Απόκτηση εκπαιδευτικής και διαπολιτισμικής επάρκειας και ετοιμότητας από τους εκπαιδευτικούς Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης

Απόκτηση εκπαιδευτικής και διαπολιτισμικής επάρκειας και ετοιμότητας από τους εκπαιδευτικούς Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης Περιεχόμενα 1. Απόκτηση εκπαιδευτικής και διαπολιτισμικής επάρκειας και ετοιμότητας από τους εκπαιδευτικούς Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης 2 1.1. Υποψήφιοι εκπαιδευτικοί 2 1.1.1. Εκπαιδευτική επάρκεια και ετοιμότητα των υποψήφιων εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης 2 1.1.2. Διαπολιτισμική επάρκεια και ετοιμότητα των υποψήφιων εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης 3 1.2. Εν ενεργεία εκπαιδευτικοί 3 1.2.1. Διδασκαλεία Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης 4 1.2.1.1. Τα Διδασκαλεία των Παιδαγωγικών Τμημάτων Α /βάθμιας εκπαίδευσης 4 1.2.1.2. Τα Διδασκαλεία των Πανεπιστημιακών Τμημάτων Β /βάθμιας εκπαίδευσης 5 1.2.1.3. Είδη Διδασκαλείων 5 1.3. Διαδικασία βελτίωσης της εκπαιδευτικής επάρκειας και ετοιμότητας των εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης, σύμφωνα με την πρότασή μας_5 1.3.1. Βελτίωση της εκπαιδευτικής επάρκειας εκπαιδευτικών προσχολικής αγωγής 6 1.3.2. Βελτίωση της εκπαιδευτικής επάρκειας εκπαιδευτικών δημοτικής εκπαίδευσης 6 1.3.3. Βελτίωση της εκπαιδευτικής επάρκειας εκπαιδευτικών Β /βάθμιας εκπαίδευσης 7 1.3.4. Βελτίωση της εκπαιδευτικής ετοιμότητας εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης 9 1.4. Διαδικασία απόκτησης της διαπολιτισμικής επάρκειας και ετοιμότητας 10 1.4.1. Πού μπορεί να αποκτήσει ο εκπαιδευτικός τη διαπολιτισμική επάρκεια 10 1.4.2. Απόκτηση της διαπολιτισμικής επάρκειας των εν ενεργεία εκπαιδευτικών για το εσωτερικό και το εξωτερικό 13 1.4.2.1. Διαπολιτισμική Επάρκεια των εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης για το εσωτερικό 13 1.4.2.2. Διαπολιτισμική Επάρκεια των εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης για το εξωτερικό 14 1.4.3. Διαπολιτισμική Ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης για το εσωτερικό και το εξωτερικό 16 1.4.3.1. Η διαπολιτισμική ετοιμότητα των εν ενεργεία εκπαιδευτικών που ασκούν εκπαιδευτικό έργο στο εσωτερικό 16 1.4.3.2. Η διαπολιτισμική ετοιμότητα των εν ενεργεία εκπαιδευτικών που ασκούν εκπαιδευτικό έργο στο εξωτερικό 17 1

1. Απόκτηση εκπαιδευτικής και διαπολιτισμικής επάρκειας και ετοιμότητας από τους εκπαιδευτικούς Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης Με τα σημερινά παγκοσμιοποιημένα δεδομένα και τις νέες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί, θα ήταν λογικό να αναρωτηθεί κανείς για το χώρο και τον τρόπο που μπορούν οι εκπαιδευτικοί της Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης να αποκτήσουν την απαιτούμενη εκπαιδευτική και διαπολιτισμική επάρκεια και ετοιμότητα, για να μπορούν να ανταποκριθούν στο εκπαιδευτικό έργο τους. Τόσο η εκπαιδευτική επάρκεια και ετοιμότητα, όσο και η διαπολιτισμική αφορούν δύο κατηγορίες εκπαιδευτικών, όπως προκύπτει από το σύνολο των μέχρι τώρα ερευνητικών μας αποτελεσμάτων: 1. τους υποψήφιους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι φοιτούν στα πανεπιστημιακά τμήματα που παράγουν εκπαιδευτικούς για την Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση και 2. τους εν ενεργεία εκπαιδευτικούς. 1.1. Υποψήφιοι εκπαιδευτικοί 1.1.1. Εκπαιδευτική επάρκεια και ετοιμότητα των υποψήφιων εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης Με την παρουσίαση των ερευνητικών αποτελεσμάτων για την εκπαιδευτική επάρκεια και ετοιμότητα των υποψήφιων εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης, όπως προέκυψαν από την ανάλυση των προγραμμάτων σπουδών των εν λόγω τμημάτων, διαπιστώθηκε ότι τα τμήματα που παράγουν εκπαιδευτικούς για τις δύο βαθμίδες της εκπαίδευσης παρουσιάζουν στα προγράμματα σπουδών τους μια ευρύτατη ποικιλία γνωστικών αντικειμένων, που σημαίνει ότι προσφέρουν γνώσεις που σε ένα βαθμό είναι απαραίτητες για την απόκτηση της εκπαιδευτικής τους επάρκειας. Παρ όλη την πληθώρα των γνώσεων που προσφέρονται στους υποψήφιους εκπαιδευτικούς, τα προγράμματα σπουδών των πανεπιστημιακών τμημάτων επί δεκαετίες διατηρούνται τα ίδια με ελάχιστες αναπροσαρμογές στα σημερινά κοινωνικοοικονομικά δεδομένα, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατόν τα προγράμματα να παρακολουθούν τις ραγδαίες εξελίξεις των δύο τελευταίων δεκαετιών και επομένως να υστερούν όσον αφορά την εκπαιδευτική επάρκεια, την οποία πρέπει να προσφέρουν στους υποψήφιους εκπαιδευτικούς. Ακόμη, όμως, και αν λάβουν υπόψη τα πανεπιστημιακά τμήματα στην κατάρτιση των προγραμμάτων σπουδών τους τα σημερινά παγκοσμιοποιημένα δεδομένα, τα προγράμματα αυτά θα έχουν έτσι κι αλλιώς ξεπεραστεί όταν οι εκπαιδευτικοί που θα αποκτήσουν τη συγκεκριμένη εκπαιδευτική επάρκεια αποφοιτώντας από το πανεπιστημιακό τμήμα ενταχθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία. Αυτό, όμως, δε σημαίνει ότι τα πανεπιστημιακά τμήματα δεν πρέπει να αναπροσαρμόσουν τα προγράμματα σπουδών τους. Όσον αφορά στην εκπαιδευτική ετοιμότητα, διαπιστώσαμε ότι στα προγράμματα σπουδών της Α /βάθμιας εκπαίδευσης εκδηλώνεται μια φιλότιμη προσπάθεια για την απόκτηση βασικών γνώσεων της εκπαιδευτικής ετοιμότητας, με τη συμπερίληψη στα προγράμματα σπουδών των πρακτικών ασκήσεων των υποψήφιων εκπαιδευτικών στα σχολεία, κάτι που δεν υπάρχει στα πανεπιστημιακά τμήματα που παράγουν εκπαιδευτικούς για τη Β/βάθμια εκπαίδευση. Γενικά, όμως, η εικόνα που αποκομίζει κανείς από τα αποτελέσματα όλων των ερευνών που πραγματοποιήσαμε, είναι ότι η εκπαιδευτική ετοιμότητα των εκπαιδευτικών είναι τόσο ανύπαρκτη όσο άγνωστος είναι και ο ίδιος ο όρος. 2

1.1.2. Διαπολιτισμική επάρκεια και ετοιμότητα των υποψήφιων εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης Οι υποψήφιοι εκπαιδευτικοί, που φοιτούν στα πανεπιστημιακά τμήματα, είναι αυτονόητο ότι δεν είναι δυνατό να αποκτήσουν διαπολιτισμική ετοιμότητα, αφού δεν αποκτούν καταρχάς διαπολιτισμική επάρκεια, παρά μόνο ένα μικρό μέρος αυτής, εφόσον τα αντικείμενα για την απόκτηση της διαπολιτισμικής επάρκειας που προσφέρονται στα πανεπιστημιακά τμήματα είναι ελάχιστα σε σύγκριση με τα απαιτούμενα. Η απόκτηση της διαπολιτισμικής επάρκειας πρέπει να προηγείται της διαπολιτισμικής ετοιμότητας. Αν υποθέσουμε ότι οι υποψήφιοι εκπαιδευτικοί αποκτούσαν την διαπολιτισμική επάρκεια με τους τρόπους τους οποίους προτείναμε, με την εισαγωγή δηλαδή των 10 γνωστικών αντικειμένων στα πανεπιστημιακά τμήματα παραγωγής εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης, τότε θα έπρεπε να αναζητήσουμε τρόπους για την απόκτηση της διαπολιτισμικής ετοιμότητας, με δεδομένο το γεγονός ότι δεν υπάρχει σήμερα καμία πρόβλεψη από τη συντεταγμένη πολιτεία για την απόκτησή της. Θα μπορούσε να πει κανείς, ότι οι υποψήφιοι εκπαιδευτικοί θα αποκτήσουν τη διαπολιτισμική ετοιμότητα, με τον ίδιο τρόπο που αποκτούν την εκπαιδευτική ετοιμότητα για τους Έλληνες μαθητές, δηλαδή με την ανάληψη εκπαιδευτικού έργου στην τάξη. Όπως είναι γνωστό, όμως, οι εκπαιδευτικοί μας με την αποφοίτησή τους διαθέτουν, μεν, σε ένα μεγάλο βαθμό εκπαιδευτική επάρκεια, όχι όμως και εκπαιδευτική ετοιμότητα, γιατί το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν προβλέπει την απόκτηση άλλης ικανότητας εκτός από την επάρκεια, αφού παραβλέπει την ετοιμότητα. Άρα, γίνεται σαφές ότι στα πανεπιστημιακά τμήματα, όπως η κατάσταση έχει σήμερα, δεν είναι δυνατόν οι εκπαιδευτικοί να αποκτήσουν διαπολιτισμική επάρκεια και φυσικά διαπολιτισμική ετοιμότητα. Η πρόταση που προκύπτει για την απόκτηση διαπολιτισμικής επάρκειας από το σύνολο των ερευνών και των αποτελεσμάτων τους, που παρουσιάσαμε μέχρι τώρα, είναι: 1. Τα πανεπιστημιακά τμήματα να εισάγουν τα απαιτούμενα γνωστικά αντικείμενα στα προγράμματα σπουδών τους, έτσι ώστε οι απόφοιτοί τους να αποκτούν σε ικανοποιητικό βαθμό διαπολιτισμική επάρκεια. 2. Οι διαπολιτισμικά επαρκείς εκπαιδευτικοί να ασκούνται στα πλαίσια πρακτικών ασκήσεων, έτσι ώστε να πάρουν μια «ιδέα» τι σημαίνει διαπολιτισμική ετοιμότητα, όπως γίνεται μέχρι και σήμερα για τους γηγενείς μαθητές, μέχρι να υλοποιηθεί η πρόταση 3 που ακολουθεί. 3. Τόσο για την εκπαιδευτική ετοιμότητα, όσο και για τη διαπολιτισμική ετοιμότητα, πρέπει να δημιουργηθούν νέες υποδομές, που θα παρέχουν στον υποψήφιο εκπαιδευτικό την εκπαιδευτική, αλλά και τη διαπολιτισμική ετοιμότητα, όχι με την απόκτηση του πτυχίου, αλλά με την έναρξη της διδακτικής του σταδιοδρομίας στην εκπαίδευση, και μετά την επιλογή του για κατάταξη στην εκπαίδευση ανεξάρτητα από το χρόνο αποφοίτησής του, δηλαδή μετά τις εξετάσεις ΑΣΕΠ. 1.2. Εν ενεργεία εκπαιδευτικοί Σχετικά με τους εν ενεργεία εκπαιδευτικούς, οι οποίοι δεν έχουν πια τη δυνατότητα να ακολουθήσουν εκ νέου τη διαδικασία ως υποψήφιοι εκπαιδευτικοί, πρέπει να αναζητηθούν άλλοι τρόποι για την απόκτηση ή τη συμπλήρωση της διαπολιτισμικής επάρκειας και ετοιμότητάς τους, αλλά και για τη συμπλήρωση της εκπαιδευτικής τους επάρκειας και ετοιμότητας, όπως μας έδειξαν τα ερευνητικά αποτελέσματα που παρουσιάσαμε. Ο φορέας που μπορεί να αναλάβει αυτό το έργο, μεταξύ άλλων, είναι τα υπάρχοντα Διδασκαλεία της χώρας στα παιδαγωγικά τμήματα. 3

1.2.1. Διδασκαλεία Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης 1.2.1.1. Τα Διδασκαλεία των Παιδαγωγικών Τμημάτων Α /βάθμιας εκπαίδευσης Τα Διδασκαλεία που ιδρύθηκαν με το νόμο 2327/95 και είχαν ως στόχο την μετεκπαίδευση των εκπαιδευτικών των Παιδαγωγικών Ακαδημιών συνεχίζουν να λειτουργούν με τη συμμετοχή, όμως, εκπαιδευτικών που έχουν εξομοιωθεί με τους πτυχιούχους των παιδαγωγικών τμημάτων τετραετούς φοίτησης, λαμβάνοντας έτσι, έναν διαφορετικό χαρακτήρα, περισσότερο επιμορφωτικό και λιγότερο μετεκπαίδευσης. Σήμερα στα Διδασκαλεία δεν συμμετέχουν μόνο εκπαιδευτικοί των Παιδαγωγικών Ακαδημιών που ήταν διετούς φοίτησης, αλλά και εκπαιδευτικοί απόφοιτοι των Παιδαγωγικών Τμημάτων, ακόμη και εκπαιδευτικοί με μεταπτυχιακό ή διδακτορικό δίπλωμα. Επομένως, τα Διδασκαλεία δεν έχουν τη δυνατότητα να καταρτίσουν ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα, για το λόγο κυρίως ότι οι συμμετέχοντες σ αυτά είναι διαφορετικών επιπέδων κατάρτισης. Κατά συνέπεια δεν εκπληρούν ένα συγκεκριμένο σκοπό στην εκπαίδευση. Με την ολοκλήρωση της εξομοίωσης των εκπαιδευτικών των Παιδαγωγικών Ακαδημιών και με τη λειτουργία για τόσα χρόνια των Παιδαγωγικών Τμημάτων, ο κύκλος των Διδασκαλείων φαίνεται, μετά από όσα ειπώθηκαν, να κλείνει. Κατά την άποψή μας, πρέπει να αναλάβουν ένα νέο ρόλο, που να περιλαμβάνει και τα δύο επίπεδα της εκπαίδευσης και που ίσως είναι πιο σημαντικός για την Α/βάθμια και τη Β/βάθμια εκπαίδευση από αυτόν της μετεκπαίδευσης που είχαν μέχρι τώρα. Ο νέος αυτός ρόλος είναι να αναλάβουν την αποστολή της απόκτησης ή συμπλήρωσης της διαπολιτισμικής επάρκειας και ετοιμότητας των εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης, αλλά και της συμπλήρωσης της εκπαιδευτικής τους επάρκειας και ετοιμότητας. Επίσης, μπορούν να αναλάβουν το έργο για την εκπαίδευση των στελεχών εκπαίδευσης, τα οποία θα αποκτούν την διοικητική επάρκεια και ετοιμότητά τους και τη συμβουλευτική επάρκεια και ετοιμότητα για τους σχολικούς συμβούλους. Θεωρούμε, όμως, αυτονόητο πως όσοι θα συμμετέχουν σε αυτά τα προγράμματα θα επιλέγονται με τη διαδικασία των εξετάσεων. Στη συνέχεια, θα παρουσιάσουμε τον τρόπο με τον οποίο θα αποκτούν ή θα συμπληρώνουν τη διαπολιτισμική τους επάρκεια και ετοιμότητα, έτσι ώστε να ανταποκριθούν με τον καλύτερο τρόπο στο εκπαιδευτικό έργο τους: 1. οι εκπαιδευτικοί που ασχολούνται στο έργο τους με πολιτισμικές ομάδες διαφορετικές από το γενικό πληθυσμό και 2. οι εκπαιδευτικοί που αποσπώνται για να προσφέρουν έργο στην ομογένεια ή ελληνόφωνους του εξωτερικού. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος στα Διδασκαλεία είναι απαραίτητο να δημιουργηθούν και νέα Διδασκαλεία τόσο στα Παιδαγωγικά Τμήματα, όσο και στα πανεπιστημιακά τμήματα που παράγουν εκπαιδευτικούς για τη Β/βάθμια εκπαίδευση. Μπορεί ακόμη τα διάφορα Διδασκαλεία της Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης να μην είναι γενικής κατεύθυνσης, αλλά να χωριστούν σε: 1. διδασκαλεία που αφορούν την κατάρτιση στελεχών εκπαίδευσης και 2. διδασκαλεία που έχουν ως στόχο την απόκτηση ή συμπλήρωση της διαπολιτισμικής επάρκειας και ετοιμότητας των εν ενεργεία εκπαιδευτικών καθώς και της εκπαιδευτικής επάρκειας και ετοιμότητάς τους 3. διδασκαλεία χορήγησης πιστοποιητικού παιδαγωγικής κατάρτισης. Αυτό θα γίνεται πάντα στα πλαίσια προγραμμάτων μετεκπαίδευσης ή επιμόρφωσης, με τη μόνη διαφορά ότι η σταδιακή απόκτηση της επάρκειάς τους (εκπαιδευτική, διοικητική, διαπολιτισμική), θα συνοδεύεται με σταδιακή απόκτηση της όποιας ετοιμότητας (εκπαιδευτική, διοικητική, διαπολιτισμική) με εφαρμογές στη σχολική πράξη. Η δε διάρκειά τους θα πρέπει να καθορίζεται από τους στόχους των προγραμμάτων. 4

Με τον τρόπο αυτό τα Διδασκαλεία αποκτούν συγκεκριμένη ταυτότητα και συγκεκριμένο επιστημονικό ρόλο στην εκπαίδευση. 1.2.1.2. Τα Διδασκαλεία των Πανεπιστημιακών Τμημάτων Β /βάθμιας εκπαίδευσης Τα Διδασκαλεία δημιουργήθηκαν στα Πανεπιστημιακά Τμήματα Α /βάθμιας Εκπαίδευσης για να μετεκπαιδεύσουν και να εξομοιώσουν τους απόφοιτους των Παιδαγωγικών Ακαδημιών με τους αντίστοιχους των Παιδαγωγικών Τμημάτων τετραετούς φοίτησης. Παρ ότι όμως οι λόγοι ίδρυσής τους έχουν ξεπεραστεί, εξακολουθούν να λειτουργούν με τις συνθήκες που προαναφέραμε και γι αυτό πρέπει να αποκτήσουν νέα επιστημονική ταυτότητα και ρόλο. Αντίθετα, στα τμήματα που παράγουν εκπαιδευτικούς για τη Β/βάθμια εκπαίδευση δεν ιδρύθηκαν Διδασκαλεία, για το λόγο ότι δεν υπήρξαν παρόμοιοι λόγοι. Σήμερα όμως, για να μπορέσει η εκπαίδευσή μας να ορθοποδήσει, είναι απόλυτη ανάγκη να γίνουν μεταρρυθμίσεις που θα ισχυροποιούν τους εκπαιδευτικούς σε θέματα βελτίωσης της εκπαιδευτικής τους επάρκειας αλλά και απόκτησης της εκπαιδευτικής τους ετοιμότητας. Για τους εν ενεργεία εκπαιδευτικούς, αυτό δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί κάπου αλλού, παρά μόνο σε φορείς τύπου Διδασκαλείου, όπως συμβαίνει στην Α/βάθμια εκπαίδευση, με τη νέα τους ταυτότητα και το νέο επιστημονικό τους ρόλο που προτείνουμε. 1.2.1.3. Είδη Διδασκαλείων Είναι, λοιπόν, απαραίτητο να δημιουργηθούν Διδασκαλεία και στα τμήματα που παράγουν εκπαιδευτικούς για τη Β/βάθμια εκπαίδευση. Τόσο όμως τα Διδασκαλεία της Α /βάθμιας εκπαίδευσης, όσο και της Β /βάθμιας, δεν θα είναι Διδασκαλεία εφ όλης της ύλης, όπως συμβαίνει σήμερα, αλλά Διδασκαλεία εξειδίκευσης σε συγκεκριμένους τομείς της εκπαίδευσης. Έτσι τα διάφορα πανεπιστημιακά τμήματα Α /βάθμιας και Β /βάθμιας θα αναλαμβάνουν Διδασκαλεία συγκεκριμένης ειδίκευσης, ώστε να μπορούν να εμβαθύνουν στην έρευνα και τη διδασκαλία της συγκεκριμένης ειδίκευσης και έτσι θα εξυπηρετούνται οι διάφοροι τομείς της εκπαίδευσης. Για παράδειγμα: 1. Διδασκαλεία βελτίωσης της εκπαιδευτικής επάρκειας και απόκτησης ή βελτίωσης της εκπαιδευτικής ετοιμότητας των εν ενεργεία εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης. 2. Διδασκαλεία απόκτησης ή βελτίωσης της διαπολιτισμικής επάρκειας καθώς και της διαπολιτισμικής ετοιμότητας των εν ενεργεία εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης. 3. Διδασκαλεία της διοικητικής και συμβουλευτικής επάρκειας και ετοιμότητας εκείνων των εκπαιδευτικών που στοχεύουν να γίνουν διευθυντές σχολικών μονάδων, προϊστάμενοι εκπαίδευσης, διευθυντές εκπαίδευσης, περιφερειακοί διευθυντές ή σχολικοί σύμβουλοι για την Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση. 4. Διδασκαλεία ειδικής αγωγής για την Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση. 1.3. Διαδικασία βελτίωσης της εκπαιδευτικής επάρκειας και ετοιμότητας των εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης, σύμφωνα με την πρότασή μας Μέχρι τώρα αναφερθήκαμε στο φορέα που, κατά την άποψή μας, οφείλει να αναλάβει το έργο απόκτησης ή βελτίωσης της εκπαιδευτικής και διαπολιτισμικής επάρκειας και ετοιμότητας των εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης, που δεν είναι άλλος από τα Διδασκαλεία που υπάρχουν στα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας και αυτά που πρέπει να ιδρυθούν. Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε τη διαδικασία με την οποία μπορεί να επιτευχθεί αυτός ο στόχος. 5

1.3.1. Βελτίωση της εκπαιδευτικής επάρκειας εκπαιδευτικών προσχολικής αγωγής Από τη μέχρι τώρα έρευνά μας και σύμφωνα με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο των Προγραμμάτων Σπουδών, που ανέπτυξε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο για την προσχολική εκπαίδευση, καταλήγουμε στον πίνακα 1, όπου παρουσιάζονται τα βασικά μαθήματα που απαιτούνται για κάθε εκπαιδευτικό της προσχολικής εκπαίδευσης. Επομένως, σύμφωνα με τα μαθήματα που προβλέπονται, θα πρέπει ο κάθε εκπαιδευτικός να έχει καταρτιστεί και στις αντίστοιχες διδακτικές των μαθημάτων, έτσι ώστε να έχει καλύψει πλήρως την εκπαιδευτική του επάρκεια. Επομένως, η απλή διδασκαλία και γνώση των γνωστικών αντικειμένων χωρίς την κατάρτισή του πάνω στις αντίστοιχες διδακτικές, καλύπτει κατά το ήμισυ την επάρκεια του εκπαιδευτικού. Πίνακας 1: Γνωστικά αντικείμενα για τη βελτίωση της εκπαιδευτικής επάρκειας των εκπαιδευτικών προσχολικής αγωγής Ειδικεύσεις Μαθήματα Γλώσσα Μαθηματικά Μελέτη περιβάλλοντος Δημιουργίας και έκφρασης Πληροφορική Διδακτικές Διδακτική της Γλώσσας Διδακτική των Μαθηματικών Διδακτική της Μελέτης περιβάλλοντος Διδακτική της Δημιουργίας και έκφρασης Διδακτική της Πληροφορικής Με μια πρώτη ματιά στον πίνακα 1 διαπιστώνουμε ότι τα βασικά γνωστικά αντικείμενα για τον εκπαιδευτικό προσχολικής εκπαίδευσης είναι 5, δηλαδή γλώσσα, μαθηματικά, μελέτη περιβάλλοντος, δημιουργία και έκφραση και πληροφορική. Στα 5 αυτά μαθήματα προστίθενται και οι αντίστοιχες διδακτικές τους. Συνεπώς, ο εκπαιδευτικός που προορίζεται για την προσχολική εκπαίδευση, αν έχει διδαχθεί και τα 10 γνωστικά αντικείμενα είτε ως υποψήφιος εκπαιδευτικός, είτε ως εν ενεργεία εκπαιδευτικός στο Διδασκαλείο, θα καλύπτει πλήρως τις προϋποθέσεις για την άσκηση εκπαιδευτικού έργου στην προσχολική αγωγή. 1.3.2. Βελτίωση της εκπαιδευτικής επάρκειας εκπαιδευτικών δημοτικής εκπαίδευσης Τα μαθήματα που αφορούν άμεσα τον εκπαιδευτικό της δημοτικής εκπαίδευσης, όπως βλέπουμε στους πίνακες 2 και 3 ανέρχονται σε 8, με 8 επίσης τις αντίστοιχες διδακτικές τους. Επομένως, με 16 συνολικά μαθήματα δε θα ήταν δυνατό να λειτουργήσει ένα ετήσιο πρόγραμμα για την επάρκεια και την ετοιμότητα των εκπαιδευτικών της δημοτικής εκπαίδευσης. Για το λόγο αυτό χωρίσαμε τα μαθήματα σε 2 κατηγορίες: 1. Σε μαθήματα θεωρητικής κατεύθυνσης, όπως βλέπουμε στον πίνακα 2, που περιλαμβάνει τα μαθήματα: ελληνική γλώσσα, ιστορία, κοινωνική και πολιτική αγωγή και θρησκευτικά με τις αντίστοιχες διδακτικές τους. Έτσι, ο εκπαιδευτικός κατά τη διάρκεια ενός ακαδημαϊκού εξαμήνου στο Διδασκαλείο, όπως θα δούμε και στη συνέχεια, θα έχει τη δυνατότητα να διδαχθεί και τα 8 γνωστικά αντικείμενα του πίνακα 2. 2. Σε μαθήματα θετικής κατεύθυνσης, όπως βλέπουμε στον πίνακα 3, που περιλαμβάνει τα μαθήματα: μαθηματικά, φυσικά, μελέτη περιβάλλοντος και γεωγραφία με τις αντίστοιχες διδακτικές τους. Έτσι, ο εκπαιδευτικός κατά τη διάρκεια ενός ακαδημαϊκού εξαμήνου στο Διδασκαλείο, όπως θα δούμε και στη συνέχεια, θα έχει τη δυνατότητα να διδαχθεί και τα 8 γνωστικά αντικείμενα του πίνακα 3. 6

Πίνακας 2: Γνωστικά αντικείμενα για τη βελτίωση της εκπαιδευτικής και διδακτικής επάρκειας των εκπαιδευτικών Α /βάθμιας εκπαίδευσης θεωρητικής κατεύθυνσης Μαθήματα Ελληνική γλώσσα Ιστορία Κοινωνική & πολιτική αγωγή Θρησκευτικά Διδακτικές Διδακτική της νέας ελληνικής γλώσσας Διδακτική της ιστορίας Διδακτική της κοινωνικής και πολιτικής αγωγής Διδακτική των θρησκευτικών Πίνακας 3: Γνωστικά αντικείμενα για τη βελτίωση της εκπαιδευτικής και διδακτικής επάρκειας των εκπαιδευτικών Α /βάθμιας εκπαίδευσης θετικής κατεύθυνσης Μαθήματα Μαθηματικά Φυσικά Μελέτη περιβάλλοντος Γεωγραφία Διδακτικές Διδακτική των μαθηματικών Διδακτική των φυσικών Διδακτική περιβαλλοντικής αγωγής Διδακτική της γεωγραφίας Με τον τρόπο αυτό θα επιτευχθεί, όπως βλέπουμε και στον πίνακα 4, βελτίωση της εκπαιδευτικής επάρκειας και ετοιμότητας των εκπαιδευτικών δημοτικής εκπαίδευσης σε μαθήματα θεωρητικής, αλλά και θετικής κατεύθυνσης, αφού σταδιακά και για διάστημα ενός εξαμήνου θα μπορεί να επιτυγχάνει τη βελτίωση της εκπαιδευτικής του επάρκειας και στη διάρκεια ενός ακόμη εξαμήνου θα βελτιώνει την εκπαιδευτική του ετοιμότητα. Πίνακας 4: Διαδικασία βελτίωσης της εκπαιδευτικής επάρκειας και ετοιμότητας των εκπαιδευτικών δημοτικής εκπαίδευσης Εξάμηνο Είδος Α εξάμηνο Β εξάμηνο κατάρτισης Θεωρητική κατεύθυνση Επάρκεια Ετοιμότητα Θετικής κατεύθυνση Επάρκεια Ετοιμότητα Η εφαρμογή ενός τέτοιου προγράμματος απαιτεί μεγάλο χρονικό διάστημα για τη σταδιακή βελτίωση της εκπαιδευτικής επάρκειας και ετοιμότητας των εκπαιδευτικών. Η συνεχής, όμως, ροή των εκπαιδευτικών από τα αντίστοιχα Διδασκαλεία για διάρκεια ενός έτους εντατικής εκπαίδευσης, διατηρώντας το καθεστώς που ισχύει μέχρι τώρα στα Διδασκαλεία για τη φοίτησή τους, θα συμβάλλει σταδιακά στην αναβάθμιση της εκπαιδευτικής επάρκειας και ετοιμότητας των εκπαιδευτικών και κατ επέκταση στην αναβάθμιση της δημοτικής εκπαίδευσης. 1.3.3. Βελτίωση της εκπαιδευτικής επάρκειας εκπαιδευτικών Β /βάθμιας εκπαίδευσης Όπως είδαμε σε έρευνά μας, είναι αντιδεοντολογικός ο χωρισμός των μαθημάτων που διδάσκονται στη Β/βάθμια εκπαίδευση σε μαθήματα σε Α και Β ανάθεσης, για το λόγο ότι τα μαθήματα αυτά αποκτούν διαφορετικό βάρος τόσο για το διδάσκοντα, όσο και για τους 7

διδασκόμενους. Επομένως, τα μαθήματα Β ανάθεσης δεν τυγχάνουν της ίδιας σημασίας αλλά και της ίδιας προσοχής από τους διδάσκοντες, όπως τα μαθήματα Α ανάθεσης. Επομένως, για τον εκπαιδευτικό έχουμε μαθήματα δύο κατηγοριών, που κατά συνέπεια είναι δύο κατηγοριών και για τους μαθητές, ενδεχόμενα εν αγνοία τους. Επίσης είναι αντιδεοντολογικό για τον ίδιο τον εκπαιδευτικό να αναλαμβάνει πολλά διαφορετικά μαθήματα, πολλές φορές διαφορετικών επιστημονικών χώρων, γιατί έτσι χάνει την επιστημονική του ταυτότητα. Είναι επίσης αντιδεοντολογικό, γιατί οποιοσδήποτε εκπαιδευτικός, οποιοσδήποτε επιστήμονας, αφού χάσει την επιστημονική του ταυτότητα δεν εμβαθύνει στα γνωστικά αντικείμενα που διδάσκει, αλλά κάνει επιδερμική παρουσίασή τους, με βαριές συνέπειες κυρίως για τους μαθητές που παρακολουθούν την υποχρεωτική γυμνασιακή εκπαίδευση, αλλά και για τους μαθητές του Λυκείου που στοχεύουν στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. Αν λάβουμε υπόψη και την πλήρη ανεπάρκεια των εκπαιδευτικών της Β /βάθμιας εκπαίδευσης σε θέματα διδακτικής επάρκειας, γιατί για διδακτική ετοιμότητα δεν γίνεται καν λόγος, όπως θα δούμε στη συνέχεια, τότε μπορούμε να αντιληφθούμε σε ένα μεγάλο βαθμό, γιατί οι μαθητές της γυμνασιακής και λυκειακής εκπαίδευσης κατακλύζουν τα κάθε είδους φροντιστήρια ανά τη χώρα. Εκτός από αυτό, τόσο για την υποχρεωτική εκπαίδευση όσο και για τη λυκειακή εκπαίδευση, δεν πρέπει να υπάρχουν για την πολιτεία μαθήματα Α και Β κατηγορίας. Αν, λοιπόν, η συντεταγμένη πολιτεία δε σεβαστεί τις ειδικεύσεις των εκπαιδευτικών της Β /βάθμιας εκπαίδευσης, δεν υπάρχουν ορίζοντες αναβάθμισης της Β /βάθμιας εκπαίδευσης. Μετά, λοιπόν, από την έρευνα που πραγματοποιήσαμε για την εκπαιδευτική επάρκεια και ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης και τα συμπεράσματα που προέκυψαν από αυτή, καταλήξαμε στην πρότασή μας αναφορικά με τις ειδικεύσεις που θα πρέπει να έχουν οι εκπαιδευτικοί Β /βάθμιας εκπαίδευσης. Με βάση αυτή την πρόταση, θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια διαδικασίες για τη βελτίωση της εκπαιδευτικής επάρκειας και ετοιμότητας των εκπαιδευτικών της Β /βάθμιας εκπαίδευσης, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα τις ειδικεύσεις των Φιλολόγων και των Μαθηματικών. Πίνακας 5: Γνωστικά αντικείμενα για τη βελτίωση της εκπαιδευτικής επάρκειας των Φιλολόγων Νέας Ελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας Ειδικεύσεις Μαθήματα 1. Νεοελληνική Γλώσσα 2. Νεοελληνική ως ξένη γλώσσα 3. Νεοελληνική Λογοτεχνία 4. Έκθεση Έκφραση 5. Διδακτική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας 6. Διδακτική της Νέας Ελληνικής ως ξένης γλώσσας 7. Διδακτική της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας 8. Διδακτική της Έκθεσης Έκφρασης Σύμφωνα με την πρότασή μας, ο ειδικός Φιλόλογος Νέας Ελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας θα πρέπει να διδάσκει 4 μαθήματα, ανεξάρτητα σε τι είδους σχολείο βρίσκεται, σε ποια περιοχή και με τι μαθητικό πληθυσμό. Πρέπει, δηλαδή, να διδάσκει: Νεοελληνική Γλώσσα, Νεοελληνική ως ξένη γλώσσα, Νεοελληνική Λογοτεχνία και Έκθεση Έκφραση. Για να διδάξει όμως, αυτά τα γνωστικά αντικείμενα, θα πρέπει παράλληλα με τη διδασκαλία τους στο πανεπιστημιακό τμήμα από το οποίο αποφοίτησε, να έχει διδαχθεί και τις αντίστοιχες διδακτικές τους, έτσι ώστε να έχει αποκτήσει μια συνολική επάρκεια στα εν λόγω γνωστικά αντικείμενα. Επειδή όμως αυτό δε συνέβη, την έλλειψη αυτή έρχονται να καλύψουν τα Διδασκαλεία Β /βάθμιας εκπαίδευσης, όπως θα δούμε και στη συνέχεια. 8

Ό,τι περιγράψαμε για τους Φιλολόγους ισχύει για όλους τους εκπαιδευτικούς που αποφοιτούν από πανεπιστημιακά τμήματα που παράγουν εκπαιδευτικούς για τη Β/βάθμια εκπαίδευση. Έτσι ο Μαθηματικός ή όποιος άλλος εκπαιδευτικός της θετικής κατεύθυνσης καλείται να διδάξει μαθήματα σε Α ή Β ανάθεση, ο αριθμός των οποίων ανάλογα με την τοποθέτησή του στην εκπαίδευση κυμαίνεται από 4 μέχρι 16. Σύμφωνα με την πρότασή μας και όπως βλέπουμε στον πίνακα 6, ο Μαθηματικός θα πρέπει να διδάσκει μέχρι 4 μαθήματα. Για να μπορεί να τα διδάξει όμως, θα έπρεπε να έχει διδαχθεί και τις αντίστοιχες διδακτικές τους. Επειδή όμως αυτό δε συμβαίνει, για να αναβαθμίσει την εκπαιδευτική του επάρκεια, θα πρέπει το κενό αυτό να καλυφθεί από τα Διδασκαλεία Β /βάθμιας εκπαίδευσης. Πίνακας 6: Γνωστικά αντικείμενα για τη βελτίωση της εκπαιδευτικής επάρκειας των Μαθηματικών Ειδικεύσεις Μαθήματα 1. Μαθηματικά 2. Γεωμετρία 3. Άλγεβρα 4. Οικονομικά Μαθηματικά 5. Διδακτική των Μαθηματικών 6. Διδακτική της Γεωμετρίας 7. Διδακτική της Άλγεβρας 8. Διδακτική των Οικονομικών Μαθηματικών Η διαδικασία για την απόκτηση της εκπαιδευτικής επάρκειας των εκπαιδευτικών προσχολικής, δημοτικής, γυμνασιακής και λυκειακής εκπαίδευσης θα αποκτάται σύμφωνα με τα αντίστοιχα γνωστικά αντικείμενα στην κάθε ειδίκευση στα Διδασκαλεία και σύμφωνα με το σχήμα 1 που παραθέτουμε. Σχήμα 1: Διαδικασία απόκτησης ή βελτίωσης εκπαιδευτικής επάρκειας των εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης 1.3.4. Βελτίωση της εκπαιδευτικής ετοιμότητας εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης Η βελτίωση της εκπαιδευτικής ετοιμότητας των εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης θα βασίζεται στις διδακτικές των γνωστικών αντικειμένων, όπως παρουσιάστηκαν μέχρι τώρα στους πίνακες για τη βελτίωση της εκπαιδευτικής επάρκειας και θα ακολουθεί τη διαδικασία που παρουσιάζεται στο σχήμα 2. 9

Παράλληλα όμως με τη διαδικασία, θα εκπονείται από τους εκπαιδευτικούς project σε ένα συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο με την επίβλεψη του αντίστοιχου διδάσκοντα, το οποίο θα παρουσιάζεται τις τελευταίες δύο εβδομάδες πριν το κλείσιμο του κύκλου της διαδικασίας για τη βελτίωση της εκπαιδευτικής ετοιμότητας. Είναι αυτονόητο ότι σε αυτού του είδους τα σεμινάρια, ο αριθμός των εκπαιδευτικών που θα συμμετέχουν θα πρέπει να κυμαίνεται από 15-20. Σχήμα 2: Διαδικασία βελτίωσης εκπαιδευτικής ετοιμότητας των εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης 1.4. Διαδικασία απόκτησης της διαπολιτισμικής επάρκειας και ετοιμότητας 1.4.1. Πού μπορεί να αποκτήσει ο εκπαιδευτικός τη διαπολιτισμική επάρκεια Όπως είδαμε μέχρι τώρα, η διαπολιτισμική επάρκεια αφορά δύο κατηγορίες εκπαιδευτικών: 1. τους υποψήφιους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι φοιτούν στα πανεπιστημιακά τμήματα που παράγουν εκπαιδευτικούς για την Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση και 2. τους εν ενεργεία εκπαιδευτικούς. Επομένως, οι υποψήφιοι εκπαιδευτικοί, που φοιτούν στα πανεπιστημιακά τμήματα, θα μπορούσαν να αποκτήσουν τη διαπολιτισμική επάρκειά τους μέσα από τα προγράμματα σπουδών τους, αν αυτά ήταν εμπλουτισμένα με μαθήματα σχετικά με τη διαπολιτισμική εκπαίδευση. Η έρευνά μας στα προγράμματα σπουδών των πανεπιστημιακών τμημάτων, όπως είδαμε, έδειξε ότι όλα τα Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης έχουν συμπεριλάβει μαθήματα σχετικά με τη διαπολιτισμική εκπαίδευση στα προγράμματα σπουδών τους σε σχετικά ικανοποιητικό βαθμό, πράγμα που δε συμβαίνει στον ίδιο βαθμό στα Παιδαγωγικά Τμήματα Προσχολικής Αγωγής. Αντίθετα, μόνο σε ελάχιστα πανεπιστημιακά τμήματα της Β/βάθμιας εκπαίδευσης εμφανίζονται μαθήματα της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης ή συναφή αντικείμενα. Τόσο στα τμήματα Α/βάθμιας εκπαίδευσης, όσο και στα Β/βάθμιας, όμως, η ύπαρξη των προαναφερθέντων μαθημάτων, στο βαθμό που αυτά υπάρχουν, δεν μπορεί να θεωρηθεί ικανοποιητική. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι σε καμία περίπτωση ένα ή δύο μαθήματα, που ενδεχόμενα δεν τα επιλέγουν οι φοιτητές, δεν μπορούν να καλύψουν τον αριθμό των μαθημάτων που απαιτούνται για την απόκτηση της διαπολιτισμικής τους επάρκειας. Μετά από όσα λέχθηκαν, μπορεί να αναρωτηθεί κανείς: είναι εφικτό να συμπεριληφθούν όλα αυτά τα γνωστικά αντικείμενα στα προγράμματα σπουδών των πανεπιστημιακών τμημάτων; 10

Η απάντηση είναι ναι. Αρκεί να συμπτυχθούν όλα τα παραπάνω μαθήματα σε δέκα βασικά γνωστικά αντικείμενα, όπως φαίνεται στο σχήμα 3. Σχήμα 3: Γνωστικά αντικείμενα για την απόκτηση διαπολιτισμικής επάρκειας εκπαιδευτικών για το εσωτερικό και το εξωτερικό Τα γνωστικά αυτά αντικείμενα θα πρέπει να συμπεριληφθούν στα προγράμματα σπουδών των πανεπιστημιακών τμημάτων που παράγουν εκπαιδευτικούς που προορίζονται να ενασχοληθούν με τον ευρύτερο χώρο της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό. Από τα γνωστικά αυτά αντικείμενα προκύπτουν οι παρακάτω διδακτικές, με τις οποίες οι πτυχιούχοι εκπαιδευτικοί θα αποκτούν κατά τη διάρκεια των σπουδών τους μια ολοκληρωμένη διαπολιτισμική επάρκεια, έτσι ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν αναφορικά με αυτή, τόσο στις ανάγκες του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος για την ένταξη των διαφορετικών πολιτισμικά πληθυσμών που διαβιούν στη χώρα μας σε αυτό, όσο και στις ανάγκες της ανά τον κόσμο ελληνικής διασποράς και των ελληνόφωνων αλλοδαπών του εξωτερικού. 11

Πίνακας 7: Διδακτικές που προκύπτουν από τους γνωστικούς χώρους 1. Διδακτική της ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας 2. Διαπολιτισμική διδακτική 3. Διδακτική της ελληνικής ιστορίας και της ιστορίας της ελληνικής διασποράς 4. Διδακτική του ελληνικού πολιτισμού και του πολιτισμού της διασποράς Κατά την άποψή μας, οι εν ενεργεία εκπαιδευτικοί, είχαν μια ανεπανάληπτη ευκαιρία στα πλαίσια των μεγάλων προγραμμάτων που αφορούν τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, δηλαδή των προγραμμάτων: 1. για τη μουσουλμανική μειονότητα, 2. για τους τσιγγάνους, 3. για τους αλλοδαπούς και παλιννοστούντες στην Ελλάδα και 4. το Πρόγραμμα «Παιδεία Ομογενών». να αποκτήσουν, ή τουλάχιστον να βελτιώσουν, σ ένα μεγάλο βαθμό τη διαπολιτισμική τους επάρκεια. Αυτό δεν έγινε, εξαιτίας του γεγονότος ότι δεν υπήρχε μια ολοκληρωμένη στρατηγική εκ των προτέρων, αναφορικά με τους στόχους που πρέπει να πραγματοποιήσουν τα προγράμματα στο σύνολο των τριετιών καθενός και όχι στα πλαίσια του τεχνικού δελτίου μιας και μόνο τριετίας. Θεωρούμε, λοιπόν, ότι με τον τρόπο αυτό χάθηκε μια μεγάλη ευκαιρία όχι μόνο να αναβαθμιστεί η διαπολιτισμική επάρκεια και ετοιμότητα των εκπαιδευτικών, όπως θα δούμε στη συνέχεια, αλλά και μια μοναδική ευκαιρία για να δημιουργηθούν υποδομές τόσο για τους αλλοδαπούς και τους παλιννοστούντες στην Ελλάδα, όσο και για τους ομογενείς και αλλοδαπούς του εξωτερικού. Σήμερα, όμως, οι εκπαιδευτικοί έχουν τις παρακάτω δυνατότητες για να βελτιώσουν τη διαπολιτισμική τους επάρκεια: 1. Με αυτομόρφωση στα πλαίσια αντιμετώπισης προβλημάτων είτε με τους αλλοδαπούς και παλιννοστούντες στην τάξη τους, είτε με τους ομογενείς του εξωτερικού ανά την υφήλιο. 2. Με τη συμμετοχή τους σε σχετικά σεμινάρια, συνέδρια ή ημερίδες, που κατά καιρούς πραγματοποιούνται. Για να αποκτήσουν, όμως, διαπολιτισμική επάρκεια, θα πρέπει να δημιουργηθούν υποδομές, στρατηγικά σχεδιασμένες και πολιτικά αποφασισμένες, οι οποίες θα διασφαλίζουν την απόκτησή της, σε μόνιμη βάση για όλους τους εκπαιδευτικούς που βρίσκονται ή θα βρίσκονται στην εκπαίδευση, ανεξάρτητα αν ένα μεγαλύτερο ή μικρότερο μέρος αυτής έχει αποκτηθεί κατά τη διάρκεια των σπουδών στα πανεπιστημιακά τμήματα. Οι υποδομές αυτές είναι: 1. Τα Διδασκαλεία που υπάρχουν σε διάφορα πανεπιστημιακά τμήματα της Α/βάθμιας εκπαίδευσης, και εκείνα που πρέπει να δημιουργηθούν σε όλα τα πανεπιστημιακά τμήματα Α/βάθμιας και Β/βάθμιας που παράγουν εκπαιδευτικούς για τις σχετικές βαθμίδες, και θα πρέπει μεταξύ άλλων να στοχεύουν στην παροχή της διαπολιτισμικής επάρκειας ή της μετεκπαίδευσης, αφού στο μέλλον θα είναι και αυτή απαραίτητη. 2. Τα Κέντρα Ασκούμενων Εκπαιδευτικών 1. 1 Γεωργογιάννης, Π., (2007), «Αξιολόγηση και Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας Εκπαίδευσης και τα Κέντρα Ασκούμενων Εκπαιδευτικών (Κ.Α.Ε.)», Άρτα. 12

1.4.2. Απόκτηση της διαπολιτισμικής επάρκειας των εν ενεργεία εκπαιδευτικών για το εσωτερικό και το εξωτερικό 1.4.2.1. Διαπολιτισμική Επάρκεια των εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης για το εσωτερικό Οι εκπαιδευτικοί που καλούνται να προσφέρουν εκπαιδευτικό έργο στην Ελλάδα στο χώρο της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, για να αποκτήσουν τη διαπολιτισμική τους επάρκεια είναι ανάγκη, στα πλαίσια ειδικού προγράμματος διάρκειας ενός ακαδημαϊκού εξαμήνου, να έχουν διδαχθεί τα γνωστικά αντικείμενα που παρουσιάζουμε στον πίνακα 7. Της όποιας ετοιμότητας προηγείται η επάρκεια. Έτσι και στο χώρο της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης για να αποκτήσουν οι εκπαιδευτικοί την απαιτούμενη ικανότητα της διαπολιτισμικής ετοιμότητας, είναι ανάγκη καταρχάς να αποκτήσουν θεωρητική, επιστημονική, ερευνητική γνώση σε συγκεκριμένα γνωστικά αντικείμενα, δηλαδή να αποκτήσουν διαπολιτισμική επάρκεια, η οποία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για να βασιστεί στη συνέχεια η απόκτηση της διαπολιτισμικής τους ετοιμότητας. Στα εν λόγω μαθήματα θα πρέπει ο κάθε εκπαιδευτικός που έγινε δεκτός από το Διδασκαλείο με τον ήδη καθορισμένο τρόπο των εισαγωγικών εξετάσεων, να καταρτιστεί στα πλαίσια ενός προγράμματος διάρκειας ενός ακαδημαϊκού εξαμήνου με τις ίδιες συνθήκες εφαρμογής και λειτουργίας των υπαρχόντων Διδασκαλείων. Πίνακας 7: Γνωστικά αντικείμενα για την απόκτηση της διαπολιτισμικής επάρκειας από τους εκπαιδευτικούς για το εσωτερικό Κοινά Μαθήματα για εσωτερικό και εξωτερικό Μαθήματα για εσωτερικό 1. Διαπολιτισμική Εκπαίδευση 2. Διεθνή και ελληνικά μεταναστευτικά ρεύματα -Διαπολιτισμική Κοινωνική Ψυχολογία 3. Διγλωσσία, μοντέλα δίγλωσσης εκπαίδευσης και μορφές ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης στο εσωτερικό και εξωτερικό 4. Διδακτική της ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας - Παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού 5. Πολιτικές και νομοθεσία για τους αλλοδαπούς στην Ελλάδα και αναλυτικά προγράμματα 6. Ιστορία και εκπαίδευση μετακινούμενων πληθυσμών και μειονοτικών ομάδων στην Ελλάδα 7. Πολιτισμικές - εθνικές ταυτότητες μειονοτικών ομάδων στην Ελλάδα - Διδασκαλία σε πολυπολιτισμικές τάξεις Με τον τρόπο αυτό και αφού διδαχθούν τόσο τα κοινά μαθήματα που τους δίνουν πληροφορίες γενικά για τη διαπολιτισμική εκπαίδευση στην Ελλάδα και το εξωτερικό, όσο και τα ειδικά μαθήματα που τους δίνουν τη δυνατότητα να εμβαθύνουν σε θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης που αφορούν τον ελλαδικό χώρο, είναι βέβαιο ότι οι εκπαιδευτικοί αυτοί στο τέλος του εξαμήνου θα έχουν αποκτήσει ένα βασικό υπόβαθρο διαπολιτισμικής επάρκειας. Σχήμα 4: Διαδικασία απόκτησης Διαπολιτισμικής Επάρκειας Εκπαιδευτικών για το εσωτερικό 13

Στο σχήμα 4 βλέπουμε τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί, ώστε οι εκπαιδευτικοί να αποκτήσουν τη διαπολιτισμική τους επάρκεια και να μπορούν να ανταποκριθούν σε κάθε περίπτωση σε θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα. 1.4.2.2. Διαπολιτισμική Επάρκεια των εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης για το εξωτερικό Αντίθετα με τους εκπαιδευτικούς που καλούνται να προσφέρουν εκπαιδευτικό έργο στην Ελλάδα στο χώρο της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, οι εκπαιδευτικοί που καλούνται να προσφέρουν έργο στο εξωτερικό έχουν ανάγκη τόσο από κοινές, όσο και από διαφορετικές γνώσεις, με δεδομένο το γεγονός ότι τα υποκείμενα στα οποία απευθύνονται είναι διαφορετικά, όπως προαναφέραμε. Για να αποκτήσουν, λοιπόν, οι εκπαιδευτικοί που αποσπώνται στο εξωτερικό τη διαπολιτισμική τους επάρκεια είναι ανάγκη να έχουν διδαχθεί τα γνωστικά αντικείμενα που παρουσιάζουμε στον πίνακα 8 κατά τον ίδιο τρόπο που περιγράψαμε, στα πλαίσια προγράμματος διάρκειας ενός ακαδημαϊκού εξαμήνου. Πίνακας 8: Γνωστικά αντικείμενα για την απόκτηση της διαπολιτισμικής επάρκειας από τους εκπαιδευτικούς για το εξωτερικό Κοινά Μαθήματα Μη Κοινά Μαθήματα 1. Διαπολιτισμική Εκπαίδευση 2. Διεθνή και ελληνικά μεταναστευτικά ρεύματα Διαπολιτισμική Κοινωνική Ψυχολογία 3. Διγλωσσία, μοντέλα δίγλωσσης εκπαίδευσης και μορφές ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης στο εσωτερικό και εξωτερικό 4. Διδακτική της ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας Παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού 5. Πολιτικές και νομοθεσία της Ελλάδας και των χωρών υποδοχής για τους ομογενείς και αναλυτικά προγράμματα 6. Πολιτισμικές ταυτότητες Διδασκαλία της ελληνικής σε ομογενείς και αλλοδαπούς στο εξωτερικό 7. Εκπαιδευτικές νομοθεσίες και πολιτικές των χωρών διαβίωσης των ομογενών - Ιστορία της ελληνικής διασποράς Είναι γνωστό ότι οι εκπαιδευτικοί που αποσπώνται στο εξωτερικό, αφού προέρχονται από Παιδαγωγικές Ακαδημίες αλλά και Πανεπιστημιακά Τμήματα που δεν προσφέρουν τα απαιτούμενα μαθήματα για την απόκτηση διαπολιτισμικής επάρκειας, να μη μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ομογένειας και των ελληνόφωνων του εξωτερικού. Είναι, επίσης, γνωστό ότι επί δεκαετίες, ανεξάρτητα από κυβερνήσεις, οι πολιτικές που ακολουθήθηκαν για τους ομογενείς και τους ελληνόφωνους του εξωτερικού είναι ταυτόσημες, 14

αφού μέχρι το 1996 ακόμη ίσχυε για τις αποσπάσεις των εκπαιδευτικών στο εξωτερικό ο χουντικός νόμος. Είναι ακόμη γνωστό ότι οι εκπαιδευτικοί που αποσπώνται δεν έχουν καμία απολύτως προετοιμασία για το τι τους περιμένει στη χώρα που θα εγκατασταθούν και τι προβλήματα έχουν να αντιμετωπίσουν. Τα τριήμερα ή πενθήμερα σεμινάρια που γίνονται στην Αθήνα, αν γίνονται και αυτά, πριν την αποχώρησή τους, το μόνο που ίσως προσφέρουν είναι κάποιες γραφειοκρατικές πληροφορίες, που είναι μεν αναγκαίες, αλλά ουδεμία σχέση έχουν με το εκπαιδευτικό έργο που καλούνται να προσφέρουν σ ένα τόσο νευραλγικό τομέα για τη χώρα μας, που είναι η διατήρηση της γλώσσας και της ταυτότητάς τους ως Έλληνες από τους ομογενείς του εξωτερικού, αλλά και η διάδοση της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού στους αλλοδαπούς εκείνους που θέλουν να μάθουν την ελληνική γλώσσα και να αποκτήσουν σχέση με την Ελλάδα και τον πολιτισμό της. Οι διαδικασίες αυτές δείχνουν, αν μη τι άλλο, την αδιαφορία, αλλά και την επιδερμικότητα με την οποία η ελληνική κεντρική εξουσία αντιμετωπίζει το θέμα της ομογένειας και των ελληνόφωνων του εξωτερικού. Ο κάθε εκπαιδευτικός που έγινε δεκτός από το Διδασκαλείο με τον ήδη καθορισμένο τρόπο των εισαγωγικών εξετάσεων, θα πρέπει να καταρτιστεί στα μαθήματα που αναφέρονται στον πίνακα 8 στα πλαίσια ενός προγράμματος διάρκειας ενός ακαδημαϊκού εξαμήνου με τις ίδιες συνθήκες εφαρμογής και λειτουργίας των υπαρχόντων Διδασκαλείων. Αφού, λοιπόν, διδαχθούν τόσο τα κοινά μαθήματα, όσο και τα ειδικά, που τους δίνουν τη δυνατότητα να εμβαθύνουν σε θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης που αφορούν την ομογένεια και τους ελληνόφωνους του εξωτερικού, είναι βέβαιο ότι οι εκπαιδευτικοί αυτοί στο τέλος του εξαμήνου θα έχουν αποκτήσει ένα βασικό υπόβαθρο διαπολιτισμικής επάρκειας, πολύ χρήσιμο για το έργο το οποίο θα κληθούν να προσφέρουν ανά την υφήλιο, αφού θα έχουν μια πιο συγκεκριμένη άποψη για το τι συμβαίνει με την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό ανά την υφήλιο και τις προσπάθειες που πρέπει να γίνουν για τη διατήρηση και τη διάδοσή τους. Στο σχήμα 5, παρουσιάζεται η διαδικασία, βάσει της οποίας, οι εκπαιδευτικοί θα αποκτήσουν τη διαπολιτισμική τους επάρκεια για να μπορούν να αντεπεξέλθουν σε κάθε περίπτωση σε θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στους ομογενείς και τους ελληνόφωνους του εξωτερικού. Θα είναι, δηλαδή, σε θέση με τις βάσεις που απέκτησαν στη διαπολιτισμική επάρκεια να αναπτύξουν την απαραίτητη διαπολιτισμική ετοιμότητα. Σχήμα 5: Διαδικασία απόκτησης Διαπολιτισμικής Επάρκειας Εκπαιδευτικών για το εξωτερικό Όπως και για την Ελλάδα, έτσι και για το εξωτερικό, οι διδακτικές στις οποίες πρέπει να ασκηθούν, και επομένως είναι απαραίτητες, είναι οι ακόλουθες: 1. Διδακτική της ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας. 2. Διαπολιτισμική διδακτική. 3. Διδακτική της ελληνικής ιστορίας και της ιστορίας της ελληνικής διασποράς. 4. Διδακτική του ελληνικού πολιτισμού και του πολιτισμού της διασποράς. 15

Με δεδομένο το γεγονός ότι τα διδακτικά υποκείμενα στο εξωτερικό είναι διαφορετικά από αυτά της Ελλάδας, είναι αυτονόητο ότι οι εκπαιδευτικοί που έχουν ως στόχο να αποσπαστούν στο εξωτερικό θα πρέπει να έχουν και μια διαφορετική ενημέρωση ως προς αυτό. Αυτό σημαίνει ότι αυτοί οι εκπαιδευτικοί δεν είναι αρκετό να ασκηθούν πρακτικά σε κάποιες τάξεις υποδοχής ή φροντιστηριακά τμήματα των ελληνικών σχολείων με αλλοδαπούς και παλιννοστούντες ή άλλες πολιτισμικές ομάδες. Παρότι και αυτό είναι απαραίτητο μέχρι ένα βαθμό, θα πρέπει για τους εκπαιδευτικούς αυτούς να γίνουν οι παρακάτω προετοιμασίες: 1. Με απόφαση του ΙΠΟΔΕ και σε συνεργασία με τους συντονιστές εκπαίδευσης του εξωτερικού να γίνουν βιντεοσκοπημένες διδασκαλίες από όλες τις μορφές ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης ανά την υφήλιο, που θα αποτελέσουν βάση για την ενημέρωσή τους. 2. Θα πρέπει το ΙΠΟΔΕ να συγκεντρώσει οποιοδήποτε άλλο βιντεοσκοπημένο υλικό, ντοκιμαντέρ κ.λπ. που αφορά τους ομογενείς και τους ελληνόφωνους του εξωτερικού και να είναι στη διάθεση των Διδασκαλείων που προετοιμάζουν εκπαιδευτικούς για απόσπαση στο εξωτερικό. 3. Τα ίδια τα Διδασκαλεία θα πρέπει να αναζητήσουν δυνατότητες για on-line διδασκαλίες με διάφορες μορφές ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης στο εξωτερικό. Επομένως, η προετοιμασία των εκπαιδευτικών που πρόκειται να αποσπαστούν στο εξωτερικό πρέπει να έχει ένα διαφορετικό πρόγραμμα σε σχέση με τους εκπαιδευτικούς που παραμένουν στον ελλαδικό χώρο. 1.4.3. Διαπολιτισμική Ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α /βάθμιας και Β /βάθμιας εκπαίδευσης για το εσωτερικό και το εξωτερικό 1.4.3.1. Η διαπολιτισμική ετοιμότητα των εν ενεργεία εκπαιδευτικών που ασκούν εκπαιδευτικό έργο στο εσωτερικό Αφού, λοιπόν, όπως είδαμε με την εφαρμογή ενός συγκεκριμένου προγράμματος στο Διδασκαλείο σε συγκεκριμένα γνωστικά αντικείμενα στη διάρκεια ενός εξαμήνου οι εκπαιδευτικοί απέκτησαν γερές βάσεις αναφορικά με τη διαπολιτισμική τους επάρκεια, θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια τη διαδικασία απόκτησης της διαπολιτισμικής ετοιμότητας των εν ενεργεία εκπαιδευτικών. Όπως είδαμε κατά τη διάρκεια της ερευνητικής μας διαδικασίας, από το σύνολο των γνωστικών αντικειμένων που αφορούν τη διαπολιτισμική επάρκεια των εκπαιδευτικών για την Ελλάδα και το εξωτερικό, προκύπτουν οι 4 ακόλουθες διδακτικές: 1. Διδακτική της ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας. 2. Διαπολιτισμική διδακτική. 3. Διδακτική της ελληνικής ιστορίας και της ιστορίας της ελληνικής διασποράς. 4. Διδακτική του ελληνικού πολιτισμού και του πολιτισμού της διασποράς. Σ αυτές τις διδακτικές οι εκπαιδευτικοί που προορίζονται είτε για την Ελλάδα, είτε για το εξωτερικό θα πρέπει να αποκτήσουν τη διαπολιτισμική τους ετοιμότητα, με τη διαφορά ότι τα διδακτικά υποκείμενα είναι διαφορετικά για την Ελλάδα και το εξωτερικό, αφού στην Ελλάδα οι εκπαιδευτικοί θα έχουν σχέση με τις πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες σε ελληνικές συνθήκες, ενώ στο εξωτερικό οι διδακτικές θα απευθύνονται σε ομογενείς ή ελληνόφωνους του εξωτερικού με τις διάφορες πολιτισμικές συνθήκες των χωρών διαβίωσής τους. Επομένως, θα πρόκειται για διαφορετική έκφραση των διδακτικών. Σχήμα 6: Διαδικασία απόκτησης Διαπολιτισμικής Ετοιμότητας Εκπαιδευτικών για το εσωτερικό 16

Η διαδικασία, λοιπόν, για την απόκτηση διαπολιτισμικής ετοιμότητας σε κάθε μία από τις διδακτικές, είναι αυτή που βλέπουμε στο σχήμα 6. Επομένως, οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει για κάθε μία από αυτές να προετοιμάζονται σε ειδικό σεμινάριο για το τι θα διδάξουν την επόμενη μέρα, να ακολουθεί η πρακτική εφαρμογή στην τάξη και να επανέρχονται, ώστε να συζητούν με τον υπεύθυνο του γνωστικού αντικειμένου της συγκεκριμένης διδακτικής. Η διαδικασία αυτή θα έχει ως αποτέλεσμα να αποκτούν οι εκπαιδευτικοί ό,τι καλύτερο από τις εμπειρίες τους στην τάξη με τους μαθητές και να τις συμπληρώνουν με ό,τι καλύτερο από τον ειδικό της κάθε διδακτικής. Παράλληλα, θα εκπονούν ειδικό project, το οποίο μετά το πέρας της πρακτικής και διαβουλευτικής διαδικασίας θα παρουσιάζεται από όλους τους εκπαιδευτικούς στην ολομέλεια του τμήματος και θα αναφέρεται σε μία από τις τέσσερις διδακτικές που προαναφέρθηκαν. Η πρακτική άσκηση για κάθε μία από τις διδακτικές θα διαρκεί 4 εβδομάδες, που σημαίνει πως ο εκπαιδευτικός θα επισκέπτεται καθημερινά το σχολείο για 2 διδακτικές ώρες και θα ακολουθεί το σεμινάριο της διαβούλευσης με τον ειδικό της συγκεκριμένης διδακτικής. 1.4.3.2. Η διαπολιτισμική ετοιμότητα των εν ενεργεία εκπαιδευτικών που ασκούν εκπαιδευτικό έργο στο εξωτερικό Η διαδικασία, λοιπόν, για την απόκτηση διαπολιτισμικής ετοιμότητας σε κάθε μία από τις διδακτικές για τους εκπαιδευτικούς που αποσπώνται στο εξωτερικό, διαμορφώνεται ως εξής: 1. 8 εβδομάδες καθημερινή προετοιμασία της κάθε διδακτικής ενότητας και εν συνεχεία διδασκαλία στην τάξη. 2. 8 εβδομάδες ανάλυση βιντεοσκοπημένων διδακτικών διαδικασιών από τις διάφορες μορφές ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης στο εξωτερικό με παράλληλη δυνατότητα on-line επικοινωνίας με τμήματα ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης του εξωτερικού. Σχήμα 7: Διαδικασία απόκτησης Διαπολιτισμικής Ετοιμότητας Εκπαιδευτικών για το εξωτερικό 17

Γίνεται, λοιπόν, σαφές πως με τον τρόπο αυτό οι εκπαιδευτικοί και κατά τη διάρκεια του εξαμήνου αυτού θα έχουν αφομοιώσει πάμπολλα στοιχεία που έχουν σχέση με αυτό που πρόκειται να αντιμετωπίσουν μετά την απόσπασή τους στο εξωτερικό, γιατί από τη μια πλευρά θα έχουν εμπειρίες τεκμηριωμένες από την πρακτική τους άσκηση με τους αλλοδαπούς στην Ελλάδα και από την άλλη θα έχουν αποκτήσει εμπειρίες από το τι πρόκειται να αντιμετωπίσουν στην πράξη κατά την άσκηση του εκπαιδευτικού τους έργου στο εξωτερικό. Καθ όλη τη διάρκεια των 18 εβδομάδων της πρακτικής άσκησης, οι εκπαιδευτικοί θα προετοιμάζουν ειδικό project, το οποίο θα παρουσιάσουν στην ολομέλεια του τμήματός τους και ανάλογα με τη διδακτική που επέλεξαν με τη λήξη της πρακτικής και διαβουλευτικής διαδικασίας. 18