Για τη δημιουργία του φυλλαδίου εργάστηκαν:

1

Για τη δημιουργία του φυλλαδίου εργάστηκαν: Μιλτιάδης Ματσάγκας Αναπληρωτής Καθηγητής Αγγειοχειρουργικής, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Iωαννίνων Νίκος Λαμπρόπουλος Professor of Surgery and Radiology, VTE Panel of USA National Quality Forum, Director, Vascular Laboratory, Department of Surgery, Stony Brook University Medi cal Center, New York, USA Αθανάσιος Γιαννούκας Καθηγητής Αγγειοχειρουργικής, Ιατρικό Τμήμα, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 2 «Οι πληροφορίες στο παρόν έντυπο προορίζονται για γενική πληροφόρηση και ενημέρωση του κοινού και σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη συμβουλή ιατρού ή άλλου αρμοδίου επαγγελματία υγείας».

Εισαγωγή Αυτό το φυλλάδιο περιέχει χρήσιμες πληροφορίες για την ασθένεια που είναι γνωστή ως «Εν τω Βάθει Φλεβική Θρόμβωση» ή εν συντομία «ΕΒΦΘ». Περιγράφει την αγωγή που είναι πιθανό να λάβετε καθώς και τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσετε για να έχετε όσο το δυνατόν μια πιο επιτυχημένη θεραπεία. Το πρώτο κομμάτι του φυλλαδίου απαντάει σε ορισμένες απορίες που μπορεί να έχετε. Στη συνέχεια, συμπεριλαμβάνουμε ένα κομμάτι που είναι αφιερωμένο στη φροντίδα που πρέπει να λάβετε όταν πλέον η θεραπεία σας έχει ολοκληρωθεί επιτυχώς. Aκολουθεί μία λίστα με την ερμηνεία όρων που πιθανότατα θα συναντήσετε. Στο τέλος, αναφέρονται δύο παραδείγματα από καθημερινές ιστορίες ασθενών με φλεβική θρομβοεμβολή. Αν έχετε περαιτέρω απορίες, επικοινωνήστε με όποιον φροντίζει για τη φαρμακευτική σας αγωγή (για παράδειγμα, ιατρό, νοσηλευτή-νοσηλεύτρια, ή φαρμακοποιό) θα χαρούν να σας βοηθήσουν. 3

Ερωτήσεις και απαντήσ Ε Τί είναι οι θρόμβοι και η φλεβική θρόμβωση; Απάντηση - Οι θρόμβοι είναι πήγματα αίματος (δηλαδή σχηματισμοί από αίμα που έχει πήξει), μπορούν να σχηματιστούν στο εσωτερικό ενός αγγείου (αρτηρίας ή φλέβας) και να διαταράξουν τη ροή του αίματος στο εσωτερικό αυτού του αγγείου. Εάν σχηματιστεί θρόμβος σε μία αρτηρία, μπορεί να εμποδίσει τη ροή του οξυγονωμένου αίματος προς το τμήμα του σώματος που προμηθεύεται αίμα από αυτό το αγγείο. Εάν σχηματιστεί θρόμβος σε μία φλέβα, τότε αποτελεί εμπόδιο για την επιστροφή του αίματος προς την καρδιά. Και στις δύο περιπτώσεις παρεμποδίζεται η φυσιολογική κυκλοφορία του αίματος. 4 Ο σχηματισμός θρόμβου σε μία φλέβα, συνήθως των κάτω άκρων, ονομάζεται «Εν τω Βάθει Φλεβική Θρόμβωση» ή εν συντομία «ΕΒΦΘ». Σε ορισμένες περιπτώσεις, καθώς οι φυσικοί μηχανισμοί του σώματος διασπούν τον θρόμβο (αυτό αποκαλείται «ινωδολυτική» διαδικασία) είναι δυνατόν κομμάτια του θρόμβου γνωστά ως «έμβολα» να παρασυρθούν

εις από την κυκλοφορία του αίματος και να ταξιδεύσουν μέσω αυτού προς τους πνεύμονες, προκαλώντας «Πνευμονική Εμβολή» ή εν συντομία «ΠΕ». Εάν συμβεί αυτό και ο θρόμβος είναι αρκετά μεγάλος, μπορεί να είναι αρκετά επικίνδυνος, μερικές φορές ακόμη και να απειλήσει την ίδια τη ζωή. Οι δύο αυτές καταστάσεις για τις οποίες διαβάσατε παραπάνω δηλαδή ΕΒΦΘ και ΠΕ, είναι γνωστές ως Φλεβική Θρομβοεμβολή ή εν συντομία «ΦΘΕ». Ε Τί θα αισθανθώ αν πάθω Φλεβική Θρομβοεμβολή; Απάντηση - Συνηθισμένα συμπτώματα στην Φλεβική Θρόμβωση, λόγω του σχηματισμού θρόμβου μέσα στις φλέβες, μπορεί να είναι πόνος, ερυθρότητα, ευαισθησία και οίδημα (πρήξιμο) γύρω από την περιοχή στην οποία βρίσκεται ο θρόμβος, που τις περισσότερες φορές είναι τα κάτω άκρα. Στην περίπτωση της Πνευμονικής Εμβολής μπορεί να προκληθούν συμπτώματα όπως δυνατός πόνος στο στήθος και δυσκολία στην αναπνοή. 5

Στην περίπτωση που παρατηρήσετε οποιοδήποτε από αυτά τα συμπτώματα, πρέπει να επικοινωνήσετε άμεσα με το γιατρό σας, μέρα και νύχτα, ή να πάτε στο πλησιέστερο εφημερεύον Νοσοκομείο. Εκεί θα σας εξετάσουν και θα γίνουν οι απαραίτητες εξετάσεις για να διαπιστωθεί αν πραγματικά έχετε Φλεβική Θρομβοεμβολή. Εάν αυτό συμβαίνει, θα ξεκινήσετε αγωγή με φάρμακα για να προληφθεί περαιτέρω έκθεσή σας σε κίνδυνο. Ε Πως θα διαγνωσθεί με ασφάλεια εάν έχω υποστεί Φλεβική Θρομβοεμβολή; Απάντηση - Θα σας γίνουν κάποιες απαραίτητες αιματολογικές εξετάσεις που συνήθως είναι ενδεικτικές για την ύπαρξη Φλεβικής Θρομβοεμβολής. Εάν ο υπεύθυνος γιατρός υποψιαστεί ΦΘΕ από την κλινική εξέταση και τις παραπάνω αιματολογικές εξετάσεις, η οριστική διάγνωση θα γίνει για την Φλεβική Θρόμβωση με τους αγγειακούς υπερήχους (το γνωστό τρίπλεξ), ενώ για την Πνευμονική Εμβολή με την αξονική αγγειογραφία πνευμόνων. Εάν οι εξετάσεις αυτές είναι θετικές, μπορεί να χρειασθεί η εισαγωγή σας στο Νοσοκομείο για το ξεκίνημα της αντιπηκτικής θεραπείας. 6

Ε Γιατί μου χορηγούνται φάρμακα και πώς βοηθάει αυτό; Απάντηση - Σε αυτές τις περιπτώσεις χορηγούνται φάρμακα για να εμποδίσουν τον οργανισμό σας να σχηματίσει και νέους θρόμβους καθώς και για να σταματήσει η ανάπτυξη σε μέγεθος των ήδη υπαρχόντων θρόμβων. Αυτά τα φάρμακα αναφέρονται συνήθως ως «αντιπηκτικά του αίματος» ή/και «αντιθρομβωτικά». Τα αντιπηκτικά δουλεύουν επηρεάζοντας το μηχανισμό πήξης του αίματος στο σώμα. Παρατείνουν το φυσιολογικό χρόνο που απαιτείται για την πήξη του. Ο χρόνος αυτός προσδιορίζεται με κάποιες εξετάσεις αίματος. Όμως, αυτά τα φάρμακα δεν διαλύουν τυχόν θρόμβους που έχουν ήδη σχηματιστεί. Το σώμα σας έχει από μόνο του το κατάλληλο σύστημα για να το κάνει αυτό με φυσικό τρόπο μέσα σε διάστημα μερικών εβδομάδων έως μηνών. Ε Πώς γίνεται και πόσο κρατάει η θεραπεία για την Θρόμβωση; Απάντηση - Συνήθως η θεραπεία της Φλεβικής Θρομβοεμβολής περιλαμβάνει δύο φάσεις, μια σύντομη αρχική (ημέρες) και μία μακρότερη (μήνες) για την ολοκλήρωση της. Και οι δύο αυτές φάσεις είναι σημαντικές και θα πρέπει να τις ολοκληρώσετε σωστά ώστε να έχετε μια επιτυχή αντιμετώπιση της Θρόμβωσης. 7

Στην περίπτωση της Φλεβικής Θρόμβωσης η θεραπεία κρατάει συνήθως από 3 έως 6 μήνες, ενώ στην περίπτωση της Πνευμονικής Εμβολής από 6 έως 12 μήνες. Ο γιατρός σας θα αποφασίσει τη διάρκεια της αγωγής ανάλογα και με το υπόλοιπο ιατρικό σας ιστορικό. Ε Τι είδους φάρμακα είναι πιθανόν να μου χορηγηθούν; Απάντηση - Για την αρχική φάση της θεραπείας πιθανότατα θα σας χορηγηθεί κάποια αντιπηκτική αγωγή σε ενέσιμη μορφή. Αυτή θα σας χορηγείται με υποδόρια ένεση (ένεση κάτω από το δέρμα), μία ή δύο φορές την ημέρα, ανάλογα με το εμπορικό σκεύασμα που θα σας δοθεί. Η θεραπεία θα διαρκέσει για κάποιες ημέρες ως αρχική φάση, αλλά μπορεί να συνεχιστεί και για την δεύτερη μακρότερη φάση εάν το σύνολο της θεραπείας είναι μικρό (3 μήνες). Ο γιατρός σας θα υπολογίσει τη δόση σας κυρίως σύμφωνα με το σωματικό σας βάρος. 8 Σε πολλούς ασθενείς που χρειάζονται μακρότερη θεραπεία (6 μήνες και πλέον), μετά τη χορήγηση για κάποιες ημέρες της αγωγής με υποδόρια ένεση μπορεί να σας χορηγηθεί κάποιο «αντιπηκτικό από του στόματος».

Τα φάρμακα αυτά είναι στη μορφή δισκίων και κάθε άνθρωπος ανταποκρίνεται διαφορετικά σε αυτά, οπότε και η δόση σας μπορεί να χρειαστεί να τροποποιηθεί αρκετές φορές μέχρι να βρεθεί εκείνη που ταιριάζει καλύτερα στις ανάγκες σας. Έτσι θα γίνεται λήψη αίματος κατά διαστήματα και μέσω μιας εργαστηριακής εξέτασης (χρόνος προθρομβίνης και INR) θα προσδιορίζεται η πηκτικότητα του αίματος σας. Βάσει αυτών των αποτελεσμάτων πηκτικότητας, ο ιατρός σας θα ρυθμίζει τη δόση του φαρμάκου που καλύπτει καλύτερα τις ανάγκες σας. Πρέπει επίσης να γνωρίζετε ότι θα χρειαστεί να συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε το ενέσιμο αντιπηκτικό σε συνδυασμό με το αντιπηκτικό από το στόμα κατά τις πρώτες μέρες που η αγωγή σας θα αλλάξει από ένεση σε δισκίο, και μέχρις ότου ρυθμιστεί καλά η αγωγή με τα χάπια. Να θυμάστε επίσης ότι πολλά άλλα φάρμακα αλλά και τρόφιμα (όπως τα πράσινα λαχανικά) μπορούν να επηρεάσουν την αποτελεσματικότητα του από του στόματος αντιπηκτικό. Συνεπώς, για όσο βρίσκεσθε σε αγωγή με αυτό το φάρμακο, να συμβουλεύεστε το γιατρό σας, την ειδική νοσηλεύτρια ή το φαρμακοποιό σας πριν τη λήψη οποιουδήποτε καινούριου φαρμάκου, αλλά και να ακολουθείτε τις σχετικές συμβουλές που θα σας δοθούν για τη διατροφή σας. 9

Τα τελευταία χρόνια έχουν κυκλοφορήσει διεθνώς κάποια καινούργια αντιπηκτικά φάρμακα σε μορφή δισκίων, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο στην αρχική όσο και στην μεταγενέστερη φάση της θεραπείας για Θρομβοεμβολική νόσο. Τα φάρμακα αυτά έχουν αρκετά πλεονεκτήματα κατά τη χορήγηση τους σε σχέση με την υπάρχουσα θεραπεία που διαβάσατε πιο πάνω, όπως την εύκολη χορήγηση από το στόμα, τη σταθερή δοσολογία και ότι δεν χρειάζονται κάποια εργαστηριακή εξέταση για να παρακολουθεί κανείς τη δράση τους. Εμφανίζουν όμως και κάποια μειονεκτήματα, όπως την απουσία ύπαρξης αντιδότου και κυρίως το σχετικά υψηλό κόστος. Ε Ποιά είναι τα πιθανά προβλήματα από ανεπιθύμητες ενέργειες οι οποίες σχετίζονται με την αντιπηκτική θεραπεία; Απάντηση - Εφόσον λαμβάνετε το φάρμακο όπως σας έχει συσταθεί από το γιατρό σας, δεν είναι ιδιαίτερα πιθανό να παρουσιαστούν προβλήματα. Ωστόσο, παρακαλούμε να επικοινωνήσετε άμεσα με το Νοσοκομείο ή το γιατρό σας αν: 10 Υποστείτε κάποιο τραυματισμό, ιδιαίτερα στο κεφάλι σας, στα μάτια σας ή στις αρθρώσεις σας. Αιμορραγείτε πολύ από ένα κόψιμο, ή αιμορραγείτε από τη μύτη σας ή τα ούλα σας για

περισσότερο από πέντε λεπτά. Παρατηρήσετε (οι γυναίκες) ασυνήθιστα έντονη εμμηνόρροια. Παρατηρήσετε κάποια ανεξήγητη μελανιά, ιδιαιτέρως μαύρα ή καφέ στίγματα στο δέρμα σας, ενώ δεν έχετε τραυματιστεί. Παρατηρήσετε έντονο μελάνιασμα ή ερυθρότητα γύρω από το σημείο της ένεσης. Παρατηρήσετε στον εμετό σας αίμα ή σωματίδια που ομοιάζουν με κόκκους καφέ. Παρατηρήσετε κοκκινωπής απόχρωσης ούρα ή μαύρα κόπρανα. Βιώνετε έντονες αλλαγές στη γενική κατάσταση της υγείας σας, για παράδειγμα: εμετό, διάρροια, πυρετό, πόνο στο στήθος ή δυσκολία στην αναπνοή. Ε Τί πρέπει να κάνω στην περίπτωση που τραυματιστώ ή κοπώ; Απάντηση - Στην περίπτωση που τραυματιστείτε ή κοπείτε, εφαρμόστε ένα καθαρό ύφασμα (κατά προτίμηση αποστειρωμένη γάζα) στην πληγή και πιέστε για τουλάχιστον πέντε λεπτά. Αν η πληγή εντοπίζεται στο χέρι ή στο πόδι σας, σηκώστε το ψηλά. Εάν η αιμορραγία δε σταματά, επικοινωνήστε άμεσα με το γιατρό σας ή πηγαίνετε στο πλησιέστερο εφημερεύον Νοσοκομείο. 11

Παρακολούθηση μετά τη θεραπεία Εάν έχετε περάσει κάποιο επεισόδιο Φλεβικής Θρόμβωσης, μπορεί να παρατηρήσετε να παραμένει ένα πρήξιμο στο πόδι σας. Μπορεί επίσης το πόδι σας να είναι ευαίσθητο στο άγγιγμα. Αυτό είναι αρκετά κοινό καθώς οι φλέβες σας δεν αναρρώνουν άμεσα αλλά με την πάροδο του χρόνου. Αν κάποιες βαλβίδες στις φλέβες σας έχουν καταστραφεί από το θρόμβο, το πόδι σας μπορεί να έχει για πάντα την τάση να πρήζεται ανά διαστήματα. Για να βοηθήσετε στην ανάρρωση των φλεβών, είναι πολύ σημαντικό να φροντίζετε τα πόδια σας. Θα πρέπει: Να φοράτε υποστηρικτικές κάλτσες ή καλσόν όπως συστήνεται από τον θεράποντα ιατρό σας (είναι σημαντικό γιατί ενισχύουν τη φυσιολογική ροή του αίματος στα πόδια και εμποδίζουν τον μελλοντικό σχηματισμό πληγών σε αυτά). Ο γιατρός σας θα σας πει τι είδους κάλτσες χρειάζεστε και πώς να τις χρησιμοποιήσετε. Να αποφεύγετε την παρατεταμένη ορθοστασία και εν γένει την ακινησία. Προσπαθήστε να κινείστε όσο περισσότερο μπορείτε. Να ανασηκώνετε τα πόδια σας, όταν κάθεστε. Τα πόδια σας, εφόσον είναι δυνατόν, θα πρέπει να είναι τοποθετημένα πιο πάνω από το ύψος του καθίσματος και να μην είναι σταυρωμένα. Προσέξτε όμως οι γάμπες σας να παραμένουν ελεύθερες. 12

Να κάνετε αρκετή, χαλαρή άσκηση. Το περπάτημα είναι η καλύτερη λύση για σας, αλλά ευεργετικά είναι επίσης το κολύμπι και η ποδηλασία. Να ενυδατώνετε το δέρμα των ποδιών σας καθημερινά ώστε να το διατηρείτε εύκαμπτο. Αν κοπείτε ή τραυματίσετε σοβαρά στο κάτω μέρος των ποδιών σας, να επισκεφτείτε άμεσα τον γιατρό ή τη νοσηλεύτρια σας, ώστε να λάβετε την απαραίτητη φροντίδα. Αν ταξιδεύετε μεγάλες αποστάσεις Μπορεί να έχετε ακούσει στην τηλεόραση ή να έχετε διαβάσει στις εφημερίδες για περιπτώσεις Φλεβικής Θρομβοεμβολής που συνέβησαν σε άτομα τα οποία ταξίδεψαν μεγάλες αποστάσεις, συνήθως με αεροπλάνο, αλλά και αυτοκίνητο. Με τη λήψη ορισμένων συνετών, προληπτικών μέτρων, ο κίνδυνος «ΦΘΕ» μπορεί να μειωθεί σε μεγάλο βαθμό όταν ταξιδεύετε, και τα μεγάλα ταξίδια με αεροπλάνο μπορούν να είναι λιγότερο ανησυχητικά. Αυτά τα προληπτικά μέτρα εφαρμόζονται επίσης αν ταξιδεύετε για πολύ ώρα με λεωφορείο, αυτοκίνητο ή τρένο. Αν σας έχει συσταθεί από το γιατρό σας η χρήση ειδικών καλτσών, να τις φοράτε και στα δυο σας πόδια οποτεδήποτε ταξιδεύετε για μεγάλες αποστάσεις. 13

Να πίνετε πολύ νερό κατά τη διάρκεια του ταξιδιού σας. Σκοπός είναι να διατηρείτε έναν υποκίτρινο χρωματισμό των ούρων σας (όταν ουρείτε τα ούρα σας πρέπει να είναι σχεδόν άχρωμα). Να αποφεύγετε το τσάι, τον καφέ και τα αλκοολούχα ποτά κατά τη διάρκεια του ταξιδίου. Σας αφυδατώνουν. Να διατηρείστε ενεργητικοί με τις παρακάτω ασκήσεις: Στρέψτε τα δάχτυλα των ποδιών σας ψηλά προς τον ουρανό και μετά κάτω προς το έδαφος. Περιστρέψτε τους αστραγάλους σας προς τα δεξιά και τα αριστερά. Όταν κάθεστε, να σηκώνετε ένα πόδι τη φορά στο ύψος της καρέκλας. Προσπαθήστε να σηκώνεστε και να περπατάτε κανονικά κατά διαστήματα. Πιθανότατα να θέλετε να ρωτήσετε το γιατρό σας αν χρειάζεται να πάρετε κάποιο φάρμακο πριν την έναρξη του ταξιδίου για να προλάβετε τη «ΦΘΕ». Αν αναπτύξετε ευαισθησία, πόνο ή πρήξιμο στα πόδια σας μετά από ένα μεγάλο ταξίδι, αναζητήστε άμεσα ιατρική συμβουλή. Αν αναπτύξετε πόνο στο στήθος ή δυσκολία στην αναπνοή (ή και τα δύο) πρέπει να λάβετε άμεσα βοήθεια και να μεταφερθείτε σε Νοσοκομείο. 14

Σημαντικά πράγματα που πρέπει να θυμάστε Εφόσον λαμβάνετε το φάρμακο όπως σας έχει συσταθεί, δεν είναι ιδιαίτερα πιθανό να σας παρουσιαστεί κάποιο πρόβλημα. Όμως, μπορείτε να ενισχύσετε τις πιθανότητες επιτυχίας της θεραπείας σας αν ακολουθήσετε τις παρακάτω οδηγίες: Να λαμβάνετε τα φάρμακά σας και να πραγματοποιείτε τους αιματολογικούς ελέγχους σας, όποτε σας λένε. Να έχετε μαζί σας ένα βιβλιαράκι με τα αρχεία της αντιθρομβωτικής σας θεραπείας, σε περίπτωση εκτάκτου ανάγκης. Να ενημερώνετε τον ιατρό σας για όλα τα υπόλοιπα φάρμακα που ενδεχομένως λαμβάνετε, συμπεριλαμβανομένων βιταμινών και άλλων συμπληρωμάτων διατροφής που μπορεί να αγοράσετε από καταστήματα υγιεινής διατροφής. Προσπαθήστε να λαμβάνετε το φάρμακό σας την ίδια ώρα κάθε μέρα. Το απόγευμα είναι οι καλύτερες ώρες ιδιαίτερα για τα αντιπηκτικά από το στόμα που χρειάζονται τακτικό έλεγχο και ρύθμιση. 15

16 Να θυμηθείτε να αναφέρετε στο γιατρό σας αν διαπιστώσετε ότι έχετε πάρει μεγαλύτερη ποσότητα από το φάρμακό σας, ή αν παραλείψατε μια δόση. Να μη λαμβάνετε οποιοδήποτε νέο φάρμακο που δε σας έχει συνταγογραφηθεί από τον θεράποντα ιατρό σας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που μπορείτε να αγοράσετε χωρίς ιατρική συνταγή, χωρίς να ρωτήσετε πρώτα το γιατρό σας. Αν αναζητήσετε οποιαδήποτε άλλη θεραπεία, για παράδειγμα από κάποιον άλλο γιατρό, ή από ένα οδοντίατρο ή από ένα φαρμακοποιό, να τους ενημερώσετε ότι λαμβάνεται αντιπηκτικά. Να διατηρείτε όλα τα φάρμακα στις αρχικές τους συσκευασίες και σε ασφαλές μέρος, μακριά από τα παιδιά. Να ενημερώσετε τον θεράποντα ιατρό σας αν είστε έγκυος ή αν σκοπεύετε να μείνετε έγκυος. Να περιορίσετε την ποσότητα αλκοόλ που πίνετε σε όχι περισσότερα από ένα με δύο ποτήρια την ημέρα. Αυτό σημαίνει όχι περισσότερα από δύο μικρά ποτήρια κρασί, δύο μεζούρες οινοπνευματωδών ή μισό λίτρο μπύρας. Ποτέ μη μεθύσετε!

Να μη κάνετε μεγάλες αλλαγές στη δίαιτά σας χωρίς να συμβουλευτείτε το θεράποντα ιατρό σας. Να παρατηρείτε τακτικά το χρώμα του δέρματός σας και τη κατάστασή του, και να ενημερώνετε το γιατρό σας για οποιαδήποτε μεγάλη αλλαγή. Να αποφεύγετε δραστηριότητες που μπορεί να προκαλέσουν μελάνιασμα ή τραυματισμό, για παράδειγμα, αθλήματα επαφής. Να προσέχετε ιδιαιτέρως όταν βουρτσίζετε τα δόντια σας ή όταν ξυρίζεστε. Εξετάστε τη περίπτωση να χρησιμοποιήσετε μία μαλακή οδοντόβουρτσα και μία ηλεκτρική ξυριστική μηχανή. Προσπαθήστε να αποφύγετε τα τσιμπήματα εντόμων. Να χρησιμοποιείτε εντομοαπωθητικό, ιδίως στα πόδια σας. Πάντα να φοράτε παπούτσια ή παντόφλες, και να φοράτε πάντα ανθεκτικά γάντια όταν ασχολείστε με την κηπουρική. Να φοράτε δακτυλήθρα όταν ράβετε. Καλό θα είναι να αποφεύγετε τη Θεραπεία Υποκατάστασης Ορμονών εφόσον αυτό είναι εφικτό ωστόσο ο θεράπων ιατρός σας μπορεί να αποφασίσει ότι ίσως να είναι καλύτερο να τη λάβετε. Σε αυτή την περίπτωση, να ενημερώσετε τον θεράποντα ιατρό σας για το ιστορικό «ΦΘΕ», ώστε να μπορεί να σας δώσει περαιτέρω συμβουλές και να σας πει για επιπλέον προληπτικά μέτρα (αντίστοιχη συμβουλή ισχύει αν σας έχουν συνταγογραφήσει κάποιο αντισυλληπτικό φάρμακο). 17

Λίστα με χρήσιμους όρους Αντιπηκτικό Είναι ο τεχνικός όρος για το φάρμακο που παρατείνει το χρόνο που απαιτείται για την πήξη του αίματος. Παρόλο που είναι ευρέως γνωστό ως «αραιωτικό του αίματος», το αντιπηκτικό δεν αραιώνει πρακτικά το αίμα. Θρόμβος αίματος Είναι φυσιολογικό να πήζει το αίμα μας όταν τραυματιζόμαστε, αλλά ορισμένες φορές αυτό συμβαίνει και εντός των αιμοφόρων αγγείων, συνήθως των ποδιών, σχηματίζοντας μία «τάπα» η οποία μπορεί να εμποδίσει τη φυσιολογική ροή του αίματος σε μία φλέβα ή σε μία αρτηρία. Υπάρχουν δύο τύποι θρόμβων αίματος: αυτός ο οποίος δεν κινείται και αποκαλείται απλά θρόμβος, και αυτός ο οποίος αποσπάται από τον κεντρικό θρόμβο και κινείται στην κυκλοφορία του αίματος και τότε αποκαλείται, έμβολο. Αιματολογικοί έλεγχοι Ένα μικρό δείγμα αίματος λαμβάνεται για να υπολογιστεί πόσο καλά αποδίδει η θεραπεία σας (βλέπε ορισμό για INR). D-dimer αιματολογικός έλεγχος Αυτός ο έλεγχος ανιχνεύει τα παράγωγα προϊόντα από τη διάσπαση ενός θρόμβου. Αν το τεστ σας είναι αρνητικό, δεν υπάρχει ένδειξη θρόμβωσης, ενώ εάν το τεστ σας είναι θετικό, χρειάζονται περεταίρω εξετάσεις. 18

Θεραπευτική ομάδα Σε αυτήν συμπεριλαμβάνονται όλα τα άτομα που είναι υπεύθυνα για τη φροντίδα σας στο νοσοκομείο και στο ιατρείο του θεράποντα ιατρού σας. Συγκεκριμένα συμπεριλαμβάνονται: Η ειδική νοσηλεύτρια στο νοσοκομείο, εάν υπάρχει Ο νοσοκομειακός φαρμακοποιός καθώς και ο φαρμακοποιός της γειτονιάς σας, και Ο θεράπων ιατρός σας και η νοσηλεύτρια σας. International normalized ratio (INR) Αυτό είναι ένα τεστ που πραγματοποιείται για να ελεγχθεί πόσο καλά δουλεύει για εσάς η αντιπηκτική θεραπεία από το στόμα για κάποια είδη φαρμάκων. Πραγματοποιείται σε ένα μικρό δείγμα του αίματός σας. Ένα φυσιολογικό INR είναι περίπου 1. Οι ασθενείς οι οποίοι έχουν υποστεί κάποιο επεισόδιο «ΦΘΕ» και είναι σε αγωγή με αντιπηκτικό πρέπει έχουν ένα INR μεταξύ 2 και 3. Αυτό σημαίνει ότι το αίμα χρειάζεται διπλάσιο και τριπλάσιο χρόνο από το φυσιολογικό για να πήξει. Η κλινική θα σας ζητήσει να τροποποιήσετε τη δόση του αντιπηκτικού φαρμάκου που λαμβάνετε, ανάλογα με τα αποτελέσματα. Αν το INR σας είναι πολύ ψηλό, μπορεί να αιμορραγείτε πολύ εύκολα, ενώ αν είναι πολύ χαμηλό, μπορεί να έχετε μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξετε κάποια καινούργια θρόμβωση. Υποδόρια ενέσιμα αντιπηκτικά Ένα αντιπηκτικό που είναι διαθέσιμο σε ενέσιμη μορφή και το οποίο χρησιμοποιείται για να εμποδίσει το σχηματισμό ή την ανάπτυξη ενός θρόμβου αίματος, διαλύοντας τυχών έμβολα που μπορεί να βρίσκονται στην κυκλοφορία του αίματός σας. 19

Πνευμονική εμβολή Είναι ο όρος για ένα θρόμβο αίματος ο οποίος έχει αποκολληθεί από ένα θρόμβο συνήθως στα πόδια και έχει ταξιδέψει και αποφράξει αγγεία στους πνεύμονες. Αυτή η μορφή θρόμβωσης μπορεί να προκαλέσει πόνο στο στήθος και δυσκολία στην αναπνοή, είναι σοβαρότερη μεν, αλλά συνήθως αντιμετωπίζεται όπως και οι υπόλοιποι τύποι θρόμβωσης. Αν υπάρχει υποψία για πνευμονική εμβολή, θα πραγματοποιηθούν περισσότερες εξετάσεις, οι οποίες μπορεί να περιλαμβάνουν μία αξονική αγγειογραφία των πνευμόνων. Υπέρηχος Μία σχετικά απλή εξέταση που πραγματοποιείται για να διαπιστωθεί αν υπάρχει κάποιος θρόμβος στις φλέβες των ποδιών σας ή ακόμη και της κοιλιάς σας. Το τεστ είναι ανώδυνο και συμπεριλαμβάνει τη μετακίνηση ενός οργάνου πάνω και κάτω στα πόδια σας ή την κοιλιά σας. Μπορεί να εντοπίσει ένα θρόμβο αίματος υπολογίζοντας τη ροή του αίματος στις φλέβες και να διαπιστώσει εάν εμποδίζεται η ροή αυτή. 20 Φλεβογραφία Ένα τεστ που πραγματοποιείται για να διαπιστωθεί αν υπάρχει κάποιος θρόμβος αίματος στα πόδια σας. Θα εισαχθεί χρωστική σε μία φλέβα σας στο πάνω μέρος του ποδιού σας

και χρησιμοποιούνται ακτίνες-χ για να εντοπίσουν τον θρόμβο αίματος. Αυτό το τεστ δημιουργεί μεγαλύτερη αναστάτωση σε σχέση με την ακτινολογική εξέταση σάρωσης των πνευμόνων και τους υπερήχους και για το λόγο αυτό σήμερα δεν χρησιμοποιείται συχνά. Αντιπηκτικά από του στόματος Είναι αντιπηκτικά χάπια που τα λαμβάνετε για να εμποδίσουν το σχηματισμό νέων θρόμβων ή την παραπέρα ανάπτυξη σε μέγεθος, των θρόμβων αίματος που ήδη έχουν σχηματισθεί. Για τα παλαιότερα αντιπηκτικά φάρμακα που χορηγούνται από το στόμα, επειδή το κάθε άτομο ανταποκρίνεται διαφορετικά σε αυτά, απαιτούνται τακτικοί αιματολογικοί έλεγχοι για να προσδιορίζεται ποιά δόση εξυπηρετεί καλύτερα τις ανάγκες σας. Για τα νεότερα αντιπηκτικά από το στόμα δεν υπάρχει ανάγκη αιματολογικού ελέγχου, αλλά η δόση καθορίζεται εξ αρχής από τον θεράποντα ιατρό. 21

Ιστορίες ανθ για την θρόμ A. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΥ Ο κύριος Κώστας είναι συνταξιούχος 69 ετών και επισκέφθηκε τον γιατρό του παραπονούμενος για πόνο και πρήξιμο στη γάμπα και το κότσι του αριστερού του ποδιού. Τα συμπτώματα άρχισαν πριν από 3 ημέρες και στην αρχή δεν έδωσε σημασία. Όμως καθώς οι ημέρες περνούσαν δεν υπήρξε βελτίωση, αλλά προοδευτική επιδείνωση. Ο κύριος Κώστας ανέφερε στο γιατρό του ότι μια μέρα πριν εμφανισθεί το πρήξιμο, είχε οδηγήσει για πολλές ώρες χωρίς διάλειμμα γυρίζοντας από την Αθήνα. Απαντώντας σε ερώτηση του γιατρού του παραδέχτηκε ότι από την προηγουμένη της εξέτασης, είχε και δυσκολία στην αναπνοή, αλλά και λίγο πόνο στα πλευρά. Το απέδωσε σε «κρύωμα» και δεν έδωσε σημασία. 22 Ο κύριος Κώστας δεν είχε πάθει μέχρι σήμερα κάποιο καρδιαγγειακό επεισόδιο ή κάποια θρόμβωση, αν και η μητέρα και ο πατέρας του είχαν πεθάνει από εγκεφαλικό επεισόδιο και έμφραγμα. Παρουσίαζε πάντως υπέρταση (ρύθμιζε καλά την πίεσή του με δύο φάρμακα), ενώ δεν είχε καταφέρει να «κόψει» το κάπνισμα τα τελευταία 45 χρόνια. Τέλος, είχε υποβληθεί με επιτυχία σε χολοκυστεκτομή πριν από 12 χρόνια.

ρώπων βωση Ο γιατρός εξέτασε το πόδι του κυρίου Κώστα και διαπίστωσε το «οίδημα» στη γάμπα. Μάλιστα μετρώντας με τη μεζούρα την περίμετρο της γάμπας που πονούσε τη βρήκε 4 εκατοστά πιο πολύ από εκείνη του άλλου ποδιού. Φάνηκε γενικά ανήσυχος και συνέστησε στον κύριο Κώστα να πάει αμέσως στο Νοσοκομείο που εφημέρευε. Στο Νοσοκομείο Ο κύριος Κώστας πήγε αμέσως στο εφημερεύον Νοσοκομείο. Εκεί ο γιατρός που τον εξέτασε τον κατέταξε σε «υψηλού κινδύνου» ομάδα για φλεβική θρομβοεμβολή, μια κατάσταση ιδιαίτερα επικίνδυνη για την υγεία του. Ζήτησε να γίνουν αιματολογικός έλεγχος για D-dimer, υπέρηχος για τις φλέβες των ποδιών και της λεκάνης και αξονική αγγειογραφία πνευμόνων. Ο γιατρός έδειχνε σκεπτικός και ο κύριος Κώστας ανησύχησε. Ο γιατρός του εξήγησε ότι θα έπρεπε αμέσως να ξεκινήσει η θεραπευτική αγωγή και σε περίπτωση αρνητικών αποτελεσμάτων να διακοπεί. Δόθηκε λοιπόν οδηγία για μία πρώτη ένεση αντιπηκτικού στη φλέβα. 23

Αφού του πήραν αίμα στα επείγοντα, ένας τραυματιοφορέας μετέφερε τον κύριο Κώστα με καροτσάκι στο Ακτινολογικό. Εκεί έγινε πρώτα ο υπέρηχος στα πόδια και την κοιλιά και μετά η αξονική αγγειογραφία. Δυστυχώς ο γιατρός στα «Επείγοντα» είχε δίκιο. Ο κύριος Κώστας είχε φλεβική θρόμβωση στις φλέβες του αριστερού ποδιού, από τη λεκάνη μέχρι τη γάμπα. Σαν να μην έφτανε αυτό και η αξονική έδειξε πνευμονική εμβολή στα περιφερικά τμήματα και των δύο πνευμόνων, αριστερά και δεξιά. Ο κύριος Κώστας επέστρεψε στα «Επείγοντα». Ο γιατρός του εξήγησε ότι πρέπει να μείνει στο Νοσοκομείο για κάποιες ημέρες, ώστε να ξεκινήσει αμέσως την αρχική θεραπευτική αγωγή, αλλά και να ρυθμιστούν τα φάρμακα για την δεύτερη και μακρύτερη φάση της θεραπείας. Του εξήγησε ότι η θεραπεία θα διαρκέσει συνολικά ένα χρόνο. Ο κύριος Κώστας μεταφέρθηκε στο θάλαμο, όπου στο κρεβάτι τοποθετήθηκε με τα πόδια ψηλά. Η νοσηλεύτρια του έδωσε κάτι λευκές ελαστικές κάλτσες να φορέσει και στα δύο του πόδια μέχρι επάνω (τις ονόμασε «αντιεμβολικές»). Του εξήγησε ότι μπορεί να σηκώνεται και να πάει στην τουαλέτα, αλλά δεν πρέπει να κουράζει πολύ το πόδι του τις πρώτες ημέρες. Άλλωστε το αριστερό πόδι πονούσε όταν το πατούσε κανονικά. Μετά η νοσηλεύτρια του έκανε μία «υποδόρια» ένεση στην κοιλιά και του εξήγησε ότι είναι αντιπηκτικό. Του έδωσε επίσης ένα αντιπηκτικό χάπι το οποίο θα δρούσε αρκετές ώρες μετά τη λήψη του. Τέλος, του έβαλε μια μάσκα με οξυγόνο. 24

Τέσσερις ημέρες μετά ο κύριος Κώστας πήρε εξιτήριο από το Νοσοκομείο. Του εξήγησαν ότι η δόση του αντιπηκτικού είχε ρυθμιστεί, αλλά ότι θα πρέπει να κάνει συχνό έλεγχο στον μικροβιολόγο του. Αν το INR αλλάξει σημαντικά θα πρέπει να ρυθμιστεί ξανά η δόση του φαρμάκου. Του έδωσαν οδηγίες για την διατροφή του για όσο χρόνο θα διαρκούσε η θεραπεία, ενώ του είπαν πως θα πρέπει να φοράει την κάλτσα στο αριστερό πόδι για 2 τουλάχιστον χρόνια. Του έκλεισαν ραντεβού για να τον δει Αγγειοχειρουργός σε 6 μήνες, αφού κάνει καινούργιο υπερηχογράφημα «τρίπλεξ». Η δύσπνοια και ο πόνος στα πλευρά είχαν υποχωρήσει, το αριστερό πόδι όμως πονούσε ακόμη. Παρακολούθηση Τα συμπτώματα του κυρίου Κώστα υποχώρησαν τελείως τις επόμενες 10 ημέρες. Μπορούσε να βαδίζει άνετα και δεν είχε πλέον δύσπνοια. Καμιά φορά πάντως όταν κούραζε αρκετά το πόδι ένιωθε ελαφρύ πόνο και κάποιο πρήξιμο. Όταν πήγε στο ραντεβού μετά από 6 μήνες και αφού πρώτα είχε κάνει το «τρίπλεξ», ο γιατρός του εξήγησε ότι αυτό είναι αναμενόμενο και να μην ανησυχεί. Του είπε επίσης ότι το πόδι έχει καλή εξέλιξη και ότι κάποιοι θρόμβοι έχουν αρχίσει ήδη να διαλύονται. Μετά από αρκετό καιρό, ο κύριος Κώστας έκανε μια καινούργια αξονική πνευμόνων που έδειξε μεγάλη βελτίωση. Ο γιατρός του είπε να διακόψει πλέον τα φάρμακα, αλλά να συνεχίσει να φοράει την ελαστική κάλτσα. Στα δύο χρόνια από το επεισόδιο, ο κύριος Κώστας ήταν πολύ καλά και το «τρίπλεξ» που έκανε έδειξε ότι οι περισσότεροι θρόμβοι είχαν διαλυθεί και οι φλέβες του δούλευαν πλέον αρκετά καλά. Επιτέλους έδειξε ανακουφισμένος. Το είχε ξεπεράσει! 25

Νέο επεισόδιο! Εννέα μήνες μετά ο κύριος Κώστας κλάδευε στο κτήμα του. Μάλλον το παράκανε, δούλευε συνέχεια τις τελευταίες δύο ημέρες. Κάποια στιγμή ένιωσε ένα πόνο στην αριστερή γάμπα που δεν έλεγε να φύγει. Το βλέμμα του σκοτείνιασε, «Λες να είναι κάποια θρόμβωση;» αναρωτήθηκε. «Όχι πάλι!» σκέφτηκε. Αυτή τη φορά όμως δεν έχασε καιρό. Πήγε αμέσως στο εφημερεύον Νοσοκομείο. Μόλις τον δέχτηκε ο γιατρός του εξήγησε αμέσως το πρόβλημα του και του ανέφερε με λεπτομέρειες το ιστορικό του. Ο γιατρός τον έστειλε αμέσως για υπέρηχο, αφού πρώτα είπε και του πήραν αίμα για ειδικές αιματολογικές εξετάσεις, (έλεγχος για «θρομβοφιλία» όπως του εξήγησε). Το «τρίπλεξ» έδειξε μικρότερη θρόμβωση, στις φλέβες της γάμπας αυτή τη φορά. Δεν υπήρχε καμία ένδειξη για πνευμονική εμβολή. «Τουλάχιστον αυτή τη φορά το πρόλαβα νωρίς» σκέφτηκε ο κύριος Κώστας. Ο γιατρός του εξήγησε ότι πρέπει να κάνει και πρόσθετες εξετάσεις μήπως τυχόν υπάρχει κάποια κακοήθεια στον οργανισμό του. Και βέβαια άρχισε αμέσως τη γνωστή πλέον θεραπεία με υποδόριο αντιπηκτικό και αντιπηκτικό σε χάπι, ενώ επανήλθαν και οι ελαστικές κάλτσες. 26 Αυτή τη φορά ο κύριος Κώστας έμεινε μόνο 2 ημέρες στο Νοσοκομείο. Μετά από ένα μήνα επισκέφθηκε το γιατρό του. Οι εξετάσεις για κακοήθεια ήταν αρνητικές. Ανακούφιση! Όμως παρουσίαζε στο αίμα του μια «μέτρια θρομβοφιλία» και όπως του εξήγησε ο γιατρός θα έπρεπε να λαμβάνει αντιπηκτική αγωγή με αντιπηκτικό σε χάπι για όλη του τη ζωή. Αυτό γιατί είχε κάνει ήδη δύο επεισόδια θρόμβωσης και η πιθανότητα για ένα τρίτο ήταν μεγάλη. Επίσης θα έπρεπε να φορέσει ξανά ελαστικές κάλτσες για 2-3 χρόνια. Τουλάχιστον αυτή τη φορά μέχρι το γόνατο. «Κάτι είναι κι αυτό» σκέφτηκε ο κύριος Κώστας. Και έφυγε από τον γιατρό αισιόδοξος, «απέφυγα τα χειρότερα, δεν είμαι και άσχημα!».

B. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΑΘΛΗΤΡΙΑΣ ΜΗΤΕΡΑΣ Η Χριστίνα έπρεπε να κάνει καθημερινά ενέσεις για να εμποδίσει το σχηματισμό θρόμβων κατά την τελευταία της εγκυμοσύνη. Όταν η Χριστίνα έμαθε ότι είναι έγκυος στο τρίτο της παιδί, φυσικά ενθουσιάστηκε, αλλά ήταν και λίγο αγχωμένη. Μόλις είχε τελειώσει τη θεραπεία για πνευμονική εμβολή. Ήταν 35 χρονών, αδύνατη και γυμνασμένη, αλλά λόγω της δουλειάς της ως νοσηλεύτρια γνώριζε για τη συσχέτιση που υπάρχει μεταξύ εγκυμοσύνης και σχηματισμού θρόμβων. Όλα άρχισαν τον Αύγουστο του 2009 κατά τη διάρκεια ενός αγώνα τριάθλου. Η Χριστίνα ήταν σε πολύ καλή φυσική κατάσταση και ήθελε να βελτιώσει τους χρόνους της. Αλλά ενώ βρισκόταν στο στίβο άρχισε να έχει δυσκολία στην αναπνοή και παρόλο που είχε συμμετάσχει σε τέσσερις αγώνες στο παρελθόν χωρίς προβλήματα και εκπαιδευόταν όλο το χρόνο, αναγκάστηκε να σταματήσει και να περπατήσει. Στο τελευταίο μέρος του αγώνα, την πρόφτασε ο άντρας της. «Μπορείς να το κάνεις!» της είπε. Αλλά εκείνη δε μπορούσε. «Το μόνο που μπορούσα να σκεφτώ ήταν να πάρω λίγο αέρα», θυμάται σήμερα. Απερίγραπτος πόνος. Έξι εβδομάδες μετά η Χριστίνα εισήχθη στο νοσοκομείο με πνευμονική εμβολή. Είχε αποκολληθεί ένας θρόμβος από το πόδι της και σφηνώθηκε στον πνεύμονα της, μία κατάσταση που πιθανώς μπορούσε να απειλήσει ακόμα και τη ζωή της. Μετά από αυτό ακολούθησε μία έντονα απογοητευτική διαδικασία όπου οι γιατροί δε μπορούσαν να βρουν τί πρόβλημα είχε. «Ένιωθα έναν απερίγραπτο πόνο στο στήθος μου. Δε μπορούσα να κοιμηθώ και με το ζόρι κατάφερνα να ολοκληρώσω τη δουλειά μου». Καθώς η Χριστίνα ήταν τόσο γυμνασμένη και υγιής, οι γιατροί δεν την κατέταξαν στην ομάδα κινδύνου για θρόμβωση. Πίστευαν ότι ήταν 27

πνευμονία. Έπρεπε να πηγαίνει ξανά και ξανά και τελικά, σχεδόν τυχαία, ένας από τους γιατρούς βρήκε ένα θρόμβο που έκλεβε αργά τη ζωή της. Αφού πλέον είχε γίνει η διάγνωση, μπορούσε να θεραπευθεί και να επιστρέψει στο φυσιολογικό ρυθμό της ζωής της. Σε κίνδυνο Έξι μήνες μετά, έμεινε έγκυος. Η εγκυμοσύνη οδηγεί σε διάφορες φυσιολογικές αλλαγές στο σώμα οι οποίες αυξάνουν τον κίνδυνο για σχηματισμό φλεβικών θρόμβων. Η Χριστίνα ήταν γυμνασμένη και υγιής, ωστόσο, άρχισε να αναρωτιέται για το τί μπορούσε να κάνει για να εμποδίσει το σχηματισμό και άλλου θρόμβου. «Δεν ήμουν σίγουρη. Χρειαζόμουν να φοράω ελαστικές κάλτσες;» Δυσκολευόταν να πάρει μία ξεκάθαρη απάντηση από τους γιατρούς της, οι οποίοι ήταν απασχολημένοι ερευνώντας αν ο θρόμβος είχε κάποια γενετική αιτία. «Ακόμα έκανα λίγη άσκηση, αλλά ανησυχούσα ότι τα πράγματα μπορεί να πήγαιναν πάλι στραβά. Τελικά έκλεισα ένα ραντεβού στη μαιευτική κλινική όπου ένας γιατρός μου συνέστησε να αρχίσω να παίρνω αγωγή με ενέσιμο υποδόριο αντιπηκτικό». Ενέσεις στην κοιλιά Έτσι η Χριστίνα άρχισε θεραπεία με το αντιπηκτικό, κάτι που σήμαινε ότι θα έκανε καθημερινά ενέσεις μέχρι και έξι εβδομάδες μετά τον τοκετό. «Το να κάνεις ενέσεις στην κοιλιά σου δεν είναι ακριβώς ότι χρειάζεσαι όταν είσαι έγκυος, αλλά έπρεπε να γίνει για να προληφθεί ο σχηματισμός και άλλου θρόμβου. Το να προληφθεί και άλλος θρόμβος είχε προτεραιότητα.» 28 Κάθε βράδυ γύρω στις οχτώ έκανε μία υποδόρια ένεση στην κοιλιά της, ιδανικά κάπου όπου θα μπορούσε να βρει λίγο λιπώδη ιστό. «Είχα ένα πλήθος από μελανιές στην κοιλιά μου. Η μεγάλη,