκτελεστικό όργανο της προσωπικότητας (κυρίως συνειδητό) 3) Υπερεγώ: μετά το οιδιπόδειο. Εσωτερικευμένη αναπαράσταση κανόνων + ιδεώδες του Εγώ (εν μέρει συνειδητό)
Συγκρούσεις ανάμεσα στις τρεις δομές! Συγκρούσεις δημιουργούν άγχος. Μηχανισμοί άμυνας του Εγώ. Π.χ. Απώθηση Προβολή Μετάθεση Ταύτιση (ταύτιση με τον επιτιθέμενο) Άρνηση Παλινδρόμηση Εκλογίκευση
Freud: Πρώτος μίλησε για τη σεξουαλικότητα των παιδιών και τη σημασία της. Στάδια ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης: Σε κάθε στάδιο αναζητείται ικανοποίηση από συγκεκριμένες σωματικές περιοχές και από δραστηριότητες που συνδέονται με τις περιοχές αυτές: Στοματικό στάδιο (1 χρ) Πρωκτικό Στάδιο (2 χρ.) Φαλλικό Στάδιο (3-5 χρ.): Οιδιπόδειο σύμπλεγμα Λανθάνουσα περίοδος (6-12 χρ.) Ήβη...
Carl Jung: συλλογικό και ατομικό ασυνείδητο, αρχέτυπα Μεγ. Βρετανία: Anna Freud vs Melanie Klein. Σχολή αντικειμενοτρόπων σχέσεων. Σημασία πρώτων χρόνων ζωής και σχέσης με τη μητέρα (Winnicott, Bion) Η.Π.Α.: Ψυχολογία του Εγώ. Erikson: Ψυχοκοινωνικά στάδια ανάπτυξης Γαλλία: Lacan.
Η διαδικασία της ανάπτυξης εκτείνεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής Προσθήκη κοινωνικής διάστασης στο μοντέλο του Freud Κεντρικό θέμα η διαμόρφωση ταυτότητας Κάθε στάδιο ενσωματώνει ένα ξεχωριστό, κύριο έργο το οποίο πρέπει να πραγματοποιηθεί για να προχωρήσουμε στο επόμενο Αυτό το έργο έχει τη μορφή «κρίσης» (εσωτερική σύγκρουση) Κάθε κρίση παρέχει στο άτομο νέους τρόπους να βιώνει τον κόσμο και να συναλλάσσεται με αυτόν. Οι δυνατότητες διαμορφώνονται από άλλα άτομα, τα οποία με τη σειρά τους διαμορφώνονται από τον πολιτισμό. Αρχή της επιγένεσης
1ο έτος: εμπιστοσύνη- δυσπιστία Μπορώ να εμπιστευθώ τον κόσμο; Ελπίδα 2ο έτος: αυτονομία- ντροπή και αμφιβολία Μπορώ να ελέγξω τη συμπεριφορά μου; Θέληση 3ο-6ο: πρωτοβουλία- ενοχή Μπορώ να ανεξαρτητοποιηθώ από τους γονείς μου και να ανιχνεύσω τις δυνατότητές μου; Σκοπός 7ο-εφηβεία: φιλοπονία- κατωτερότητα Μπορώ να αποκτήσω τις αναγκαίες για την προσαρμογή ικανότητες; Ικανότητα
Εφηβεία: ταυτότητα- σύγχυση ρόλου Ποιος/ποια είμαι; Ποιες είναι οι πεποιθήσεις μου, τα συναισθήματά μου, οι στάσεις μου; Αίσθηση ταυτότητας Νεότητα: οικειότητα- απομόνωση Μπορώ να αφιερωθώ στον άλλον; Αγάπη, Αφοσίωση Μέση ηλικία: παραγωγικότητα- στασιμότητα Τι μπορώ να προσφέρω στις γενιές που ακολουθούν; Φροντίδα Γηρατειά: Πληρότητα- απελπισία Η δουλειά και οι ευθύνες ολόκληρης ζωής μου έδωσαν ικανοποίηση και ευχαρίστηση; Σοφία
Βαθιά επίδραση σε πολλούς τομείς Θεωρία περιεκτική και συνολική Γενική αποδοχή του «ασυνείδητου» Όμως: Μη μετρήσιμες έννοιες Αντίθετες ενέργειες πηγάζουν από ίδια αιτία; Πολιτισμικές επιδράσεις στη θεωρία (κυρίως όσον αφορά στη γυναικεία σεξουαλικότητα και ψυχισμό) Κοινωνικο-πολιτική διάσταση του ανθρώπου; Για τη θεραπεία: κόστος/διάρκεια
Βασικές Αρχές Ενδιαφέρεται για τον άνθρωπο και την υποκειμενική εμπειρία κάθε στιγμή Οι άνθρωποι κινητοποιούνται από την ανάγκη να αναπτύξουν το δυναμικό τους και τις ικανότητές τους Οι άνθρωποι είναι βασικά καλοί
1) Carl Rogers Όλα τα άτομα έχουν έμφυτη τάση για αυτο-πραγμάτωση: δηλ. τάση προς αξιοποίηση και εκπλήρωση όλων των δυνατοτήτων τους. Πελατο-κεντρική θεραπεία (ο πελάτης γνωρίζει) Κεντρικές έννοιες: α) «ο εαυτός»: το «ποιος είμαι» και το «τι μπορεί να κάνω». Η αντίληψη του εαυτού (αυτοαντίληψη) καθορίζει τη συμπεριφορά και την αντίληψη του ατόμου για τον κόσμο. Το άτομο, αξιολογεί κάθε εμπειρία ανάλογα με την έννοια του εαυτού, η οποία δεν είναι πάντα ρεαλιστική.
β) έννοια του χάσματος. 1. χάσμα με την πραγματικότητα: Οι άνθρωποι θέλουν να συμπεριφέρονται με τρόπους συνεπείς με την εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους. Εμπειρίες και συναισθήματα που δεν συμβαδίζουν με αυτό είναι απειλητικά και φράζεται η είσοδός τους στη συνείδηση. Όσο περισσότερες εμπειρίες το άτομο αρνείται ως ασυμβίβαστες, τόσο μεγαλύτερο γίνεται το χάσμα μεταξύ εαυτού και πραγματικότητας. 2. χάσμα με «ιδανικό εαυτό» (που θα θέλαμε να είμαστε). Όσο μεγαλύτερο, τόσο χειρότερα Σημασία «άνευ όρων αποδοχής» από τους γονείς και το περιβάλλον!
2) Abraham Maslow Τα κίνητρα του ανθρώπου υπαγορεύονται από τις ανάγκες του, που ιεραρχούνται σαν πυραμίδα. Η ανοδική πορεία είναι εφικτή μόνο εάν, έστω και εν μέρει, ικανοποιηθούν οι προηγούμενες ανάγκες. αυτοπραγμάτωση αισθητικές ανάγκες γνωστικές ανάγκες ανάγκες εκτίμησης ανάγκες αγάπης και ένταξης ανάγκες ασφάλειας βιολογικές ανάγκες
Χαρακτηριστικά ατόμων που φτάνουν στην αυτοπραγμάτωση: Δέχονται την πραγματικότητα και μπορούν να ανεχθούν την αβεβαιότητα Είναι αυθόρμητοι Είναι πολύ δημιουργικοί Είναι ικανοί να εκτιμήσουν βαθιά τις βασικές εμπειρίες της ζωής Μπορούν να κοιτούν τη ζωή αντικειμενικά Δημιουργούν βαθιές και ικανοποιητικές διαπροσωπικές σχέσεις με λίγους ανθρώπους αντί με πολλούς Επικεντρώνονται στο πρόβλημα και όχι στον εαυτό τους Έχουν αίσθηση του χιούμορ
Τρόποι συμπεριφοράς που οδηγούν στην αυτοπραγμάτωση Βίωσε τη ζωή όπως ένα παιδί, με πλήρη συγκέντρωση. Δοκίμασε κάτι καινούριο, αντί να επιμένεις στους σίγουρους και ασφαλείς τρόπους Να είσαι ειλικρινής. Να αναλαμβάνεις ευθύνες. Να εργάζεσαι σκληρά για ότι αποφασίζεις να κάνεις Προσπάθησε να εντοπίσεις τις άμυνές σου και έχε το κουράγιο να τις εγκαταλείψεις.
Έμφαση στον άνθρωπο. Ισότιμος συνεργάτης- πελάτης Επιρροή σε απελευθερωτικά κινήματα (π.χ. φεμινιστικό) Όμως: Δεν εξηγεί επαρκώς πώς διαμορφώνεται η έννοια του εαυτού και γιατί κάποιος (σε αντίθεση με κάποιον άλλο) τελικά επιτυγχάνει την αυτοπραγμάτωση Παρατήρηση σχετικά υγιών ατόμων. Τι γίνεται με άτομα με ψυχοπαθολογία; Έμφαση στο άτομο και όχι στο σύνολο
Προσωπικότητα είναι οι ξεχωριστοί και χαρακτηριστικοί τρόποι σκέψης, συναισθήματος και συμπεριφοράς που χαρακτηρίζουν ένα άτομο Διαφορετικοί ορισμοί ανάλογα με τη θεωρητική κατεύθυνση Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου έχουν «συνέχεια», αλλά τροποποιούνται λόγω ωρίμανσης και μάθησης