ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο... 4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο... 4 Ο ΡΑ ΙΟΦΩΝΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ... 4 1.1 Οργάνωση και Λειτουργία... 4 1.2 Χώροι Εργασίας... 5 Ηχοµόνωση... 5 Εσωτερική ακουστική... 6 Ραδιοφωνικό στούντιο... 9 Χώρος ελέγχου... 10 1.3 Εξοπλισµός... 10 Περιγραφή του εξοπλισµού... 10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο... 14 ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΕΓΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ... 14 2.1 Βαθµονόµηση µονάδων εγγραφής και αναπαραγωγής... 14 2.2 Λήψη και εγγραφή οµιλίας... 14 2.3 Μίξη οµιλίας και µουσικής... 16 2.4 Φασµατική επεξεργασία... 18 2.5 Εξωτερικές εγγραφές - φορητός εξοπλισµός... 18 2.6 Τηλεφωνικές επικοινωνίες ανταποκρίσεις... 19 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3... 20 ΤΕΛΙΚΑ ΣΤΑ ΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ... 20 3.1 υναµική επεξεργασία... 20 3.2 Συναρµολόγηση - µοντάζ... 21 3.3 Εγγραφή - επεξεργασία στον ηλεκτρονικό υπολογιστή... 22 3.4 Πολυκάναλη επεξεργασία... 26 3.5 Προηγµένες δυνατότητες επεξεργασίας... 26 Γλωσσάρι ελληνικών όρων... 27 Γλωσσάρι αγγλικών όρων... 33 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα καλύτερα δυνατά αποτελέσµατα προκύπτουν µέσω της γνώσης του αντικειµένου ενασχόλησης, έτσι λοιπόν, είναι φυσικό να µεγιστοποιείται η απόδοση ενός εργαζόµενου σ έναν χώρο που γνωρίζει καλά. Στην προσπάθεια εξοικείωσης µε τις συνθήκες εργασίας είναι σηµαντική η γνώση των δεδοµένων που ισχύουν στο συγκεκριµένο χώρο καθώς και των αρχών που διέπουν παρόµοιους χώρους. Σκοπός του εγχειριδίου αυτού είναι να προσφέρει τις απαραίτητες πληροφορίες για τους χώρους του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικών Μ.Μ.Ε. του Τµήµατος ηµοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας του Α.Π.Θ. και παράλληλα να κάνει τους αναγνώστες του κατόχους γνώσεων για τη λειτουργία ανάλογων σταθµών. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο Ο Ραδιοφωνικός Σταθµός Σκοπός αυτού του κεφαλαίου είναι η ανάλυση της υποδοµής ενός σύγχρονου ραδιοφωνικού σταθµού. Η ανάλυση αυτή περιλαµβάνει τόσο τις απαραίτητες προδιαγραφές που πρέπει να τηρούνται όσο και την κατανοµή των διάφορων χώρων αλλά και του απαραίτητου εξοπλισµού. Γίνεται αναφορά στους χώρους ελέγχου και ηχοληψίας, ροής και παραγωγής (production), καθώς και στους βοηθητικούς χώρους. Επίσης, αναπτύσσεται το τµήµα του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικών Μ.Μ.Ε. του Τµήµατος ηµοσιογραφίας και Μ.Μ.Ε. του Α.Π.Θ που αφορά στο ραδιόφωνο. 1.1 Οργάνωση και Λειτουργία Η οργάνωση κάθε ραδιοφωνικού σταθµού είναι άµεσα συνδεδεµένη µε τον τρόπο λειτουργίας του, που µπορεί να διαφέρει αρκετά από την µία περίπτωση στην άλλη. Σηµαντικοί παράγοντες αυτής της διαφοροποίησης είναι η υποδοµή σε εξοπλισµό και κτιριακές εγκαταστάσεις, το διαθέσιµο προσωπικό αλλά ακόµα και το ύφος ή η φιλοσοφία του τρόπου λειτουργίας του κάθε σταθµού. Παρόλα αυτά υπάρχουν συγκεκριµένα βασικά στοιχεία που συντελούν στην επιτυχή λειτουργία κάθε ραδιοφωνικού σταθµού που κατατάσσεται σε επαγγελµατικό επίπεδο. Αυτά αφορούν σε ιδιαίτερες επιλογές οργάνωσης των χώρων εργασίας και του εξοπλισµού του σταθµού, αλλά και στελέχωσής του µε εξειδικευµένο προσωπικό (εικόνα 1.1). Στις περισσότερες χώρες - πρόσφατα και στην Ελλάδα- υπάρχουν νοµοθετηµένες προδιαγραφές που καθορίζουν τις απαιτήσεις και τα κριτήρια έκδοσης άδειας ραδιοφωνικού Εικόνα 1.1 Ραδιοφωνικό στούντιο σταθµού. Έτσι η οργάνωση και ο τρόπος λειτουργίας των σταθµών θέτονται σε συγκεκριµένα πλαίσια. Η βελτιστοποίηση των διαδικασιών παραγωγής και εκποµπής του προγράµµατος είναι ο στόχος κάθε σταθµού. Αυτή επιτυγχάνεται µε κατάλληλη κατανοµή µεταξύ προπαρασκευασµένων και ζωντανών παραγωγών. Ο διαχωρισµός αυτός προϋποθέτει κατάλληλη διαµόρφωση των χώρων εργασίας αλλά και σωστού χρονικού προγραµµατισµού. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 4

1.2 Χώροι Εργασίας Οι ανάγκες καταµερισµού της εργασίας ενός ραδιοφωνικού σταθµού απαιτούν την ύπαρξη των παρακάτω εξειδικευµένων χώρων: Ηχοληψίας (Studios) Ελέγχου Παραγωγής (Production Control) Ελέγχου Ροής (On-Air Control) Παραγωγής Ειδήσεων (News Room) Βοηθητικών χώρων (γραφεία, αναπαυτήρια κλπ) Υπάρχουν συγκεκριµένοι παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά το σχεδιασµό ενός στούντιο. Αναφορικά στην ακουστική, είναι: α) η ακουστική αποµόνωση µεταξύ των εσωτερικών χώρων αλλά και εξωτερικού περιβάλλοντος-εσωτερικών χώρων και β) η εσωτερική ακουστική των χώρων του στούντιο. Παράγοντες που επίσης θα συντελέσουν στη σωστή λειτουργία του είναι οι κατάλληλες συνθήκες κλιµατισµού, ο σωστός φωτισµός και τα εργονοµικά έπιπλα. Το κατάλληλο σύστηµα κλιµατισµού θα εξασφαλίζει τη σωστή θερµοκρασία αυτόνοµα στον κάθε χώρο, ενώ ο φωτισµός και τα έπιπλα θα βοηθήσουν στην εξοικείωση µε το χώρο. Ηχοµόνωση Είναι φυσικό ότι ούτε ήχοι από το εξωτερικό περιβάλλον επιτρέπεται να εισαχθούν, είτε µέσω τοίχων, πατωµάτων, ταβανιών ή αγωγών κλιµατισµού, ούτε ήχοι από το στούντιο επιτρέπεται να διαφύγουν. Βάσει διεθνών προδιαγραφών και ανάλογα µε τη χρήση τους, αντικραδασµ ική κατασκευή και ηχοµ ονωτικές διατάξεις απορροφητικές επιφάνειες Εικόνα 1.2 Ηχοµ ονωτικές και ηχοαπορροφητικές διατάξεις ραδιοφωνικού στούντιο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 5

καθορίζεται ο απαιτούµενος δείκτης ηχοµόνωσης µεταξύ γειτονικών χώρων. Η ηχοµόνωση επιτυγχάνεται χρησιµοποιώντας κατά την κατασκευή διατάξεις τύπου σάντουιτς που συνδυάζουν πάνελ µεγάλου επιφανειακού βάρους µε ενδιάµεσα πορώδη µαλακά απορροφητικά υλικά (εικόνα 1.2). Μεγάλη προσοχή χρειάζεται στην επιλογή των θυρών και των παραθύρων. Το δίκτυο του συστήµατος κλιµατισµού θα πρέπει να είναι σχεδιασµένο έτσι ώστε να παγιδεύεται ο ήχος εντός των αγωγών. Εσωτερική ακουστική Η ποιότητα του ήχου εντός του χώρου επιτυγχάνεται ελέγχοντας το χρόνο αντήχησης και τη διάχυση. Ο χρόνος αντήχησης ελέγχεται από το εµβαδόν που καταλαµβάνουν απορροφητές και ανακλαστήρες, ενώ η οµοιοµορφία της διάχυσης µέσα στο χώρο ελέγχεται από την κατανοµή των απορροφητών και των ανακλαστήρων καθώς και από ειδικές διατάξεις διαχυτών (εικόνες 1.3 και 1.4). Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στη συµπεριφορά των Εικόνα 1.3 ιαχυτής οριζοντίου επιπέδου χαµηλών συχνοτήτων που προκαλούν συντονισµούς µε τοπικά µέγιστα και ελάχιστα µέσα στο χώρο και αντιµετωπίζονται από το σχήµα του περιβλήµατος του χώρου και από ειδικές απορροφητικές διατάξεις χαµηλών συχνοτήτων. Εικόνα 1.4 Παν-διαχυτής (omni-diffuser) Χώροι ελέγχου ροής και ηχογράφησης Σ ένα στούντιο on air οι χώροι ελέγχου και ηχοληψίας είναι δύο αυτόνοµοι, ηχοµονωµένοι χώροι που όµως επικοινωνούν µεταξύ τους τόσο οπτικά, µέσω γυάλινης επιφάνειας, όσο και ηχητικά, µέσω ενδοεπικοινωνίας. Η γυάλινη επιφάνεια αποτελείται από διπλά τζάµια, τα πάνελ των οποίων δεν είναι παράλληλα ούτε µεταξύ τους ούτε και µε τους τοίχους του στούντιο, προς αποφυγή ηχητικών ανακλάσεων (εικόνα 1.5). Βασικός σκοπός των χώρων αυτών είναι η µίξη Εικόνα 1.5 Οπτική επικοινωνία των ηχητικών πηγών µέσω της κονσόλας ήχου, οι οποίες τελικά κατευθύνονται στον ποµπό απ όπου γίνεται η εκποµπή τους, αντί να εγγραφούν σε αποθηκευτικό µέσο. Αυτό σηµαίνει ότι πρέπει να αποφεύγεται ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 6

οποιοδήποτε σφάλµα µε κάθε τρόπο. Επειδή δεν υπάρχει δυνατότητα ανάκλησης της ζωντανής εκποµπής λάθη που συµβαίνουν κατά τη διάρκεια του on-air προγράµµατος, όπως το να µην ακουστεί στον αέρα ένα διαφηµιστικό µήνυµα γιατί το µέσο αναπαραγωγής δεν βρισκόταν στο σωστό σηµείο είναι πολύ σηµαντικά.αντίθετα δε δηµιουργούν κανένα πρόβληµα σ ένα στούντιο παραγωγής. Μια γενική αντίληψη για τις ζωντανές εκποµπές είναι η ύπαρξη γρήγορης µετάβασης από πηγή σε πηγή. Για να πετύχουµε ένα σφιχτό πρόγραµµα δε θα πρέπει να υπάρχει καθόλου κενός χρόνος ανάµεσα στο υλικό από τις διάφορες ηχητικές πηγές. Σε µερικές περιπτώσεις µάλιστα µπορεί να υπάρχει και υπερκάλυψη των πηγών. Πεπειραµένοι παραγωγοί ζωντανών εκποµπών αναπτύσσουν έναν ρυθµό, κάτι σα µια έκτη αίσθηση του χρόνου. Σ ένα µικρό σταθµό παραγωγής ζωντανών προγραµµάτων απασχολούνται ένας εκφωνητής, ο οποίος χειρίζεται οτιδήποτε έχει σχέση µε το δικό του πρόγραµµα και ένας ηχολήπτης ο οποίος χειρίζεται το υπόλοιπο πρόγραµµα που τρέχει παράλληλα στο σταθµό. Σε µεγαλύτερους σταθµούς υπάρχει και ένας µηχανικός ήχου που υποστηρίζει την εργασία του εκφωνητή. Η οποία εργασία όταν εκτελείται από ένα άτοµο περιλαµβάνει τα περισσότερα από τα παρακάτω καθήκοντα και είναι κατανοητό ότι είναι αρκετά σύνθετη Χειρισµός της κονσόλας Εύρεση των επιθυµητών σηµείων σε µέσα αναπαραγωγής (ταινίες, δίσκους, CDs, σκληρούς δίσκους Η/Υ) Έλεγχος των ηχητικών στάθµεων που εκπέµπονται Επιλογή της µουσικής Εκφώνηση κειµένων Ένα στούντιο on air είναι στηµένο εργονοµικά για τη µεγαλύτερη διευκόλυνση του χειριστή. Ειδικοί ελέγχουν τις κινήσεις που κάνει ένα άτοµο που εργάζεται σ ένα τέτοιο χώρο και σηµειώνουν πως συνδέονται µε τον απαραίτητο εξοπλισµό που χρησιµοποιεί σε κάθε λειτουργία, για παράδειγµα αν πρέπει να σηκωθεί από τη θέση του για να φτάσει κάποιο CD ή να τεντωθεί για να θέσει σε λειτουργία το κασετόφωνο. Η επιλογή του εξοπλισµού για ένα τέτοιο στούντιο γίνεται σύµφωνα µε τις απαιτήσεις του προγράµµατος που εκπέµπει. Βέβαια, ένα τυπικό σύστηµα περιλαµβάνει µικρόφωνα για ζωντανές φωνές, µηχανήµατα αναπαραγωγής µουσικής και ηχογραφηµένων µηνυµάτων, ανακοινώσεων και προγραµµάτων, κονσόλα που ελέγχει και κάνει τη µίξη όλων των πηγών και φυσικά συστήµατα παρακολούθησης που επιτρέπουν στο χειριστή να ακούσει τις πηγές µόνες τους ή σε συνδυασµό. Οι ψηφιακές καινοτοµίες που αυτή τη στιγµή εφαρµόζονται κυρίως στα στούντιο παραγωγής εισάγονται και στα on air στούντιο, όπου χρησιµοποιούνται ψηφιακά συστήµατα ελεγχόµενα από υπολογιστές µε αποτέλεσµα τη σταδιακή εξαφάνιση ενός τµήµατος του παραδοσιακού εξοπλισµού. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 7

Χώροι ελέγχου και ηχοληψίας παραγωγής Εκτός από τα ζωντανά προγράµµατα που εκπέµπονται την ώρα που παράγονται, υπάρχουν και οι ηχογραφηµένες παραγωγές που χρησιµοποιούνται κατά τη διάρκεια του προγράµµατος ενός ραδιοφωνικού σταθµού. Η µεγάλη διαφορά είναι ότι ενώ στις ζωντανές µεταδόσεις δεν υπάρχει δεύτερη ευκαιρία ελέγχου για το εκπεµπόµενο πρόγραµµα, στις προπαρασκευασµένες υπάρχει η δυνατότητα για πολλές διαφορετικές τροποποιήσεις του. Ένα στούντιο παραγωγής σ ένα µικρό ραδιοφωνικό σταθµό συνήθως βρίσκεται οπουδήποτε υπάρχει ελεύθερος χώρος ενώ σε µεγαλύτερους σταθµούς υπάρχουν δύο αυτόνοµοι χώροι, ο χώρος ελέγχου και ο χώρος ηχογράφησης, όπως ακριβώς και για το on air, οι οποίοι επικοινωνούν οπτικά και ηχητικά. Αν και τα στούντιο παραγωγής δεν προορίζονται για εκποµπή, εντούτοις είναι συνδεδεµένα µε τον κύριο χώρο ελέγχου έτσι ώστε να υπάρχει δυνατότητα ζωντανής εκποµπής σε κάποια περίπτωση ανάγκης ή για να χρησιµοποιηθούν ως δεύτερο εκφωνητήριο, συνήθως για δελτία ειδήσεων. Το στούντιο παραγωγής είναι ο καλύτερα εξοπλισµένος χώρος σ ένα ραδιοφωνικό σταθµό. Αυτό συµβαίνει γιατί οι απαιτήσεις παραγωγής είναι µεγάλες, τόσο από διαφηµιστές όσο και από πολύπλοκα προγράµµατα. Επίσης το στούντιο παραγωγής καθορίζει και υποστηρίζει τη λειτουργία του στούντιο on air, στο οποίο συνήθως δεν υπάρχει η δυνατότητα εγγραφής παρά µόνο η δυνατότητα αναπαραγωγής. Ο εξοπλισµός, λοιπόν, των δύο αυτών χώρων έχει οµοιότητες και διαφορές. Για τα προπαρασκευασµένα προγράµµατα πρέπει να υπάρχει µεγαλύτερη ποικιλία στα µικρόφωνα που χρησιµοποιούνται, η κονσόλα να προσφέρει περισσότερες εφαρµογές, όπως είσοδοι για συσκευές επεξεργασίας ήχου, ενώ για τα ζωντανά προγράµµατα συνήθως υπάρχει η ανάγκη για περισσότερες από µια ηχητικές πηγές του ίδιου είδους, όπως CD players, γιατί όλα πρέπει να τρέχουν µε ένα ρυθµό. Στο στούντιο παραγωγής πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα επεξεργασίας του παραγόµενου υλικού είτε κόβοντας και ενώνοντας τµήµατα µαγνητικής ταινίας είτε µε τη βοήθεια ενός λογισµικού προγράµµατος επεξεργασίας ηλεκτρονικού υπολογιστή. Άλλοι χώροι Ένας χώρος που, όµως, δεν υπάρχει σε όλους τους ραδιοφωνικούς σταθµούς είναι η αίθουσα των ειδήσεων (newsroom). Αυτός ο χώρος πρέπει να είναι κατάλληλα εξοπλισµένος ώστε να δέχεται τις πληροφορίες των ειδήσεων µε οποιαδήποτε µορφή κι αν έρχονται, τηλέφωνο, fax ή και µέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών. Πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα καταγραφής των εισερχόµενων µηνυµάτων, καθώς επίσης να υπάρχει ένας φορητός εξοπλισµός, δηµοσιογραφικό κασετόφωνο και µικρόφωνο, για την εξυπηρέτηση των εξωτερικών παραγωγών. Ένας χώρος για τη δηµιουργία αρχείου είναι εξίσου απαραίτητος για τις έρευνες των δηµοσιογράφων. Υπάρχουν κάποιες ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 8

περιπτώσεις όπου το δελτίο ειδήσεων εκφωνείται από την ίδια την αίθουσα των ειδήσεων γι αυτό και υπάρχει η ανάγκη ενός στοιχειώδους εξοπλισµού που θα είναι συνδεδεµένος µε το στούντιο on air. 1.2.1 Εργαστήριο Ηλεκτρονικών ΜΜΕ Το Εργαστήριο Ηλεκτρονικών ΜΜΕ, της Σχολής ηµοσιογραφίας και ΜΜΕ του Α.Π.Θ., χωρίζεται στους εξής χώρους: ραδιοφωνικό στούντιο, τηλεοπτικό στούντιο, χώρος ελέγχου και χώρος επεξεργασίας. Και οι τέσσερις χώροι είναι ηχοµονωµένοι βάσει των προδιαγραφών που ισχύουν για ανάλογους χώρους. Το ραδιοφωνικό στούντιο επικοινωνεί οπτικά, µέσω γυάλινης επιφάνειας, και ηχητικά, µέσω ενδοεπικοινωνίας, µε το χώρο ελέγχου. Σε αντιδιαστολή µε το στούντιο τηλεοπτικής παραγωγής που οπτικά επικοινωνεί µόνο µέσω σηµάτων εικόνας, από τις κάµερες στις οθόνες θέασης, ενώ ηχητικά µέσω ενδοεπικοινωνίας. Ραδιοφωνικό στούντιο Ο χώρος αυτός χρησιµοποιείται για τις εκφωνήσεις του υλικού προς ηχογράφηση. ιατίθεται ότι είναι απαραίτητο για τη διευκόλυνση των εκφωνητών, έδρανο τοποθέτησης των κειµένων, κατάλληλες συνθήκες κλιµατισµού και επαρκής φωτισµός. Ο εξοπλισµός αυτού του χώρου, αναφορικά µε τα µικρόφωνα, αποτελείται από το κύριο µικρόφωνο των ηχογραφήσεων που είναι ένα πολύ καλής ποιότητας πυκνωτικό µονοκατευθυντικό (supercardiod) µικρόφωνο Equitek E-100 (εικόνα 1.6), ένα δυναµικό µικρόφωνο Fostex Μ321 (εικόνα 1.7), καθώς και τρία ασύρµατα µικρόφωνα (Pro by Telex). Εικόνα 1.6 Πυκνωτικό µικρόφωνο (Equitek E-100) Μονοκατευθυντικό Πυκνωτικό Απόκριση συχνοτήτων: 10-18 khz Σύνθετη αντίσταση: Χαµηλή (200 Ohms) Εύρος δυναµικής περιοχής: 135dB Μέγιστη Στάθµη Ηχητικής Πίεσης (SPL):148 db SPL Λόγος σήµατος/θόρυβο (S/N Ratio):78 db (94 db SPL) Η ενδοεπικοινωνία µεταξύ του χώρου ελέγχου και του ραδιοφωνικού στούντιο πραγµατοποιείται µέσω ηχείων τοποθετηµένων απέναντι από τον εκφωνητή ή εναλλακτικά µέσω ακουστικών. Η οπτική επικοινωνία πραγµατοποιείται µέσω της Εικόνα 1.7 υναµικό µικρόφωνο (Fostex 321) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 9

γυάλινης επιφάνειας. Για την αποφυγή ηχογράφησης θορύβων από τις κινήσεις των εκφωνητών χρησιµοποιείται ηχοαπορροφητικό υλικό στην επιφάνεια του εδράνου. Χώρος ελέγχου Ο χώρος ελέγχου του εργαστηρίου είναι χωρισµένος σε δύο νησίδες, στη νησίδα της τηλεόρασης και σ αυτή του ραδιοφώνου, οι οποίες, όπως είναι εύκολα κατανοητό, επικοινωνούν. Η νησίδα του ραδιοφώνου επικοινωνεί οπτικά, όπως ήδη αναφέρθηκε, µε το εκφωνητήριο έτσι ώστε ο χειριστής της κονσόλας του ήχου να µπορεί να συνεννοείται και µε νοήµατα µε τον εκφωνητή. Η κονσόλα είναι ο σύνδεσµος του συνόλου του εξοπλισµού του στούντιο, όλες οι πηγές, οι µονάδες αναπαραγωγής και εγγραφής και οι µονάδες επεξεργασίας συνδέονται στις εισόδους και τις εξόδους της. Τα µηχανήµατα είναι τοποθετηµένα µε λειτουργικό τρόπο ώστε να εξυπηρετούν τις ανάγκες των χρηστών τους, χωρίς να απαιτούνται µεγάλες κινήσεις από την πλευρά τους. 1.3 Εξοπλισµός Ο εξοπλισµός ενός ραδιοφωνικού σταθµού µπορεί να οµαδοποιηθεί στις παρακάτω κατηγορίες: Μικρόφωνα Μονάδες Εγγραφής, Αναπαραγωγής, Ακρόασης Κονσόλες Μίξης, Συστήµατα Επεξεργασίας, Μοντάζ Ποµποί, κεραίες, δέκτες, αναµεταδότες Στη συνέχεια περιγράφεται αναλυτικά ο εξοπλισµός που διαθέτει το Εργαστήριο Ηλεκτρονικών Μ.Μ.Ε. Γίνεται διάκρισή του σε αναλογικό και ψηφιακό, περιγράφεται ο τρόπος λειτουργίας του κάθε µηχανήµατος και κατατάσσεται σε ζωντανή πηγή, µονάδα εγγραφής, αναπαραγωγής, επεξεργασίας ή παρακολούθησης. Περιγραφή του εξοπλισµού Κονσόλα Το σηµαντικότερο µηχάνηµα σ ένα ραδιοφωνικό σταθµό, η καρδιά του όπως εύστοχα αποκαλείται, είναι η κονσόλα ή µίκτης του ήχου. Ανεξάρτητα από το είδος ή το µέγεθός τους όλες οι κονσόλες εκτελούν κάποιες συγκεκριµένες λειτουργίες οι οποίες είναι οι εξής: ενίσχυση της στάθµης του σήµατος µίξη σηµάτων από διαφορετικές πηγές σ ένα σύνθετο σήµα ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 10

µεταγωγή σηµάτων επεξεργασία Καθώς, λοιπόν, ο χρήστης αντιλαµβάνεται αυτές τις βασικές λειτουργίες είναι σε θέση να χειριστεί οποιαδήποτε κονσόλα. Το εργαστήριο Ηλεκτρονικών ΜΜΕ του τµήµατος ηµοσιογραφίας και ΜΜΕ του Α.Π.Θ. διαθέτει µια ψηφιακή κονσόλα ήχου στις εισόδους της οποίας είναι συνδεδεµένες όλες οι πηγές -ζωντανές (µικρόφωνα, τηλέφωνο) και αναπαραγωγής (CD, MD, κλπ)- καθώς και όλες οι έξοδοι (προς τον ενισχυτή, προς εγγραφή κλπ). Η συνδεσµολογία αναφορικά στην κονσόλα είναι η εξής (εικόνα 1.8): Εικόνα 1.8 Συνδεσµολογία εισόδων της κονσόλας ήχου Αυτό που είναι εξαιρετικά σηµαντικό να γίνει αντιληπτό κατά τη χρήση µιας κονσόλας είναι η διαδροµή που ακολουθεί το ηλεκτρικό σήµα, το οποίο αποτελεί την αναπαράσταση του ηχητικού κύµατος. Ακολουθώντας, λοιπόν, τη διαδροµή του σήµατος, πρέπει καταρχήν να γίνει διάκριση της πηγής του, δηλαδή αν προέρχεται από µικρόφωνο (ζωντανή πηγή) ή από κάποιο µέσο αναπαραγωγής (CD, MD, κασετόφωνο κλπ). Η κονσόλα Yamaha 01V-96 (εικόνα 1.10) διαθέτει 36 µονοφωνικά κανάλια εισόδου, τα οποία βρίσκονται ανά 16 (1-16 & 17-32) σε δύο διαφορετικά επίπεδα (εικόνα 1.9) που το καθένα από αυτά επιλέγεται µε το πάτηµα ενός Εικόνα 1.9 ιακόπτες επιλογής καναλιών εισόδου ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 11

διακόπτη. Το τµήµα προενίσχυσης (εικόνα 1.11) αποτελείται από ένα περιστρεφόµενο ποτενσιόµετρο που έχει τη δυνατότητα ενίσχυσης του ασθενούς εισερχόµενου σήµατος. Εικόνα 1.11 Τµήµα προενίσχυσης Εικόνα 1.10 Η κονσόλα Yamaha 01V -96 Με τη χρήση του τµήµατος των βοηθητικών εξόδων (auxiliary outputs) υπάρχει η δυνατότητα δροµολόγησης των σηµάτων σε εξόδους που δε προορίζονται για εκποµπή ή εγγραφή (εικόνα 1.12). Στη βοηθητική έξοδο 5 (aux 5) είναι συνδεδεµένη η ενδοεπικοινωνία µε τους χώρους τόσο του ραδιοφώνου όσο και της τηλεόρασης, ενώ στη βοηθητική έξοδο 8 (aux 8) είναι συνδεδεµένη η επιστροφή της τηλεφωνικής συσκευής. Εικόνα 1.12 Τµήµα βοηθητικών εξόδων Στον πίνακα που ακολουθεί γίνεται διάκριση των πηγών του εργαστηρίου σε ζωντανές πηγές, µονάδες εγγραφής, αναπαραγωγής και επεξεργασίας. Εξοπλισµός Μικρόφωνα (Equitek E 100, Fostex Μ321, ασύρµατα Pro by Telex) Κασετόφωνο (Sherwood Ds 5015C) CD Player (Sherwood DDCD 9600) Mini Disc Player- Recorder (Sony MDS JA30ES) DAT (Tascam DA P1) Ζωντανές πηγές Μονάδες εγγραφής Μονάδες αναπαραγωγής Μονάδες επεξεργασίας ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 12

Ηλεκτρονικός Υπολογιστής Υβριδικό τηλεφώνου Telos One Εικόνα 1.13 Ποτενσιόµετρο τελικής εξόδου Η τελική έξοδος από την κονσόλα γίνεται µέσω του συρόµενου ποτενσιόµετρου master (εικόνα 1.13), από το οποίο και καθορίζεται η στάθµη του σήµατος προς εγγραφή. Η στάθµη αυτή ελέγχεται από το ζεύγος φωτεινών ενδείξεων που βρίσκονται στο κεντρικό τµήµα της κονσόλας, δίπλα στην οθόνη (εικόνα 1.14). Είναι οι µετρητές της στάθµης του σήµατος και ονοµάζονται VU meters (Volume Unit Meters). Είναι ζεύγος γιατί Εικόνα 1.14 Φωτεινές ενδείξεις στάθµης σήµατος παριστάνουν και τα δύο κανάλια (αριστερό δεξί, L R). Η στάθµη παρακολούθησης στον χώρο καθορίζεται από ένα περιστρεφόµενο ποτενσιόµετρο και είναι ανεξάρτητη από τη στάθµη εγγραφής. Όπως, επίσης, και η στάθµη των ακουστικών (εικόνα 1.15). Η παρακολούθηση στο χώρο του ραδιοφώνου γίνεται από τα monitor (JBL 4208) τα οποία είναι συνδεδεµένα στην έξοδο του ενισχυτή (Alesis RA 100). Παρακολούθηση σηµαίνει ότι υπάρχει η δυνατότητα ανά πάσα στιγµή να ακούσουµε ένα ή περισσότερα κανάλια χωρίς να επηρεαστεί η τελική µας έξοδος. Εικόνα 1.15 Ποτενσιόµετρα στάθµης ακρόασης και ακουστικών Εξοπλισµός Κονσόλα Μικρόφωνα Κασετόφωνο CD Player Mini Disc Player-Recorder DAT Player-Recorder Ηλεκτρονικός Υπολογιστής Υβριδικό τηλεφώνου Ενισχυτής Ηχεία Ακρόασης Αναλογική τεχνολογία Ψηφιακή τεχνολογία ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο ιαδικασίες Εγγραφής και αρχικής Επεξεργασίας Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφονται οι διαδικασίες που ακολουθούνται κατά την ηχογράφηση και την επεξεργασία. Εξετάζονται για διαφορετικές ηχογραφήσεις οι τύποι και ο αριθµός των µικροφώνων που απαιτούνται και οι αποστάσεις που πρέπει να τηρούνται. Αναλύεται η διαδικασία πριν και κατά τη διάρκεια της ηχογράφησης. Επίσης, περιγράφονται οι µέθοδοι επεξεργασίας και µοντάζ σε µαγνητόφωνο ανοιχτής ταινίας και ηλεκτρονικό υπολογιστή. 2.1 Βαθµονόµηση µονάδων εγγραφής και αναπαραγωγής Πριν ακόµα και από την επιλογή των µικροφώνων που θα χρησιµοποιηθούν στην ηχογράφηση προηγείται η διαδικασία της βαθµονόµησης (calibration). Η βαθµονόµηση πραγµατοποιείται µεταξύ της κονσόλας του ήχου και της µονάδας εγγραφής σύµφωνα µε τη διαδικασία που περιγράφεται στη συνέχεια: από κάποιο µέσο αναπαραγωγής (πχ CD player) στέλνουµε µέσω της κονσόλας ένα σταθερό σήµα (πχ τόνος συχνότητας 1kHz) σε στάθµη 0dB στη µονάδα εγγραφής. Εκεί µε ρύθµιση των ποτενσιόµετρων εισόδου φροντίζουµε για τη λήψη του σήµατος στην ίδια στάθµη των 0dB. Με αυτή τη ρύθµιση γίνεται εγγραφή του σήµατος για 30s στο αποθηκευτικό µέσο της µονάδας εγγραφής (π.χ. ταινία, mini disc, σκληρός δίσκος). Στη συνέχεια αναπαράγουµε το σήµα από τη µονάδα εγγραφής και µε τη χρήση των ρυθµίσεων εξόδου που διαθέτει η συσκευή φροντίζουµε η ένδειξη στην είσοδο της κονσόλας να είναι και πάλι 0dB. Αυτή η διαδικασία γίνεται για δύο λόγους: α. για τη διασφάλιση των σωστών στάθµεων εγγραφής (οι ενδείξεις στα VU meters της κονσόλας κατά τη διάρκεια της ηχογράφησης να είναι βέβαιο ότι είναι οι ίδιες και στη µονάδα εγγραφής) και β: στην περίπτωση που µεταφέρουµε το υλικό µας σε άλλο στούντιο ηχογράφησης ή αναπαραγωγής να υπάρχει µια αναφορά για τη στάθµη εγγραφής του. Οι ενδείκτες στάθµης (VU meters) σήµατος είναι σχεδιασµένοι ώστε να αντιδρούν στις αλλαγές της στάθµης του ήχου µε τον τρόπο που το κάνει και το αυτί, όχι όµως ακριβώς µε την ίδια ταχύτητα. Είναι το όργανο που µας επιτρέπει να κάνουµε τον έλεγχο αν το σήµα φτάνει στην κονσόλα. 2.2 Λήψη και εγγραφή οµιλίας Αφού πλέον έχει τελειώσει η διαδικασία της βαθµονόµησης µπορεί να ξεκινήσει η διαδικασία της ηχογράφησης. Επιλέγουµε τον τύπο και τον αριθµό των µικροφώνων που θα χρησιµοποιηθούν ανάλογα µε τις ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 14

απαιτήσεις της ηχογράφησης. Αν οι οµιλητές είναι περισσότεροι από ένας χρησιµοποιούµε συνήθως περισσότερα από ένα µικρόφωνα. Σε αυτή την περίπτωση το ιδεατό είναι τα µικρόφωνα αυτά να είναι ίδια µεταξύ τους έτσι ώστε να µην εµφανίζουν διαφορά στην ένταση και τη χροιά ανάµεσα στους οµιλητές. Αν αντιληφθούµε ένα τέτοιο πρόβληµα ελέγχουµε τη δυνατότητα να χρησιµοποιήσουµε ένα µικρόφωνο που να καλύπτει όλους τους οµιλητές. Η χρήση ενός µικροφώνου έχει ένα ακόµα πλεονέκτηµα το οποίο είναι η περιορισµένη εισαγωγή περιβάλλοντος θορύβου κατά την ηχογράφηση σε αντίθεση µε τη χρήση περισσότερων µικροφώνων. Μετά από την επιλογή του αριθµού των µικροφώνων µπορούµε να προχωρήσουµε στη ρύθµιση της στάθµης εγγραφής. Το ηλεκτρικό σήµα που φτάνει στην κονσόλα µέσω των καλωδίων και που έχει προκύψει από τη µετατροπή του ηχητικού κύµατος σε ηλεκτρικό σήµα στο µικρόφωνο, είναι πολύ ασθενές και χρειάζεται ενίσχυση. Ενισχύουµε το εισερχόµενο σήµα από το ποτενσιόµετρο προενίσχυσης ή κέρδους (gain), το οποίο σε όλες τις κονσόλες υπάρχει ένα για κάθε κανάλι και βρίσκεται στο επάνω τµήµα τους. Η διαδικασία που ακολουθείται είναι η εξής : πατώντας το διακόπτη SOLO ή PFL (Pre Fader Listen), εναλλακτικά σε κάποιες κονσόλες, ελέγχουµε τη στάθµη του εισερχόµενου σήµατος µέσω των ενδείξεων των συγκεκριµένων VU meter που αφορούν στη SOLO λειτουργία της κονσόλας (εικόνα 2.1). Στη συνέχεια µε το ποτενσιόµετρο ρύθµισης της προενίσχυσης ρυθµίζουµε το ποσοστό της απαιτούµενης προενίσχυσης για το εκάστοτε σήµα. Οι ρυθµίσεις αυτές γίνονται κυρίως για τη φωνή ενώ για προπαρασκευασµένες πηγές σπάνια ρυθµίζεται η προενίσχυση. Στη συνέχεια και αφού το σήµα έχει προενισχυθεί, ελευθερώνουµε το διακόπτη SOLO ή PFL και µε το συρόµενο ποτενσιόµετρο (fader) ρυθµίζουµε τη στάθµη εξόδου του σήµατος µας. Αυτή θα είναι και η στάθµη µε Εικόνα 2.1 ιακόπτης SOLO την οποία το σήµα από το συγκεκριµένο κανάλι θα κατευθυνθεί προς τον ποµπό ή τη µονάδα εγγραφής, δεδοµένου βέβαια ότι είναι ανοιχτή και η τελική έξοδος (fader) της κονσόλας στη θέση των 0dB. Η σωστή στάθµη ηχογράφησης είναι στα 0dB, αυτό, όµως, είναι πολύ δύσκολο να τηρηθεί. Αν πάρουµε για παράδειγµα τη φωνή, της οποίας η δυναµική περιοχή είναι σε διαφορετικά επίπεδα, γίνεται αντιληπτό ότι είναι αδύνατο να τηρηθούν τα 0dB, πράγµα που εξάλλου θα ήταν και σχετικά βαρετό. Άρα η στάθµη του σήµατος είναι γύρω στα 0dB µε ένα σχετικό εύρος, χωρίς αυτό να είναι ανησυχητικό. Στα αναλογικά µηχνήµατα υπάρχει µεγαλύτερη ανοχή για τις µεταβολές της στάθµης, ειδικότερα για τις µεταβολές που µπορεί να ξεπερνούν τα 0dB, πάντα, βέβαια, για πολύ λίγο (+3dB). Στα ψηφιακά µηχανήµατα λόγω του ότι οι ανοχές αυτές είναι πολύ µικρότερες και το σήµα «ψαλιδίζεται» όταν ξεπεράσει τα 0dB, φροντίζουµε οι ηχογραφήσεις µας να είναι στα -6 µε -3dB. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 15

Εκτός από την τεχνική διαδικασία που ακολουθείται για τις ρυθµίσεις που απαιτούνται πριν από την ηχογράφηση, δεν πρέπει να παραµεληθεί και ο τρόπος εκφώνησης των κειµένων. Οι περισσότεροι άνθρωποι εκπλήσσονται την πρώτη φορά που ακούν τη φωνή τους ηχογραφηµένη. Είναι διαφορετική από αυτό που νοµίζουν, γιατί την ακούν όχι µέσα από τις κοιλότητες του κρανίου αλλά µε τα αυτιά τους, όπως και ο υπόλοιπος κόσµος άλλωστε! Αυτό που πρέπει να γίνει αντιληπτό, µόλις ξεπεραστεί η αρχική έκπληξη είναι ότι αφού αυτή είναι η φωνή µας τουλάχιστο ας χρησιµοποιηθεί σωστά. Υπάρχουν κάποιες βασικές µεταβλητές στον τρόπο οµιλίας η γνώση των οποίων βοηθά πάρα πολύ κατά την εκφώνηση των κειµένων. Αυτές είναι το ύψος, η ακουστότητα, ο ρυθµός και η έµφαση. Χρησιµοποιώντας, λοιπόν, µε ανάλογο τρόπο την κάθε µία από αυτές θα προκύψει ένα πολύ καλό αποτέλεσµα. Αναφορικά µε το ύψος θα πρέπει ο οµιλητής να µεγαλώσει το εύρος του, ενώ µε την ακουστότητα να τη διαµορφώσει. Μία µέθοδος που µπορεί να ακολουθηθεί είναι η παρατήρηση ανθρώπων οι οποίοι χρησιµοποιούν τη φωνή τους για να κάνουν άλλους ανθρώπους να ενεργοποιηθούν, όπως προπονητές, πολιτικοί, πωλητές κλπ. Ο ρυθµός οµιλίας παίζει πολύ σηµαντικό ρόλο στη διατήρηση της προσοχής του ακροατηρίου, περισσότερο από το ύψος και την ακουστότητα. Αυτό που είναι σηµαντικό σε µια εκφώνηση είναι να µεταβάλλεται ο ρυθµός και έτσι να αποφεύγεται η µονοτονία που είναι εξαιρετικά κουραστική. Ένας εκφωνητής δεν πρέπει να διαβάζει όπως ένα µικρό παιδί που µόλις µαθαίνει την ανάγνωση. Τέλος, η έµφαση που δίνεται σε συγκεκριµένες λέξεις ζωντανεύει το κείµενο. Ένας τρόπος για να αντιληφθεί κανείς ποιες λέξεις πρέπει να τονιστούν είναι να διαβάζει το κείµενο φωναχτά. Όλα τα παραπάνω, βέβαια, χρειάζονται εξάσκηση για να αποδώσουν. Στην περίπτωση που το ηχητικό αποτέλεσµα δε µας ικανοποιεί µπορούµε να κάνουµε χρήση των ισοσταθµιστών που διαθέτει η κονσόλα µας αλλά και επιπλέον µονάδων που συνδέονται µε την κονσόλα µας (de-esser, limiter κλπ). Η χρήση τους αναλύεται σε επόµενες παραγράφους. 2.3 Μίξη οµιλίας και µουσικής Ο συνδυασµός µουσικής και οµιλίας είναι κάτι πολύ συνηθισµένο σε µια ραδιοφωνική παραγωγή. Ποια διαδικασία όµως πρέπει να ακολουθήσουµε για να έχουµε ένα επιθυµητό αποτέλεσµα; Το σηµαντικότερο στοιχείο που πρέπει να έχουµε συνέχεια στο µυαλό µας είναι ότι αυτό που µας ενδιαφέρει είναι το περιεχόµενο του λόγου. Η µουσική εκτός από την περίπτωση µιας καθαρά µουσικής παραγωγής, είναι συνοδευτική. Χρησιµοποιείται για να δώσει έµφαση, να χαλαρώσει τους ακροατές ή απλώς για να καλύψει ένα κενό. Έτσι, για να προκύψει ένα σωστό τελικό αποτέλεσµα µιας παραγωγής αρκεί να θεωρηθεί ότι αποτελείται από δύο διαφορετικά επίπεδα, το πρώτο ενός ηχητικού προσκηνίου και το δεύτερο ενός ηχητικού παρασκηνίου. Στο προσκήνιο (foreground) ανήκει ο λόγος ή οτιδήποτε στο οποίο γίνεται εστίαση, ενώ στο παρασκήνιο (background) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 16

ανήκει η µουσική, τα εφέ ή οτιδήποτε χρησιµοποιείται ως συνοδευτικό υλικό. Βέβαια, είναι ευνόητο ότι όταν υπάρχει διάλειµµα στην κύρια πηγή πληροφόρησης, ακόµα και αν είναι µικρό, θα πρέπει η δευτερεύουσα πηγή (πχ µουσική) να έρθει στο προσκήνιο. Μ αυτό τον τρόπο µπορεί ο ακροατής να αντιληφθεί τη σηµασία του λόγου απέναντι στη µουσική, αφού ξανατίθεται σε δεύτερο επίπεδο όταν ξαναξεκινήσει ο λόγος. Γνωρίζοντας το λόγο ύπαρξης της µουσικής καθώς επίσης και το ότι το φασµατικό περιεχόµενο ενός µουσικού κοµµατιού είναι κατά πολύ πλουσιότερο από το αντίστοιχο µιας οµιλίας ρυθµίζουµε ανάλογα τις εξόδους των πηγών µας (οµιλίας και µονάδας αναπαραγωγής µουσικής). Αφού έχει γίνει η λήψη της οµιλίας όπως περιγράφηκε στην προηγούµενη παράγραφο, φροντίζουµε για τη σωστή λήψη της µουσικής και τη µίξη τους. Η µουσική το πιθανότερο είναι ότι θα προέρχεται από κάποια στερεοφωνική πηγή αναπαραγωγής σηµάτων (CD-Player, pickup, κασετόφωνο κλπ) που σηµαίνει ότι δε χρειάζεται προενίσχυση. Αυτό όµως δε σηµαίνει ότι δε πρέπει να γίνει και έλεγχος της στάθµης του σήµατος. Αν η παραγωγή δεν είναι ζωντανή πριν αρχίσει η εγγραφή ακούµε µόνο τη συγκεκριµένη πηγή και κάνουµε έλεγχο της στάθµης. Αν είναι ζωντανή τότε χρησιµοποιώντας το διακόπτη SOLO ή PFL ελέγχουµε το συγκεκριµένο κανάλι χωρίς αυτός ο έλεγχος να βγαίνει στον αέρα. Στην ουσία πρέπει να κάνουµε έλεγχο για δύο διαφορετικές καταστάσεις α) όταν ακούγεται µόνο µουσική και β) όταν η µουσική χρησιµοποιείται ως επένδυση σε κάποια οµιλία. Για την πρώτη περίπτωση ρυθµίζουµε τη στάθµη έτσι ώστε να µην ξεπερνά τα -6dB περίπου (δεν ξεχνάµε ότι η µουσική έχει πλουσιότερο φασµατικό περιεχόµενο από το λόγο). Ενώ για τη δεύτερη ρυθµίζουµε τη στάθµη στο επίπεδο που επιτρέπει την καταληπτότητα του λόγου. Συνήθως είναι από 15 έως 25dB χαµηλότερα από τη στάθµη οµιλίας, ανάλογα, βέβαια, και την πηγή αναπαραγωγής από την οποία προέρχεται. Ένα ακόµη σηµείο που δεν πρέπει να διαφύγει της προσοχής µας είναι οι µεταβάσεις από την αρχική στη µειωµένη στάθµη. εν πρέπει να είναι απότοµες αλλά σταδιακές έτσι ώστε να δίνουν ένα ακουστικό αποτέλεσµα µη διακοπτόµενο. Οι σταδιακές µεταβάσεις καλούνται fades και διακρίνονται σε fade in και fade out αν είναι από την ησυχία (σε στάθµη - db) ως την επιθυµητή στάθµη ή από την επιθυµητή στάθµη στην ησυχία αντίστοιχα. Αυτό που πρέπει να σηµειωθεί είναι ότι στη διαδικασία των fade εµπλέκεται και η παράµετρος χρόνος, δηλαδή εκτός από τις µεταβάσεις της στάθµης σηµαντικό ρόλο παίζει και ο χρόνος που διαρκούν, αν, δηλαδή, είναι γρήγορες ή αργές. Εκτός από τα fade in και fade out που αφορούν σε επεµβάσεις στη στάθµη ενός µόνο καναλιού, υπάρχει και η τεχνική του cross fade που είναι επέµβαση στη στάθµη δύο διαφορετικών καναλιών στο ίδιο χρονικό διάστηµα. Το cross fade στην ουσία είναι ένα fade in και ένα fade out που γίνονται ταυτόχρονα, καθώς, δηλαδή, µειώνεται η στάθµη του ενός καναλιού αντίστοιχα αυξάνεται η στάθµη του άλλου και υπάρχει ένα χρονικό διάστηµα που ακούγονται και οι δύο πηγές ταυτόχρονα. Το cross fade χρησιµοποιείται κυρίως για τη µίξη δύο µουσικών κοµµατιών, ώστε να δοθεί η αίσθηση ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 17

του ρυθµού στην παραγόµενη εκποµπή, δεν είναι, όµως, η µόνη χρήση του. 2.4 Φασµατική επεξεργασία Φασµατική επεξεργασία µπορεί να επιτευχθεί τόσο από τους ισοσταθµιστές της κονσόλας όσο και από εξωτερικές µονάδες επεξεργασίας που είναι συνδεδεµένες στην κονσόλα. Χρησιµοποιώντας τους ισοσταθµιστές χαµηλών, µεσαίων και υψηλών συχνοτήτων µπορούµε να προσθέσουµε ή να αφαιρέσουµε µια µπάντα συχνοτήτων για να αποκτήσουµε ένα καλύτερο ακουστικό αποτέλεσµα. Χρησιµοποιούνται τόσο για την οµιλία όσο και για τις υπόλοιπες ηχητικές πηγές, µε τη διαφορά ότι στα στερεοφωνικά κανάλια δεν έχουµε τη δυνατότητα επέµβασης στις µεσαίες συχνότητες. Όσο αφορά στις εξωτερικές µονάδες οι επεµβάσεις µπορούν να γίνουν µέσω παραµετρικών ισοσταθµιστών ευρέων περιοχών (παραµετρικός ισοσταθµιστής είναι και αυτός των µεσαίων συχνοτήτων της κονσόλας), de-esser κλπ., καθώς, βέβαια, και µέσω του λογισµικού του ηλεκτρονικού υπολογιστή. 2.5 Εξωτερικές εγγραφές - φορητός εξοπλισµός Πολύ σηµαντική είναι η συλλογή υλικού σε χώρους έξω από το ραδιοφωνικό σταθµό (πχ. συνεντεύξεις µε άτοµα τα οποία δεν είναι σε θέση να επικοινωνήσουν κατά τη διάρκεια της εκποµπής, είτε µε φυσική παρουσία είτε µε τηλεφωνική επικοινωνία, γκάλοπ κλπ.). Το υλικό αυτό πρέπει να εγγραφεί σε κάποιο µέσο για να µεταφερθεί για αναπαραγωγή από το σταθµό. Η συνηθέστερη µέθοδος είναι η εγγραφή σε κάποιο δηµοσιογραφικό κασετόφωνο µε ενσωµατωµένο µικρόφωνο σε απλή αναλογική κασέτα, µικρού ή µεγάλου µεγέθους. Πρέπει να επισηµανθεί ότι η ποιότητα σ αυτές τις εγγραφές δεν είναι πάρα πολύ καλή γιατί υπάρχει µεγάλο ποσοστό περιβάλλοντος θορύβου. Πολύ καλύτερη ποιότητα επιτυγχάνεται µε την χρήση εξωτερικού µικροφώνου και φυσικά µε την χρήση ψηφιακού µέσου εγγραφής. Το εργαστήριο Ηλεκτρονικών Μ.Μ.Ε. διαθέτει ως φορητό εξοπλισµό για τις εξωτερικές εγγραφές MD (Mini Disc) και στερεοφωνικά πυκνωτικά µικρόφωνα (εικόνα 2.2), η σωστή συνδυαστική χρήση των οποίων µπορεί να φέρει αποτελέσµατα πολύ καλής απόδοσης. Σωστή χρήση για το µικρόφωνο σηµαίνει η κατάλληλη απόσταση από την ηχητική πηγή, κατάλληλη θέση ως προς τους εξωτερικούς θορύβους και φυσικά σωστή χρήση για ένα στερεοφωνικό µικρόφωνο σηµαίνει να τηρηθεί η ισορροπία εγγραφής στα δύο κανάλια (L R). Εικόνα 2.2 Στερεοφωνικό µικρόφωνο SONY ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 18

Το MD (Mini Disc) είναι ψηφιακό µέσο εγγραφής και αναπαραγωγής υψηλής ποιότητας (εικόνα 2.3). Κατά τη διαδικασία της εγγραφής υπάρχουν ενδείκτες της στάθµης εγγραφής, του κατειληµµένου καθώς και του υπολειπόµενου χρόνου προς εγγραφή στο δίσκο, επίσης υπάρχει η δυνατότητα εγγραφής χαρακτηριστικών στοιχείων για την εύκολη αναγνώριση του εκάστοτε υλικού. Έχει τη δυνατότητα άµεσης προσπέλασης του εγγεγραµµένου υλικού και µεταφορά του σε όποιο θέση είναι επιθυµητή από τον χρήστη, δηλαδή µια πρώτη επεξεργασία µοντάζ. Εικόνα 2.3 Φορητό mini disc 2.6 Τηλεφωνικές επικοινωνίες ανταποκρίσεις Κάτι που είναι απαραίτητο σ ένα ραδιοφωνικό σταθµό, ειδικά για τις εκποµπές που απαιτείται συνοµιλία µε το κοινό, είναι οι τηλεφωνικές επικοινωνίες. ηλαδή η δυνατότητα επικοινωνίας ενός ακροατή µέσω τηλεφώνου µε το ραδιοφωνικό παραγωγό και κατά συνέπεια µε το υπόλοιπο κοινό. Για να επιτευχθεί αυτό είναι απαραίτητη η σύνδεση της τηλεφωνικής συσκευής µε την κονσόλα. Αυτό, όµως, δεν µπορεί να γίνει άµεσα αλλά µόνο µε την παρεµβολή ενός υβριδικού συστήµατος, το οποίο δέχεται το σήµα από την τηλεφωνική γραµµή και το µεταφέρει σε µια είσοδο της κονσόλας. Έτσι όταν γίνεται µια τηλεφωνική κλίση στο ραδιοφωνικό σταθµό ανοίγοντας το συγκεκριµένο κανάλι στην ουσία δίνουµε έξοδο του σήµατος αυτού στον ποµπό. Αυτό, όµως, δεν είναι και η µόνη απαίτησή µας αφού θέλουµε να µπορεί και ο εκφωνητής µας να συνοµιλεί µε το άτοµο που βρίσκεται στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής Εικόνα 2.4 Συνδεσµολογία τηλεφωνικής συσκευής γραµµής. Χρησιµοποιώντας τις βοηθητικές εξόδους (aux outputs) της κονσόλας µπορούµε να δώσουµε έξοδο του σήµατος σε οποιαδήποτε είσοδο µας ενδιαφέρει, άρα και σ αυτή του εκφωνητηρίου. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο Τελικά Στάδια Επεξεργασίας Μετά την ηχογράφηση το στάδιο που ακολουθεί είναι το µοντάζ και η τελική επεξεργασία του υλικού. Με τον όρο επεξεργασία εννοούµε όλες τις απαραίτητες επεµβάσεις στο φάσµα, στη δυναµική περιοχή του σήµατος καθώς επίσης και την αποθορυβοποίησή του, ενώ µε τον όρο µοντάζ εννοούµε το κόψιµο άχρηστων τµηµάτων και την ένωση των ωφέλιµων τµηµάτων της ηχογράφησης. Οι παραπάνω διαδικασίες ακολουθούνται µε σκοπό να αποκτήσουµε το τελικό προϊόν. 3.1 υναµική επεξεργασία Η δυναµική περιοχή είναι µια παράµετρος που χαρακτηρίζει τα ακουστικά σήµατα αλλά και τα συστήµατα εγγραφής, αναπαραγωγής και επεξεργασίας. Ορίζεται ως διαφορά µέγιστης προς ελάχιστη δυνατή στάθµη εκφρασµένη σε db. Έτσι αν η δυναµική περιοχή ενός ακουστικού σήµατος είναι µεγαλύτερη από του συστήµατος εγγραφής θα πρέπει να επέµβουµε µε συµπίεση των κορυφώσεων του σήµατος έτσι ώστε να µην υπερβαίνουµε τη δυναµική περιοχή του συστήµατος εγγραφής. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση της µετάδοσης των ακουστικών σηµάτων µέσα από ένα ραδιοφωνικό κανάλι εκποµπής. Στην πράξη µπορούµε να πετύχουµε έλεγχο της δυναµικής περιοχής χειροκίνητα, δηλαδή επεµβαίνοντας στο fader της κονσόλας έτσι ώστε η µέγιστη στάθµη του σήµατος που φεύγει για εγγραφή ή εκποµπή να µην ξεπερνά την ένδειξη των 0dB αλλά και να µην είναι σε πολύ χαµηλά επίπεδα κάτω από 10 έως 15 db. Σε πολλές περιπτώσεις όµως είναι πρακτικά αδύνατο να προλάβουµε να επέµβουµε έγκαιρα στο fader µε αποτέλεσµα να ξεφεύγουν ανεπιθύµητες κορυφώσεις που προκαλούν παραµόρφωση λόγω της υπερφόρτισης (overload distortion) του συστήµατος εγγραφής ή εκποµπής. Έτσι απαιτείται η χρήση αυτόµατων συµπιεστών-περιοριστών (compressors-limiters) που ανιχνεύουν µε ταχύτητα τις κορυφώσεις και αυτόµατα εισάγουν την κατάλληλη µείωση της στάθµης του σήµατος εκεί όπου χρειάζεται. Η χρήση αυτών των συσκευών θα πρέπει να γίνεται µε µεγάλη προσοχή χωρίς υπερβολές γιατί η ανθρώπινη ακοή που διαθέτει µια πολύ µεγαλύτερη δυναµική περιοχή εύκολα αντιλαµβάνεται ως αφύσικες τέτοιου είδους υπερβολικές επεµβάσεις. Οι βασικές ρυθµίσεις αυτών των συσκευών είναι: - χρόνος ανόδου ανίχνευσης των κορυφώσεων (ms) - κατώφλι έναρξης της συµπίεσης (db) που είναι η στάθµη πάνω από την οποία το σήµα αρχίζει αν συµπιέζεται - λόγος συµπίεσης (db) που είναι η σχέση της µείωσης που εισάγεται προς τη στάθµη υπέρβασης του κατωφλίου, και - χρόνος διάρκειας και οµαλής επιστροφής από την κατάσταση συµπίεσης στην κατάσταση µη συµπίεσης του σήµατος (ms). ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΜΕ 20